Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн Ерөнхий санал шүүмжлэлийн зэрэгцээ хэд хэдэн дээд хэмжээний уулзалтыг зохион байгууллаа. Гадаад харилцааны сайдын хувьд энэ удаагийн Ассамблейн гол онцлогийг дүгнэж хэлэхгүй юу?

-НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 78 дугаар чуулганы ерөнхий хэлэлцүүлэгт 90 улсын төрийн тэргүүн, 42 улсын засгийн газрын тэргүүн, 44 улсын гадаад хэргийн сайд оролцож дэлхий нийтэд тулгарсан сорилтуудын талаар байр сууриа илэрхийлж цаашид авч хэрэгжүүлэх бодлого, үйл ажиллагаагаа танилцуулсан. Ерөнхий хэлэлцүүлэг “Итгэлцлийг сэргээж, эв нэгдлийг бэхжүүлэх” гэсэн сэдэвтэй, энэ сэдвийн хүрээнд “тогтвортой хөгжлийн 2030 хөтөлбөр болон зорилтуудыг дэлхийн нийтийн энх тайван, хөгжил дэвшилд чиглүүлж эрчимтэй хэрэгжүүлэх” гэдэг агуулга орсон байгаа. Тэгэхээр хэлэлцүүлэг үндсэндээ дэлхий дахины энх тайван, аюулгүй байдал, нийгэм, эдийн засгийн хөгжил, хүний эрх зэрэг өргөн хүрээнд өрнөж улс орон бүр өөр өөрийн хүндрэл бэрхшээл, тулгамдсан асуудлыг дэлхий

нийтийн сонорт хүргэхийг хичээлээ.

-Гол онцлогийн тухайд хэлэхгүй юу?

-Мэдээж цаг үеийн нөхцөлтэйгээ уялдаад бүс нутгийн хямрал сөргөлдөөн, дайн энхийн асуудал хамгийн чухал сэдэв байсан боловч үг хэлсэн олон хүмүүс хиймэл оюуны хөгжлийн талаар онцгойлон дурдсан нь энэ удаагийн ерөнхий хэлэлцүүлгийн анзаарагдах нэг онцлог байлаа.

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх ерөнхий хэлэлцүүлэгт олон улсын харилцааны тулгамдсан асуудлаарх манай улсын байр суурь, гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэл, зорилтууд, нийгэм, эдийн засгийн байдал, саад бэрхшээлүүд, төр, засгийн бодлого, үйл ажиллагааг танилцуулж үг хэлсэн. Мөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар Дэлхийн эмэгтэйчүүдийн чуулга уулзалтыг ирэх 2024 онд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулахаар төлөвлөж байгааг зарласан. У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгч НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулганд 2021 оноос хойш тогтмол оролцож байна. У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгч ерөнхий хэлэлцүүлгийн хажуугаар НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга А.Гүтэрэш, орлогч нарийн бичгийн дарга И.Тио, мөн Чех, Словени, Швейцар, Казахстан, Өмнөд Солонгосын Ерөнхийлөгч, Японы Ерөнхий сайдтай уулзсан нь хоёр талын харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд ач холбогдолтой боллоо. Дэлхийн эмэгтэйчүүдийн чуулга уулзалтын бэлтгэл ажлын хүрээнд У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгч НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын орлогч Амина Мохаммед, НҮБ-ын эмэгтэйчүүдийн байгууллагын гүйцэтгэх захирал Сима Бахус нартай уулзаж хамтарч ажиллах талаар санал солилцсон.

-Та дээд хэмжээний уулзалтуудад оролцож хэд хэдэн улсын гадаад хэргийн сайд нартай уулзалт хийсэн. Эдгээр уулзалтын үр дүнгээс хуваалцвал?

-Олон улсын томоохон арга хэмжээний үеэр гадаад харилцааны сайд нар уулзаж хоёр талын асуудлыг ярилцаж, хамтын ажиллагааг урагшлуулах талаар санал солилцох боломж гардаг. Гадаад харилцааны сайд нар тэр болгон харилцан айлчлал хийгээд байх цаг наргүй улс. Харин НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулган, Мюнхэнд болдог аюулгүй байдлын бага хурал, АСЕАН-ын Бүсийн чуулган зэрэг жил болгон болдог олон талт арга хэмжээнүүд гадаад хэргийн сайд нарыг нэг дор цуглуулж уулзаж ярилцах өргөн боломж олгодог. НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 78 дугаар чуулганы үеэр би Румын, Беларусь, Латви, Колумби, Серби, Португалын гадаад харилцааны сайдтай уулзсан. Ихэнхдээ салбар хоорондын хамтын ажиллагааны эрх зүйн үндсийг бэхжүүлэх, ялангуяа олон улсын авто тээврийн хэлэлцээрийн дагуу өрнүүлдэг яриа хэлэлцээг эрчимжүүлэх, эцэслэн байгуулах, боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, сэргээгдэх эрчим хүч болон бусад салбарт хамтран ажиллах боломжийн талаар санал солилцсон.

-Австрали болон Азийн томоохон улсуудтай иж бүрэн түншлэлийн хэлэлцээр хийгдсэн гэсэн мэдээлэл явсан. Энэ талаар та тодорхой мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Монгол, Португалын хооронд дипломат, албан болон тусгай паспорт эзэмшигчдийг визний шаардлагаас чөлөөлөх хэлэлцээр, Монгол, Колумбийн техникийн хамтын ажиллагааны тухай санамж бичигт гарын үсэг зурсан. Дашрамд тэмдэглэхэд өнгөрсөн долоодугаар сард Индонезийн нийслэл Жакарта хотод болсон АСЕАН-ын Бүсийн чуулганы гадаад хэргийн сайд нарын уулзалтын үеэр бид Австрали, Япон, Шри Ланка, Малайзын гадаад хэргийн сайд нартай уулзаж Австралитай харилцааны түвшинг ахиулж иж бүрэн түншлэлд хүргэхээр зарчмын хувьд тохиролцож, агаарын харилцааны тухай хэлэлцээр, нийгмийн хамгааллын тухай хэлэлцээрийг ойрын хугацаанд байгуулах, Австрали, Монголын эрдэс баялгийн хөтөлбөрийн гуравдугаар шатыг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх, Австралийн Засгийн газрын тэтгэлгийн тоо болон ажиллах, амрах визэнд хамрагдах иргэдийн тоог нэмэгдүүлэхээр ярилцсан. Японтой энх тайван, хөгжил цэцэглэлтийн төлөөх тусгай стратегийн түншлэлийн үйл ажиллагааны 2022-2031 оны хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хангах, хоёр талын харилцаа, хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэн хөгжүүлж улс төрийн итгэлцлийг бэхжүүлэх, Зүүн хойд Азийн бүс нутагт энх тайван, тогтвортой байдлыг хадгалах, аюулгүй байдлыг бататган бэхжүүлэх чиглэлээр үргэлжлүүлэн хамтарч ажиллах талаар ярилцаж тохиролцсон. Жил болгон тогтмол болдог олон талт уулзалтуудын үеэр хоёр талын харилцааг урагшлуулан хөгжүүлэх өргөн боломж гардаг гэж би дээр дурдсан шүү дээ. Бид эдгээр боломжийг дээд зэргээр ашиглахыг хичээж үндсэн арга хэмжээний хажуугаар маш олон уулзалт товлож төлөвлөдөг.

-Энэ онд хэрэгжүүлсэн томоохон айлчлал арга хэмжээний талаар мэдээлэл өгнө үү. Онцлох томоохон яриа хэлэлцлүүд юу юу байсан бэ?

-Монгол Улс “Энхийг эрхэмлэсэн, нээлттэй, бие даасан, олон тулгуурт” гадаад бодлоготой улс байна гэж манай гадаад бодлогын үзэл баримтлалд заасан байдаг. Өнөөдрийн нөхцөлд хоёр болон гуравдагч хөрш орнуудтайгаа тэнцвэртэй харилцаж хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэхэд онцгойлон анхаарч байгаа. Тиймээс энэ онд ч мөн идэвхтэй гадаад бодлого явуулж өнгөрсөн жилээс дутахааргүй олон айлчлал, арга хэмжээ хэрэгжүүлж байна. Хойд хөршийн хувьд хууль тогтоох дээд байгууллагын дарга нар харилцан айлчилсан бол бол өмнөд хөршид Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ албан ёсоор айлчилсан. Ерөнхий сайдын айлчлалаар Монгол Улсын шинэ сэргэлтийн бодлого, Алсын хараа 2050 хөгжлийн стратегийг Хятадын бүс зам, даян дэлхийн хөгжлийн санаачилга зэрэг стратегитай уялдуулах талаар тохиролцоонд хүрсэн.

