Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Б.Наранбаатар: Орон нутгийн нислэгийн асуудлаас болж, зарим аяллууд цуцлагдаж байна DNN.mn

Засгийн газар 2023-2025 оныг “Монголд зочлох жил” хэмээн албан ёсоор зарласан билээ. Өнгөрсөн онд манай улсад 651.061 жуулчин ирснээр 1.2 тэрбум ам.долларын орлогыг аялал жуулчлалын салбарт оруулжээ. Энэ нь нэг сая жуулчин хүлээн авах зорилгодоо хүрээгүй ч Цар тахлын үетэй харьцуулахад өндөр үзүүлэлт байв. Энэ он гарсаар одоогийн байдлаар 528 мянган жуулчин Монголд ирээд буй аж. 2024 онд монгол Улс 1.3 сая жуулчин хүлээн авна гэж төлөвлөжээ.

Аялал жуулчлалын салбарын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар энэ салбарын төлөөлөл “Монголиан Байкинг Экспертс” ХХК-ийн захирал Б.Наранбаатартай ярилцлаа.

-Танай компанийн хувьд аялал жуулчлал дундаа аль чиглэлээр нь түлхүү үйл ажиллагаагаа явуулдаг вэ?

-Миний хувьд 2005 оноос аялал жуулчлалын салбарт ороод өдийг хүрч байгаа. Өөрийн компанийг байгуулаад ихэвчлэн тусгай сонирхлын унадаг дугуйн аяллын чиглэлээр хоёр дахь жилдээ үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Тогтмол дугуйн аялал зохион байгуулж буй тав хүрэхгүй цөөхөн компани бий. Тусгай зориулалтын аялагчдын тоо өндөр биш л дээ. Манай компанийн хувьд дугуйн аяллаар 90 гаруй хүнд үйлчлээд байна. Энэ жилийн хувьд 130 орчим дугуй сонирхогч аялагчдад үйлчлэхээр төлөвтэй байгаа.

Дугуйн аялал ихэвчлэн дулааны улиралд явагддаг ч бидний хувьд жилийн дөрвөн улиралд дугуйн аяллыг хийдэг. Өвлийн дугуйн аялал гэхэд Туул голын мөсөн дээр болдог. Хоёрдугаар сарын сүүлээр “Мөсний баяр” дээр Хөвсгөл нууранд хойд зүгээс урд зүг хүртэл хоёр өдрийн дугуйн аялал зохион байгуулдаг. Өвөл мөсөн дээр дугуй унаж байгаа учир дугуй нь зориулалтын буюу хадаастай, гадарга нь хальтирдаггүй байх юм.

Мөн жийптэй, өндөр уул болон хадны авиралт, цанаар аялах зэрэг тусгай зориулалтын болон явган, морин гээд бүх л төрлийн аяллыг аялагч нартаа санал болгодог.

-Монголд энэ жил хэр олон жуулчин ирэхээр байна. Таны харж буйгаар 1,3 сая жуулчин хүлээж авах зорилтод хүрэх болов уу?

-Одоогийн байдлаар 500 гаруй мянган жуулчин Монголд ирсэн байна гэх статистик тоо. Он гартал дөрвөн сарын хугацаа бий. Энэ хугацаанд хэдэн зуугаар жуулчдын тоо нэмэгдэх байх. Жуулчдын тоо нэг саяд хүрэх эсэхийг мэдэхгүй. Уг нь манай улс нэг жилийн хугацаанд нэг сая жуулчин хүлээж авах боломжтой. Зуны гурван сарын хугацаанд нэг сая жуулчин хүлээж авна гэвэл хүндрэлтэй. Говиор аяллаа гэхэд амрах баазуудын ор хоногийн тоо хэд билээ, хүрэлцээ муутай.

-Таны харж байгаагаар аялал жуулчлалын салбарт ямар, ямар асуудлууд байна вэ?

-Тусгай сонирхлын аяллыг хобби руугаа чиглэсэн, дурласан хүмүүс илүү сонгодог. Ерөнхий аяллыг сонирхогчид маш өндөр байгаа. Зүүн өмнөд Азийнхан болон хонконгчууд, солонгосчууд маш ихээр Монголд ирж байна. Европуудын хувьд сүүлийн хоёр жил манайд ирэх нь эрс багассан. Оросоос хамааралтай байж ч болно. Монголд ирэх нислэгийн үнэ нь энд ирээд 10 хоног аялах үнэтэйгээ адилхан болсон нь нөлөөлж буй.

Зарим үед жуулчид маш богино хугацаанд олноор ирж, бөөгнөрөл үүсгэж байна. Амралтын газар, баазууд дээр очиход ор хоногийн тоо хүрэлцэхгүй. Аялал жуулчлалын компаниуд стандартаа мөрдөхгүй байна. Өдөрт туулах киломертийг заасан байдаг. Тухайн жолооч өдөрт 500 километроос дээш явахгүй гэдэг ч түүнээс илүү хол зайнд явуулж байна. Азиуд бага хугацаанд их юм үзэхийг хүсч, тухайн баг хамт олны хүмүүсийг хайрлахгүй байгаа юм. Аялал жуулчлалын холбоо, удирдлагууд хөтөч, хүний нөөц рүүгээ чиглэсэн ажлуудыг хийхгүй бол чадавх муугаас гадна хүн хүчний хомсдолд маш их орж байна. Тээврийн хэрэгслийн бүрэн бүтэн байдал, стандартыг мөрдөж ажиллахгүй байх зөрчлүүд ч ажиглагдаж байгаа. Тусгай сонирхогчдын аяллын хөтөч бүр ховор.

Жил бүр хамгийн хэцүү нь ариун цэврийн асуудал байсаар ирсэн. Бидний хувьд замд явахад хоёр цаг тутамд жуулчдаа бие засуулах ёстой байдаг ч зогсоход маш хүндрэлтэй, Ариун цэврийн газар олдохгүй. Шатахуун түгээх станцуудын ариун цэврийн өрөөг ашигладаг. Ариун цэврийн өрөө их бохир, зарим нь цоожтой. Дугуйн аяллын хувьд зөөврийн душ, ариун цэврийн өрөөг ашиглаад явчихдаг.

-Наадмын үеэр жуулчдад тасалбар олдохгүй байна гэх асуудал гарч байсан даа.

– Наадмын тасалбар жил бүр тулгамддаг асуудлын нэг. Стадион 12 мянган суудалтай. Жуулчдаас наадмын нээлт үзэх 8000 гаруй хүсэлт ирсэн. Аялал жуулчлал руугаа чиглэсэн 2000 тасалбар гаргасан байдаг. Наадмаас хоёр, гуравхан хоногийн өмнө орой нь дахин тоглоно гэж хэлж байгаа юм. Энэ нь бүр жилийн өмнө яригдах асуудал юм. Наадмаар жуулчиндаа тоглолтуудаа зориулж, давхар тоглох хэрэгтэй. Ирэх жилийн борлуулалт арав, арваннэгдүгээр сард хийгддэг. Эрийн гурван наадмыг дэлхий даяараа сонирхож ирж байна. Даанч тасалбар нь олдохгүй. Шагийн билетийн үнэ нь өссөн. Нэг билетийг 300-400 мянгаар авсан. Билетийн асуудлыг маш эрт тодорхой болгох шаардлага тулгарч байна.

Мөн орон нутгийн нислэгийн асуудлыг дурдахгүй өнгөрч боломгүй. “Айра Монголиа” ХХК дотооддоо нислэг үйлддэг байсан ч болилоо. Одоо “Хүннү эйр” ХХК нислэг үйлдэж байна. Бүргэдийн баяр аравдугаар сард болно. Билет олдохгүй, баларч байна. Цөөхөн компаниуд нислэгийн суудал авсан байна. Автобусаар жуулчдаа аваад явалтай биш. Хэдэн компани нийлж чартер нислэгээр явахаар болоод байна. Чартер нислэг нь энгийн нислэгээс хамгаагүй үнэтэй. Энгийн нислэг нь ирэх, очих 800 мянган төгрөг, чартер нь хоёр талдаа 2,2 сая. Томоохон эвентүүд дээр төр бодлогоор дэмжээд хэд хэдэн орон нутгийн нислэгийг үйлддэг болгомоор байна. Олон жуулчин очлоо гэхэд байрлуулах орон байрын асуудлыг ч бодох ёстой. Бүргэдийн баярт хэдэн мянган жуулчид очих боломж байгаа ч даанч нислэг байхгүй. Нислэгийн асуудлаас болж, зарим аяллууд цуцлагдаж байна. Өвөл тайгын аяллууд эхэлдэг. Нислэгүүд бас л дутагдалтай. Нислэгээ нэмээд өгвөл аялал жуулчлалын компаниуд борлуулж чадна. Монгол Улсыг зорих жуулчдын тоо хэзээ ч буурахгүй. Аялал жуулчлалын компаниуд стандартаа мөрдөж, хариуцлагатай хандаж, жуулчдынхаа сэтгэл ханамжид анхаарч, үйлчилгээгээ тултал үзүүлж, хүний нөөцөө маш сайн чадавхжуулах хэрэгтэй. Нэг асуудал гарахад тухайн компани биш Монголын нэр гарна. Гадныханд үйлчилж байгаа хүмүүс сэтгэлтэй, мэргэшсэн баймаар байна.

Д.Пүрэвдорж: Гадаадын жуулчдын хувьд Монголын говь, хангайг үзэхээс гадна бүхий л газрыг үзэх сонирхолтой ирдэг

“Одко трэйвэл” аялал жуулчлалын компанийн жолооч Д.Пүрэвдоржоос зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Та хэд дэх жилдээ жуулчлалын компанид жолооч хийж байна вэ?

-Би “Одко трэйвэл” аялал жуулчлалын компанид хоёр дахь жилдээ жолоочоор ажиллаж байна.

-Та одоо хаашаа, аль улсын жуулчинтай явж байна?

-Би Герман улсын гурван жуулчинтай хотоос гараад 13 хоног аялж байна. Говийн нутгаар тойроод яг одоо Хөвсгөл рүү аяллаа үргэлжлүүлж явна. Маршрутын дагуу өнөөдөр (өчигдөр) Тэрхийн цагаан нууран дээр, маргааш (өнөөдөр) Хөвсгөлийн Шинэ- Идэр сумын “Зүүн нуур” гэдэг газар, жуулчны баазад хононо.

-Гадаадын жуулчдаа аялуулаад явж байхад танд болон аялагчдад тулгарч буй ямар асуудлууд байна вэ?

-Янз бүрийн асуудал тулгардаг. Замын шалгалт, авто тээврүүд хэцүү. Хавар зөвшөөрлөө өгөхдөө удаж, хүлээлгэдэг. Танил талтай хүнд амархан зөвшөөрлөө өгчихдөг. Зөвшөөрлөө авахгүй явсан тохиолдолд торгууль их оногдуулдаг. Хөдөө орон нутаг тэр дундаа говийн сумдад бензин олддоггүй, олдсон ч үнэтэй. Амралт, жуулчны бааз, түр хоноглох газруудын хоол, хүнс, үйлчилгээ, ариун цэвэр дээр анхаарах, хөдөө зам дагуу бие засах газрууд, хогийн цэг дутагдалтай байна.

-Солонгосын “JTBC” телевизийн “Монгол дахь шуудан зөөгч” шоу нэвтрүүлгийн оролцогч тус улсын одуудыг аялуулах жолооч нарын бүрэлдэхүүнд та явж байсан гэсэн. Тухайн үеийн сэтгэгдлээсээ хуваалцахгүй юу?

-Ноднин Солонгосын жүжигчид, телевизийнхнийг Монголд ирж, нэвтрүүлгийн зураг авахад тав хоног хамт явж, аялуулсан. Миний хувьд мэдээж сайхан, сэтгэгдэл өндөр байсан. Монголынхоо үзэсгэлэнт байгаль, онгон дагшин байдлыг гадаадын жуулчдад үзүүлээд, тэдний харж, баясаж байгааг харах бахархалтай сайхан юм билээ.

-Монголд аль улсын жуулчид түлхүү ирж байна. Тэд Монголын ямар газрыг илүү үзэхийг хүсч байна вэ?

