Category: нүүр-хуудасны-онцлох

ЭМҮТ-ийн дэд захирал, анагаах ухааны доктор Н.Алтанзултай амиа хорлолтын талаар ярилцлаа.

---

-Сүүлийн жилүүдэд өсвөр насныхны сэтгэл гутралын асуудал ихээхэн яригдах болсон. Тэдний дунд зонхилж буй сэтгэцийн асуудлын талаар тодруулбал?

-Өсвөр насанд тохиолдож байгаа асуудлууд сүүлийн үед өсөн нэмэгдэх хандлагатай байна. Өсвөр үеийхэнд сэтгэл гутрал, түгшилт, айдсын эмгэг, архи, мансууруулах бодист донтох эмгэг, төрх үйлийн өөрчлөлтүүд элбэг тохиолдож байна. Энэ асуудалд гэр бүлийн хүчин зүйлс, үе тэнгийн харилцааны асуудал ихээхэн нөлөөлж буй юм. СЭМҮТ-ийн 1800-2000 утсанд өсвөр үеийнхний асуудлаас гадна архи болоод бусад донтолттой холбоотой дуудлага их ирж байна.

-Манай улсын хувьд амиа хорлолт хэдээс хэдэн насныхны дунд зонхилох байр суурь эзэлж байгаа вэ?

-Дэлхийд 15-29 нас. Манай улсын судалгаагаар 15-35 насны хүүхэд өсвөр үе, залуучуудын дунд өндөр байдаг. Түүн дотроо эрэгтэйчүүдийн дунд илүүтэй тохиолдож байгаа учраас энэ асуудалд онцгойлон анхаарах шаардлагатай байна.

-Өсвөр насны хүүхдүүдийн амиа хорлолтод нөлөөлж байгаа хүчин зүйлс юу байна вэ?

-Өсвөр насны хүүхдүүдийн амиа хорлолтод маш олон хүчин зүйлс нөлөөлж байна. Нэг талаас гэр бүлийн нөлөө байна. Жишээлбэл, гэр бүл салалт, гэр бүлийн хараа хяналт муу байх, эцэг эх нь ямар нэгэн донтолт, архины хамааралтай байх, эцэг эхтэйгээ хамт амьдардаггүй зэрэг олон нөхцөл байдал нөлөөлж байна. Үүнээс гадна үе тэнгийн харилцааны асуудал, дээрэлхэлт, хайр дурлалын асуу дал, сургуулийн орчин өөрч лөгдөх зэрэг байдал нөлөөлөхөөс гадна нөгөө талаас тухайн хүүхдийн сэтгэл зүйн байдал нөлөөлдөг. Үүнд ганцаардмал, хэт эмзэг, мэдрэг байх, найз нөхөд цөөтэй, өөрийн үзэл бодол санаагаа илэрхийлж, бусдад өөрийгөө ойлгуулж чадахгүй байдал бас нөлөөлж байна. Бидний хэлдгээр бодол санаа, сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлж чаддаггүй хүүхдүүд бусадтай харилцах, ярилцах чадвар сул байгаагаас сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудалд орж, тусламж үйлчилгээгээ цаг тухайд нь авч чадахгүй, энэ байдал удаан үргэлжилсний улмаас амиа хорлох сонголт хийхэд хүрч байна. Нөгөө талаас нийгэм орчны нөлөөлөл их. Сүүлийн жилүүдэд хүүхдүүдийн дунд нэгнийгээ даган дуурайж, өөрийгөө гэмтээх зан үйл нэмэгдэж байна. Үе тэнгийнхэн, найз нөхдийн дунд нэгнээ даган дуурайж өөрийн гарыг зүсэх, өөрийгөө гэмтээх тохиолдол ч гарч байгаа.

-Өнгөрөгч долоо хоногт болсон нэгэн уран бүтээлчийн тоглолтын дараа өсвөр насны хүүхэд амиа хорлосон харамсалтай хэрэг гарсан. Тэрээр ойр тойрны найзууддаа энэ тоглолтыг үзэх миний сүүлийн хүсэл байсан гэсэн агуулгатай зүйл ярьсан гэдэг. Хүслээ биелүүлээд амиа хорлоно гэдэг энэ явдлыг мэргэжлийн хүний хувьд хэрхэн тайлбарлах вэ?

-Хамгийн эхэнд тухайн хүүхдэд ямар асуудал тулгарсан гэдгийг мэдэх нь чухал. Гэр бүл, үе тэнгийн дээрэлхэлтийн асуудал байсан эсэх, үүнийг дотны хүмүүс нь анзаарч ярилцаж байсан эсэх нь чухал. Үүнээс гадна тухайн хүүхдэд ямар нэгэн сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудал байсан байж болно. Сэтгэл гутралд өртсөн байсныг эргэн тойрны хүмүүс анзаараагүй байх боломжтой. Хүн гэнэтхэн л амиа хорлодог юм биш. Амиа хорлох гэж байгаа хүний ааш зан, сэтгэл хөдлөл, зан үйл бага багаар өөрчлөгдөж байдаг. Гэр бүл, найзууддаа ч үүнийгээ бага багаар мэдэгддэг ч эргэн тойрны дотны хүмүүс нь анзаардаг нь тун ховор байдаг.

-Өсвөр насны хүүхэдтэй эцэг эхчүүд танай төвд хэр их хандаж байна. Хүүхэдтэйгээ харилцаа тогтоохдоо юун дээр илүү анхаарах хэрэгтэй вэ?

-Өсвөр насанд хүүхдүүд өөрийн мэдрэмжээ найз нөхдөдөө илэрхийлж, илүү их цаг өнгөрөөж, эцэг эхтэйгээ ярилцах нь багасдаг. Энэ бол өсвөр үеийн сэтгэл зүйн хэвийн асуудал боловч ийм хариу үйлдэлтэй үед нь эцэг эхчүүд хүүхдээ буруутгах, шүүмжлэх, тохиолдол их байдаг. Түүний оронд хүүхдээ ажиглах, сонсох, харилцан ойлголцох нь чухал. Дийлэнх хүүхдүүд эцэг эхчүүд биднийг ойлгодоггүй, сонсдоггүй, миний эсрэг байдаг гэж ярьдаг. Иймээс эцэг эхчүүдэд хэлэхэд, хүүхэдтэйгээ илүү нээлттэй, чөлөөтэй найз шиг нь мэт ярилцах хэрэгтэй.

-Эрэгтэйчүүдийн дунд амиа хорлолт өндөр хувьтай байсаар ирсэн. Гол шалтгааныг нь юу гэж хардаг юм бол?

-Ерөнхийдөө олон талын хүчин зүйлс эрэгтэйчүүдийн сэтгэцийн эрүүл мэндэд нөлөөлж байна гэж үзэж болно. Нэгдүгээрт,сэтгэл зүйн талаас аливаа стресс бухимдлаа ярьдаггүй, дот роо хадгалдаг, илэн далангүй байдгаас болоод эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авч чадахгүй байдал нөлөөлж байна. Эрэгтэй хүн сэтгэл хөдлөлд автаж уйлж болно. Үүнийг дэмжиж ойлгох орчин манай нийгэмд хэрэгтэй байна. Хоёрдугаарт,  нийгэмд эр хүний талаарх төсөөлөл болох эрэгтэй хүн гүндүүгүй,уужим, тэвчээртэй, ноён нуруутай, эр хүн юм чинь уйлах ёсгүй гэдэг үзлүүд тодорхой нөлөөл үзүүлж байна. Түүнчлэн эрчүүд эрүүл бус зан үйлд амьдарч байгаа нь нөлөөлж буй юм. Тухайлбал, архи тамхи  хэтрүүлэн хэрэглэх, мөрийтэй тоглоом тоглох, таргалалт, дасгал хөдөлгөөн тогтмол хийхгүй байх зэрэг орно.