-Энэ жилийн зун манай улсад олон айлчлал боллоо. Та ирсэн айлчлал бүрийн товч дүгнэлтүүдийг хэлэхгүй юу?

-Түрүүний яриагаа дуусгачихъя. Ерөнхий сайдын айлчлалаар боомт болон хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалт, ялангуяа Гашуунсухайт, Ханги, Шивээхүрэн, Бичигт зэрэг боомтыг хоёр талд харилцан ашигтайгаар багцлан хөгжүүлэх асуудлаар санал нэгдсэн. Мөн Бичигт, Хөөт, Чойбалсан чиглэлийн зүүн босоо төмөр замын бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн талаар гэрээ байгуулсан. Айлчлал олон байх тусмаа л бид дэлхийтэйгээ илүү харилцаанд орж байна л гэсэн үг. Мэдээж айлчлал бүр өөр өөрийн гэсэн дүгнэлттэй, ач холбогдолтой. Гуравдагч хөршүүдийн хувьд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн урилгаар Франц, Польш, Киргизийн Ерөнхийлөгч, Гэгээн Ширээт төрийн тэргүүн нар Монгол Улсад албан ёсоор айлчилсан. Энэ жил Францын Ерөнхийлөгч анх удаа манай улсад айлчилсан нь түүхэн ач холбогдолтой байсан. Айлчлалыг дүгнэсэн Монгол, Францын хамтарсан тунхаглал хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагааг шинэ шатанд гаргасан чухал ач холбогдолтой түүхэн баримт бичиг боллоо. Польшийн талтай хүнсний хангамж, аюулгүй байдал, тэрбум мод үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд хамтран ажиллах, “Илгээлт-2100” тэтгэлэгт хөтөлбөрт монгол оюутан залуусыг хамруулж Польшид сургахаар тохиролцлоо. Киргизийн Ерөнхийлөгчийн айлчлал Төв Азийн улс орнуудтай харилцаа, хамтын ажиллагааг идэвхтэй өрнүүлэх бодлогын хүрээнд хоёр улсын харилцааг эдийн засгийн агуулгаар баяжуулах, тээвэр, логистик, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэр, аялал жуулчлалын салбарт хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд чиглэсэн чухал ач холбогдолтой айлчлал байлаа. Айлчлалын үеэр Киргиз Улс Улаанбаатар хотод Элчин сайдын яамаа нээлээ. Гэгээн Ширээт төрийн тэргүүн, Ромын Пап Франциск Монгол Улсад түүхэн айлчлал хийсэн. Айлчлалын үеэр гадаадын олон зуун сэтгүүлч, сурвалжлагчид Монгол Улсад ирж Ромын Папын айлтгал болон төрийн тэргүүн нарын хэлсэн үгийг дэлхий нийтэд өргөн дэлгэр түгээсэн. Ромын Пап Франциск “Монгол Улс хүний эрхийг дээдэлсэн, энх тайвныг цогцлоосон, амар амгалан улс” хэмээн онцлон тодорхойлж, манай алдартай яруу найрагчдын шүлгийг эш татаж байсныг та бүхэн анзаарсан байх. Үүнээс гадна АНУ-ын Дэд ерөнхийлөгч Камала Харрисын урилгаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ АНУ-д айлчилж агаарын тээврийн тухай засгийн газар хоорондын хэлэлцээр байгуулсан, стратегийн гуравдагч хөршийн түншлэлийн хүрээнд эдийн засгийн чиглэлээр хамтран ажиллах замын зураглал, засгийн газар хоорондын хэлэлцээр зэрэг хэд хэдэн чухал баримт бичигт гарын үсэг зурсан. Энэ бүгд бүхэлдээ гуравдагч хөршийн бодлого зарчмынхаа дагуу зөв явж байгаагийн эхлэл юм. Цаашид ч бид гуравдагч хөрштэй харилцахдаа нээлттэй, тэнцвэртэй бодлогыг баримтласаар л байна.

-Гадаад харилцаа тэр дундаа гуравдагч хөршийн бодлого Монгол Улсад ус агаар мэт хэрэгтэй байгааг олон улс судлаачид хэлж байна. Салбарын сайдын хувьд уг асуудалд бодитой ямар ажил хэрэгжүүлэн ажиллаж байна вэ?

-Манай гадаад бодлогын үзэл баримтлалд гуравдагч хөршийн бодлогын хүрээнд түншлэлийн харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх нь Монгол Улсын улс төрийн гадаад бодлогын нэг хэсэг нь гэж заасан байдаг. Гуравдагч хөршүүдтэйгээ бид бүх түвшинд уулзалт, яриа хэлэлцээ хийж, идэвхитэй, үр дүнтэй харилцаа, хамтын ажиллагааг эрчимтэй хөгжүүлж байна. Үүний тод жишээг өнгөрсөн жил болон энэ жил хэрэгжүүлсэн дээд, өндөр түвшний олон айлчлалуудаас харж болно. Өнөөгийн олон улсын харилцааны энэ амаргүй нөхцөлд Монгол Улс гуравдагч хөршүүддээ өөрийн нөхцөл байдлыг зөвөөр ойлгуулахад онцгойлон анхаарч ажиллаж байна. Үүний үр дүн ч гарч байгаа гэж бодож байгаа.

-Энэ жилийг Монголд зочлох жил болгон зарласан. Үүний хүрээнд Гадаад харилцааны яам ямар үүрэгтэй оролцов. Ямар үр дүн гаргаж ажиллаж байна вэ?

-Энэ хүрээнд бид 2023 онд Монгол Улсад зохион байгуулах олон улсын чанартай 22 арга хэмжээний хуанлийг гаргаж олон улсад зарласан. Түүнчлэн Засгийн газар Монгол Улсад жуулчлахаар 30 хүртэлх хоногоор ирэх гадаадын 34 улсын иргэдийг 2023-2025 онд визийн шаардлагаас чөлөөлсөн. Өнөөдрийн байдлаар дэлхийн 98 улсын иргэдэд 30 хүртэлх хоногийн визийг цахимаар олгож байна. Гадаад харилцааны яам “Welcome to Mongolia” аяны хүрээнд мэдээлэл, сурталчилгааны цогц арга хэмжээ хэрэгжүүлж байна. Чойжин ламын сүм музейтэй хамтран бүтээж гадаадын 20 гаруй оронд толилуулсан “Хот мандал” хөдөлгөөнт үзэсгэлэнг “Мандала” нэртэйгээр 2023 онд дахин шинэчилсэн. Монголын байгалийн гэрэл зургийн “Amazing Mongolia” альбом гаргаж хөдөлгөөнт үзэсгэлэн болгон Европын орнуудаар аялуулан толилуулж байна. Хилийн чанадад суугаа манай Дипломат төлөөлөгчийн газрууд өөрсдөө арга хэмжээ зохион байгуулж Монголд зочлох жилийг идэвхтэй сурталчилж байна. БНХАУ, Бельги, Итали, Дани, Япон, Америк, Швед, Испани зэрэг нийт 16 орны 32 хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр Монголд зочлох жилийн тухай мэдээллийг түгээн сурталчлах ажлыг тасралтгүй зохион байгуулж байна. Тухайлбал, Дэлхийн аялал жуулчлалын байгууллагын цахим хуудсанд Монголд зочлох жилийг сурталчилсан нийтлэл байршуулаад байна. ЮНЕСКО-гийн шугамаар НҮБ-ын гишүүн 193 оронд тараагддаг, олон улсад нэр хүндтэй “World Heritage Re­view” сэтгүүлд Монголын тухай тусгай дугаар гарсан, франц хэлтэй орнуудад аялал жуулчлалын салбарыг танилцуулдаг БНФУ-ын “Petit Fute” сэтгүүлийн 2023 оны хаврын дугаарын тэргүүн нүүрэнд Монгол Улсыг онцолсон сурталчилгааны дэлгэрэнгүй материал хэвлүүлж түгээсэн.

-Ойрын хугацаанд Монголд ирэхээр төлөвлөж буй томоохон айлчлал юу байна вэ?

-Энэ он дуустал, мөн ирэх онд дээд, өндөр түвшинд болон гадаад харилцааны сайдын түвшинд хэд хэдэн айлчлал, арга хэмжээ хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Аливаа дээд, өндөр түвшний айлчлал, арга хэмжээг айлын талтайгаа тохиролцсоны дараа зэрэг зарладаг жишиг, уламжлалтай тул эдгээр айлчлал, арга хэмжээнүүдийн талаар цаг тухайд нь олон нийтэд мэдээлэх болно.