-Энэ оныг Монгол Улс “Аялал жуулчлалын жил” болгон зарласан болохоор дэлхийн бүх улсын иргэд манайд жуулчилж ирж байна. Аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа явуулдаг их олон компани бий. Европ аялал жуулчлалын 430, Солонгос аялал жуулчлал хүлээн авдаг 128 компани байна гэх мэт судалгаа байна лээ.

Гадаадын жуулчдын хувьд Монголын говь, хангайг үзэхээс гадна бүхий л газрыг үзэх сонирхолтой ирдэг. Монгол орны байгалийн бүхий л онгон дагшин газрууд үзэсгэлэнтэй. Өөрсдийнх нь сонирхсон газар руу хүссэнээр нь явдаг. Нас, насны хүмүүс аялахаар ирдэг. Бүр жаахан хүүхдээ дагуулсан хүн, 70, 80 настай ахмад хүмүүс ч ирдэг. Зам дагуу цайны газрууд элбэг болж, орон, орны хоол хийдэг болсон нь давуу талтай.

-Монголоор аялаад буцаж байгаа жуулчдын сэтгэгдэл хэр байна вэ?

-Сэтгэгдэл өндөр байх шиг байна. Аялж дуусахаараа сэтгэгдлээ илэрхийлдэг. Манайх хавар дөрөвдүгээр сараас эхлэн аравдугаар сар хүртэл жуулчдаа Монгол орноороо тойрон авч явдаг. Миний жуулчин аваад гарах хугацаа харилцан адилгүй. Доод тал долоо хоног, нэг, хоёр хүнтэй ч явах тохиолдол бий. Энэ жилийн хувьд би 30 орчим жуулчин аялуулаад байна.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

М.Чимэддорж: Тендерийн хуульд өөрчлөлт оруулж, мега төслүүдийн гэрээг сонгон шалгаруулалтгүйгээр байгуулах зорилготой нь илт байна DNN.mn

Эдийн засагч, судлаач, АН-ын УТЗ-ийн гишүүн М.Чимэддоржтой ярилцлаа.

-Төсвийн хуулийг дагалдаж олон хууль орж ирлээ. Энэ дунд тендерийн хууль олны анхаарлыг татаж байгаа. Хуульд ямар, ямар өөрчлөлт орж байгаа вэ?

-Худалдан авах ажиллагааны хууль бол хамгийн олон удаа нэмэлт, өөрчлөлт орсон. 2005, 2023 онд хоёр удаа шинэчилсэн найруулгаар батлагдсан хууль. Энэ хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахдаа үргэлж дордуулж ирсэн. Түүнийг дагаад авилга гаарч байсан түүхтэй. Учир нь улстөрчдийн хувийн ашиг сонирхлын үүднээс өрсөлдөөнийг хязгаарлах, нээлттэй сонгон шалгаруулалтаас татгалзах, шууд гэрээ байгуулах өөрчлөлт хийж ирсэн. Үүнийг нь дагаад авилга гаарч, улс орны эдийн засагт ноцтой хохирол учруулж байсан гашуун түүхтэй. Жишээлбэл, 2007 онд эрчим хүч, замын төслүүд нь дотоодын компаниудын хүчин чадалтай дүйх хэмжээнд, эсвэл түүнээс илүү гарсан тохиолдолд нээлттэй тендер зарлахгүйгээр, шууд гэрээ байгуулдаг заалт оруулж ирсэн. Үүний дараа тендерийн баримт бичиг боловсруулахад суурь болгож ашигладаг жишиг үнийг өөрчлөх шийдвэрүүд гарч цахилгаан дамжуулах агаарын шугам барих, зам, гүүр барих төсөвт өртөг огцом өссөн. Уг өөрчлөлт хүчингүй болох хүртэлх хугацаанд олон тэрбумын гэрээнүүд байгуулагдаж, төр дагасан тендерийн компаниуд үүссэн. Энэ бол нэг л жишээ нь. Улстөрчид, төр дагасан тендерийн компаниуд нээлттэй сонгон шалгаруулалтгүйгээр худалдан авалт хийх боломжийг үргэлж эрэлхийлж ирсэн. 2017 онд Худалдан авах ажиллагааны хуулийн улсын нууцад хамаарах худалдан авалтын гэрээ байгуулдаг заалтыг ашиглахын тулд Төрийн болон албаны нууцын тухай хуульд өөрчлөлт оруулан Засгийн газрын шийдвэрээр улсын нууцад хамруулах, байгууллагууд ТЕГ-ын саналыг үндэслэн нууцад авах эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн.

Энэ бол ардчиллын түүхэн дэх хамгийн том хулгайн цоорхойг нээсэн. Үүнд нь оффтэйк гэгдэх олон их наядын дүнтэй нүүрсээр төлбөр төлөх гэрээнүүд, газрын тос дамжуулах, баяжуулах үйлдвэр барих, төмөр зам, авто зам баригдах гэрээнүүд байгуулагдсан. Үүний нэг л жишээ болох ногоон автобусны талаар шуугиж байсан нь саяхан. Гэтэл ногоон автобус бол зөвхөн олон нийтэд ил болсон хэсэг нь. Товчхондоо мөсөн уулын орой. Цаана нь олон их наядын гэрээ одоо хүртэл нууц хэвээрээ байна. Цаашдаа төрийн болон албаны нууцын тухай хуулийг өөрчлөхгүй бол энэ хулгай дараатай хэвээрээ үлдэнэ. Энэ хуулиар төрийн өмчийн компаниудын удирдах зөвлөлийн шийдвэр, гэрээ хүртэл нууцад хамаарч байгаа. Хамгийн сүүлд Цар тахлын хуулийн хүрээнд нээлттэй сонгон шалгаруулалт зарлахгүй шууд гэрээ байгуулах, төрийн өмчийн компаниудад бүрэн эрхт төлөөлөгч томилон шууд худалдан авах гэрээ байгуулах гэх мэтээр олон нийтийн хяналтаас гадуур олон их наядын гэрээнүүд байгуулагдсан.

-Өмнөх ийм муу жишээнүүд байхад шууд гэрээ байгуулахаар дахин хуулийн төсөл орж ирж байхад УИХ-ын гишүүд дэмжих үү?

-Мэдээж тендерийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах болгондоо шалтаг тайлбартай, шинэ нэр томъёотой оруулж ирдэг. Шинэ юм шиг харагдуулдаг хуучин технологи л доо. Энэ удаад ч ялгаагүй чадавхид суурилсан хэлэлцээрийн арга гэсэн шинэ нэр томъёотой, шууд гэрээ байгуулдаг хуучин аргаа л оруулж ирж байж. Худалдан авах ажиллагааны хуулийн 36’ гэсэн бүтэн бүлэг оруулж ирж байна. Тоймловол чадавхитай гэж өөрсдөө үзсэн хоёр компанид урилга явуулаад хэлэлцээ хийж аль нэгтэй нь гэрээ байгуулж болно. Хэвлэл мэдээлэлд зарыг нь нийтлэхгүй, компаниуд өрсөлдөх боломжгүй, аль нь илүү чанартай, аль нь бага үнэтэй тендер санал болгож байгаа нь ч хамаагүй гэсэн үг. Энэ бол хаалттай хаалганы ард тохиролцоно гэсэн үг.

-Хуульд ийм заалт оруулах шаардлага, нөхцөл нь юу байв?

-Засгийн газар үйл ажиллагааны хөтөлбөрөө “Хурдтай хөгжлийн төлөвлөгөө” гэж нэрлээд буй. Энд дурдагдаад буй “хурдтай” гэдэг үгийн ард тендер шалгаруулах процесс удаан, маргаантай байна гэсэн тайлбар хийгээд байгаа. Худалдан авах ажиллагааг хуулийн хүрээнд төлөвлөх, зохион байгуулах, авилгаас ангид ажиллах нь засгийн газрын үүрэг. Засгийн газар ажлаа хийхээс төвөгшөөж хуульд өөрчлөлт оруулаад байх нь зүйд нийцэхгүй. Үүнээс гадна цар хүрээ, төсөвт өртөг нь том, хоорондоо уялдаа холбоо бүхий хэд хэдэн төслийг хэрэгжүүлэхээр бол шууд гэрээ байгуулдаг болгох зохицуулалт оруулж ирээд байгаа нь Засгийн газрын үйл ажиллагаанд тусгасан мега төслүүдийн гэрээг сонгон шалгаруулалтгүйгээр байгуулах зорилготой нь илт байгаа.

-Эдгээр нь ямар төслүүд байгаа вэ?

-Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт 20 гаруй томоохон төслүүдийг тусгасан, эдгээрийн дийлэнх нь их наядаар хэмжигдэх төсөвтэй. Нийлбэр дүнгээрээ 40 их наядын төслүүд бий. Эдгээр төслүүдийн олонхи нь эдийн засгийн үр ашигтай эсэх, улсын төсвөөс санхүүжүүлэх шаардлагатай эсэх асуудлаар урьдчилсан судалгаа хийгдээгүй. Тодорхой хэлбэл, зардал, үр ашгийн шинжилгээ, нийгэм-эдийн засгийн өгөөжийн судалгаа хийгдээгүй төслүүд байгаа. Тухайлбал, Богд уулыг тойруулан дэд бүтэц барих томоохон төслүүд бол Улаанбаатар хотын утаа, түгжрэлийн асуудлаа шийдэхийн оронд хоосон газарт дэд бүтэц барих, засгийн газраа өөр газар барих зорилготой. Гэтэл бид хотдоо дэд бүтэц байгуулж, утаа түгжрэлгүй болох нь эхний зорилт байх ёстой.

-Яагаад ийм төслүүдийг оруулж ирэх болов?

-Улс орны хөгжлийн талаас нь харвал бизнесийн орчноо сайжруулж, гадаадын хөрөнгө оруулалт татах замаар тэргүүлэх салбаруудаа хөгжүүлэх ёстой. Тэгж байж эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийн суурь бүрдэнэ. Мэдээж улсын төсвөөс тулгамдсан асуудлаа шийдвэрлэх хөрөнгө оруулалт хийж таарна. Гэхдээ төсвийн хөрөнгийг юунд зарцуулах вэ гэдэг бодлого бол юуны өмнө зардал, өгөөж хоёрыг харьцуулсан шинжилгээнд үндэслэх ёстой юм. Одоогийн засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгасан төслүүдийг сайтар ажиглавал үр ашиг нь чухал биш байжээ гэж дүгнэхээр байна. Харин ч энэ ямар нэг эдийн засгийн ашиг сонирхол бүхий бүлгийн эрх ашигт нийцүүлсэн төслүүд байж магадгүй гэсэн хардлага төрүүлж байна. Бид ер нь цаашдаа гадна, дотны ашиг сонирхол бүхий бүлэглэлээс төсвөө хамгаалдаг тогтолцоогоо бэхжүүлэхгүй бол улс орны эдийн засгийн боломж, нөөцийг үр ашиггүй төслүүдэд зарцуулдаг болох нь. Энэ бол байгалийн баялагтай хэрнээ хөгжлийн боломжоо үгүй хийсэн, улс орноо сүйрүүлсэн улс орнуудын явсан зам мөр. Худалдан авах ажиллагааны хуулиас гадна төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийг дагалдах хуулиар оруулж ирж байгаа нь зүйд нийцэхгүй. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль бол төсвийн хуулийн эх хууль. Өөрөөр хэлбэл, төсвийн хууль нь төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан хязгаарын дотор батлагдах хуультай. Гэтэл төсвийн тодотголоо дагуулж эх хуулийг нь оруулж ирж байгаа нь зүйд нийцэхгүй. Худалдан авах ажиллагааны тухай хуулийг ч мөн дагалдах хуулиар оруулж ирж хэлэлцэж болохгүй. Энэ хоёр хуульд өөрчлөлт оруулах шаардлага байгаа бол наад зах нь Хууль тогтоомжийн хуулийн дагуу өргөн бариад хэлэлцэх ёстой. Товчхондоо гуя дагуулж өгдөг хүзүү биш.

-Нээлттэй сонгон шалгаруулалт зарлахад илүү олон өрсөлдөгч оролцоно гэсэн баталгаа бий юу?