-Манай нийгэмд одоог хүртэл амиа хорлолт хаалттай, зүй бус зүйл гэж хүлээж авдаг. Тийм байх ёстой юу?

-Нэгдүгээрт, манай улсын хуульд амиа хорлолтыг гэмт хэрэг гэж үздэг. Үүнээс болоод ар гэрийнхэн нь нийтэд мэдээлэхээс зайлсхийдэг, нуудаг. Тэрний цаана гэр бүлийг нь ад үздэг, муулдаг үзэгдэл байдаг. Энэ нь эргээд ар гэрийн хүмүүст дарамт учруулдаг. Хоёрдугаарт, бидний соёл заншилтай холбоотой. Монголчууд тэр бүр нээлттэй асуудлаа ярьдаг хүмүүс биш. Ялангуяа хөдөө орон нутгийн, алслагдмал сум дүүрэгт байгаа иргэд мэдрэмжээ тэр бүр чөлөөтэй илэрхийлдэггүй. Дотроо хадгалдаг, бие биедээ сул талаа харуулдаггүй, асуудлаа ярьсан хүн сул дорой болчихдог гэх ойлголт нөлөөлж байна. Дийлэнх хүмүүсийн дунд амиа хорлох нь арчаагүй хүний үйлдэл гэх хандлага байдаг.

Хүн даван туулах чадваргүй, арчаагүйдээ бус хуваалцах,ойлгуулах хэн нэгэнгүй байсандаа энэ сонголтыг хийдэг. Нөгөө талаараа хэрвээ тэр хүн ярилцаж, амьд үлдэх, тусламж үйлчилгээ авах мэдээ мэдээллийг мэдэж байсан бол энэ үйлдлийг хийхгүй байх боломж байсан. Үүнийг л бид нийгэмд ойлгуулахыг хүсч, зорьж ажиллаж байна. Хүн болгонд ийм байдал тулгарна, үүнээс гарах гарц шийдэл байдаг шүү гэдгийг ойлгуулах нь нэн тэргүүний ажил болоод байна.

-Сэтгэцийн эрүүл мэнддээ нэн тэргүүнд анхаарах шаардлагатай байгаагаа бид ямар тохиолдлуудад мэдэх боломжтой вэ?

-Би сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудалтай байгаа гэдгээ мэдэх хэд хэдэн шинж тэмдэг байдаг. Хамгийн эхэнд хүний бие физиологи, нойр хоолны асуудал байна. Хөнгөн нойрсох, унтахгүй байх, нойр ханаагүй мэдрэмж үүсэх, шөнө олон дахин сэрэх, хар дарж зүүдлэх, зэрэг нь эхний шинж тэмдэг. Хоёрдугаарт, хоолны дуршил ихсэх багасах асуудал. Гуравдугаарт, анхаарлаа төвлөрүүлэх чадвар буурч, ажлын гүйцэтгэл муудах. Дөрөвдүгээрт, шийдвэр гаргах чадвар буурах. Эргэлзэж тээнэгэлзэх шинжээр илэрнэ, шийдвэр г аргахгүй цаг алдах. Тавдугаарт, сэтгэлээр унаж гутрах, айж түгших зовуурь илэрч, уур уцаартай болж, эргэн тойрны хүмүүстэйгээ харьцахад хэцүү болох. Ганцаардах мэдрэмж танд төрөөд хэн ч таныг ойлгохгүй байгаа бол та сэтгэцийн эрүүл мэндийн туслалцаа авах шаардлагатай болсон байна. Та бүхэн 1800-2000 утсанд хандаж мэргэжлийн тусламж, зөвлөгөө, мэдээлэл аваарай.

У.Цогжавхлан

Манай улс Франц улстай хамтран ураны төсөл хэрэгжүүлэхээр болсон. Тэгвэл уг төслийн талаар Физикийн шинжлэх ухааны доктор Н.Тэгшбаяртай ярилцлаа.

---

-Франц улстай хамтран явуулах ураны төсөл ямар шатандаа яваа вэ. Энэ талаар танд ямар мэдээлэл байна вэ?

-УИХ-ын сонгууль болж, хамтарсан Засгийн газар байгуулагдсан. Улмаар ээлжит бус чуулганаар Засгийн газрын ирэх дөрвөн жилийн үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг баталсан. Энэ хөтөлбөрт салбар бүрийн маш олон зорилт бий. Тэр дундаа энэ хөтөлбөрт Монгол, Францын хамтарсан ураны төслийг хэрэгжүүлнэ гээд заачихсан. Төсөл хэрэгжиж, үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж эхэлсэн тохиолдолд жил бүр 2500 тонн уран экспортолно. Мөн төсөл хэрэгжих хугацаанд улсын болон орон нутгийн төсөвт нийтдээ нэг тэрбум гаруй ам.долларын татвар төлж, олборлолт хийж эхлэхэд 1000 гаруй ажлын байр бий болж, бизнесийн томоохон орчин нээгдэнэ гэж үзэж байгаа юм билээ.

Үүнтэй зэрэгцээд Монгол Улс атомын цахилгаан станц барих суурь судалгааг хийнэ.

Тэгэхээр УИХ-аар ороод батлагдчихсан учраас нэг ёсондоо хууль болчихсон. Тийм болохоор зайлшгүй хэрэгжинэ л гэж харж байгаа.

-Гэтэл иймэрхүү том төслүүд хэрэгжих хугацаа нь хойшилдог. Хугацаа их алддаг тохиолдол олон. Саяхан хойд хөршийн ерөнхийлөгч айлчилсан учраас энэ төсөл зогсох вий гэсэн болгоомжлол ч байна л даа?

-Физикч, энэ салбарт олон жил ажиллаж, судалгаа хийсэн хүний хувьд хэлэхэд, дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн техник технологийн аргаар олборлоно. Геологи, физик, гедрохими талаасаа ямар нэгэн асуудал байхгүй. Гэхдээ нэг талаасаа энэ чинь улс төрийн тохиролцоо, дипломат харилцаа гээд олон зүйл бий. Нөгөө талаасаа энэ бол бизнесийн төсөл шүү дээ. Францын “Орона”, манай “Эрдэнэс Монгол” гэсэн хоёр компани хэлэлцээр хийж байгаа. Хоёр улсын Ерөнхийлөгч нар яриад тохирчихсон ч гэсэн эдийн засаг талаасаа харилцан ашигтай байх загвар дээрээ л хэлэлцэж байгаа асуудал. Түүнээс биш энэ төслийг зогсоох ноцтой шалтгаан байхгүй. Хөрөнгө оруулалтын гэрээг үзэглэх шатандаа л яваа.

-Уран гэхээр л жадлан эсэргүүцдэг хэсэг нөхөд бий. Тэгвэл энэ нь үнэхээр тийм хор хөнөөлтэй зүйл юм уу?

-Физикч хүний хувьд хэлэхэд, уран бол гайхамшигтай элемент. Хүн төрөлхтөнд гарын таван хуруунд л багтахаар гайхалтай нээлт байдаг. Түүний нэг нь ураны цөмийн гинжин урвалыг ашиглаж, эрчим хүч гаргаж авдаг явдал. Дээрээс нь ашигт үйлийн коэффицент өндөр. Өндөр ашигтай байх тусмаа аливаа зүйл өндөр эрсдэлтэй байдаг. Цөмийн болон цацрагийн хяналтыг барьж ажиллах шаардлагатай. Химийн хувьд хоруу чанартай. Идэж, уугаад байж болохгүй. “Н.Тэгшбаяр чи идэж болно гээ биз дээ” гээд дайрч л байдаг юм. Гэтэл уран идээд сууж байдаг физикч битгий хэл хуруугаа амандаа хийдэг хүүхэд ч орчин үед байхгүй. Дээрээс нь ураныг тариа буудай шиг хормойлж ирээд тарьчихаагүй. Дэлхий анх үүссэн цагаас л манай байгаа энэ хэсэгт ураны тогтоц бий болсон байна. Манайх чинь 200 орчим мянган тонны тогтоогдсон нөөцтэй. Үүний 100 орчим нь энэ төсөл хэрэгжих Зөөвч-Овоо, Дулаан-Уул орчимд байгаа юм. Ийм хэмжээний ураны нөөцтэй байгаадаа бид хувь тавиландаа талархах ёстой. Үүнийг хэрэглэх цагтаа хэрэглээд л явах хэрэгтэй.