 

 

Дорноговь аймгийн Сайншанд суманд 12 настай охин хичээлдээ явахаар өглөө гэрээсээ гараад сураггүй болсон. Эрэн хайх ажиллагаа гурав хоног үргэлжилсний эцэст бяцхан охин бусдын гарт амиа алдсан байдалтай олдсон харамсалтай явдал боллоо. Энэ хэрэг дээр манай хэвлэл мэдээлэл шуурхай ажиллалаа. Гэмт этгээдийг гурав алхуулахгүй барьж саатуулж чадлаа. Энэ бол хэвлэл мэдээлэл, сошиал сүлжээний ач тус юм. Гэтэл хэрэгтнийг илрүүлэхэд гол үүрэг гүйцэтгэсэн сэтгүүл зүй, сэтгүүлчдийг мөрдөн байцаалтын нууц задруулсан хэмээн буруутгаж эхлээд байна. Сэтгүүл зүй, хуулийнхны үйл ажиллагааны зааг ялгааг мэддэггүй, мэдээллийн боловсролгүй уншигчдыг ашиглах шиг болж байна. Үнэндээ мөрдөн байцаалтын нууц задруулах тухай асуудал сэтгүүл зүйд огт хамаагүй зүйл. Тэр тусмаа эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй тагнуулчийн зарчмаар явдаг. Тэд өөрсдөө мөрддөг, баримт цуглуулдаг, тэгээд нийтэлдэг.

Өндөр хөгжилтэй улс орнуудад цагдаа, сэтгүүлчид энэ тэнцүү баримт цуглуулж ажилладаг. Харин манайд хэвлэлийнхэн заримдаа цагдаагаас түрүүлж хөдлөөд нууц далд баримтуудыг ил болгож байгаа явдал хуулийнханд тун чиг халтай байна. Монголын мөрдөх байгууллага ажлаа хийдэггүй, чадваргүй, залхуу хойрго байдлаа нуугаад өнгөрөх гэтэл тийм байдлаар ажиллаж болдоггүй юм гэдгийг энэ үйл явдал харууллаа. Одоогоос зургаан жилийн өмнө Дорноговь аймгийн Замын-Үүдээс найман настай Д.Сэржмядаг охин сураггүй болсон. Хэрэг явдал болсноос хоёр хоногийн дараа “Өдрийн сонин” халуун мөрөөр нь эрэн сурвалжилж байлаа. Гэвч хуулийнхан өнөөдрийнх шиг хөдлөөгүй. Сураггүй болсон охины талаарх мэдээлэл өнөөдөр шиг хүчээ аваагүй, сошиал орчинд тархаагүй юм. Бодит үнэн л энэ.

Сэтгүүл зүй, тэр дундаа эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй нууц далд байгаа мэдээллийг ил болгож нийтэд мэдээлэх үүрэгтэй. Монголын сэтгүүл зүй энэ үүргээ биелүүлээгүй бол 1998 онд “С.Зориг бусдын гарт амиа алджээ” гэдэг цагдаагийн рапорт шиг мэдээлэл хэзээ хойно хэд хоногийн дараа сонины нэг хуудасны өнцөгт бичигдээд өнгөрөх байлаа. Улс төрийн захиалгат онц ноцтой хэргийн халуун мөрөөр тухайн үеийн сэтгүүлчид уралдан хөдөлж байсны хүчинд өнөөдрийн уншигчид энэ хэргийн талаар үнэн бодит мэдээлэлтэй, үзэж харах баримттай суугаа юм. Мөрдөн байцаалтын нууц гэх үндэслэлээр хэвлэлийнхний амыг барьдаг бол зохион байгуулалттай, онц хэрцгий гэмт хэргүүд, нийгмийн бугшсан асуудлууд хуулийнхны төмөр сейфинд тоосонд дарагдаж үлдэнэ. Тийм ч үүднээс хэвлэлүүдэд мөрдөн байцаалтын нууц гэдэг дөнгө тавихыг оролдож байна. Хэрэв ингэвэл иргэн таны мэдэх эрхийг шууд боомилсон хэрэг болно. Олон нийтийн эрх ашгийг хөндсөн, нийгмийн эсрэг онц ноцтой үйлдлүүд, гэмт хэргүүдийг хэн ч мэдэхгүй өнгөрнө.

Монголын хэвлэл чөлөөт зарчмаараа өнөөдөр ажиллаж чадснаар харамсалтайгаар амиа алдсан охины сургийг гаргаж чадлаа. Гаргах гаргахдаа гэмт этгээдийг цагдаа биш энгийн номхон иргэд зогсоож дөнгөлөө. Тэд номыг нь үзсэн мөрдөгчөөс илүү арга саам сэтгэж онц ноцтой гэмт хэргийг илрүүллээ. Мэдээж тэдэнд хэвлэл мэдээлэл тусалсан. Тэд хэвлэлээс, сошиалаас мэдээлэл авч, түүнийгээ цааш дамжуулан аюулт явдлыг таслан зогсоосон. Улмаар талийгаач охины байсан газрыг мөн л нутгийн иргэд сураг гаргасан тухай хэвлэлүүд бичиж байна. Охиноо алдсан ар гэрийнхэнд хүн чанарын хувьд тэд том буян боллоо.

Энэ хэрэг харин манай хуулийнхан ямар түвшинд ажилладгийг харуулж амжив. Үнэндээ цагдаа нар хэрэг дээр ажилладаггүй, гэмт хэрэгтнийг барьж чаддаггүй. Тэд даргынхаа тушаал, удирдлагынхаа эрх ашиг биш л бол хөдөлдөггүй. Энэ арга барилаа нуухын тулд одоо

тусгай сангуудын хэрэг, нүүрсний хулгайн тухай нийгэм мэдэх байсан уу. Хамгийн ойрын жишээ гэхэд л допингийн хэрэг байна. Энэ асуудал нам дарагдах эрсдэлтэй байлаа. Гадаадаас ирсэн сорьцын хариуг хэвлэлд нийтлэснээр л Архангайн бөхчүүдийн допингийн асуудал дэлбэрсэн. Хэвлэл ийм л хүчтэй салбар. Монголын хэвлэл мэдээллүүд үүргээ гүйцэтгэсээр байгаа гэдгийн баталгаа энэ.

Номоор нь яривал хэвлэл мэдээлэл мөрдөх эрхтэй юм. Ноцтой, но-той мэдээллийн сэжүүр олсон бол хөөх ёстой, баримт цуглуулж, мэдээлэх үүрэгтэй. Барууны орнуудад 200 орчим жилийн түүхийг туулсан чөлөөт хэвлэл, тэр дундаа эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйн онолд ингэж л заадаг. Хэвлэл мэдээлэл алдаа гаргаж болно. Тухайн цаг үед нь засч залруулаад цааш явна. Харин мөрдөн шалгах үүрэгтэй байгууллагууд мэдээллээ хамгаалах нь тэдний ажил. Баримтаа нууж чадаагүйн хорсол, өс хонзонгоо хэвлэл рүү чиглүүлж буй хандлага сошиалд ил цагаан харагдах боллоо. Онц хүнд хэргийг илрүүлж чаддаггүй, түүнээс урьдчилсан сэргийлэх тогтолцоог бий болгох сэтгэл, зүтгэлгүй салбарын жинхэнэ төрх илрээд эхлэхээр хэвлэлийнхнийг мөрдөн байцаалтын нууц задруулсан хэмээн хаа хамаагүй зүйлтэй хутгаж, нийгмийг талцуулах аядаж байна. Наад зах нь нийгмийг цочроогоод байгаа гэмт хэргийн гаралтыг судлах, түүнээс урьдчилан сэргийлэх үүрэгтэй мэргэжлийн криминологичдыг хавьтуулдаггүй. Даргад үйлчилдэг социализмын тогтолцооноосоо салж чадаагүй хэмээн судлаачид ил тод шүүмжилж буй. Монголд буй хамгийн гажиг тогтолцоо энэ. Гэмт хэргийг шуурхай илрүүлэх, мөрдөх үүрэгтэй цагдаа нар, прокурорууд, шүүгчид улс төрийн хамааралтай, улстөрчидтэй сүлбээтэй болчихсон. Улстөрчдийн үзэмжээр хэрэгт хандана. Шүү гэвэл шүүж, хорь гэвэл хорьж, улс оронд үй түмээр нь хохирол учруулдаг цагаан захтнуудыг эрх чөлөөтэй болгож чаддаг нөхөд бол хуулийнхан. Тиймдээ ч өнөөдөр хуулийнхны толгойд улстөрчдийн нутаг нугынхан дүүрчихсэн тухай баримт саяхны дугаарт хөндөгдсөн. Наанадаж Монголын цагдаад 21 аймаг, есөн дүүрэгт шигшмэл мөрдэстэнгүүд эрх биш байх ёстой. Гэтэл тэднээс биш төр засгийн удирдлагад байгаа цөөн хэдэн хүний нутгийн дүү нар л Монголын цагдааг атгаж суугаа. Ийм тохиолдолд хардахаас яахав.