-Нээлттэй сонгон шалгаруулалтын хамгийн гол зүйл бол тухайн тендерийг сонирхогч бүх талуудад мэдээлэл өгөхөөс эхэлнэ. Тийм ч учраас боломжит бүх сувгаар, цахим системээс гадна өдөр тутмын сонин хэвлэлээр дамжуулан мэдээлдэг байх ёстой. Тендерийн зар байнга мэдээлдэг сувгууд тогтвортой байвал компаниуд ч байнга мэдээлэлтэй байх сувгаа сонгож ашиглаж, тэр хэрээр өрсөлдөгчдийн тоо нэмэгдэнэ.

-Эдгээр хуулиуд батлагдвал ямар үр дагавартай вэ?

-Мэдээж авилга гаарна, төр давамгайлсан эдийн засгийн орчин үүснэ. Хэтдээ ардчилал үгүй болно. Эдийн засгийн агуулгаар нь хэлье. Энэ бол Монголын эдийн засагт байгаа төрийн оролцооны масштабыг өөрчилнө. Хэд хэдэн төсвийн жил дамжих олон арван их наядын гэрээ гэдэг бол авилга, крони бизнесийн мөн чанарыг өөрчилнө. Авилга төрийн үйл ажиллагааг дагаж явдаг үзэгдэл байсан бол төрийн үйл ажиллагаа нь өөрөө төлөвлөгдсөн, системчлэгдсэн авилгын нэг хэсэг болж хувирна. Хоёрдугаарт, ийм хэмжээний гэрээ шууд байгуулагдана гэдэг бол ардчиллын эмзэг институциудыг ч устгах аюултай. Төсөөлөөд үз, хэвлэл мэдээллийн салбарт, улс төрийн намуудад, иргэний нийгмийн байгууллагуудад олон зуун тэрбумаар хэмжигдэх авилгын эх үүсвэртэй мөнгө орж ирвэл ардчилал үлдэх үү. Нөгөө талаар, УИХ-ын хөрөнгө оруулалтын шийдвэр 2-3 их наяд төгрөгийн хооронд яригддаг. УИХ хоёр сар шахам хэлэлцэж шийдвэр гаргадаг. Гэтэл 40, 50 их наядын гэрээнүүдийн талаар ярьж байна. Нэг төрийн өмчит компанийн захирлын гарын үсэг зурах гэрээ нь улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын нийт хэмжээтэй дүйнэ. Үүний ард улсын эдийн засаг эрүүл байх уу. Өр, зээл хэд болох вэ. Эцэст нь хэлэхэд хөгжил гэдэг энд тэнд том цемент цутгахыг хэлдэггүй юм. Хөгжил бол цогц үйл явц. Ардчилсан институциудээ бэхжүүлж, ил тод төртэй болж, хувийн хэвшлээ ажиллах орчин нөхцлийг бүрдүүлж байж ирдэг зүйл. Төр уурхай ухаад, олсон мөнгөөрөө цемент цутгаад байвал хэдхэн жилийн дотор Венесуэль болно. Бид одоо яг тэр зам дээр гарчихсан, үйл явц нь улам хурдасч байна.

 

Л.Нямдолгор

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: “Эх нялхас, Хавдрын эмнэлгийн үүдээр явж үзчихээд 200 тэрбум төгрөгөөр соёлын төв барих эсэхээ шийднэ үү, гишүүд ээ” гэв DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна. 

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн  Э.Батшугар “Засгийн газар, Монголбанк хамтраад улсынхаа зээлжих зэрэглэлийг сайжруулах хэрэгтэй байна” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

  • Дэлхийн манлайлагч эмэгтэйчүүд манай улсад чуулж байна

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Эх нялхас, Хавдрын эмнэлгийн үүдээр явж үзчихээд 200 тэрбум төгрөгөөр соёлын төв барих эсэхээ шийднэ үү, гишүүд ээ” гэв

  • Өмгөөллийн “Цогц өмгөөлөл” хууль зүйн фирмийн хуульч О.Билгүүн “УИХ, Засгийн газрын гишүүн ямар нэгэн компанитай хамааралтай  байхыг хуулиар хориглодог” хэмээн ярилаа.

О.Хангай аваргын дүү О.Тамир “Ашиг гэхээсээ илүү аавынхаа хөдөлмөрийн үр шимийг намар болгон ард түмэндээ амтлуулдаг нь л сайхан” хэмээснийг “Өдрийн сурвалжилга” нүүрээс уншаарай.

МУИС-ийн Бизнесийн сургуулийн, маркетинг худалдааны тэнхимийн багш Ч.Энхболд “Үе дамжсан хаант засаглал шиг багш, залгамж халаа бэлддэг тогтолцоог халж чадалгүй өдийг хүрсэн” гэлээ.

  • Ямар хотындаргатай болж, ямар орчинд амьдрахаа шийддэг  өдрүүд ирж байна
  • Реппер Н.Цэцэнбилэг “Tsetse vs Bilgee” тоглолт бол миний тайлан

ГАДААД МЭДЭЭ:  Николас Мадурог огцрохыг шаардсаар байна

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

“Саруул” төвд хонины ястай мах кг нь 19800, “Хүчит шонхор“ захад 11000-13000 төгрөгийн үнэтэй байна DNN.mn

Дэнжийн мянгад байрлах “Нарантуул-2” болон “Бөмбөгөр”, “Саруул” худалдааны төвүүдээс мах болон өргөн хэрэглээний хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ ханшийг сурвалжиллаа. “Нарантуул-2” худалдааны төвийг эхлээд зорилоо. Гадна талбай дахь махны мухлагуудад хонины гулууз нэг кг нь 9.000-9.500 төгрөгийн үнэтэй. Хонины цул болон ястай мах нь хоёулаа кг нь ижил үнэтэй буюу 12.500 төгрөгөөр худалдаж байв. Хонины махыг гулуузаар зарах мухлагуудаас жижиглэнгийн худалдааны лангуунд хүмүүсийн хөл хөдөлгөөн их байлаа. Ямааны мах гулуузаараа кг нь 6.800, ястай нь 8.500, цул нь 8.8- 9.500 төгрөг. Тэмээний мах кг нь 10 мянган төгрөг байлаа.

Бод малын лангуунуудад үхрийн цул мах кг нь 14.5-17 мянган төгрөгийн хооронд байна. Үхрийн ястай мах кг нь 13 мянган төгрөг. Үхрийн хаа, гуя гээд махнаасаа шалтгаалаад үнэ нь өөр. Адууны махны хувьд ястай, цул нь адилхан нэг кг нь 10 мянган төгрөг.

Мөн 25 кг-ын гурилны хувьд “Улаанбаатар” нэгдүгээр зэрэг нь 55 мянга, “Өег” 48 мянга, “Хурх” 54 мянга, “Ургац” 45 мянга, орос нь 44 мянга. “Улаанбаатар” гурилын дээд зэрэг 25 кг нь 68000 төгрөг. Будаа 25 кг нь 72-95 мянга байна. Будааны нэг кг тутамд “бээжин” 3.000, “лидер” 3.500, шар будаа 2.500 төгрөг. Элсэн чихэр нэг кг нь 4.000 төгрөгийн үнэтэй байв.

Шинэ ургацын ногоог захын гаднах мухлаг болон доторх лангуунд харилцан адилгүй үнээр худалдаалж байсан юм. Захын гаднах мухлагууд нь арай хямд үнээр төмс, хүнсний ногоог худалдан борлуулж байв. Тодруулбал, зах дотор монгол, шинэ ургацын лууван кг нь 3.000, манжин, сонгино кг нь 3.500 байхад гадна мухлагуудад манжин, лууван, сонгино кг нь 2.500. Төмс дотор кг нь 1.800 бол гадна талд кг нь 1.500. Түүнчлэн гаднах мухлагуудад урт өргөст хэмх кг нь 3500, жижиг өргөст хэмх кг нь 1.000, улаан лооль кг нь 6000, тарвас кг нь 2.000 төгрөгөөр худалдаалж байсан юм.

Дараа нь “Саруул” худалдааны төвөөр орлоо. Махны лангуун дээр зүүн аймгаас ирсэн хонины ястай мах 19.800. Үхрийн цул болон татсан мах нь ижилхэн кг нь 26.500, ястай нь 24.500, үхрийн хэл кг нь 25.000 төгрөгөөр худалдаж байв.

Шинэ ургацын өргөст хэмх кг нь 5500, гурван янз болох улаан лооль үрлэн жижиг кг нь 15.000, дунд кг нь 13.000, том кг нь 9.500, төмс кг нь 2500, лууван, манжин, байцаа кг нь 3.500, сармис нэг ширхэг нь 1.800 төгрөг.

Худалдагч “Улаанбаатар нэгдүгээр гурил кг нь 2800, таван кг нь 14.800, 10 кг нь 28.000 төгрөг. “Улаанбаатар” дээд гурил дууссан. “Дорнод”-ын дээд гурил хоёр кг нь 6600. “Алтан тариа” нэгдүгээр гурил таван кг нь 13.700. “Хурх” 10 кг нь 41.000. Будаа таван кг нь 21 мянгаас дээш үнэтэй. “Sun­rice” будаа гурван кг нь 35 мянга гэх мэт янз бүр үнэтэй байгаа” гэв.

“Бөмбөгөр” худалдааны төвд гурил 25 кг нь 50 мянган төгрөгөөс дээш үнэтэй аж. “Улаанбаатар” нэгдүгээр гурил 10 кг нь 25 мянга, кг нь 2.600. “Алтан тариа” дээд кг нь 3.000, “Алтан тариа” нэгдүгээр гурил кг нь 2.400, “Хурх” нэгдүгээр гурил кг нь 2.700, цагаан будаа кг нь доод тал нь 3.400, гурвалжин будаа 4.500, шар будаа 3.000, элсэн чихэр кг нь 4.500 төгрөгийн үнэтэй байлаа.

Үхрийн цул мах кг нь 19.500, ястай нь 16.500, хонины ястай, цул махны үнэ адилхан кг нь 13 мянга. Адууны ястай мах кг нь 12.500 төгрөгөөр зарагдаж байв. “Саруул” болон “Бөмбөгөр” худалдааны төвүүдэд тэмээ болон ямааны махны лангуу ажиглагдсангүй.

Хүнсний ногооны лангуунд өргөст хэмх кг нь 8.000, улаан лооль кг нь 12.000, төмс кг нь 2.000, лууван, манжин, сонгино кг нь 4.000, байцаа кг нь 2.500 төгрөг байв.

Дээрх гурван захаас “Саруул” худалдааны төвд мах болон улаан лоолийн үнэ арай өндөр байлаа. Худалдан авагч эмэгтэй “Бусад захаас “Саруул” захын юмны үнэ арай илүү байдаг” гэсэн юм.

Мөн “Малчин лавлах-109” мэдээллийн төвийн мэдээгээр нийслэлийн “Хүчит шонхор” Дэнжийн мянга захад өнгөрсөн баасан гаригийн байдлаар:

Ямааны мах: Малчдаас авах үнэ кг нь 5.500-7.000, жижиглэнгийн үнэ нь 10.000-11.000

Хонины мах: Малчдаас авах үнэ кг нь 8.000-9.500, жижиглэнгийн үнэ нь 11.000-13.000

Үхрийн мах: Малчдаас авах үнэ кг нь 8.000-11.000, жижиглэнгийн үнэ нь 14.500-19.500

Тэмээний мах: Малчдаас

авах үнэ кг нь 6.500-7.500, жижиглэнгийн үнэ нь 10.000

Адууны мах: Малчдаас авах үнэ кг нь 6.000-7.000, жижиглэнгийн үнэ нь 9.500-10.500 төгрөгийн ханштай байна.

Түүнчлэн даваа гариг буюу энэ сарын 19-ны “Малчин лавлах-109” мэдээллийн төвийн “Эмээлт” амьд малын захын үнэ ханшийн мэдээг хүргэе.

Хонь: 100-250 мянга

Ямаа: 80-140 мянга

Үхэр: 1.2-2.3 сая

Тэмээ: 1.3-1.8 сая

Сарлаг: 900 мянгаас 1.5 сая

Адуу: 700 мянгаас 1.4 саяар худалдаж байгаа аж.