-Тэгвэл манайх ойрын хэдэн жилдээ атомын цахилгаан станцтай болох боломж бий юу?

-Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт атомын цахилгаан станцыг барих суурь судалгааг хийнэ гэж туссан. Энэ бол үнэхээр чухал. Ямар ч зүйлд судлагаа, шинжлэх ухаанч байдал хэрэгтэй. Тэгэхээр судалгааг нь энэ Засгийн газар бүрэн хийж дуусгах юм байна гэсэн ойлголттой байгаа. Ингэсэн т охиолдолд атомын цахилгаан станцтай болох бүрэн боломжтой болно.

Мөн 2009 онд УИХ-ын 45 дугаар тогтоолоор Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар баримтлах бодлого гэдгийг гаргасан. Дээрээс нь Цөмийн энергийн тухай хуультай. Энэ бодлого, хуулийг хэрэгжүүлэх үүрэг нь Засгийн газарт байгаа. Гэхдээ Үндэсний аюулгүй байдал, олон улсын бүхий л гэрээ конвенцэд нийцүүлээд явуулах ёстой. Мөн манай улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлаа дипломат байдлаар хамгаална гээд заачихсан. Ингэхдээ цөмийн энергийн салбараар дамжуулан НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүн орнуудтай хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлж, тэнд Монгол Улсын дуу хоолой хүрч, эрх ашиг хамгаалагдаж байх ёстой. Францтай хамтраад энэ том төслийг хэрэгжүүлж чадвал Европын холбооны том хөрөнгө оруулалтууд ч орж ирэх боломжтой. Энэ төсөл агуулгаараа манай улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд нийцэж байгаа гэж ойлгодог. Стратегийн том ажил учраас бүхий л салбараас ажлын хэсэг байгуулан ажиллаж байгаа юм билээ. Тийм уч раас удахгүй хэрэгжинэ гэж итгэж байна.

Сар хүрэхгүй хугацааны дараа орон нутгийн буюу Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлыг сонгох сонгууль болно. Тодруулбал, ирэх сарын 11-ний өдөр орон даяар болох юм. Өнгөрсөн зургадугаар сард болсон УИХ-ын ээлжит сонгуулийн ирц орон даяар 69.3 хувьтай болж өнгөрсөн. Гэвч орон нутгийн сонгуулийг хуулиараа ирц хамаарахгүй болгосон. Нэг ёсондоо хэдэн хувийн ирцтэй байхаас үл хамааран илүү санал авсан нь ялалт байгуулна гэсэн үг. Уг нь бол өмнө нь 50 хувь дээр нэмэх нь нэг хувийн ирцдээ хүрээгүй бол тухайн тойргийн сонгуулийг дахин явуулах хуулийн заалттай байлаа. Тэгэхээр энэ удаагийн сонгуулиар ялалт байгуулах магадлалтай намын хүмүүс нь бусад сонгогчдыг ирүүлэхгүй байх бүхий л арга хэмжээг авах байх. Тэр ч утгаараа өнөөгийн эрх баригчид сонгуулийг баасан гаригт тааруулсан гэсэн хардлагыг бусад нам, эвслийнхэн илэрхийлээд байгаа. Манай сонгогчдод үеийн үед ажиглагддаг нэг том алдаа байдаг нь орон нутгийн сонгуулийг нэг их тоодоггүй. Нэр дэвшигчдийн тараах материалтай тэр бүр танилцаж, ам хэлийг нь асууж шалгаадаггүй. Тэгсхийгээд л сонгууль өгсөн болоод өнгөрч байгаа харагддаг. Энэ нь эрх баригчдад маш том давуу талыг бий болгосоор ирсэн. Учир нь тэдэнд хорооны дарга нар, халамжаараа бий болгосон бэлэн сонгогчид байдаг.

Гэтэл УИХ-ын сонгуулиас илүү хамгийн чухал сонгууль бол орон нутгийн сонгууль байдаг. Учир нь төрийн эрх барих дээд байгууллагад гарсан нам, эвсэл бол улс орны хэмжээний бодлогын шинжтэй зүйлсийг шийдэж, томоохон хуулийн төслүүдийг санаачлан баталдаг. Тэгвэл сум, хороо, дүүргийн төлөөлөгч нар чинь өдөр тутмын амьдралын тань асуудлуудыг голчлон шийддэг гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Өнөөдөр Улаанбаатар хотод утаа, түгжрэл, замын эвдрэл, хог, шороо гээд олон асуудал бий. Энэ бүхнийг зөвхөн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын төлөөлөгч болсон нөхөд л хамтран шийдэх учиртай. Түүнээс биш яам, тамгын газрын дарга нар, УИХ-ын гишүүдээс гудамжныхаа хогийг ач гээд шаардаад байж болохгүй. Үүнтэй адил сум, орон нутгийн асуудлуудыг чинь тэд л шийднэ.

Тухайн тойрог таван мянган сонгогчтой байгаад мянга нь ирж саналаа өгсөн ч хамгийн олон санал авсан нь ялалт байгуулж, үлдсэн дөрвөн мянган хүнийг төлөөлөн шийдвэр гаргана гэдгийг л манай сонгогчид ойлгох хэрэгтэй. Түүнээс биш нэгэнт сонгуулийн дүн гарсны дараа уйлж дуулаад, улаан бичигтэй жагсаал цуглаан ямар ч нэмэргүй. Нийслэл, аймаг, суманд тань аль нам олонх болж, ирэх дөрвөн жил засаглахыг ардчилсан сонгуулийн зарчмаар л сонгогчид мэднэ. Энэ жилийн хувьд нийтдээ 8031 мандат дээр 17 мянган хүн өрсөлдөхөөр болсон гэдгийг Сонгуулийн ерөнхий хорооноос албан ёсоор зарласан. Эдгээр хүмүүсээс төлөөлөгчид сонгогдож, тэдгээрээс сум, хороо, аймгийн Засаг дарга, ИТХ-ын дарга тодорно. Том хоёр нам буюу АН, МАН-ын хувьд тойрог бүрд хүмүүсээ нэр дэвшүүлсэн. Ирэх сарын 27-ноос сонгуулийн сурталчилгаа албан ёсоор эхэлнэ. Мэдээж өдгөө иргэдээ төлөөлөн сууж байгаа хүн маш олноор нэр дэвшсэн нь харагдаж байгаа. Мөн шинээр нэр дэвшигчид, бусад нам, эвслийн дэвшигч гээд олон сонголт бий. Тэгэхээр сонгогчдод үндсэндээ хоёр сонголт байна. Хуучин буюу өнгөрсөн хугацаанд таныг төлөөлөн орон нутгийн өөрөө удирдах байгууллагад ажилласан хүмүүсээ дахин сонгох. Мэдээж тухайн хүмүүсийг сайн ажилласан, итгэл даадаг, эргэх холбоотой байдаг гээд олон зүйл энэ сонголтод нөлөөлнө. Гэвч хамгийн чухал нь та одоогийн байгаа амьдралдаа сэтгэл хангалуун байна уу. Амьдарч байгаа орчин тань эрүүл, аюулгүй байж чадаж байна уу гэдгийг өөрсдөөсөө нэг асуугаад үзэхэд гэмгүй. Харин энэ асуултад хангалттай гэсэн хариулт гарч ирэхгүй бол дараагийн сонголт нь шинэ хүмүүс. Шинэ нам гаргах хэрэгтэй. Та сонгуульдаа ороогүй байж амьдралдаа сэтгэл хангалуун биш байгаад элдэв юм гонгинох эрхгүй болно гэж мэдэж байгаа юу.