Ядаж л хэвлэлийн хурдыг гүйцдэггүй гүйцэтгэх ажиллагаа гэж байхаар юу хэлэх вэ дээ.

Б.ЭНХЗАЯА

Эдийн засагч Г.Батзоригтой 2024 оны төсвийн төслийн талаар ярилцлаа.

-Ирэх оны улсын төсвийг таван их наядаар тэлнэ гэж Сангийн яамнаас танилцуулсан. Эдийн засагчийн хувьд 2024 оны улсын төсвийг том зургаар нь хэрхэн харж байна вэ?

-Нэлээд өөдрөг төсөв болох нь гэж харж байгаа. Төсөв дээр хэд хэдэн ойлголт бий л дээ. Төсвийн төсөөлөл, зарлага, орлого, алдагдал гэх мэт. Төсөөлөл дээрээ эдийн засгийн өсөлтийг долоон хувь, валютын нөөцийг таван тэрбум ам.доллар, экспорт тэр дундаа нүүрсний экспортыг 60 сая тонн гэх мэтээр авсан байна лээ. Энэ бол өөдрөг төсөөлөл шүү. Мэдээж өөдрөг төсөөлөл дагаж төсвийн орлого нэмэгдэнэ. Төсвийн орлого нэмэгдэхээр зардлаа тэр хэмжээнд өндөр гаргана. Үүнтэй уялдаад төсвийн алдагдал өсөөд явна гэсэн үг. Ерөнхий том зургаараа сонгуулийн өмнөх нэлээд данхар, өөдрөг төсөөлөлтэй, алдагдал өндөр төсвийн төсөл болжээ.

-Төсвийн орлого, зарлага нь ямар байна вэ?

-25 их наядын орлоготой, 27 их наядын зарлагатай төсөв байхаар төсөлд тусгажээ. Нийтдээ 2.1 их наядын алдагдалтай. 27 их наяд гэдэг бол ДНБ-ий 47 хувь буюу бараг тэн хагас руу нь дөхсөн өндөр үзүүлэлт болж байгаа юм. Төсвийн зарлага талдаа түүхэн дээд хэмжээнд нэмээд яваад байна л даа. Орлого талдаа 25 их наядад хүрэхийн тулд уул уурхайн орлогоос бараг 30 хувийг нь бүрдүүлнэ гэж үзжээ. Тэр дундаа нүүрсний экспортыг 60 сая тн гэж үзэж байгаа нь төсвийн орлого талдаа өндөр тоо тавьжээ. Төсвийн зарлага эдийн засгийн тал хувьтай тэнцэнэ гэдэг нь төр хувийн хэвшилтэй зэрэгцэж хөрөнгө оруулалт хийж, хувийн хэвшилтэйгээ өрсөлдөнө гэсэн үг. Сав л хийвэл төсвөөр шийдэж, төр шийднэ гэх хандлагатай болжээ. Гэвч ногоон автобусаар бодвол төр ямар ч үр ашиггүй шийдвэр гаргадгийг харж болно.

-Нүүрсний экспортыг нэмэгдүүлнэ, зэсийн үнийг 9000 ам.доллараар тооцоолсон байсан. Төсвийн өндөр зарлагыг гүйцэхээр орлого олж чадах юм уу?

-Зэсийн үнэ дээр 9000 ам.доллар гэдэг бол нэлээд өндөр авч байна. Гэтэл ирэх жил Хятадын үл хөдлөхийн хямралтай холбоотой тус улсын эдийн засаг саарна гэж ОУ-ын байгууллагууд таамаглаж байна. Дээрээс нь Орос, Украйны асуудал үргэлжилсэн хэвээр байна. АНУ-ын хувьд, өндөр инфляцаа буулгах гээд хүүгээ өндөр түвшинд хадгалсан хэвээр байна. Дэлхийн хамгийн эрсдэлгүй оронд хүү өндөр байх нь бүх хөрөнгө оруулалт түгжигдэнэ гэсэн үг. Дэлхийн эдийн засаг хүчтэй тэлэхгүй үед зэсийн үнэ өсөх боломж тун хомс. Хоёрдугаарт, нүүрсний экспортын 60 сая тн бол бидний л бодол.

Бүх зүйл Хятадын улс төрийн байдлаас хамаарна. Энэ жил нүүрсэн дээр 50 сая гаруй тонн экспортолсон нь бидэнд үүлэн чөлөөний нар шиг үзэгдэл болсон төдий. Тэгэхээр ирэх жил нүүрсэн дээр 60 сая тн гаргана гэдэг бол өөдрөг төсөөлөл, биелэх магадлал бага. Жил бүр л төсөөлөл ийм өндөр орж ирдэг. Зах, замбараагүй үрж цацдаг улс төрийн шийдвэрийг яалтай билээ.

-Ирэх онд 60 сая тн нүүрс экспортлох боломжгүй гэж үү?

-Энэ жилийн хувьд 50 сая гаруй тн нүүрс гарсан шалтгаан бол Австрали, Хятадын харилцаатай холбоотой байсан. Энэ хоёр улсын түнжин муудсанаас болоод Хятадууд Автралиас коксжих нүүрс авахгүй байна. Иймд Хятадын коксжих нүүрсний бараг тал хувийг нь монголчууд бүрдүүлж байгаа. Ирэх жилийн хувьд 60 сая тн нүүрс гаргана гэдэг бол дээр хэлсэнчлэн нэлээд өөдрөг төсөөлөл гэж харагдаж байна. Яг үнэндээ экспортын хэмжээг бид биш худалдан авагч тал мэднэ шүү дээ.

-Ам.долларын ханш яахаар байна?

-Мэдээж төсөв маш ихээр тэлнэ. Цалин хөлс өснө. Төсөв тэр чигээрээ импортыг дэмждэг. Тэгэхээр сонгуулийн өмнө ханшийг хөдөлгөх сонирхол байхгүй. Сонгуулийн дараагаас валютын ханш дээр нөлөөлөх болов уу гэж харж байна. Тэр дундаа төсвийн өндөр зарлага өрх рүү очно. Тендерт тэнцсэн компаниудын данс руу очно. Энэ бүх зарлага эргээд импортыг дэмжинэ. Импортыг нөхөхийн тулд экспорт хангалттай байх ёстой. Хангалтгүй бол валютын нөөцөөсөө хэрэглэж эхэлдэг. Ирэх жил төлбөрийн тэнцэл дээр дарамт нэмэгдэнэ. Улмаар төгрөгийн ханш ам.долларын эсрэг сулрах эрсдэл нэлээд өндөр байгааг дурдах нь зүйтэй.

-Инфляцид ямар эрсдэл байна вэ?

-Нийт инфляцын 30 орчим хувийг валютын ханшаас хамааралтай инфляц бүрдүүлж байгаа. Ам.доллар чангарвал инфляцыг өдөөнө. Нөгөөтэйгүүр инфляцын 40 орчим хувь нь мах, ногоо гэх мэт улирлын чанартай дотоодын бүтээгдэхүүн. Одоо бол бодлогын хүү өндөр байгаа учраас инфляц аажмаар буурч байна. Өөрөөр хэлбэл, арилжааны банкууд зээл гаргах уу. Монголбанкны 13 хувь хүүтэй үнэт цаас авах уу гэдэг сонголт хийнэ. Тэгэхээр эрсдэлтэй зээл гаргаж байснаас үнэт цаас авсан нь дээр гэж үзээд зээл гаргалтын хэмжээгээ багасгана. Зээл тэлэхгүй учраас иргэдийн хэрэглээ буурна. Хэрэглээ буурахад эрэлтийн гаралтай инфляц буурна гэсэн үг.

Зээлийн оронд ирэх жил гэхэд төсвийн зардал орж ирж байна. Төсөв тэлээд ирэхээр хэрэглээ өсч, инфляц буурна гэдэг зорилт маань улам худлаа болж байгаа. Иймд ирэх жил инфляц хоёр оронтой тоонд хэвээр байх болов уу.

-Сангийн яам сая танилцуулгадаа инфляцыг 8.5 хувь байна гэсэн шүү дээ?

– Өөдрөг төсөөлж байгаа гэсэн үг. Одоо тэгээд улс төрийн шийдвэр гаргалт юм чинь юу ярих билээ. Боломжгүй гэдгийг мэдсээр байж, хүссэн тоогоо тавьж, ярьж чадаж байна шүү дээ.

-2024 он бол сонгуулийн цикл үе. УИХ-ын болон орон нутгийн сонгуулийн зардалд 72 тэрбум төгрөг төсөвлөсөн байсан. Энэ нь төсөвт яаж нөлөөлөх вэ?