Харин Эмээлтийн амьд малын зах дээр хонь 200-450 мянган төгрөгийн үнэтэй байгаа гэж тус захын лавлах утасны оператор хариуллаа.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

С.Гэрэлмаа: Инфлүүнсэр нэртэй мэргэжлийн бус хүмүүс зөвлөгөө өгөх нь нийгмийн эрүүл мэндэд маш хортой DNN.mn

Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн Эрүүл мэндийг дэмжих мэдээллийн албаны дарга С.Гэрэлмаатай ярилцлаа.

-Сошиал орчинд мэргэжлийн бус хүмүүс ямар ч хамаагүй чиглэлээр хүмүүст зөвлөгөө өгдөг, бараа сурталчилдаг болоод удлаа. Ялангуяа эмч эсэх нь тодорхойгүй хүмүүс өвчний талаар иргэдэд зөвлөдөг явдал хавтгайрч байна. Иргэд ч маш ихээр хандах юм. Та бүхэн энэ нөхцөл байдал дээр тандалт хийдэг үү. Ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Сүүлийн жилүүдэд мэдээллийн технологи эрчтэй хөгжиж, монголчууд сошиал сүлжээ ашиглах байдал маш өндөр хувьтай байгаа. Нэг талаасаа ард иргэдэд мэдээ мэдээлэл түргэн хүрч байгаа боловч үүнийг дагаад сөрөг үзэгдлүүд их байна. Жишээлбэл, эрүүл мэндийн талаарх нотлогдоогүй зөвлөгөө мэдээлэл, нэг талыг барьж туйлширсан мэдээллүүд жил ирэх тусам нэмэгдэж байна. Сүүлийн жишээ хэлье л дээ. Улаанбурхан өвчний эсрэг вакцин товлолын дархлаажуулалтад орчихсон, Дархлаажуулалтын хуулиар зохицуулагддаг. 1973 оноос хойш дэлхий нийтээрээ хүүхдэд есөн сартайд, хоёр настайд хийгддэг товлолт вакцин. Энэ сарын эхээр манай улсад улаанбурхан өвчний тохиолдол бүртгэгдсэнтэй холбоотойгоор вакцин хийж эхэлсэн.

Тодруулж хэлэхэд, улаанбурхан өвчний халдварлах чадвар 98 хувь гэж үздэг. Тиймээс зөвхөн вакцинаар сэргийлэх боломжтой гэж дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн.

Энэ үүднээс манайд улаанбурханы дэгдэлт гарч, вакцин хийх болсон талаар эрүүл мэндийн байгууллагаас хэвлэлийн бага хурал хийсэн шүү дээ. Үүний дараа цахим тандалт хийхэд 10 сэтгэгдлийн ес нь сөрөг байх жишээтэй. “Хугацаа нь дууссан вакцинаа шахах гэлээ”, “Вакцин шаардлагагүй” гэх мэтээр дийлэнх нь сөрөг байв. Вакцин гэдэг өнөөдөр судлагдаад маргааш хийгдэх гэж байгаа зүйл биш юм. Улаанбурханы вакцин гэхэд 1973 оноос хойш 50 гаруй жилийн түүхтэй. Яагаад ард иргэдэд вакцин муу гэх ойлголт их байна вэ гэхээр “анти вакцин групп” (вакцины талаарх буруу ташаа мэдээлэл хүргэдэг хүмүүсийг анагаах ухаанд ингэж нэрлэдэг)-ийнхэн маш их нөлөөлдөг. Ялангуяа “Ковид 19” цар тахлын үеэр хамгийн их мэдрэгдсэн шүү дээ.

-Тэгэхээр вакцин болон халдварт өвчний талаар ойлголтгүй, шинжлэх ухааны нарийн мэдлэггүй хүмүүс ч энэ тухай шүүмжилдэг, эсэргүүцдэг гэж харагдаж байна шүү дээ. Ер нь ийм байдал нийгэмд, нийт иргэдийн эрүүл мэндэд ямар үр дагаврыг үүсгэж болох вэ?

-Нэг талаасаа энэ байдал ард иргэдэд эрүүл мэндийн боловсролын дархлаа тогтоогүйтэй холбоотой. Хүмүүс инфлүүнсэр гэх шинжлэх ухааны нотлогдсон зүйлсийг уншихгүйгээр, зөвхөн лайваар ярьдаг хүмүүсийг сонсоод тэр ч тийм, энэ ч ийм гэж амнаас ам дамжсан ярианд итгэдэг. Энэ нь маш их сөрөг нөлөөллийг бий болгодог. Учир нь манайд инфлүүнсэрүүдэд тооцох хариуцлагын тогтолцоо байхгүй учраас дураараа ярьдаг. Судлаад үзэхээр Зөрчлийн тухай хуульд буруу, ташаа мэдээлэл түгээвэл тэдэн нэгжээр торгоно гэсэн заалт л байдаг юм байна. Харин олон улсад инфлүүнсэр хүмүүс ард иргэдэд худал, хуурмаг мэдээлэл түгээсэн тохиолдолд их хэмжээний торгууль ноогдуулдаг. Жишээлбэл, АНУ-д Хүнсний болон эмийн захиргаа, Холбооны худалдааны комисс гэж байдаг. Энэ нь инфлүүнсэрүүдээ хянадаг байгууллага. Эрүүл мэндийн буруу бүтээгдэхүүн сурталчилсан тохиолдолд 5000-500000 ам.долларын торгуулийг ногдуулдаг юм байна. Гэтэл манай улсад хүнийг буруу эмчилсэн тохиолдолд хуулийн хариуцлага тооцохоос биш буруу мэдээлэл түгээснээс үүдэж эрүүл мэндээрээ хохирсон тохиолдолд гэж бараг байдаггүй. Үүний үр дүнд олонд танигдсан хүн бүр дураараа ярьж эм, эмийн бүтээгдэхүүн сурталчилдаг болчихоод байна. Нэг ёсондоо ард иргэдийн юу ч хийхгүйгээр турах, баяжих хүсэл хэрэгцээ шаардлагат нь тулгуурлаад тухайн байгууллага инфлүүнсэрээр дамжуулаад реклам хийлгэдэг. Гэтэл Австрали, Европын холбооны улсуудад зар сурталчилгааны хязгаарлалт гэж байдаг. Буруу ташаа мэдээлэл олон нийтэд өгвөл олсон орлогыг нь хэд дахин нугалж торгодог, бүтээгдэхүүн худалдаалахыг нь хориглодог гэх мэтээр хариуцлага өндөртэй.

-Шал өөр мэргэжилтэй, түүгээрээ олонд танигдсан хүмүүс эрүүл мэндийн зөвлөгөө өгөх нь их юм. Бас эмч хүн бүх төрлийн өвчнөөр зөвлөгөө өгдөг болсон байна?

-Инфлүүнсэрүүд мэргэжлийн эмч хүмүүс биш шүү дээ. Хүний бие махбодыг судлаагүй хэрнээ дураараа ярьдаг болжээ. Эмийн сөрөг үр дагавар, гаж нөлөө гэж бий. Яагаад гэвэл тэр хүмүүс ашгийн төлөө байдаг. Харин эрүүл мэндийн салбарын эмч нар ашгийн бус учраас энэ эмийг уухдаа ингэж уугаарай, ууж байх хугацаандаа архи согтууруулах ундаа хэрэглэж болохгүй, жолоо барьж болохгүй, гаж нөлөөлөлтэй, хэдэн цагт уух ёстой гэх мэт зүйлсийг тайлбарлаж өгдөг. Харин инфлүүнсэрүүдэд тэр талын мэдлэг байхгүй учраас тайлбарлахгүй орхидог. Энэ нь иргэдэд амар, цаг алдаж олон зүйл сонсохгүй гэдэг хандлагатай болсон.

Тандалт хийж үзлээ л дээ. Сошиалд эрүүл мэндийн чиглэлээр зөвлөгөө өгч байгаа идэвхтэй 10 хүний гурав нь л эмч байна. Тодруулбал, дотрын нэг, уламжлалтын нэг, нөгөө нь нарийн мэргэжил эзэмшээгүй эмч байх жишээтэй. Эдгээрээс бусад нь сайн дурын, өөр мэргэжилтэй, олон нийтэд янз бүрийн аргаар танигдсан хүмүүс байна.

Эдгээр хүмүүс ашгийн төлөө л бусдад зөвлөгөө өгч, бүтээгдэхүүн сурталчилдаг. Нөгөө талд хүмүүс маш хурдан хугацаанд үр дүн гаргаж асуудлыг шийдэх гээд байдаг. Нэг онцлог нь эмч нар урд өмнөх түүхийг ярьдаггүй. Харин инфлүүнсэрүүд бол “Би энэ өвчнийг ингэж давлаа. Энэ бүтээгдэхүүнийг хэрэглээд ингэж турлаа” гэж яриад хүмүүсийг “Би чадна” гэдэг марафонд гүйлгэчихдэг. Сошиалд ярьж буй хүмүүс хэтэрхий нийтлэг зүйл ярихаар яг өөрт нь таарч, тохирч байгаа юм шиг ойлголтыг өгч, надад тийм шинж байгаа мэтээр хамаатуулаад ярьчихдаг. Яг үнэндээ мэргэжлийн эмч нар инфлүүнсэрүүд шиг олон цагийг хүмүүст зарцуулах боломжгүй, ярих чадвар ч муу байх нь бий. Харин инфлүүнсэрүүд ярих чадвар өндөр, нүүр хагарчихсан хүмүүс. Түүнд нь хүмүүс итгээд “Мэдлэгтэй юм байна” гэж хүлээж авдаг. Уг нь тийм хүмүүсээс эрүүл мэндийн тухай мэдээлэл авчихаад тэр хүнийг даган дуурайж асуудлыг шийдэх бус мэргэжлийн эмчид хандах ёстой.

-Олон улсад олны танил хүмүүс өндөр хариуцлагатай байдаг. Ялангуяа эрүүл мэндийн чиглэлд энэ асуудлыг хатуу баримталдаг гэв үү?

-ДЭМБ, НҮБ-ын Хүүхдийн сан гэх мэт үндэсний хэмжээний байгууллагууд эрүүл мэндийн элч төлөөлөгчийг сонгодог. Жишээ нь, хөлбөмбөгчин Дэвид Бекхэм, дуучин Адель гэх зэрэг хүмүүс нийгмийн хариуцлагын хүрээнд өөрөөсөө мөнгө гаргаж нийгмийн эрүүл мэндийн төлөө нүүр царай болж ажилладаг. Манай байгууллагын хувьд эхийн сүү, вакцины тухай сурталчилгаа хийлгэхээр олны танил хэд, хэдэн хүнтэй холбогдож байсан. Ихэнх нь хэдэн төгрөгөөр гэрээ хийх вэ, надад ямар ашигтай вэ гэж асууж байсан. Зарим нь “Би вакцин ярихгүй. Миний ярих сэдэв биш” гэж татгалзаж байсан удаатай. Харин гурван хүн л төлбөр мөнгөгүйгээр нийгмийн хариуцлагын хүрээнд ажиллаж өгсөн. Тэд бол Rokit Bay, Big Gee, мисс Бадамцэцэг нар. Монгол Улсад НҮБ-ын элчээр дуучин Ариунаа, Хаан банкны гүйцэтгэх захирал Мөнхтуяа нар сонгогдсон байдаг.

Тэгэхээр том зургаар харвал инфлүүнсэр хүмүүс зорилготой байдаг. Бусад улсын хувьд олон нийтэд танигдсаныхаа дараа НҮБ-ын элч болж байна. Манай улсын хувьд бизнесийн байгууллагуудаар түншлэгдээд инфлүүнсэр болдог. Үүнийг бид зохицуулах шаардлагатай. Хэн дуртай нь яриад, олон жил анагаах ухаанаар сурсан хүний хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлж байгаа нь шударга бус шүү дээ. Жишээ нь, бүх төрлийн тамхи хортой гээд эрүүл мэндийн салбар мэдээлж байхад сошиалд электрон тамхи хор нөлөөгүй гэж ярьж байх жишээтэй. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага никотин агуулсан л бол хүний эрүүл мэндэд хортой гэж үздэг. Сайн, муу тамхи гэж байхгүй, тамхи л бол тамхи.