Шинээр нэр дэвшиж байгаа хүмүүсийг сонгохдоо тэдний дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөр, амлалтыг нэг бүрчлэн харж, өмнөх хүмүүсийнхээ алдаа дутагдлыг давтахгүй гэдэгт нь итгэлтэй байх ёстой. ИТХ-ын төлөөлөгч гэдэг бол тухайн сум, дүүрэгт тулгамдаж буй олон асуудлыг олж хараад түүнийг шийдэхийн тулд төсөв татан төвлөрүүлээд засах үүргийг хүлээдэг. Гэвч ер нь таны амьдарч байгаа газарт аль нам ялах нь тийм ч сонин биш. Тэгээд ч ИТХ-ын сонгууль улс төрөөс ангид байх ёстой.

Тэр тусмаа сумын ИТХ-ын төлөөлөгч нь намын харьяалалгүй байх ёстой гэдгийг хуульд зааж өгсөн байдаг юм. Харин намд нь итгээд, намын хатуу гишүүнчлэлдээ үнэнчээ харуулах гээд нөгөө л нэг худалч, хулгайчдаа сонгочих юм бол таны, миний, бидний амьдрал одоогийнхоосоо улам л уруудна гэдгийг санах ёстой.

Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-ыг сонгох сонгуулийн хууль анх 1996 оны наймдугаар сард батлагдаж, бүх шатны Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлыг сонгох сонгуулийн бие даасан хуультай болж байсан түүхтэй. Харин бид энэ удаад өнгөрсөн 2020 онд шинэчлэн найруулсан хуулийн дагуу сонгуулиа өгнө. Энэ хуулиар бол нөгөө л улиг болтол яриад байгаа ирц хамаагүй болчихсон юм. Тиймээс сонгогч та ажлын сүүлийн өдөр, баасан гариг гэж ийш тийшээ явалгүй. Эсвэл “Надаар л дутав гэж” хэмээн залхуурч, хайнга хандалгүйгээр хэсгийн хороон дээрээ очоод саналаа өгөөрэй. Энэ бол Монгол Улсын иргэн болсны тань нэгэн том үүрэг, хариуцлага төдийгүй төрийн эрх барьж байгааг тань мэдрүүлэх хамгийн чухал зүйл юм. Хэрэв та, таны эргэн тойронд байгаа хүмүүс “Надаар дутахгүй”, “Хэн нь ч гарсан ялгаагүй” гэх үзлээр хандаж, саналаа өгөхгүй л байх юм бол ирээдүйд таны хүүхэд өнөө л утаатай, түгжрэлтэй, хог шороотой хотдоо амьдрах болно гэж бодоорой. Харин өнөөдөр өгсөн таны санал ирээдүйг бага ч болов өөрчилж, үр хүүхдийн тань амьдралын чанар сайжрахад бага ч болов тус нэмэр болох учиртай билээ.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

“Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна. 

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт МУИС-ийн Философи, шашин судлалын тэнхимийн багш С.Бүжинлхамтай ярилцлаа. Тэрбээр “Амьдралын тухай хэвшмэл бодлуудыг чөлөөтэйгөөр задалж харах хэрэгтэй” хэмээв.

УИХ-ын гишүүн Н.Алтаншагай “Сайн, муу хэлэгдээд хувийн хэвшлийнхэн маань улс орныг үүрч яваа”  гэснийг II нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

СЭМҮТ-ийн дэд захирал, анагаах ухааны доктор Н.Алтанзул “өсвөр насны хүүхдүүд ганцхан хүчин зүйлээс болж сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудалд орж амиа хорлохгүй”  хэмээв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Баабарын “Оросоор дамжсан европ хэлний зээлдмэл нэрс” нийтлэл хэвлэгдлээ.

Чагнаагийн Пүрэвдорж “Би шүлгээ бичээд хэнд ч хэлдэггүй, хэнд ч уншдаггүй. Өөртөө л үлдээдэг” гэлээ.

НИТХ  д а х ь АН-ын бүлгийн дарга Б. Эрдэнэсүхтэй
ярилцлаа.

Арын нүүр: Өөрөө өөртөө хүндэтгэлтэй бай

---

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Цахим залилангийн гэмт хэргийн төрлүүд жил ирэх тусам олширч, хохирогчид ч нэмэгдсээр байна. Үүний нэг нь “Буцалтгүй тусламж олгоно” гэх цахим залилангийн гэмт хэрэг юм. Залилагчид фэйсбүүк сүлжээнд янз бүрийн нэршлээр хуурамч хаяг үүсгэдэг. Түүндээ буцалтгүй тусламжийн талаар мэдээлэл оруулна. Мөн тэрхүү мэдээллээ иргэд рүү хувь чаатаар илгээж, залилан үйлддэг юм байна. Жишээ нь, “Нийгмийн банк” гэх хаягнаас иргэд рүү 1-80 сая төгрөгийн буцалтгүй тусламж олгодог гэх хуурамч мэдээлэл ирүүлдэг. Тодруулбал, “BEI санхүүжүүлж, Монгол Улсын иргэн бүрд 1 саяас 80 сая төгрөгийн буцалтгүй тусламж олгодог. Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй буурай хөгжилтэй тэмцэх төсөлд дэмжлэг үзүүлэх хүрээнд уг төслийг эхлүүлсэн” гэж эхэлж танилцуулдаг. Үүнд итгэсэн иргэд лавшруулж мэдээлэл тодруулж эхэлснээр хохирогч болдог ажээ. “Нийгмийн банк”-д хохирсон иргэд эхнээсээ цагдаагийн байгууллагад хандаж эхэлжээ. Залилагчид иргэдийг хэрхэн хуурч мэхэлдэг болохыг тодруулахаар тус хаяг руу хандаж үзлээ. “Олон улсын буцаан олголтгүй санхүүжилт (SIFNR) нь Монголын бүх хүмүүст буцаан олгохгүй санхүүгийн тусламж үзүүлдэг. Буцаан олгогдохгүй санхүүгийн тусламж гэдэг нь бэлэг болгон олгодог мөнгөн дүн бөгөөд та 5,000,000 ₮ -аас 990,000,000 ₮ хүртэлх SIFNR-ийн дүнг хүлээн авмагц ямар ч тохиолдолд бидний санал болгож буй мөнгийг буцааж төлөх шаардлагагүй болно. Санхүүгийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг урамшуулж, дэмжих, нийтийн ашиг сонирхолд нийцүүлэн олон нийтийн (төр, олон нийт) эсвэл хувийн (сан, холбоо) төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулах зорилготой” гэж танилцуулж байна. Үргэлжлүүлэн гэр бүлийн хүүхдийн тоогоор хэдэн төгрөг авах эсэхийг шаталж асуудаг аж. Жишээ нь, нэг хүүхэдтэй бол 30 сая, хоёр нь 60 сая, гурав нь 90 сая гээд үргэлжилнэ. Ингээд овог нэр, оршин суух хаяг, мэргэжил, иргэний үнэмлэхийн зураг, банкны данс зэрэг хувийн мэдээллийг өгөхийг шаардаж байна. Энэ мэдээллээ авсны дараа “Баяр хүргэе, таны өргөдөл амжилттай боллоо Бид танд 60,000,000 төгрөгийн буцалтгүй тусламжийг хоёр цагийн дотор олгоно” гээд төлбөр төлөхийг шаарддаг аж. Ингэхдээ банкны данс нээлгэх: 70 мянга, файлын оршин суугаа газар 60 мянга, орлогын тэмдэг 200 мянга, хууль ёсны бичиг баримт 45 мянга, санхүүгийн бригадын түвшинд төлсөн өргөдлийн хураамж 55 мянга зэргээр 430 мянган төгрөг төлөх ёстой гэнэ.