-Сүүлийн 30 сар дарааллаад инфляц хоёр оронтой тоонд хадгалагдсан учраас иргэдийн амьжиргаанд үнийн өсөлт маш ихээр мэдрэгдсэн. Худалдан авах чадвар огцом буурсан. Ийм үед бид төсвийн тэлэх бодлого явуулж байна. Иргэдийн бодит орлогыг арван хувиар нэмэгдүүлэхийн тулд цалин, тэтгэвэр, тэтгэмж, халамжийг нэмнэ гэж тусгасан байна билээ. Тухайлбал, сонгуулийн өмнөх үед төрийн 200 гаруй мянган албан хаагчийн цалин, ахмадуудын тэтгэврийг арав орчим хувиар нэмнэ гэж. Энэ бол цалин дэмжиж сонгуулийн насны ард иргэд рүү чиглэсэн арга хэмжээ болов уу. Дээрээс нь хүүхдийн мөнгө үргэлжилнэ.

Ипотекийн зээлийн их үүсвэрийг сонгууль дөхүүлээд дахиад тавиад эхэллээ. Энэ мэтчилэн сонгууль дагасан дам нөлөөлөл чинь эдийн засагт сөргөөр нөлөөлнө. Хот, хөдөөгүй амьжиргаа доройтсон ийм үед бэлэн мөнгө тараах эрсдэл өндөр бий. Эргээд энэ бүхний сөрөг үр дагаврыг инфляц, валютын ханш, үл хөдлөхийн үнийн өсөлт гэх мэтээр иргэд нуруун дээрээ үүрнэ. Гол айдас энд л байна. Дөрвөн жилийн давтамжтай үргэлжлэх цикл.

-Бүтээн байгуулалтын ажлууд хэрхэн өрнүүлсэн төсөв байх бол?

-Төсөв бол урсгал зардал, хөрөнгө оруулалтын зардал, гадаад бондын өр төлбөр гэхчилэн хуваагдаад явчихдаг. Жилийн жилд 3-4 их наяд төгрөг хөрөнгө оруулалтын зардалд хуваарилагддаг. Тэр нь тухайн жилдээ дуусах төсөл гэхээсээ илүүтэй ирэх хоёр, гурван жилийн нэмэлт санхүүжилтээр үргэлжилдэг. Манайд дуусгаагүй концесс, гэрээнүүд, барилгууд ямар их байгаа билээ дээ. Бараг арав гаруй жил төсвөөс жил болгон мөнгө аваад байгаа хэрнээ дуусаагүй үйлдвэрлэл байдаг. Уг нь эдгээрийгээ үнэлж үзчихээд бүтээн байгуулалт энэ тэрээ цэгцтэй ярьвал зүйтэй юм болов уу. Жил болгон тийм эмнэлэг, ийм ч сургууль барина гээд төсөв оруулдаг. Нөгөөх нь ямар нэгэн байдлаар гацчихдаг тохиолдол олон. Ирэх жилийн хувьд ч энэ байдал давтагдана.

-Ирэх онд цалин нэмэхэд 881 тэрбум төгрөг зарцуулна гэж тооцоолсон байна лээ. Төсвийн алдагдал 2.1 их наядаар хэмжигдэнэ гэж байсан. Тэгэхээр алдагдлаа яаж нөхөх вэ?

-Ирэх онд цалин нэмхээр инфляцыг өдөөх нь ойлгомжтой гэдгийг дахин хэлье. Дээр нь валютын ханш сулрахад нөлөөлнө. Эргээд өссөн цалингийнхаа хэмжээгээр инфляц болон валютын ханш үл хөдлөхийн үнийн өсөлт зэргээр хариугаа авчихаж байгаа. Төсвийн алдагдал 2.1 их наядаар хэмжигдэж байна. Энэ алдагдлаа гадны хямд эх үүсвэр, дотоодын бонд, улс хоорондын зээл зэргээр нөхнө л дөө. Эсвэл ирээдүйн өв сангийн мөнгөөрөө нөхдөг ч юм уу ямар нэгэн арга хэмжээ авна гэсэн үг. Судалгаагаар төсвийн алдагдал нэг их наядаар нэмэгдэхэд урсгал тэнцэл дээр 200 сая ам.долларын ачаалал үүсдэг. Энэ бол валютын ханшийг тодорхой хэмжээгээр сулруулж байгаа гэсэн санаа. Энгийнээр тайлбарлавал хүний эрүүл мэндтэй зүйрлэж болно. Хүн амьдралын буруу хэв маягтай байснаас болж бие нь давтамжтай өвдөөд л яваад байдаг даа. Яг үүнтэй ижил улс төрийн аливаа шийдвэр гаргалттай холбоотой төсөв ингээд тэлээд яваад байхаар эргээд авсан ямар ч арга хэмжээ нь эдийн засаг дахь хүнд байдлыг илааршуулж чадахгүй. Жилийн жилд бид үхдэг ч үгүй, сэхдэг ч үгүй эдийн засагтай яваад л байна.

-Ирэх онд манай улсын эдийн засаг долоон хувийн өсөлттэй байна гэх төсвийн төсөөлөл хэр бодитой вэ. Ер нь Монгол Улс эдийн засгаа тэлэх ямар гарц шийдлүүд байна?

-Эдийн засгийг ихэнх мэргэжилтнүүд, байгууллагууд 4-5 орчим хувиар харж байна. Энэ өсөлтийн гол хувийг уул уурхай, түүнийг дагасан худалдаа, тээврийн салбар бүрдүүлнэ гэжээ. Тав, долоо хоёрын хооронд хүчтэй зөрүү байхгүй л дээ. Гол нь энэ өсөлт салбар бүрт шингэж, иргэдийн орлогод нөлөөлдөг байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, бидэнд хүртээмжтэй өсөлт чухал байна. Олдсон жаахан өсөлтөө инфляц, ханш зэрэгт хулгайлуулаад амьдрал ердөө дээрдэхгүй байна шүү дээ.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

 

 

“Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар 8 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Гадаад харилцааны
сайдБ.Батцэцэг “Олон улсын харилцааны амаргүй
нөхцөлд Монгол Улс гуравдагч хөршүүддээ өөрийн нөхцөл байдлыг зөвөөр ойлгуулахад онцгой анхаарч байна”  гэснийг II нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Тэрбумтан Роберт Фридланд “Ирээдүйд Оюутолгой шиг
20 орд бий болсноор дэлхийн зэсийн хэрэглээг
хангана” гэлээ .

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт   нийтлэлч Баабарын “Анвар Садат: Египт Израилтай хэрхэн найрамдав?” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ.

Ачаа тээвэр хэвийн байна гэв

Улаанбуудай 30, төмс хүнсний ногооны хураалт 75-80 хувьтай
явагдаж байна гэв

 Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Савнаасаа хальсан сенсац гэж байдаг аж. Тэр нь допингийн талаарх цуурхал, мэдээлэл, элдэв баримт сэлтүүд юм. Энэ хэтэрсээр ирэх оны Олимпод Монгол Улс цагаан туг дор оролцохдоо тулаад байна. Түүгээрээ, үүнд Монголын төр цаг заваа гаргаж анхаарах ёстой гэсэн үг.

Ер нь бол монголчууд допингийг ингэж сүрхий тоодог, анхаардаг болсон нь Үндэсний бөхөөс энэ шинжилгээг авч эхэлснээс үүдэлтэй. Тэр тусмаа Үндэсний баяр наадмын бөхийн барилдаанд шөвгөрсөн бөхчүүдийн шээс буюу сорьцоос илэрсэн допингийн шинжилгээний хариутай холбоотой.

“Шээс сольдог”, “Шинжилгээний хариуг таатай гаргахын тулд мөнгө төгрөг нэхдэг” гэдэг ойлголт манай монголчуудад суучихсан. Энэ үнэн. Ийм явдал болсон байна.

Харамсалтай нь допингтой холбоотой иймэрхүү муу муухай бүхнийг Допингийн эсрэг үндэсний төв буюу МОНАДА руу чихээд сууцгааж байна. АТГ-т ч өгөөд шалгуулаад эхэллээ. Гэтэл, МОНАДА нь Дэлхийн допингийн эсрэг агентлаг болох ВАДА-гийн дүрмээр ажилладаг. Тэдний салбар байгууллагууд тухайн улс орныхоо улс төр, нийгмийн асуудлаар байр суурь илэрхийлэх хориотой. Өөрөөр хэлбэл, өөрсдийгөө хамгаалж, хэрүүл уруул хийж болохгүй. Ийм аж.