-Эрүүл мэндийн боловсролын дархлаа сул байгаа энэ үед яах ёстой вэ?

-Бид нар эрүүл мэндийн боловсролын дархлаатай болох ёстой. Эрүүл мэндийн боловсрол, шинжлэх ухаанд итгэдэг хүн бол хүнийг даган дуурайдаггүй. Хэн нэгнийг даган дуурааж, уруу татагдаж сайн гэх болгоныг дагадаггүй. Тиймээс эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлье гэвэл хүүхдийг багаас нь мэдлэгтэй болгох ёстой. Энэ л хамгийн сайн арга. Эрүүл мэндийн боловсролгүй хүмүүст эмч эмийн талаар зөвлөхдөө “Та энэ эмийг 11:00 цагт уугаарай” гэхэд мартчихаад маргааш нь давхарлаад уучихдаг. Ингэснээр тухайн эмийн гаж нөлөө илэрч таарна. Тэгэнгүүт “Надад энэ эм таарахгүй байна” гээд больчихно. Ингээд л өвчнөө бүрэн эдгээхгүй.

Өнөөдрийн эрүүл мэндийн боловсролын сөрөг үр дагавар маргааш гарахгүй ч том утгаараа тухайн улс орныг сүйрүүлж, үндэсний аюулгүй байдалд нь нөлөөлж байдаг. Бид энэ асуудлыг хууль, эрх зүй дээрээ тусгах ёстой. Хэн дуртай нь инфлүүнсэр болох биш, бусад улс орон шиг шалгуурыг бий болгох ёстой.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Ж.Баярмаа: Зардлаа нэмж, төсөв тэлэх тусам инфляц өсч, улмаар Монголбанк мөнгөний хатуу бодлого явуулахаас өөр аргагүй байдал руу орно DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаатай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Хамтарсан Засгийн газар үйл ажиллагааныхаа хөтөлбөриййг Их хуралд танилцууллаа. УИХ-ын гишүүний хувьд энэ хөтөлбөрийг ямар байдлаар хүлээн авч танилцав?

-Энэ удаагийн Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр нь хамтарсан Засгийн газрын хөтөлбөр гэдгээрээ онцлог байгаа. Миний хувьд энэ хөтөлбөрөөс нэг л зүйлийг хүлээсэн. Юу гэхээр дангаараа засаглаж байхдаа хийж чаддаггүй байсан томоохон төсөл, хөтөлбөрүүд хамтарсан засгийн үйл ажиллагааны хөтөлбөрт орсон болов уу гэж бодсон. Эдийн засаг талаасаа буюу мега төслүүдийн хувьд мэдээж мөнгөнөөс хамааралтай гэдэг нь ойлгомжтой. Энэ утгаараа орлогоо олж чадаж л байвал эдгээр төслүүдээ хөдөлгөх, эхлүүлэх нь зөв. Гэхдээ 120 их наядын мега төслүүдийг хэрэгжүүлж чадна гэдэгт эргэлзэж байна. Учир нь энэ хэмжээний хөрөнгө Монгол Улсын төсөвт орж ирэх үү, үгүй юу гэдэг нь тодорхой бус. Нэмээд олон эрсдэл байгаа. Тэр бүгдийг тооцоогүй оруулж ирсэн нь харагдсан. Нэгээ талаар мега төслүүд хэрэгжих эсэх нь дан ганц Засгийн газрын менежментийн асуудал биш. Дэлхийн зах зээл дээрх Монгол Улсын борлуулдаг түүхий эдийн ханшаас ихээхэн хамааралтай гэсэн үг. Учир нь манай улсын эдийн засаг уул уурхайн салбараас хамааралтай. Энэ салбарт 120 их наядын орлого бүрдэж чадахгүй л бол хамтарсан засаг байна уу, ямар ч засаг тэр мега төслүүдийг хэрэгжүүлж чадахгүй.

-Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрөөс таны хүлээж байсан өөр онцлох зүйл юу байв?

-Миний хамгийн их хүлээж байсан зүйл бол нийгмийн шинжтэй суурь реформуудыг хийх байх гэж бодсон. УИХ-д ямар хүмүүс сонгогдох ёстой юм, улс төрийн нам нь ямар байх ёстой юм.

Сахилга, хариуцлага нь юу байх шаардлагатай вэ. Улс төрийн нам нь яаж бодлогын нам болж хөгжих ёстой юм, тийм үү. Нөгөөтэйгүүр саяны Сонгуулийн тухай хууль зөв байв уу. Холимог тогтолцоо нь ямар байв. Бидний гаргасан алдаа юу байв. Тэр бүхнийг засаж болох боломж байсан уу. Цаашид засах ёстой юу гэх мэт суурь реформуудын шинжтэй асуудлууд хамтарсан Засгийн мөрийн хөтөлбөрт тусгагдаагүй байна гэж харсан. Улс төр дахь мөнгөний зохистой нөлөө буюу тэнцвэртэй байдал алдагдсан. Өөрөөр хэлбэл, улс төр дахь мөнгөний нөлөөлөл асар их болсон гэсэн үг. Үүнийг засах гол арга зам нь Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах байсан. Сонгогчдын саналыг худалдаж авдаг бохир ажиллагааг хуулиар хатуу зогсоох шаардлагатай. Бүр тодорхой хэлбэл, зөвхөн сонгуулийн жил худалдан авах ажиллагааг хориглодог бус сонгуулийн бус үеэр ч хориглох ёстой. Тэгэхээр иймэрхүү өөрчлөлтүүдийг хийе гэсэн зорилтууд хамтарсан Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт огт орсонгүй.

-Ерөнхий сайдын хувьд С.Зориг агсны хэлсэн үгийг энэ Засгийн газрынхаа үндсэн үзэл баримтлаа болгох шиг боллоо. Ер нь төрийн албан хаагчийн эрх ашгийн эрэмбэ гэж тусгайлан байх ёстой ойлголт уу?

-Ер нь Ерөнхий сайдын хэлсэн үг агуулгын хувьд зөв. Төрийн албанд эрх ашгийн эрэмбэ гэдэг зүйл алдагдсан байгааг Ерөнхий сайд өөрөө хүлээн зөвшөөрсөн нь чухал. Тэр дундаа сүүлийн найман жилийн хугацаанд энэ эрх ашгийн эрэмбэ асар ихээр алдагдаж, гажуудсан. Үүнийгээ Ерөнхий сайд хүлээн зөвшөөрч байгаа нь сайн. Энэ утгаараа алдагдсан эрх ашгийн эрэмбийг засах гэж оролдож байгаа юм болов уу гэж би хувьдаа ойлгож байгаа. Гэвч үүнийг Засгийн газрын хөтөлбөрт тусгайлан томъёолж оруулж байгаа нь философи талаасаа ч тэр, ёс зүйн талаасаа ч тэр зохимжгүй байсан. Учир нь төрийн албан хаагчид тангараг өргөдөг. Улстөрчид буюу УИХ, Засгийн газрын гишүүд ч тангараг өргөдөг. Энэ тангарагт “Ард түмний элчийн хувьд нийт иргэн улсын ашиг сонирхолыг эрхэмлэнэ” гэдэг. Ингээд тангараг өргөчихсөн учраас заавал улсын эрх ашиг нэгд. Дараа нь намын, сүүлд нь хувийн эрх ашиг байна гэдэг байдлаар дугаарлаж болохгүй. Намын эрх ашиг гэдэг бол угаасаа улс орны хөгжлийн төлөөх бодлого байдаг. Нөгөөтэйгүүр заавал ингэж хөтөлбөртөө тусгаж байгаа нь нэгдүгээрт, улсын эрх ашгаа, дараа нь нөгөө хоёроо бодоорой гэдэг агуулгыг хэлээд байгаа юм. Заавал намын болон хувийн эрх ашгаа бодох ёстой гэж хэлээд байна. Өөрөөр хэлбэл, арван ажил хийе гэж бодъё. Үүний долоог нь улсынхаа төлөө хийлээ. Үлдсэн гурвынх нь хоёрыг намынхаа төлөө, харин нэгийг нь өөрийнхөө төлөө хийх ёстой юм шиг ойлгогдоод байгаа юм. Тэгэхээр энэ бол зарчмын хувьд огт байж болохгүй томъёолол.

-С.Зориг агсны хэлсэн үг бол цэвэр онолын үг гэдгийг хэн ч мэдэж байгаа. Нөгөөтэйгүүр онол практик хоорондоо ялгаатай. Таны хувьд энэ эрэмбэ ямар байх ёстой гэж бодож байна вэ?

-Би түрүүн хэллээ. Улстөрчдийн хувьд Ерөнхий сайдын эрэмбээр явах ёстой. Тийм ч байх шаардлагатай. Харин энэ эрэмбэ жирийн иргэдэд буюу ард түмэнд үйлчилж болохгүй. Иргэний хувьд хамгийн нэн тэргүүний эрх ашиг нь хувийн эрх ашиг байх ёстой гэсэн үг. Тэр хүн өөрийгөө бодох ёстой. Өөрийнхөө төлөө амьдрах ёстой. Том зургаараа харвал иргэн бүр өөрийнхөө амьдралын төлөө яваад эхэлбэл аяндаа нийгэм маань зөв болоод, улмаар хөгжинө. Иргэн хүн хувиа хичээгээд өөрийнхөө төлөө ажиллаад ирэхээр тэнд баялаг бий болно гэсэн үг. Хувь хүн бүр баялаг бүтээгээд эхлэхээр өрсөлдөөн бий болно. Өрсөлдөөн бий болохоор нийгэм зөв системээрээ хөгжинө. Тэгэхээр улстөрчдийн хувьд улс орон, нийтийн эрх ашгийг бодож ажиллах ёстой бол, иргэний хувьд ерөөсөө өөрийгөө буюу хувиа хичээх нь л чухал.

-УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар төсвийн тодотголыг хэлэлцэж байна. Энэ долоо хоногтоо батлах товтой байгаа. Ер нь ийм богино хугацаанд Төсвийн хуулийг өөрчилдөг асуудалд та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Тантай санал нэг байна. Төсвийн тодотголыг ганцхан долоо хоногийн хуралдаанаар хэлэлцээд л баталчих нь буруу. Төсөв гэдэг бол маш чухал асуудал. Өөрөөр хэлбэл, татвар төлөгчдийн мөнгийг хэрхэн юунд зарцуулах вэ гэдэг ийм хөнгөн, хуймгай хандаж огт болохгүй. Үүнээс улбаалаад миний хувьд яаралтай горимоор хэлэлцэж огт болохгүй хуулийн төслийн жагсаалт гэж гаргамаар санагдсан. Яаралтай горимоор хэлэлцэгдсэн хууль болгон бушуу туулай борвиндоо баастай гэдэг үлгэр шиг байнга алдаа, хийдэл олон гардаг. Ер нь парламентад яаралтай горимоор хууль баталдаг буруу жишиг өмнөх парламентаар тогтчихлоо гэж харж байгаа. Сонгуулийн өмнө нэг өдөр 200 хууль баталсан. Ийм маягаар хууль тогтоох үйл ажиллагааг хялбаршуулж огт болохгүй. Хууль гэдэг бол нийгмийн харилцааг зохицуулж байгаа гол зүйл.

-Хамтарсан Засгийн газар зардлаа гурван их наядаар нэмэгдүүллээ гэж шүүмжлүүлж байна. Таны хувьд АН-аас сонгогдсон гишүүн. Та бүхэн Засагт орж дотроос нь хяналт тавина гэсэн. Хяналт тавьж байгаа бол зардлыг нь багасгах ёстой болохоос биш улам өсгөж байгаа шалтгааныг та юу гэж харж байна?