Ийм маягаар сошиал дээр иргэдэд итгүүлж, залилдаг юм байна. Энэ төрлийн гэмт хэргийг цагдаагийн байгууллага шалгаж байгаа эсэх талаар ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн ахмад А.Итгэлтээс тодрууллаа.

-Цахим сүлжээнд “Буцалтгүй тусламж олгоно” гэх зар түгээж, иргэдийг залилдаг болсон байна. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Залилагч этгээдүүд нийгмийн эмзэг давхарга руу 150 сая хүртэлх төгрөгийг буцалтгүйгээр олгоно гэсэн зарыг хүргэж, тухайн иргэний овог нэр, банкны данс зэрэг хувийн мэдээллийг олж авдаг. Ингээд “Та манайхаас буцалтгүй тусламж авах болзол хангаж байна. Та тусламжаа авахын тулд 50 мянга, 80 мянган төгрөг тушаах хэрэгтэй гэдэг. Ингэж нэхэж байгаа мөнгөн дүн нь харилцан адилгүй. Хэрэв мөнгө байхгүй, хүрэхгүй байна гэвэл байгаагаа өгчих гэдэг, тэгээд дансыг нь баталгаажуулна гэдэг. Ийм маягаар иргэдийг хохироож байгаа үйлдэл юм.

-Ялангуяа ахмад настнуудыг залилдаг бололтой. Сүүлд 20 гаруй сая төгрөгөөр хохирсон ахмадууд ч байгаа гэх мэдээлэл байна?

-Нийгмийн эмзэг давхарга буюу амар хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн хүсэл дээр л дөрөөлөөд үйлдэгдээд байгаа юм. Хохирлын хэмжээ янз бүр байна. 20 сая битгий хэл 36, 52, 112 сая гээд өндөр хохиролтой хүмүүс ч бий. Шалгалтын ажил үргэлжилж байгаа.

-Иргэдэд юуг сэрэмжлүүлэх вэ?

-Шинээр олон яам байгуулагдаж, нэрс нь өөрчлөгдсөн. Залилагчид төрийн байгууллагын нэр, лого зэргийг ашиглаж иргэдийг хууран мэхэлж итгүүлж байгаа. Тиймээс төрийн байгууллагын нэрсийг иргэд мэддэг баймаар байна. Хамгийн гол нь хямд төсөр зүйл гэж огт байхгүй. Ялангуяа буцалтгүй тусламж, хүүгүй зээл гэж хаана ч байхгүй. Үүнийг анхаарах хэрэгтэй. Цахим орчинд тантай харилцаж энэ төрлийн мэдээлэл өгч байгаа агуулгыг сайн хараарай. Монголчуудын ярилцдаг ярианы агуулгаас өөр утга найруулга, үг хэллэгтэй байгаа. Өөрөөр хэлбэл, залилагчид хиймэл оюун ухаан ашиглаж иргэдэд мэдээлэл хүргэж байна. Эдгээр зүйлсийг анхаарч нягталж цахим залиланд өртөхөөс сэргийлээрэй. Хэрэв хохирсон гэдгээ мэдсэн тохиолдолд цагдаагийн байгууллагад хандаарай.

Б.ЗАЯА

 

“Монголын Алт” (МАК) ХХК-ийн ерөнхийлөгч Н.Цэлмүүнтэй ярилцлаа.

---

-Монгол Улс дотоодын цементийн хэрэгцээгээ 100 хувь хангах хүчин чадалтай болсон гэдгээ зарлаад удаж байна. Танаас “МАК Цемент” төсөл хэрхэн хэрэгжсэн үйл явц, хөрөнгө оруулалтын талаар эхлээд сонирхъё.

-Үндэсний хэмжээний томоохон төслийг хэрэгжүүлэхэд ямар процесс явагддагийг ер нь хэрэглэгчид тэр бүр мэддэггүй. Асар их саад бэрхшээл туулж үйлдвэрлэлээ эхлүүлдгийг бизнесийнхэн л гадарлах байх. Түүхий эд, эрчим хүч, зам харилцаа, ажиллах хүчин, техник технологийн сонголт, ТЭЗҮ, зураг төсөл боловсруулах үйл явц гээд өргөн далайцтай судалгааг, урт хугацаанд ихээхэн хөдөлмөр зүтгэл шаардан гүйцэтгэдэг. Тухайлбал, үндсэн түүхий эд болох шохойн чулууны эрэл хайгуулыг гэхэд л 2000-аад оны эхэн үеэс эхлүүлсэн. Хайгуулын шат дараалсан ажлуудыг гүйцэтгэх, энэ явцдаа дээжийг нь гадны лабораторид шинжлүүлэх, нөөцөө тогтоох, батлуулах зэрэг ажлуудыг гүйцэтгэж байв. Технологийн хувьд гэхэд л инноваци шингэсэн, байгаль орчинд ээлтэй, эрчим хүчний хэмнэлттэй, хөдөлмөрийн бүтээмж өндөртэй зэрэг шалгуурыг тавин дэлхийн зах зээл дээрх топ компаниудыг судалж байлаа.

Ингээд 140-өөд жилийн түүхтэй Данийн вант улсын “FLSmidth” компанийн технологи, тоног төхөөрөмжийг сонгож, нэг сая тонны хүчин чадалтай “МАК цемент” үйлдвэрийнхээ гэрээг 2012 онд үзэглэж байсан юм. Тухайн үед анхны хөрөнгө оруулалт нь 100 гаруй сая еврогийн өртөгтэй байсан. Гэхдээ хөрөнгө оруулалт ихээхэн нэмэгдсэн

Чойроос 110 кВ-ын 64 км урт цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, дэд станцыг барьж байгуулах, инженер-геологийн судалгаагаар илэрсэн хагарлын бүсийг бэхжүүлэхийн тулд үйлдвэрийн талбайд 30-аад мянган куб.метр масс-бетон буюу цул бетон цутгаж суурийг бэхжүүлэх, бүтээгдэхүүний болон түүхий эдийн силог өндөр маркийн хүчитгэсэн зуурмагаар тасралтгүй цутгах, 110 метрийн өндөртэй урьдчилан халаагчийн төмөр хийц, тоног төхөөрөмжийг тусгай зориулалт бүхий даацын кран гаднаас авчирч угсрах, аж үйлдвэрийн зориулалт бүхий барилгын ажил гүйцэтгэх компани, гадны мэргэжилтнүүдийг ажиллуулах зэрэг зардлуудаа тооцоод үзэхэд үйлдвэрийнхээ бүтээн байгуулалтад 330-аад сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн байгаа. Түүнчлэн түүхий эдийн олборлолт явуулах уулын техникүүдийг худалдан авах, ажиллагсдынхаа нийгэм ахуйн барилга, тосгон байгуулах гэх зэрэг үнэхээр олон ажлыг нарийн төлөвлөлттэй гүйцэтгэн төсөл бүрэн хэмжээгээр хэрэгжсэн. Дээр нь зарим шаардлага хангасан түүхий эд болох тухайлбал гөлтгөнө, нүүрс зэргийг 100-300 км цаанаас Дундговиос тээвэрлэн зөөдөг.

Манайх чинь үйлдвэрлэгч улс биш, хүн хүч хомс, дэд бүтэц сул учираас аливаа төслийн хөрөнгө оруулалтын зардал өндөр гардаг.