Тэгвэл энэ бүхнийг хэн зохион байгуулдаг вэ. Өөрөөр хэлбэл, дээр хэлсэн нийгмийг буруу мэдээллээр цэнэглэх хар пиар, допингийн “домог” болсон бусармаг үйлдлүүдийг хэн хийдэг вэ. Уг нь эзэд нь дэндүү тодорхой болчихсон. Эдгээрийг зохион байгуулдаг, хөгжөөн дэмждэг хэсэг бүлэг хүн бий. Спорт, эрүүл мэндийн салбарынхан андахаа больсон. Гэвч үйлдлүүд нь нөгөөх муу нэртэй болоод байгаа МОНАДА дээр хаяглагдаад үлдчихсэн байдаг. Ингэхдээ энэхүү МОНАДА, тэдний ажилтнуудыг хэрхэн нийгмийн сүлжээний өгөөш болгож шидэхээ ч мартдаггүй. Харин олон нийт, бас төр засаг тэр пиар-т нь итгээд

Ингэж эрс бичээд байгаа нь учиртай. Учир нь бидэнд БТСУХ-ныхон баяр наадамд шөвгөрсөн бөхчүүдийн шээсийг хэрхэн сольж, яаж мөнгө төгрөг нэхэж будлилуулж явсан “түүх” нь баримтаар олдсон юм.

“Домог ингэж үүсчээ” гэдэг шиг л явдал болсон байна. Тодруулбал, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Биеийн тамир спортын газар /одоогийн Биеийн тамир спортын улсын хороо/-ын дарга, Монголын үндэсний олимпийн хорооны ерөнхийлөгчийн 2019 оны долдугаар сарын 8-ны А/233, 75 тоот хамтарсан тушаал гарчээ. Наадам эхлэхээс ердөө гурав хоногийн өмнө шүү дээ. “Ажлын хэсэг батлах тухай” энэ тушаалд “Засгийн газрын агентлагийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.4 дэх заалт, Үндэсний их баяр наадмын бөх, харваач, моринд сэргээшийн шинжилгээ хийх журмын 3.1 дэх заалтыг үндэслэн тушаах нь: Допингийн шинжилгээний дээж авах, итгэмжлэгдсэн лабораторид илгээх ажлыг ВАДА-гийн дүрэм, холбогдох журмын дагуу зохион байгуулалт сайтай гүйцэтгэж, дүнг Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хороонд ирүүлэхийг Ажлын хэсгийн ахлагч П.Бат-Очирт даалгасугай. Үндэсний их баяр наадмаар бөх, харваачаас допингийн шинжилгээ дээж авах Ажлын хэсгийг хавсралтаар баталсугай. Допингийн шинжилгээний дээж авах, итгэмжлэгдсэн лабораторид илгээх ажилд хяналт тавьж ажиллахыг Спортын анагаах ухаан, эрдэм шинжилгээний албан даргад үүрэг болгосугай” гэжээ.

Ингээд хавсралтаар баталсан Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд ахлагчаар П.Бат-Очир /Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСГ-ын гэрээт ажилтан, хүний их эмч/, нарийн бичгээр Д.Энхсанаа /ДЭҮТ-ийн хүний их эмч/, гишүүдээр Ш.Баясгалан / Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСГ-ын Үндэсний шигшээ багийн албаны мэргэжилтэн/, Ш.Болормаа / Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСГ-ын Спортын анагаах ухаан, эрдэм шинжилгээний албаны хүний их эмч/, М.Булган /Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСГ-ын Спортын анагаах ухаан, эрдэм шинжилгээний албаны хүний их эмч/, Ж.Баатар / Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСГ-ын Спортын анагаах ухаан, эрдэм шинжилгээний албаны хүний бага эмч/, Ш.Өсөхбаяр / Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСГ-ын Спортын анагаах ухаан, эрдэм шинжилгээний албаны хүний бага эмч/, Ц.Туул / Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСГ-ын гэрээт ажилтан/, Б.Батцэнгэл / Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСГ-ын гэрээт ажилтан/, А.Гүрбадам /АШУИС-ийн хүний их эмч/, Д.Болорчимэг /Буянт-Ухаа спортын ордны хүний их эмч/, М.Саранцацрал /Алдар спорт хорооны бага эмч/, Б.Чаминчулуун /Спортын дунд сургууль/, С.Ганхуяг /Монголын үндэсний бөхийн холбоо/, Ц.Төмөрсүх /Монголын үндэсний бөхийн холбоо/, Ц.Түвшинбат /Монголын үндэсний сурын холбоо/, М.Нандинцэцэг /Монголын олимпийн боксын холбоо/, Д.Лхагвадорж /Монголын тэеквандогийн холбоо/ нарыг баталсан байна.

Ингэж тэр жилийн наадмаар МОНАДА-гийн үйл ажиллагааг шууд дээрэмдээд авчихсан байгаа юм. Наадам гэж бөөн будилаан, маргаан болсныг монголчууд мартаагүй биз.

Тэгвэл П.Бат-Очир эмч тэргүүтэй энэ 18 хүний бүрэлдэхүүнтэй Ажлын хэсэг допингийн шинжилгээг хэрхэн будилуулсныг АТГ-ынхан шалгаад тогтоосон юм байна. АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсийн Мөрдөгчийн 2020 оны есдүгээр сарын 8-ны өдрийн Мэдэгдэлд энэ талаар мөн ч тодорхой бичсэн байгаа юм.

“АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсээс Үндэсний их баяр наадмын үндэсний бөхийн төрөлд барилдан тав болон түүнээс дээш давж шөвгөрсөн 16 бөхөөс сэргээшийн шинжилгээний сорьц авах Ажлын хэсгийн нэр бүхий албан тушаалтнууд нь шинжилгээний сорьцыг өөрчлөх, Дэлхийн допингийн эсрэг агентлагийн итгэмжлэгдсэн лабораторийн шинжилгээний хариуг хулуь бусаар өөрчилж, олон нийтэд худал мэдээлэл тарааж, төөрөгдөлд оруулах замаар албан үүрэг, бүрэн эрх, албан тушаалын байдлаа урвуулан их хэмжээний хахууль авсан байж болзошгүй гэх үйлдэлд 2019 оны наймдугаар сарын 23-ны өдөр Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 22.4 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт зааснаар хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээж мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулахад, Үндэсний их баяр наадмын бөхийн барилдааны тав болон түүнээс дээш давж шөвгөрсөн 16 бөхөөс сэргээшийн шинжилгээний сорьц авах үйл ажиллагаанд Үндэсний их баяр наадмын тухай хуулийн 10.2, 12.4.5, 14.3-т зааснаар “Үндэсний их баяр наадмын бөх, харваачид сэргээшийн шинжилгээ хийх тухай журам”-ын 3.2, 3.3, 3.8-д заасныг тус тус зөрчиж, сорьц цуглуулах байранд Хөндлөнгийн хяналт тавих бүрэлдэхүүнд орж ажиллах ажилтнаас бусад гаднын хүн, албан тушаалтан нэвтрүүлсэн нь хяналтын камерын бичлэгээр тогтоогдсон. Үндэсний их баяр наадмаар бөх, харваачдаас сэргээшийн шинжилгээ авах Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд орж ажиллаж байгаа албан тушаалтнууд нь баяр наадам болохын өмнө нэр бүхий бөхчүүдийг хамаарал хүмүүс бүхий буюу багш, дасгалжуулагчдаар нь дамжуулан “Сэргээшийн шинжилгээний сорьцыг солино. Шинжилгээний хариуг допингийн төрлийн эмийн бодис илрүүлэхээр гаргана” гэдэг байдлаар их хэмжээний хахууль нэхсэн, шаардсан болох нь гэрчийн мэдүүлгээр тогтоогдсон. Тиймээс Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд орж ажиллаж байга албан тушаалтан нь албан үүрэг, бүрэн эрх, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглаж, эсхүл зориуд хэрэгжүүлэхгүй байж өөртөө, бусдад давуу байдал бий болгох, хахууль өгөгчийн ашиг сонирхлын үүднээс албаны чиг үүргээ хэрэгжүүлсний хариуд, эсхүл хэрэгжүүлэхийн тулд шууд, эсхүл бусдаар дамжуулан хахууль өгөхийг шаардсан нөхцөл байдлаар тогтоогдож байна” гэжээ. Эндээс харвал, 2019 оны Үндэсний их баяр наадам болохоос гуравхан хоногийн өмнө байгуулагдсан одоогийн БТСУХ-ны энэ Ажлын хэсэг тухайн жилийн баяр наадмаар бөхчүүдийг янз бүрээр дарамталж, авлига нэхсэн нь АТГ-ын энэ мөрдөн шалгалтаар тогтоогджээ. Тэр жилийн наадмаар хэн хэн гэдэг бөхчүүд допингтой гарсан билээ дээ. Тэдний дүн асуудалтай байж болзошгүй л юм байна.