-Мэдээж зардлаа энэ хэмжээнд нэмэгдүүлж байгааг миний хувьд огт дэмжихгүй. Төсвийн тэнцэл мөн энэ хэмжээний ашигтай гарсан гэж байгаа. Өмнөх төсөв 1.6 их наядын алдагдалтай батлагдаж байсан. Ер нь энгийнээр айлын жишээгээр л бодъё. Айлд ашиг ороод ирвэл өмнөх өр, зээлээ тэглээд үлдсэн мөнгөөрөө яах, ийхээ шийддэг. Үүнтэй яг адилхан. Улс ашгаараа өмнөх алдагдлаа нөхөх хэрэгтэй. Алдагдлаа нөхөөд үлдэж байгаа мөнгөөрөө өөр зүйлд хөрөнгө оруулалт хийгээд явж болно. Гэтэл өмнөх алдагдал буюу өр, зээлээ тэглээгүй байж олсон хэдэн төгрөгөө шинэ зардлуудад зориулах гэж байгаа нь том алдаа. Зардлаа нэмэх тусам төсөв тэлнэ гэсэн үг. Төсөв тэлэхээр яах уу, мэдээж инфляц нэмэгдэнэ. Инфляц нэмэгдээд ирвэл Монголбанк төсвийг хумихын тулд бодлогын хүүгээ нэмдэг. Мөнгөний хатуу бодлого барина гэсэн үг. Бодлогын хүү нэмэгдэхээр арилжааны банкууд зээл гаргахаа болино. Зээл гаргахгүй болохоор аж ахуйн нэгжүүд бүсээ чангалж орон тооны цомхотгол хийж эхэлнэ. Үүнээс шалтгаалж нийгэмд ажилгүйдлийн түвшин нэмэгдэнэ. Өөрөөр хэлбэл, эцсийн дүндээ эрсдэлийг ард түмэн болон хувийн хэвшил л үүрч таарна. Гэтэл хамтарсан Засагт орсон намуудын мөрийн хөтөлбөрт улс орны хөгжил, эдийн засгийн өсөлтийг хувийн хэвшлээ дэмжих бодлого явуулж байж хэрэгжүүлж чадна гэсэн агуулгатай заалтууд олон бий.

-Үнэндээ хувийн хэвшлээ шахах тал руугаа бодлого нь чиглээд байна гэсэн үг үү?

-Яг тийм. Ам ажил нь зөрнө гэдэг шиг наанаа хувийн хэвшлээ дэмжинэ, тэдний төлөө бодлогоо чиглүүлнэ гэдэг ч өнөөдөр гаргаж байгаа шийдвэр болгон нь хувийн хэвшлээ шахах чиглэлтэй байгаа нь харамсалтай. Тэгэхээр Засгийн газраас оруулж ирж байгаа Төсвийн тодотголыг дэмжих боломжгүй байгаа юм. Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүн өөрчлөгдсөнтэй холбоотойгоор л төсвийн тодотгол хийх байх гэж ойлгосон. Гэвч хаа хамаагүй олон асуудлыг энэхүү тодотголоор оруулах гэж үзэж байна. Ийм байж болохгүй ээ. Тэвчиж болох зардал гэж байна. Үр ашиг, ач холбогдлын эрэмбэ гэж жинхэнэ утгаараа төсөвт байх ёстой. Фэйсбүүкээр мэдээллээ авчихдаг болсон энэ үед гурван тэрбумаар мэдээллийн төв барихын оронд бүх сумаа халуун усны газартай, сургууль, дотуур байраа боловсон ариун цэврийн газартай болгомоор байна. Бүхэл бүтэн сумаараа халуун усны газаргүй, хүүхдүүд нь модон жорлонд бие засна гэдэг бол дэндүү эмгэнэл. Монголд бол мөнгө орж ирж байна.Харамсалтай нь хуваарилалт нь дэндүү амиа бодсон, үр ашиггүй, эрэмбэ нь буруу, товчхондоо шог байна. Нөгөө бүсчилсэн концепциосоо ч зөрж байна. Тэгэхээр тодотгол бол шинэ засаг гэдгээр далимдуулж баахан бүтээн байгуулалт эхлүүлэх нэрээр тууз хайчилж мэдэх нь. Гурван их наядаар нэмэгдэж байна гэдэг өнгөрсөн сонгуулиар хамаг төсвөө барчихаад тодотголоор түүнийгээ нөхөхийн сацуу ирэх орон нутгийн сонгуульд зориулагджээ гэж хардахаар байгаа юм.

-Төсвийн тодотголын хажуугаар орж ирэх ямар хуулийн төсөл байна вэ. Иймэрхүү үеийг ашиглаж хуулийн хулгай явагдах нь цөөнгүй шүү дээ?

-Мэдээж хажуугаар нь орж ирж байгаа олон хууль байна. Нөгөө бүсчилсэн хөгжлийн бодлогынхоо эсрэг чигтэй хуулиуд олон орж ирсэн. Тухайлбал, Тендерийн тухай хуулийн өөрчлөлт орж ирсэн. Монгол Улсын гол бодлого бол хувийн хэвшлээ дэмжье гэдэг рүү чиглэх ёстой гээд байгаа. Энэ олон төрийн өмчит компаниудын менежментийг нь өөрчилье, хувьчилъя гэдэг. Гэтэл энэ хуулиар төрийн өмчит компаниуд дээр гардаг хулгай, луйвар, авлигыг улам цэцэглүүлье гэсэн шиг агуулгууд орж ирсэн. Өөрөөр хэлбэл, хувийн хэвшлийн компаниуд зарлагдсан тендерт хоёр удаа оролцохгүй, санал өгөхгүй тохиолдолд тэрхүү ажлыг төрийн өмчит компаниар хийлгэнэ гэдэг заалт орж ирж байна. Тэгэхээр иймэрхүү хувийн хэвшлээ шахсан, ерөнхий хөгжлийн бодлогынхоо эсрэг хуулийн өөрчлөлтүүд орж ирж байгааг дэмжихгүй.

-Хүний эрхийн асуудлаар та бүхэн сонсгол хийнэ гэж байсан. Тэр асуудал төсөвт дарагдаад хойшлогдов уу, юу болсон бэ?

-Хүний эрхийн асуудлаар сонсгол хийхийг Хууль зүйн байнгын хороо авч хэлэлцээд товыг нь есдүгээр сарын 10-нд гэж тогтоосон. Хэдийгээр би санаачилж байгаа ч гэсэн хуулиараа энэ ажлыг Хууль зүйн байнгын хороо хийдэг. Нэг харамсалтай зүйл нь миний хувьд энэ байнгын хороонд байдаггүй. Тэгэхээр энэ сонсголыг УИХ-ын гишүүн П.Сайнзоригоор ахлуулан явуулахаар болсон байна лээ.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: Нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Наадмын маргааш …” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна. 

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаа “Зардлаа нэмж, төсөв тэлэх тусам инфляц өсч, улмаар Монголбанк мөнгөний хатуу бодлого явуулахаас өөр аргагүй байдал руу орно” гэснийг IV нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

  • Эдийн засагч, судлаач, АН-ын УТЗ-ийн гишүүн М.Чимэддорж “Тендерийн хуульд өөрчлөлт оруулж, мега төслүүдийн гэрээг сонгон шалгаруулалтгүйгээр байгуулах зорилготой нь илт байна” гэлээ.
  • ЗАСГИЙН ГАЗАР: Их, дээд сургуулиа амжилттай төгссөн иргэдэд багшлах эрх олгож, хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллуулна

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Наадмын маргааш …” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ.

  • “Монголиан Байкинг Экспертс” ХХК-ийн захирал Б.Наранбаатар “Орон нутгийн нислэгийн асуудлаас болж, зарим аяллууд цуцлагдаж байна” хэмээн ярилаа.
  • Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн Эрүүл мэндийг дэмжих мэдээллийн албаны дарга  С.Гэрэлмаа “Инфлүүнсэр нэртэй мэргэжлийн бус хүмүүс зөвлөгөө өгөх нь нийгмийн эрүүл мэндэд маш хортой” хэмээснийг I болон III нүүрээс уншаарай.

ГАДААД МЭДЭЭ:  Ерөнхийлөгч Жо Байден намынхаа их хуралд үг хэлж, нулимс унагав

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Б.Баярбаатар: УИХ-ын гишүүн М.Нарантуяа-Нарагийн хийсэн үйлдэл нь холбогдох хуулийн хэд, хэдэн заалтыг зөрчсөн байдал ажиглагдаж байгаа DNN.mn

УИХ-ын Тамгын газраас УИХ-ын гишүүн М.Нарантуяа-Наратай холбогдуулан Ёс зүй, дэгийн байнгын хороонд хариуцлага тооцох тухай албан бичиг явуулсан. Энэ асуудлаар УИХ-ын гишүүн, Ёс зүй, дэгийн байнгын хорооны дарга Б.Баярбаатараас дараах тодруулгыг авлаа.

-УИХ-ын гишүүн М.Нарантуяа-Наратай холбоотой асуудлаар танай байнгын хороо хэзээ хуралдаж, хэлэлцэх вэ?

-Манай байнгын хороо өнөөдөр/өчигдөр/ хуралдахаар товлосон. УИХ-ын гишүүн М.Нарантуяа-Наратай холбоотой албан бичиг ирсэн. Үүний дагуу байнгын хороо бүрэлдэхүүнээсээ дөрвөн хүнийг томилсон. Одоо өөртэй нь уулзах байх. Ер нь УИХ-ын гишүүн гэдэг бол олон нийтийн төлөөлөл. УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийн хүрээнд ч гэсэн энэ асуудлыг би ярьдаг. Энэхүү бүрэн эрх гэдэг бол өөрийг нь хамгаалсан зүйл биш юм. Ард түмний санал, мандатыг хамгаалсан бүрэн эрх байдаг. Тийм болохоор гишүүд маань энэхүү халдашгүй бүрэн эрх гэдгээ зөв ойлгож явах ёстой гэж үзэж байгаа. Дээр нь парламент өөрөө ёс зүйтэй, гишүүд нь ёс суртахуунтай байх ёстой гэж бодож байгаа юм. Энэ агуулгаараа УИХ-ын гишүүн М.Нарантуяа-Нарагийн хийсэн үйлдэл нь холбогдох хууль, дүрэм журмын хэд, хэдэн заалтыг зөрчсөн байдал ажиглагдаж байгаа. Гэхдээ үүнийг би дангаараа шийдвэрлэхгүй. Байнгын хороо хуралдаж, хэлэлцэж байж хууль зүйн талаасаа дүгнэлт гаргаж, олон нийтэд танилцуулах нь зүйтэй.

-Ер нь Ёс зүй, дэгийн байнгын хорооноос шийдвэр гаргаад ямар, ямар байдлаар хариуцлага тооцдог юм бэ?

-Нэгдүгээрт, сануулах арга хэмжээ байдаг. Хоёрдугаарт, уучлалт гуйх, гуравдугаарт, зургаан сарын хугацаанд цалингийн 20 хувийг хасах заалтууд бий. Ер нь парламентад сонгогдсон гишүүд цаанаа аж ахуй эрхэлж байсан бол хуулиараа түүнээсээ татгалзах ёстой. Тийм учраас хэн ч гэсэн УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон л бол давхар бизнес эрхлэх нь тодорхой түвшинд хязгаарлагдана.

-Өмнө нь гишүүдэд ёс зүйн талаас нь ямар нэгэн хариуцлага хүлээлгэж байгаагүй гэх шүүмжлэл бас явж байна. Үүн дээр та ямар байр суурь илэрхийлэх вэ?