Ер нь “хонх нь дуугарахаар дамар нь таг” гэдэг шиг асуудал, бизнес болгонд тулгардаг гэхэд нэг их хилсдэхгүй болов уу. Бид 2017 оноос бүтээгдэхүүнээ хэрэглэгчдэдээ хүргэе гэтэл төмөр замын тээвэрлэлт дээр гацчихсан. УБТЗ-д нь цемент тээвэрлэх зориулалтын вагон тун цөөхөн байдаг. Тэгэхээр нь тухайн үед 182 ширхэг хоппер буюу задгай цемент тээвэрлэх зориулалттай тусгай вагон худалдаж авч байлаа. Уг нь тээвэр логистикийн үйлчилгээ үзүүлж буй аж ахуйн нэгжид боломж, хүчин чадал нь байдаг сан бол бид ингэж нэмэлт хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагагүй байв. Гэтэл вагонаа дагаад таталт, тавилт хийх сэлгээний зүтгүүр шаардлагатай болсон.

Нөгөөтэйгүүр Улаанбаатарт жилдээ нийт 500 мянган тонн задгай цемент хадгалан дамжуулах хүчин чадалтай хоёрхон компани л байдаг. Ийм учраас борлуулалтын сүлжээний төвүүдийг зайлшгүй байгуулах нэмэлт хөрөнгө оруулалтын шаардлага үүссэн.

-Цементээ нөөцлөх агуулах сав дутмаг болохоор үйлдвэрлэлийн хэмжээ буурч зах зээлд хомсдол үүсч үнэ нэмэгддэг гэсэн тайлбарыг Засгийн газраас өгч байсан. Нөөцийн агуулахыг яаж шийдэх ёстой вэ?

-Цементийн үнэ зөвхөн үйлдвэрлэгчдээс хамаардаггүй. Үйл ажиллагааны өртөг, зардалд нөлөөлдөг олон хүчин зүйл байдаг. 2022 оны хөдөлмөрийн хуулийн шинэчлэлтэй холбоотой цементийн өртөгт эзлэх цалингийн зардал сүүлийн хоёр жилд 56 хувь өссөн байна. Мөн геополитикийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан шатахуун тослох материал, сэлбэг, эд материалын зардал 85 хувь өсөөд байгаа юм. Харин үйлдвэрийн үнээс цаашаа бид үнийн хяналт хийх ямар ч бололцоогүй.

Бүтээгдэхүүнийхээ үнийг аль болох тогтвортой, хяналттай байлгах үүднээс Улаанбаатар, Дархан хотуудад өөрсдийн борлуулалтын төвүүдийг байгуулж байна. Анхныхаа борлуулалтын төв буюу “MAK WEST”-ээ 22-ын товчооны ойролцоо 2018 онд байгуулсан. Тэнд төмөр замаас шууд салаа замтай. Үүгээр хотын баруун бүсийнхний хэрэглээг хангаж байна.

Мөн зүүн бүсийг хангах зорилгоор “MAK EAST” төвийг Амгалан өртөөнд байгуулсан. Одоо Гурвалжингийн гүүрний ойролцоо “MAK CENTRAL” төвийн, мөн Дархан хотод борлуулалтын төв байгуулах бүтээн байгуулалтын ажлыг өрнүүлж байна. Энд задгай цемент түлхүү зарагдана гэж тооцож байгаа.

Цаашид Төв аймгийн Сэргэлэн, Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумдад борлуулалтын төвүүдийг байгуулахаар ажиллаж байгаа. Энэ бүх бүтээн байгуулалтад 100 гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай ба ингэснээр үнэ тогтвортой байх боломжийг хангахаар зорьж байгаа юм. Гэхдээ биднээс шалтгаалахгүй тээвэрлэлт болон инфляцийн асуудал байна. Жишээ нь, цементээ вагоноор тээвэрлэхэд нэг тонн/км нь 20 мянган төгрөгийн үнэтэй бол авто замын тээвэр нь 83 орчим мянган төгрөг байдаг.

-Та сая яриандаа тээвэрлэлтийн асуудал хөндлөө. Өөр ямар хүндрэлүүд байна вэ?

-УБТЗ-ын зүтгүүрийн хүрэлцээний асуудлаас хамаарч байгаа хүндрэлүүд бий. Өөрөөр хэлбэл, манай 182 хоппер вагоныг ачаагаа тээвэрлээд сулрах үед нь таталт, тавилт хийх замаар цуглуулаад өртөөнд хүргэх зүтгүүр ямагт дутагдалтай байдаг. Ингэснээр эргэлт удааширдаг, гацдаг. Нөгөө талаар сэлгээний зүтгүүрээс гадна төв зам дээр явах зүтгүүр худалдан авах гэхээр хувийн зүтгүүрийг үндсэн магистрал замаар явуулах эрх өгдөггүй. Хэдийгээр хангалттай хоппер болон битүү вагон худалдаж авсан ч тэрийгээ зүтгүүрээс хамаараад эргэлтэд, ачаа тээврийн урсгалд оруулж чадахгүй байна гэсэн үг. Мөн ууттай цементийг зөвхөн битүү вагоноор тээвэрлэдэг. Харин энэ төрлийн вагон Монголд ердөө 153 ширхэг байгаа. Эдгээр нь зөвхөн цемент зөөхгүй, бүх төрлийн ачаа тээвэрт явдаг. Ковидын үед Замын-Үүдээс-Улаанбаатарын чиглэлд бүх ачаа тээвэрлэсэн. Одоо намар болохоор ургац тээвэрлэлтэд явна. Энэ мэтчилэн улсын хэмжээнд бүхий л тээвэрт ашиглагддаг. Мэдээж улсын ачаа тээвэр тэргүүн ээлжинд явдаг учраас үйлдвэрлэгч бидэнд олдоц багатай байдаг. Ийм учраас манай компани энэ жил 150 ширхэг битүү вагон, 20 ширхэг хагас вагон өөрсдийн хөрөнгөөр худалдаж авч байгаа. Гэвч худалдаж авсан вагонуудаа эргэлтэд оруулъя гэхээр УБТЗ-аас зөвшөөрсөн хариу ирүүлээгүй байна. Энэ бүхэн төмөр замын суурь бүтцийн даац, нэвтрүүлэх хүчин чадал хүрэхгүй байгаатай холбоотой.

-Импортын цементийн гаалийн татварыг таван хувь болгож бууруулсан нь дотоодын үйлдвэрлэгчдийн борлуулалтад яаж нөлөөлж байна вэ?

-Өнөөдөр дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа цементийн хүчин чадлаа тооцоод үзье. Үндэсний хэмжээнд долоон үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж байна. Томоохон нь “МАК”, “Монцемент”, “Хөтөл” гурав байна. Эдгээр компаниуд тус бүр нэг сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Мөн Хятадын хөрөнгө оруулалттай “Мөнхийн баян гал” жилдээ 1 сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. “Ховд эко цемент” 300 мянган тонн, “Эрэл цемент” 180 мянган тонн, “Налгар түшиг” 100 мянган тонн ингээд бодохоор нийтдээ 4.5 орчим сая тонны үйлдвэрлэлийн хүчин чадал байна. Монгол Улсын цементийн нийт хэрэглээ 2.3 сая орчим тонн байгаа.

Энэ жилийн хувьд үйлдвэрлэгчдийн нөөц бага болохоор импортын 20 хувийн татварыг таван хувь болгож бууруулсан гэж Засгийн газраас мэдэгдэж байсан. Үндэсний үйлдвэрлэгчид нөөцгүй болсон гэдгийг ташаа мэдээлэл гэж боддог. Учир нь манайх гэхэд л энэ жил 1.2 сая тн цемент борлуулах бизнес төлөвлөгөө баталсан. Миний ойлгосноор “Монцемент” бас хангалттай нөөцтэй байсан. Нэмээд Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэр орж ирлээ гэхэд гуравхан үйлдвэр дотоодын хэрэгцээгээ асуудалгүй хангах бүрэн боломжтой. Дээрээс нь бусад үйлдвэрүүд нэмэгдэхээр бүр ч хангалттай. Тэгэхээр цементийн импортын татварыг бууруулсан шийдвэр буруу байсан гэж дүгнэж байгаа.