Ер нь бол тэрхүү 2019 оны наадмын допингийн шинжилгээтэй холбоотой дээрх гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүд гарахад “Ажлын хэсгийн гишүүд нь Дэлхийн допингийн эсрэг хууль, дүрэм, олон улсын стандарт, бусад хууль тогтоомж, эрх зкүйн актын мэдлэг мэдээлэл хангалтгүй. Сорьц авах үйл ажиллагаа болон орчин нөхцөл, техник тоног төхөөрөмж нь олон улсын стандартын шаардлага хангаагүй. Сорьц авах байранд хөндлөнгийн хяналт тавих бүрэлдэхүүнд орж ажиллах ажилтнаас бусад гаднын хүн, албан тушаалтан нэвтрүүлсэн. Ажлын хэсгийнхэн хариуцаж байгаа ажилдаа хайнга хандсанаас сорьц өгч байгаа тамирчин, бөхчүүдэд сорьцыг солих, улмаар өөр хүний сорьц өгөх зэрэг шинжилгээний хариуг санаатай будилуулах боломжийг олгосон” зэрэг нь нөлөөлснийг АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсээс тогтоожээ.

Тэгэхээр өнөөдрийн допингийн “домог” чинь МОНАДА бус манай улсын Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСУХ-ны Ажлын хэсэгтэй л холбоотой болж таарав. Эцэст нь, энэ бүхнийг харах нээ, “Хулгайч л хулгайчийг бариарай гэдэг” хэмээх үг ёгхийтэл орж ирж байна даа.

ӨДӨР ТУТМЫН СОНИНУУДЫН “ЭРЭН СУРВАЛЖЛАГЧ” НЭГДЭЛ

МСНЭ-ийн дэд ерөнхийлөгч, доктор Ж.Батбаатартай ярилцлаа.

-Бага насны хүүхэд бусдын гарт амиа алдсан ноцтой хэрэг гарлаа. Энэ дуулиан дэгдэхтэй зэрэгцэн сэтгүүлчдийг мөрдөн байцаалтын нууц задруулсан гэх шүүмжлэл нийгэмд өрнөж байна. Сэтгүүлч нууц далд мэдээлэл олж авах, түүнийгээ хэвлэн нийтлэхэд мөрдөн байцаалтын нууцын асуудал ямар холбоотой юм бэ?

-Мэдээлэл задруулах, нууц мэдээлэл задруулах гэдэг бол сэтгүүл зүйн хувьд харьцангуй зүйл. Нууц мэдээлэл задруулах тухайд хариуцлагыг мэдээллийн нууцыг хадгалж байгаа илүү субьектэд хамааруулах ёстой. Сэтгүүл зүй, тэр тусмаа эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй бол аливаа нэг албан тушаалтны, хэн нэгний нуун далдлах гэсэн, тэр нь олон нийтэд, нийгмийн аюулгүй байдалд, иргэдийн эрүүл мэнд зэрэгтэй холбоотой мэдээллүүдийг ил болгоход чиглэгддэг.

Ийм мэдээллийг сэтгүүл зүй өөрөө эрж хайх эрхтэй бас үүрэгтэй. Үүний тулд сэтгүүл зүй эрж сурвалжлах, нууц мэдээллийг хайх, олж илрүүлэх, олон нийтэд мэдээлэх өөрийн гэсэн тогтсон, хүлээн зөвшөөрөгдсөн арга техникүүдтэй байдаг. Эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйн тухайд бол мэргэжлийн сэтгүүл зүйн ёс зүйн зарчимтай харшилддаг, зөрчилтэй арга, хэрэгслүүд ч бий. Ингэлээ гээд нийгэмд шуугиад байгаа, онцгой нөхцөл байдалд хэвлэл мэдээллийн үйл ажиллагаанд төр засгийн байгууллагаас янз бүрийн түвшний хориг хязгаарлалт тавих ойлголт байх нь зохисгүй зүйл. Сэтгүүл зүй өөрөө ардчилсан нийгэм дэх бие даасан хараат бус институт. Өөрийн мэргэжлийн үйл ажиллагааны нарийн дүрэмтэй, шалгууртай. Бидний мэдэх олон улсын практик ч бий. Солонгосын Севол хөлөг онгоцны ослоор олон хүүхдийн амь нас эрсэдсэн. Энэ асуудал олон улсын сэтгүүлчдийн дунд маш том хэлэлцүүлэг өрнүүлэхэд хүргэсэн юм. Солонгосын сэтгүүлчид “Бид албаны мэдээллийг хүлээсээр байгаад цаг алдаж, энэ нь олон хүүхдийг эрсдэлт байдалд ороход нөлөөлжээ.

Бид өөрсдийнхөө шугамаар, зарчмаар нөхцөл байдлын талаар илүү нарийн мэдээлэл олж авч, тодруулж нийтэд хүргэсэн бол хурдан шуурхай арга хэмжээ авч, ийм нөхцөл байдал үүсэхгүй байж болох байсан. Үүнийгээ хэлээн зөвшөөрч байна” гэсэн байдаг. Тэгэхээр ямар нэгэн осол гамшиг, онцгой нөхцөл байдлын үед ч хэвлэл мэдээлэл үүргээ гүйцэтгэх хэрэгтэй. Сая болж өнгөрсөн тохиолдолд мөрдөн байцаах ажиллагааны нууцыг задаллаа гэцгээж байгаа нь сэтгүүл зүйн мэргэжлийн өнцгөөс үзвэл тийм ч үндэстэй зүйл биш шүү дээ. Сэтгүүл зүйн онцгой ганц эрх бол нууц эх сурвалжаа хамгаалах. Хэвлэл мэдээллийн үйл ажиллагааны хараат бус байдлыг ингэж хамгаалдаг.

-Мөрдөн байцаалтын нууц задалсан явдлын тухай ярих нь тохиромжгүй зүйл гэж ойлголоо. Харин ч сэтгүүл зүй өөрөө хүч нөлөө, үр дүн бий болгож байдаг юм биш үү?

-Нэг жишээ хэлэхэд Европын нэг оронд 10 настай хүүхэд алга болсон хэрэг гарсан юм. Тэр үед хэвлэлүүд яг цаг цагаар, хүүхэд эндээс алга болжээ, ингэжээ гээд бүх мэдээллийг эрэн сурвалжилж гаргаж байсан. Хууль хяналтын байгууллагуудын эрэн хайх ажиллагаатай зэрэгцээд л мэдээллүүд ингэж олон нийтэд ил болж байдаг. Өдөр өдрөөр нь, маршрут зургууд гарч ирж, одоо хаана хүрээд байгаа юм, цаашаа яах боломжтой вэ гэх зэргээр өөр өөрсдийнхөө таамгийг ч дэвшүүлнэ, эх сурвалжуудынхаа баримтыг ч гаргана. Сэтгүүл зүй ийм л дүрмээр явдаг.

Харин манайд социалист үзэл санаатай холбоотой юм уу, хэвлэлийн талаар буруу үзэл ойлголт хадгалагдаж байна. Нийгэмд муу муухай зүйлийг л хэвлэл ярьж байна, дэвэргэж байна. Сайн, сайхан юм ярих ёстой гэцгээдэг. Энэ бол социализмын үеийн хэвлэлийн талаарх үзэл шүү дээ. Гэтэл сэтгүүл зүй өөрөө аль болохгүй байгаа зүйлийг гаргаж илчлэх, гаргаж тавих, нийгэм олон нийт, төр засгийн сонорт хүргэх замаар, засч залруулах үүрэгтэй. Бид энэ дээр жаахан туйлшраад байгаа юм. Одоо бүр мэдээллийн сэтгүүл зүй хэрэггүй ээ, шийдлийн сэтгүүл зүй хэрэгтэй гэж туйлшруулан ярьж эхэлсэн. Ингэснээр сэтгүүл зүйг шүүн таслах байгууллага болгочих гээд байна. Энэ бол нэг төрлийн хэтэрхийлэл. Асуудлыг шийддэг субьектууд нь тусдаа бий. Хэвлэл хэдийгээр өвөрмөц нөхцөлд үүргээ гүйцэтгэдэг боловч ямар ч үед шийдэх, таслах үүргийг гүйцэтгэх боломжгүй.

Орчин үеийн сэтгүүл зүй түрүүлж мэдээлэх гэдэг ойлголт бараг байхаа больчихсон. Сошиал дээр ямар ч иргэн пост оруулаад, лайв хийгээд мэдээлчихдэг болсон. Гэхдээ огт үгүйсгэгдсэн зүйл биш. Мэдээж хэрэг хэвлэл мэдээлэл хурдан шуурхай ажиллахыг хичээнэ. Онцгой тулгамдсан үед албаны мэдээлэл гэдэг бол ам таглах аргацаах хэрэгсэл болох нь ч бий. Мөрдөн байцаалтын нууц, тогтоогдоогүй байна гэх мэтээр. Үүнийг сэтгүүл зүй хүлээн зөвшөөрдөггүй. Тийм учраас өөрсдийнхөө арга хэрэгслээр мэдээллийг олж илрүүлэхийг зорьдог.