-Миний хувьд байнгын хорооны дарга болоод удаагүй байна. Хоёрдугаарт, өмнөх парламент гэдгийг арай өөрөөр харах ёстой юм шиг байна лээ. Яагаад гэвэл одоо 126 гишүүнтэй шинэ парламент бүрдээд удаагүй байгаа. Дээр нь энэ шинэ парламентаас иргэдийн хүлээлт их өндөр түвшинд байна. Энэ парламент өнгөрсөн 30 жилийнхээ түвшинд ажиллах юм бол нөгөө иргэдийнхээ хүлээлтэд хүрэхгүй. Тэгэхээр парламент нь өөрөө үйл ажиллагааны түвшинд өөр хэлбэрээр ажиллах ёстой гэж харж байгаа. Тийм ч учраас бичиг баримтуудын төслийг боловсруулаад явж байна.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

“Чи сайхан хоолны нэр хэлээд бай. Би савхдаад байя” гэдэг шиг Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр DNN.mn

Эрт цагийн ийм нэгэн шог яриа байдаг даа. Манай өнөөгийн Засгийн мөрийн хөтөлбөр үүн лугаа л байх шиг байна. Сонгуулийн үр дүнгээр МАН олонх болсон ч АН болон ХҮН намыг урьж, гурван нам хамтарсан Засгийн газар байгуулсан. Улмаар намын дарга нар нь хамтран ажиллах гэрээнд гарын үсэг зурсан. Харин одоо бол УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар энэхүү хамтарсан Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэлэлцэж буй. Ээлжит бус чуулган энэ сарын 27-ны өдрийг хүртэл хуралдаж, төсвийн тодотгол болоод дээрх асуудлыг эцэслэн шийдэх ёстой. Гэтэл гурван намаараа нийлж, өчнөөн хоног бодож боловсруулсан энэхүү үйл ажиллагааны хөтөлбөртэй холбоотой шүүмжлэлүүд гараад эхэлсэн байна. Тэр дундаа уг хөтөлбөрийг гоё сайхан гарчиг тавьснаас өөр олигтой зүйл огт алга гэх нь элбэг байгаа юм.

Засгийн газраас нэг хүнд ногдох ДНБ-ийг 10 мянган ам.долларт хүргэнэ гэсэн төлөвлөгөөтэй ажиллаж буй. Харин ингэж эдийн засгаа тэлэхийн тулд хилийн боомтуудын хил дамнасан холболтын төмөр зам, ачаа тээврийн шилжүүлэн ачих терминалыг барьж дуусгах, Тавантолгойн 450 мегаваттын дулааны цахилгаан станцыг барих, Эгийн голын 310 мегаваттын усан цахилгаан станцын төслийг эхлүүлэх, говийн бүсэд зайлшгүй шаардлагатай гэх Хэрлэн-Тооно, Орхон-Онги ус дамжуулах шугам, Хэрлэн-Тооно усан цогцолборыг барих, Франц улстай хамтран уран, атомын цахилгаан станцын ажлыг эхлүүлэх, зэс боловсруулах цогцолбор болон гангийн үйлдвэр, газрын тос боловсруулах цогцолборыг барьж байгуулах, Оюу толгой компанийг түшиглэсэн алт цэвэршүүлэх үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлэх зэрэг 14 мега төсөл байгаа гэдгээ чуулганы хуралдаанд танилцуулсан. Ер нь энэ удаагийн Засгийн газраас ирэх дөрвөн жилийн хугацаанд дөрвөн бүлэг, дөрвөн үндсэн чиглэл, дөрвөн зорилготой, нийт 577 багц үйл ажиллагаатай хөтөлбөрийг танилцуулж байгаа бөгөөд уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд нийтдээ 120 орчим их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын эс үүсвэр шаардлагатай гэдгийг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ чуулганы нэгдсэн хуралдааны үеэр онцолсон. Энэ жилийн манай улсын төсвийг 27 их наяд төгрөгөөр баталж байв. Одоо тодотгол хийгээд төсөв 30 орчим их наяд болох төлөвтэй байгаа гэж үзвэл дээрх төсөл, хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхэд манай улсын дөрвөн жилийн нийт төсөвтэй тэнцэх хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаардлагатай аж. Үүн дээр нэмээд мөн Улаанбаатар хотын төвөөс Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудал хүрэх ган татлагат гүүрэн байгууламж, Богд уулыг нүхэлж тунель байгуулах, Засгийн газрын үйл ажиллагаа, үйлчилгээг нэг дор төвлөрүүлсэн нэг цэгийн цогцолбор, Туул голыг дагасан хурдны авто зам зэрэг ч багтсан. Нэр шошгийг нь харваас үнэхээр сайхан бүтээн байгуулалтууд мөн үү гэвэл мөн. Нийслэлчүүд төдийгүй монголчууд бидэнд иймэрхүү зүйлс хэрэгтэй юу гэвэл хэрэгтэй. Харамсалтай нь уран үгсийн цуглуулга болсон олон сайхан гарчиг цаасан дээр л үлдэж, дарга нарын ширээний шургуулганд мартагдсан. Тийм болохоор л ард түмний итгэл иймэрхүү зүйл дээр алдарчихаад байгаа хэрэг.

Дээрээс нь эдгээр бүтээн байгуулалтуудын дийлэнх нь ямар ч техник эдийн засгийн үндэслэлгүй, мэргэжилтэн, инженер, судлаачдын тооцоолол байхгүй юм гэсэн. Үүнийгээ намуудын бүлгийн хуралдаан дээр холбогдох албаныхан ч хэлсэн тухай зарим УИХ-ын гишүүд дурдаж байсан. Нэг ёсондоо тооцоо судалгаа муутай, эдийн засгийн үр өгөөж багатай, зүгээр нэг гарчиг байна гэсэн шүүмжлэл энэ бүхнээс эхлэлтэй. Бид бүхэн дээрх нэрсийг мэддэг болоод олон жил болж байгаа. Даанч заримынх нь ажил эхлээд таг зогсдог. Нөгөө хэсэг нь цаасан дээрээ үлддэг байдал байх л ёстой зүйл шиг болсон.

Нэг нь гарч ирээд өнөөхөө ярьдаг. Гэтэл нөгөөх нь түүн шиг хэрэггүй, төсвийн мөнгийг үрэн таран хийсэн зүйл байхгүй гэх мэтээр алаглан эрээлжилсээр өнөөг хүрэв. Ганц байгаа төмөр замынхаа доогуур нүхэн гарц нэмж барих гэж л хэдэн жил болж, хэдэн зуны үер усны асуудалтай нүүр тулж байгаа билээ дээ.Тийм болохоор одоо ард түмний итгэл, хүсэл зоригийг бадраахын тулд энэ Засгийн газар эдгээрийг эхлүүлэх, болж өгвөл бүрэн дуусгах хэрэгтэй. Хөтөлбөрт туссан бүх төслүүдийнхээ ард нь эхлэх болоод дуусах хугацааг нь давхар оруулж өгье. Мөн хэн гэдэг дарга толгойлж, аль яам нь хариуцах юм. Хэдий хэр хэмжээний төсөв мөнгөөр босох вэ. Түүнийг нь хаа, хаанаас хэрхэн бүрдүүлэх юм гэдгээ ил тод болгоё. Ингэж байж хариуцлага яригдана. Төсвийн баахан хөрөнгөөр цаас үйлдвэрлэж, хэсэг ажил эхлүүлсэн болоод алга болдог асуудал арилна. Төсөл нэрээр дарга нар мөнгө шамшигдуулдаг гэсэн хардлага, шүүмжлэл тасарна.

Мөн үндэсний хэмжээний эдгээр том төслүүдийнхээ дэргэд Авлигатай тэмцэх газраастөлөөний хүн ажиллуулж, хэвлэл мэдээлэл, олон түмний хяналтыг сайжруулах хэрэгтэй байгаа юм.

Хэдийгээр улс төр, эдийн засгийн огт өөр үзэл баримтлалтай улс төрийн гурван нам нэгдсэн ч гэсэн хяналтын тогтолцоогоо сайжруулаад эхлүүлсэн ажлуудаа дуусгах л хэрэгтэй. “Монголын за-Андагаар буй заа!” гэсэн өвгөд хөгшид, эртний мэргэдийн үг ч бий. Тийм болохоор нэгэнт л ард түмний итгэлийг хүлээж, төрийн эрх барьж буй бол хэлсэн, амласнаа биелүүлэх ёстой. Иргэд, сонгогчид чинь та бүхэнд байж болох бүхий л эрх мэдлийг нэгэнт өгсөн. Хэдий болтол өнөө, маргаашаа аргацаасан хэлбэрээр богино зайн улс төр хийж явах юм. Дээрээ суудлаа олоод олигтойхон байвал ард түмэн гүйдлээ олоод байж дөнгөнө.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Н.Туяа: Татварын системийн авлигажсан загвараас эдийн засаг, бүтээмжийг дэмжсэн загварт шилжих шаардлагатай DNN.mn

Хүртээмжтэй хөгжил хүрээлэнгийн захирал, эдийн засагч Н.Туяатай татварын орчны талаар ярилцлаа.

-Улс орны эдийн засгийн үндсэн орлого татвар байдаг. Манай улс хэдэн төрлийн татвар авч байна вэ?

-Төр буй дор татвар буй гэдэг. Татвар байх нь зайлшгүй, харин татварын систем бүхэлдээ тухайн улс орны онцлогт тохирсон, оновчтой, шударга, бас хөгжлийн хөшүүрэг болохуйц, хөдөлмөр бүтээмжийг дэмжсэн байх нь хамгийн чухал. Татвар ярихаар манай улстөрчид системээр нь бус салгаж аваад хувь хэмжээ яриад байдаг. Эсвэл аль нэг салбар, бизнесийн лобби хуулиуд их баталж харагддаг.

Уг нь татварын системийн загвар Монголын онцлогт тохирч байна уу гэдэгт эхлээд үнэлэлт өгөх хэрэгтэй. Одоо байгаа загвар тохирохгүй байвал мянга их, бага, хувь хэмжээ яриад нэмэргүй. Гажуудал улам л гүнзгийрнэ. Татварын системчлэл, загварчлал үндэсний онцлогт тохирч байна уу гэдгээс эхэлж үнэлэлт дүгнэлт өгч, улмаар бодлогоо гаргах учиртай юм. Татварын ерөнхий хуульд зааснаар 30 төрлийн татвар, төлбөр байна. Ерөнхий утгаараа хувийн өмч болон бүх төрлийн орлогоос, мөн онцгой болон гаалийн албан татвар, нийтийн өмчийн ашиглалтаас төлбөр хураамж авдаг гэж ойлгож болно. Тэгэхээр энэ олон татвар, төлбөр оновчтой байна уу, нийтийн баялгийн ашиглалт үр ашигтай байна уу гэдэгт бид дүн шинжилгээ хийх ёстой юм. Гэтэл иж бүрэн шинжилгээ хийж гаргасан мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлт олж хараагүй. Би хувьдаа маш буруу загвараар олон жил явсны үр дагавар ажилгүйдэл, орлогын ялгаа, чадварлаг хүний нөөцийн хомсдол, бизнесийн дампуурал зэргээр илэрч байна гэж үздэг. Судалгаа ч бэлэхнээ тийм үр дүнг харуулдаг. Тиймээс татварын шинэчлэл хийх зайлшгүй шаардлага тулгамдаж байгаа. Татварын асуудал бол дан ганц төсөв бүрдүүлэх асуудал биш. Татвараар дамжуулж төр хөгжлийг удирдаж байдаг санхүүгийн маш хүчирхэг хэрэгсэл. Үүнийг л зөв тодорхойлж ашиглаж чадвал зах зээл өөрөө бусдыг нь хийчихнэ.

-Татварын загварыг бүхэлд нь харах гэдэг их сонирхолтой өнцөг байна. Та жишээгээр тайлбарлаж болох уу?

-Татварын том ангиллаар иргэдийн өмч, бизнес орлогоос авдаг татвар, газар байгалийн баялаг буюу нийтийн өмч хөрөнгийн ашиглалтаас авдаг төлбөр гэж үндсэнд нь хоёр том бүлэгт хувааж авч үзэж болно. Нийтийн өмчийн ашиглалт гэдэгт төрийн өмчийн компаниас эхлээд байгалийн баялаг, газрын хэвлий, газар ашиглалт гээд өргөн цар хүрээтэй асуудал хамаарна. Жил бүр төсөв өргөн барихдаа төсвийн орлогоо бүрдүүлэхийн тулд дандаа хувийн секторын, хувь хүний татваруудыг нэмж ирсэн. 2018 онд долоон төрлийн татвар, НДШ нэмсэн шүү дээ. Гэтэл нийтийн өмчийн ашиглалтыг сайжруулж тэндээс орох орлогыг нэмэгдүүлэх талаар нэг ч алхам хийдэггүй нь гайхал төрүүлдэг. Төсөв ярих болгонд энэ талаар ямар нэг байдлаар нийгэмд, эрх баригчдад хэлдэг. Нэг жишээ, хэлэхэд газрын үнэлгээг 1997 оноос хойш огт шинэчлэлгүй 21 жил болсон. Газрын төлбөрийн тухай хуульд газрын үнэлгээг Засгийн газар тогтооно гэж эрх олгосоор байтал манай Засгийн газар 21 жил энэ эрхээ мартсан байгаа юм.