-Яагаад. Харин ч хэрэглэгчид хямд цемент авах боломжийг бүрдүүлсэн юм биш үү?

-Дотоодын долоон үйлдвэрийн ард гурван мянга гаруй ажилтан бий. Ханган нийлүүлэгч, туслан гүйцэтгэгч компаниудын ажиллагсдыг оруулбал үүнээс ч өндөр тоо гарна. Гэтэл тэдгээр хүмүүсийнхээ тогтвортой ажлын байр, цалин хөлс, амьдрал ахуйг огт тооцоогүй. Үйлдвэрлэлийн хэмжээ багасахын хэрээр өртөг нь нэмэгддэг. Ахиу үйлдвэрлэх тусам өртөг буурдаг. Дээрээс нь энэ долоон үйлдвэр АМНАТ, ААНОАТ, НДШ, орон нутгийн татварууд, НӨАТ гэх мэт олон төрлийн татвар төлж байгаа.

Гэтэл дотоодынхоо үйлдвэрүүдийн зах зээлийн нийлүүлэлтийг багасгаад, импортын хятад цементийг тавхан хувийн тариф төлөөд орж ирэхээр “дэмжлэг” үзүүлсэн. Үндэсний үйлдвэрлэгчдэд олддоггүй нөгөө вагон, зүтгүүр хангамж, төмөр замаа мөн тэдэнтэй хуваалцахад хүрч байгаа.

Хамгийн гол нь хятад цемент чанар стандартын шаардлага, баталгааг хангаж байгаа эсэх нь бүрхэг. Цаанаа агуулахад хоёр, гурван жил хадгалсан чанарын үзүүлэлт нь унасан цемент орж ирж байгаа ч юм билүү. Гааль дээр үүнийг шинжилдэг лабораторийнх нь тоног төхөөрөмж байхгүй гэх юм билээ. Гэтэл дотоодын үйлдвэрлэгчид үнэ нэмчихэж байгаа юм чинь хятад цемент оруулах нь зөв гээд байдаг. Үнэн хэрэгтээ цемент чинь стратегийн бүтээгдэхүүн шүү дээ. тиймээс чанар, стандартын асуудал маш чухалд тооцогдох ёстой. Зам, гүүр, байшин барилга гээд бүтээн байгуулалт бүрд ашигладаг болохоор үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөтэй гэж үздэг.

-Хятадын цемент дотоодын цементтэй өрсөлдөх чадвар өндөр байгааг та яаж харж байна вэ?

-Импортын цементийг оруулж ирж болно. Гол нь стандартын шаардлагад бүрэн нийцсэн, итгэмжлэгдсэн лабораториор баталгаажсан цемент Монгол Улсад орж ирэх ёстой. Гэхдээ мэдээж дотоодын үйлдвэрлэгчдээ дэмжээд 20 хувийн гаалийн тариф байх нь зөв. Харамсалтай нь ид сезоны үед буулгасан тарифын татварыг буцаад аравдугаар сарын 1-нээс нэмэх нь үндсэндээ ач холбогдолгүй. Бүтээн байгуулалтын улирал нь дуусчихсан байна.

Өрсөлдөх чадварын хувьд гэвэл урд хөршид хүн хүч нь элбэг, үйлдвэрийн хүчин чадал нь 100 хувьдаа хүрч ажилладаг болохоор өртөг бага, дээр нь зах зээл томтой, эрчим хүчний үнэ хямд, тээвэр логистикийн сүлжээ сайтай гээд олон давуу хүчин зүйлүүд бий. Ийм нөхцөлд бид өрсөлдөх боломж туйлын бага. Дээрээс нь тэнд цементийн үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт, татвар ч хамаагүй бага байгаа.

Засгийн газраас гаалийн татварыг таван хувь болгосноор Хятадаас импортолж байгаа цементийн хэмжээ гурав дахин нэмэгдсэн ба наймдугаар сарын байдлаар 200 мянган тонн цемент орж ирсэн статистик мэдээ байна лээ.

Гэхдээ өндөр чанартай цемент нь татвараа төлөөд ямар үнэтэй орж ирэхийг тодорхойлох ёстой. Энэ тохиолдолд хараат бус гуравдагч, хөндлөнгийн үнэ тогтоогч болно гэсэн үг. Тэгвэл үйлдвэрлэгчдийг үнэ нэмээд байна гэдэг хардлага буурна. Магадгүй актлахад бэлэн болчихсон цемент орж ирээд манай өндөр чанарын цементтэй өрсөлдөөд байгааг ч үгүйсгэх аргагүй.

-Нөгөө талд Хятадаас хугацаа нь дууссан, чанаргүй цемент орж ирж байна гэх хэрэглэгчдийн гомдол бас нэлээд ажиглагдах боллоо. Хэрэв гарал үүсэл нь тодорхойгүй цемент импортлогдож байгаа бол үүсэх сөрөг үр дагавар нь юу вэ?

-Цементийн зуурмагийн бэхжилтийн хугацаа 28 хоног байдаг. Чанаргүй цементийн хувьд бэхжилтийн хугацаа нь уртасна. Үүнийг дагаад бүтээмж буурна. Дээрээс нь зуурмаг хийхэд бат, бэх чанарыг нь тодорхой цагт авдаг. МАК болон хятад цемент дээр бат бэх авах хугацааг тодорхойлохоор хөндлөнгийн харьцуулалт хийж үзсэн. Тэгэхэд хятад цементийн бэхжилтийн хугацаа хамаагүй урт байсан.

Дотоодын зуурмагийн компаниуд ч ийм хөндлөнгийн харьцуулалт хийсэн юм билээ. Зарцуулах хугацаа уртсах тусам барилгын бүтээцийн аюулгүй байдалд эрсдэл учруулдаг талтай. Мөн барилгын насжилт буурна, эвдрэл гэмтэл үүснэ. Монгол шиг эрс тэс цаг уурын нөхцөлтэй оронд ямар нэгэн физик, механикийн нөлөөнд орохгүй тогтвортой чанараа хадгалах бетоны цемент л байх ёстой юм.

-Эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх асуудал сүүлийн үед яригдах боллоо. Хэрэв энэ хэрэгжвэл үйлдвэрийн өртөгт яаж нөлөөлөх бол?

-Үйлдвэрлэгчид аль болох ачаалал бага шөнийн цагт хөнгөлөлттэй тарифаар үндсэн үйлдвэрлэлээ явуулдаг. Гэтэл өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэглээнээс хамаараад эрчим хүчний хязгаарлалтад орох болсон. Энэ тохиолдолд хязгаарлалтгүй цаг үедээ буюу өндөр тарифын үед ч үйлдвэрлэлээ явуулах шаардлага үүсч байна. Тэгэхээр эрчим хүчний зардал өндөр байгаа. Манай үйлдвэр хэдийгээр эрчим хүчний хэмнэлттэй технологитой ч хязгаарлалт үүсээд ирэхээр эрчим хүчний зардал буурдаггүй. Эрчим хүч бол аливаа үйлдвэрлэлийн суурь үнэ. Энэ суурь тариф өөрчлөгдөхөөр нэг тонн цементийн өртөг нэмэгдэнэ.

-Цементийн үйлдвэрлэлд төрийн ямар бодлого үгүйлэгдэж байна вэ?

-Төрийн зүгээс тээврийн дэд бүтцээ сайжруулах, хөдөлмөрийн хууль тогтоомжийг эргэн харах, стандартаа мөрдүүлэх, дотоодын зах зээлээ импортын хараат байдлаас хамгаалах зэрэг олон асуудалд анхаарлаа хандуулаасай гэж боддог. Ганц жишээн дээр ярья. “МАК Цемент” компани 2017 онд үйл ажиллагаагаа эхлүүлж байхад Монгол улс цементийн зургаан стандарт мөрдөгддөг байсан. Үүнийг бид нэмэгдүүлээд 14 болгосон. Зургаан стандартын дөрвийг нь шинэчлэн нэвтрүүлсэн. Энэ тохиолдолд хуучин дөрвөн стандарт нь хүчингүй болох ёстой. Гэтэл манайд мөрдөгдөж байгаа хуульд стандартыг сонгож хэрэглэх зохицуулалттай. Ингэхээр инноваци шингэсэн, эрчим хүчний хэмнэлттэй, тэргүүний технологи нэвтрүүлж бүтээн байгуулалт хийж сайн стандартад шилжинэ гэсэн асуудал үндсэндээ байхгүй болж байгаа юм. Харин ч дэвшилтэт бус эрчим хүчний хэмнэлтгүй, хямдхан технологи орж ирэх нөхцөл л бүрдэж байна. Уг нь инноваци гэдэг чинь өмнөх хуучнаа халаад сайжруулах асуудал. Нэгэнт стандарт сайжрахаар хэрэглэгч өндөр стандартын бүтээгдэхүүн хэрэглэх боломжтой. Тэргүүний дэвшилтэт технологи бүхий аж үйлдвэр хөгжихгүй байгаа нэг шалтгаан нь стандартыг дуртайгаараа сонгож хэрэглэдэгт оршиж байгаа гэж хэлж болно.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

 

УИХ-ын гишүүн асан Т.Аюурсайхан, Эрдэнэс Тавантолгой ХК-ийн захирал асан Б.Ганхуяг нарын 11 хүнд холбогдох эрүүгийн хэргийг Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүх өнгөрсөн долоо хоногт хэлэлцсэн. Ингэхдээ шүүгдэгч нарын ялыг бууруулснаас гадна уг хэрэг нь нүүрсний гэгдэх хэрэгтэй хамааралгүй гэсэн агуулгыг тайлбарласан байлаа. Энэ талаар өмгөөллийн “Цогц өмгөөлөл” хууль зүйн фирмийн хуульч О.Билгүүнтэй ярилцлаа.

---

-Т.Аюурсайхан, Б.ганхуяг нарын 11 хүнд холбогдох хэргийн давж заалдах шатны шүүх хурал болсон. Шүүхийн шийдвэрийг энгийнээр тайлбарлаж болох уу?

-эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрийг харахад Уих-ын гишүүн асан т.аюурсайханыг Эрүүгийн хуулийн 22.10 дугаар зүйлийн хоёр дахь хэсэгт зааснаар үндэслэлгүй хөрөнгөжих гэмт хэрэгт нь ял шийтгэл оногдуулсан.

“Эрдэнэс тавантолгой” ХК-ийн захирал асан Б.ганхуягт анхан шатны шүүхээс үндэслэлгүй хөрөнгөжих, мөнгө угаах гэмт буруутайд тооцож, ял оногдуулсан. Энэ нь мөрдөн байцаалтаар шалгаж тогтоогдсон гэж үзсэн байна. харин нийслэлийн давж заалдах шатны шүүхээс түүнд үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн гэж ял оноосныг үндэслэлгүй ял шийтгэл оногдуулсан гээд хэрэгсэхгүй болгожээ. ингэснээр хахууль авах гэмт хэрэг үйлдсэн нь тогтоогдсон, улмаар уг гэмт хэрэг үйлдэж олсон эд хөрөнгийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж мөнгө угаасан гэмт хэрэг үйлдсэн нь нотлогдож тогтоогдсон гэж давж заалдах шатны шүүх үзсэн байна.

Давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрт “… Тус хэрэгт нүүрстэй холбоотой хэргийн үйл баримт авагдаагүй, тэр талаар прокуророос яллах дүгнэлт үйлдэж шүүхэд шилжүүлээгүй, анхан шатны шүүхийн хэлэлцүүлэг явагдаагүй болохыг тэмдэглэж байна…”гэсэн агуулга байгаа. Т.Аюурсайхан, Б.Ганхуяг нарыг нүүрсний хэрэгт шүүсэн гэж олон нийт харж байгаа. Юу болчихов?

-Энэ хэрэгт иргэд олон нийт нүүрстэй холбоотойгоор ял шийтгүүлж байна гэж харсан боловч анхнаасаа нүүрсний хэрэгтэй холбогдолтой яллах дүгнэлт үйлдээгүй, анхан шатны шүүх дээр нүүрстэй холбоотой асуудал яригдаагүй гэсэн үг. Товчхондоо, иргэд олон нийт Т.Аюурсайхан нарыг нүүрстэй холбоотой буруутгагдсан гэж үзэж байсан боловч давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрээр үгүй гэдэг нь тодорхой байна.

-Нүүрсний хэргийн тухай яригдаж, бүр улсын төсөвт 40 их наяд төгрөгийн хохирол учирсан тухай улс төр, эдийн засаг гээд бүх шатанд яригдаж ирсэн. Энэ хүмүүс бол 40 их наядын нүүрсний хэргийн холбогдогчид гэж улстөрчдөөсөө эхлээд зарласан шүү дээ?

-Нэгд, миний хувьд энэ хэргийн талаар мэдээлэл өгөх нь хуулиар хориотой. Мөрдөн шалгах ажиллагаа, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны нууц гэж бий. Тиймээс нарийн ширийнийг дэлгэрэнгүй ярих боломжгүй. Дээрээс нь илэрхий байгаа үйл баримтаас харахад нүүрсний хэрэг гэдэг бол Т.Аюурсайхан, Б.Ганхуяг нарыг шалгаж байгаад шал өөр үндэслэлээр буюу үндэслэлгүй хөрөнгөжих, мөнгө угааж тухайн гэмт хэргийг үйлдсэн байна. Гэхдээ энэ нь нүүрстэй холбоогүй. Нөгөө талаар цагдаа болон эрх бүхий байгууллагууд тодорхой гэмт хэрэг зөрчил илэрсэн тохиолдолд мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулах үүрэгтэй. Үүн дээр хууль хүчний байгууллагаас нүүрстэй холбоотой асуудлыг дараад байгаа гэж ойлгож болохгүй. Нүүрстэй холбоотой асуудлаар ял шийтгээгүй гэдгийг шууд дүгнэх ч боломжгүй. Мөнгө угаасан нь нүүрстэй холбоотой эсэхийг шууд хараад хэлчих боломжгүй. Ямартаа ч давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэр дээр нүүрстэй холбоотой хэлэлцээгүй гэдгийг тайлбарласан байна.

-Тэгвэл нүүрсний хэрэг юу болов, холбогдсон хүмүүс хаачив. Та хуульч хүн, нүүрсний хэргийн сонсголоос эхлээд бүхий л нөхцөл байдлыг харж, дүгнэлт хийж байсан байх?

-Мэдээж хуульд заасан үндэслэлээр гэмт буруутай этгээд гэмээ хүртэх нь зайлшгүй. Тухайн хэргийн талаар бид хөндлөнгөөс, иргэд олон нийтийн үзэл бодлоор дүгнэлт хийж буруу зөвийг шүүх нь буруу. Энэ бол өнөөдрийн монголчуудын дунд, нийгмийн сүлжээнд дэлгэрч байгаа буруу ойлголт, хандлага гэдгийг онцолмоор байна. Дээр хэлснээр хэргийн мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц гэж байдаг. Нууцтай холбоотой асуудлыг хэн нэгэн хуульч, тэр хэрэг дээр ажиллаж байгаа өмгөөлөгч дүгнэлт хийгээд иргэд олон нийтэд, сошиалаар, хэвлэл мэдээллээр ярих нь хориотой. Гэхдээ энэ нь гэмт хэргийг нуун дарагдуулаад байгаа гэсэн ойлголт биш. Хоёрт, энэ хэргийн нөхцөл байдлыг бүрэн мэдэхгүй байхад дүгнэлт хийх нь хуульчийн ёс зүйд нийцэхгүй гэж үзэж байна.