-Татварынхны тайлагнадаг хэсгээ шавхдаг залхуу аргыг халж нийтээрээ хамрагдах замаар татварын хэмжээг бууруулах боломжтой-

2018 онд Сангийн сайд Б.Чойжилсүрэнд манай байгууллагаас шаардлага хүргүүлж байж Засгийн газрын тогтоол гаргуулж газрын үнэлгээг 21 жилийн дараа шинэчлэн тогтоож байлаа. Газрын үнэлгээнд суурилж дуудлага худалдаа явагддаг, газрын төлбөр тогтоодог учраас энэ нь маш чухал асуудал. Судлаад үзэхэд энэ хугацаанд зах зээлийн үнэ дунджаар 30 дахин нэмэгдсэн байдаг. Гэтэл орон нутгийн гол өмч газрын үнэлгээг өөрчлөхгүй 21 жил царцаана гэдэг тэндээс ашиг олдог эрх мэдэлтэй хэсгийн бодлогоор “мартсан” эс үйлдэл гэж үзэхээс аргагүй. Эндээс бид ямар их боломжоо алдаж, газрын мафи ямар их ашиг хийсэн нь харагдана. Дэлхийн жишгийг судлаад үзэхээр хотууд буюу орон нутаг төсвийнхөө 50-иас дээш хувийг газар ашиглалт, түүнтэй холбоотой төлбөр хураамжаас бүрдүүлж байхад Улаанбаатар хотын хувьд 10 хувь ч хүрэхгүй байгаа нь бодлогын алдаанаас үүдсэн. Манай иргэдийг төлөөлж сонгогдсон иргэдийн төлөөлөгчид, хууль тогтоогчид асуудлыг тодорхой чиглэлээр, гүнзгий судалдаггүй, судлахгүй юм чинь мэддэггүй. Энэ нь хуулийг нийтэд бус хэсэг бүлэгт ашигтайгаар өөрчлөх, эсвэл ашигтайгаар “асуудлыг мартах” хоёр хэлбэрээр илэрч байгаа харагддаг. Тиймээс төрийн бодлого, хууль зөвхөн судалгаанд үндэслэж, нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц хэмжээнд хэлэлцэгдэж, хүлээн зөвшөөрөгдөж байж гарах ёстой юм. Тэгсэн цагт нийгмийн хүлээлт хангасан, шударга тогтолцоо бүрэлдэнэ.

-Тэгвэл таныхаар одоогийн татварын бодлогын загвар ямархуу нөхцөл байдалтай байна вэ. Зөв байж чадаж байна уу, эсвэл асуудалтай байна уу?

-Сүүлийн 34 жил тогтсон татварын загвар нь ний нуугүй хэлэхэд хөдөлмөрлөдөг бүтээдэг хэсэгт бүх ачааг үүрүүлсэн. Нийтийн өмч газар, байгалийн баялгийг эрх мэдэлтнүүд хууль тогтоох, бодлого батлах давуу эрхээ ашиглан бүлэглэлдээ үнэ төлбөргүйгээр, нэр төдий төлбөртэйгээр ашиглуулсан загвар юм. Үүнийг төсвийн хэдхэн тоо, хуулийн өөрчлөлтүүдийг ажигладаг жирийн эдийн засагч харж хэлж чадах зүйл. Нэг ёсондоо авлигын загвар тогтсон байна.

Дээр дурдсан газрын үнэлгээг мартсан жишээнээс гадна нийслэлийн төсвийн хоёрхон тоог харьцуулахад л харагдана. Нийслэлийн 2022 оны төсвийн гүйцэтгэлээр газрын төлбөрөөр 94 тэрбум, тээврийн хэрэгслийн татвараар 34 тэрбум төгрөг төсөвт орсон. Газрын төлбөрийн орлого илүү харагдаж байгаа ч нийслэлийн газар ямар үнэтэй хөрөнгө билээ, нийслэлчүүдийн хэдэн хуучин машины үнэлгээ хэд билээ гээд харьцуулахаар эрүүл ухаанд буухааргүй шударга бус байгаа биз. Газрын үнэлгээг царцааж байгаа нь эрх мэдэлтнүүд тэдний хамсаатнууд талхны үнээр газар авч, дэлхийн зах зээлийн үнээр зарж ашиг хийдэг, жинхэнэ эзэн ард түмэн, төсөвт дуслын төдий орлого ордог. Энэ алдагдсан боломж нийслэлчүүдийн утаа, түгжрэл, стандартын шаардлага хангаагүй бохир хотын төлөөс юм.

Уул уурхайн баялаг ч ялгаагүй. Лицензийг төр нь үнэгүй өгдөг, авсан хүмүүс нь дэлхийн зах зээл дээр өндөр үнэ хүргэдэг авлигажсан гаж тогтолцоог өөрчлөх татварын системийг бид нэн яаралтай хийх ёстой. Энэ реформыг бид хийж чадвал баялгийн үр шимийг хөгжилдөө зарцуулж, тэгш шударга хуваарилалт болж хот шиг хотод хүний наад захын эрхээ эдлэх боломжийг бүрдүүлнэ шүү дээ. Тиймээс хөдөлмөрлөснөө мөлждөг сөхрүүлдэг татварын тогтолцооноос баялгаа зөв удирдаж, үр ашгийг нь нийтээрээ хүртдэг, тэр хэрээр өөрийн хүч хөдөлмөр, оюун ухаан, авьяас чадвараа дайчилж бий болгосон орлогын татварыг багасгаж, хөдөлмөр бүтээмжийг дэмжсэн татварын цоо шинэ загварт шилжих ёстой. Ингэж чадвал яриад байгаа хөгжил, нийгмийн эв нэгдэл бүгд шийдэгдэх суурь шинэчлэл болно.

-Татварын хувь хэмжээ өндөр байгаа талаар иргэд ААН-үүд шүүмжилдэг. Өнөөдрийн байдлаар НДШ 26 хувь, ХАОАТ 10 хувь, НӨАТ 10 хувь гээд үргэлжилнэ. Хүмүүсийн бодит орлогыг нэмэгдүүлье гэвэл татварыг бууруулах ёстой гэж үздэг?

-Хамгийн гол нь татварын суурь зарчим нь тэгш шударга байдал, дээр нь хөгжлийг хөдөлмөрийг дэмжих хөшүүрэг болох явдал шүү дээ. Манай компани 20 гаруй жил бизнесийн зөвлөгөө үзүүлж байна. Бизнес эрхлэгчдэд өөрийн чинь хэлсэн НӨАТ, НДШ асар хүнд дарамт болж байна. Иргэдийн бодит орлогыг бууруулж байгаа татвар ч НӨАТ мөн. Худалдан авалт бүрээсээ татвар төлсөн орлогоосоо дахин 10 хувь нэмж төлж байна шүү дээ.

НДШ, НӨАТ хоёр өндөр байгаагаас шударгаар тайлагнадаг хэсэг нь сөхөрч, нөгөө талдаа далд эдийн засаг нэмэгдсээр байна. Тиймээс НДШ-ийн хувь хэмжээг багасгавал ачаалал жигд буурч, нуудаг, тайлагнадаггүй, багаар тайлагнадаг хэсэг ил гарч нийт дүнгээрээ орлого буурахгүй, нийгмийн өгөөж нь харьцуулашгүй өснө. Ний нуугүй хэлэхэд шимтгэл өндөр байгаагаас цалингаа доод хэмжээгээр тайлагнах нь хавтгай байна шүү дээ. Ийм байдал нь бизнест ч, хувь ажиллагсдад ч хортойгоос гадна хяналт шалгалтын авлигын нэг том шалтгаан шүү дээ. НӨАТ-ыг ч босгогүй болгож хувь хэмжээг 5-7 хувь руу буулгах хэрэгтэй. Худалдан авагч иргэд угаасаа төлдөг татварыг суутгагчийн нэг хэсэг нь төлдөг нөгөө хэсэг нь төлдөггүй байгаа нь нөгөө л шударга ёсны шалгуурт нийцэхгүй байгаа юм. Тиймээс нийтээрээ бага төлдөг, бизнесийн хөгжилд төдийлэн дарамт учруулахгүй байх хувь хэмжээ болон хамралтыг бид авч үзэх ёстой. Энэ дашрамд хэлэхэд татварын хуулийн өөрчлөлтийг татварын байгууллага санаачилж бичдэгээс улс орны эрх ашгийг гэхээсээ байгууллагынхаа амар хялбарыг боддог талтай гэмээр харагддаг нь нууц биш. Тайлагнадаг хэсэг дээрээ л ачаалал нэмээд, хуулийн хэрэгжилт, бааз сууриа өргөжүүлэх тал дээр төдийлөн хангалттай ажилладаггүй тал харагддаг. Үүнийг ч хууль тогтоогчид анхаарах ёстой.

-Иргэдийн бодит орлогыг нэмэгдүүлэх тухайд?

-Иргэдийн бодит орлогыг нэмэгдүүлэх талд зайлшгүй хийх шинэчлэл бол хувь хүний орлогын татварын тогтолцооноос гэр бүлийн орлогын татварын тогтолцоонд шилжих шаардлагатай байна. Авлига, тэгш бус байдлаас шалтгаалсан ядуурал газар авсан энэ үед олон хүүхэдтэй гэр бүлд халамж үзүүлэхээс илүүтэй татварын хөнгөлөлт үзүүлэх нь айл гэрт ч, улсын эдийн засагт ч хэрэгтэй. Ажил хийхгүй халамжаар амьдарснаас ажил хийгээд үр хүүхдээ өсгөх нь ашигтай байх бодлого хэрэгжүүлэхгүй бол халамж хавтгайрч, ажилласан нь татварын дарамтад өрөөс өрийн хооронд явсаар гадаад руу дүрвэж, Монгол Улс боловсролтой ажиллах хүчнээ алдсаар, бизнесийнхэнд хүний нөөцийн асуудал хүндэрлээ.

Одоо цалингаас жилдээ 240 мянган төгрөг чөлөөлж байгаа нь ам бүлээс хамааралгүйгээс гадна хөшүүрэг болж чадахгүй байгаа. Үүний оронд нэг хүнд ногдох амьжиргааны доод түвшний орлогыг татвараас чөлөөлвөл олон хүүхэдтэй гэр бүлд маш том дэмжлэг болно. Татварын хөнгөлөлтийн халамжаас илүү бас нэг чухал давуу тал нь тэнд ямар ч арын хаалга, субьектив нөлөөлөл орохгүй, татвараас бултах шаардлагагүй болно.

-Татварыг бууруулах ямар боломжууд байна вэ. Нөгөө талаар татвар төвлөрүүлэх үйл явц хэр шударга, зарчимтай явагддаг вэ?

-Дээр ярьснаас татварыг бууруулах бодитой төдийгүй зайлшгүй хийх хоёр арга байна. Нэгдүгээрт, нийтийн өмчийн үнэлгээ, ашиглалтыг зохистой түвшинд удирдах замаар төсвийн орлогын нилээд хэсгийг баялгааасаа олох. Хоёрдугаарт, татварын бааз суурийг өргөжүүлэх. Татварынхны тайлагнадаг хэсгээ шавхдаг залхуу аргаас татгалзаж нийтээрээ шударгаар жигд хамрагдах замаар нэгж татвар төлөгчдөд ногдох ачааллыг бууруулах боломжтой. Дээр НӨАТ, НДШ хоёр дээр би тодорхой тайлбарлалаа шүү дээ. Эндээс харахад одоогийн татварын систем шударга бус байгаа гэж хэлэх бүрэн үндэстэй. Бизнес эрхлэгчид ч хэлж байна. Татварын шударга, бас үр ашигтай зөв тогтолцоо бүрдүүлэхэд улстөрчдийн алсын хараа, Сангийн яам, татварын байгууллагын удирдлагын сэтгэлгээний болон үйл ажиллагааны цараа маш чухал үүрэгтэй.