Иргэд,хэрэглэгчид нь яасан бол гээд санаа зовничихсон, мэдэхийг хүсч байгаа, хэвлэл мэдээллийг чагнаж, эрж хайж байхад хариултыг нь олж өгөхийг л зорино биз дээ. Яг тэр мэдэхийг хүсч байгаа мэдээллийг нь олж өгөх гэдэг бол сэтгүүл зүйн өөрийнх нь үүрэг юм. Энэ утгаараа хэвлэл мэдээлэл сая үүргээ биелүүлж байгаа хэрэг. Энэ үүргээ биелүүлэхийн тулд мэдээлэл авах арга хэрэгсэл нь мэдээллийн нууц эх сурвалж болдог. Ер нь дэлхийн аль ч хэвлэл хамгийн чухал мэдээлэл, илрэхэд түвэгтэй мэдээллүүдийг нууц эх сурвалжаас авсан байдаг. Хэвлэл мэдээлэл урд нь ч өөрийнхөө сүлжээгээр мэдээлэл олж авч түгээсээр ирсэн, одоо ч тийм байгаа, хойшдоо ч тийм байна. Тиймээс мэдээллийн нууц эх сурвалжийг хамгаална гээд олон улс оронд хуульчилчихсан. Бүх улс орны хэвлэлийн ёс зүйн дүрэмд байдаг. Манайд ч Үндэсний олон нийтийн радио, телевизийн тухай хуулинд энэ заалт бий. Ингэж нууц эх сурвалжийг сэтгүүл зүйд хуулиар хамгаалдаг, ёс зүйн дүрэм, зарчмаар хамгаалдаг. Үүнийг бид ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй.

-Хүнлэг байх тухайд та ярихгүй юу. Сэтгүүлч мэдээлэл бэлтгэхдээ мэдээж мэдрэмжтэй хандах ёстой. Хүнлэг байх ёстой гээд мэдээлэхгүй өнгөрнө гэсэн үг биш байх?

-Сэтгүүл зүйд нэг зовлонтой зүйл байдаг. Дандаа цаг хугацаатай өрсөж уралдаж шийдэл гаргах хэрэгцээ гардаг. Өөрөөр хэлбэл, сэтгүүлчид тулсан цаг хугацааны хайчинд шийдэл хийх хэрэгцээ шаардлагууд ажил мэргэжлийнх нь онцлогоос хамаарч тулгарч байдаг гэсэн үг. Жишээ нь, Сэтгүүлч тухайн асуудлаар таван баримт оллоо гэхэд би үүнийхээ алиныг нь олон нийтэд хүргэх вэ гэдэг шийдэл юм. Үүндээ л хүнлэг энэрэнгүй байх гэх зэрэг ёс зүйн зарчмуудаа баримтлах ёстой. Харамсалтай нь цаг хугацааны ийм шахуу байдлаас болж ёс зүйн алдаа гаргах тохиолдол олон гардаг. Ялангуяа бага насны хүүхдийн хүчирхийлэлтэй холбоотой мэдээлэл, асуудлыг ёс зүйн баримтлалын дээд эрэмбэд авч үзэх ёстой. Энэ бол сэтгүүл зүйн нягт нямбай үйл ажиллагааны шалгуур. Тиймээс ийм асуудалд хариуцлагагүй хандах эрх сэтгүүлчид байхгүй.

Баримтыг нотлон шалгах, сэтгүүлчийн няхуур нямбай байдал, ямар ч мэдээллийг нягтлан хүргэх тал дээр алдаа их гараад байгаа юм. Бид нэгд, техник технологи хурдан болсон яарч түрэгдээд түргэн түүхий мэдээлэл хүргэхдээ алдаж байна. Нөгөө талаар сэтгүүлч ямар ч нөхцөлд баримт үйл явдлаас өөрийгөө салгаж өөрийнхөө үзэл бодол сэтгэл хөдлөлөөс ангид сэтгүүл зүйн үйл ажиллагаагаа явуулах ёстой. Хувь хүний сэтгэл хөдлөл, сэтгүүлчийн ажил хоёр чинь заагтай байж байж, өөрөөр хэлбэл баримт, үйл явдлыг хувийн хандлага, үзэл бодлоосоо ангид байлгаж л мэдээлэл бодитой байх нөхцөл бүрддэг.

-Мөрдөн байцаалтын нууцыг задруулсан гэх агуулга дээр хууль тогтоогч, хууль сахиулагч төрийн байгууллагын зүгээс оролцож эхэлж байна. Жишээ нь, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд үүнийг буруушааж сошиалд байр сууриа илэрхийлсэн харагдсан. Энэ нь сэтгүүл зүйд хэр нөлөөтэй вэ?

-Чөлөөт хэвлэл нь төр засгийн, хуулийн ямар нэгэн шахалт, хязгаарлалтаас ангид байж хараат бусаар ажиллах нөхцөл бүрдэнэ. Чөлөөт хэвлэл тогтсон дүрэм, зарчмаараа үйл ажиллагаагаа явуулах үүрэгтэй. Гэтэл ямар нэгэн байгууллагаас түүнийг мэдээлж болно, түүнийг болохгүй гэх нь Монгол Улсын хуулиар ч хориотой зүйл. Хэвлэлийн эрх чөлөөний хуульд байгаа. Энэ бол хэвлэлийн агуулгад цензур тавих явдал болж хувирна. Яахав, өнөөдрийн дуулиант нөхцөл байдалд тийм байж болох юм шиг боловч алсдаа хэвлэлийн агуулгыг цензурдах гэсэн асуудал болно. Хэвлэлийн өөрийнх нь дүрэм, дотоод зохицуулалтаар зохицуулагдаад явдаг зүйлийг хориглох явдал байж таарахгүй.

-Олон нийтийн сүлжээнд боловсруулаагүй, баталгаажуулаагүй мэдээллүүд ихээр түгдэг. Олон нийт шууд хүлээж авдаг. Сөрөг үр дагавар гарахад сэтгүүл зүйг буруутгадаг болсоор удаж байна. Үүний ялгаа заагийг яаж харах ёстой юм бэ?

-Асуудлын гол нь манай уншигчид, хэрэглэгчдийн мэдээллийн боловсролын түвшинд байгаа юм. Ер нь хэвлэл мэдээллийн байгууллага, мэргэжлийн сэтгүүл зүй гэдэг шалгаж баталгаажсан, мэдээллийг иргэд олон нийтэд хүргэдэг, тэдний мэдэх эрхэнд үйлчилдэг үйлчилгээ.

Харин сошиал бол иргэд олон нийт энэ талбарт үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, мэдээлэл солилцох, асуудлыг хэлэлцэх, шүүмжлэх, шийдэл гарц эрж хайх нээлттэй талбар нь. Гэтэл бид мэдээллийн боловсрол дутмаг байдлаасаа болж ийм хоёр эрс ялгаатай зүйлийг нэг зүйл мэт ойлгодог. Сошиалд нэг зүйл биччихсэн байвал түүнийг сэтгүүл зүй л гэж хараад байна. Яахав, орчин үеийн сэтгүүл зүй технологийн ололтод тулгуурлаад олон нийтэд хүрэх хэрэгсэл, унаагаа олон нийтийн сүлжээгээр хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд мэдээллээ үйлдвэрлээд түүнийгээ аль болох хялбар, шуурхай арга замаар иргэд олон нийтэд хүргэх ёстой. Тэр унаа нь сошиал болсон гэсэн үг л дээ.Үүнийг заагтай авч үзэх ёстой юм.

Би нэг зүйлийг олон жил хэлж, ярьж ирсэн. Энэ бол сэтгүүлчид өөрсдөө сошиалд хязгаартай, “хамжаарга”-тай “ажиллах”явдал. Сэтгүүлч Цэцгээ гэж нүүр хуудсаа нэрлээд, бичээд ирэхээр чинь сэтгүүл зүй гэж л олон нийтэд ойлгогддог. Хувийн орон зай гэж тодорхойлогддог хэсэг дээр сэтгүүл зүйн ажлаа явуулдаг байдал нь зааггүй болчихоод байна. Энэ нь нийгэмд төөрөгдөл үүсгэх, сэтгүүлчийн талаарх ойлголт буруу ташаа болох, хэрэглэгчдийн сэтгүүл зүйд итгэх итгэл үнэмшил нь буурахад сөрөг нөлөө үзүүлж байгааг бид ойлгох хэрэгтэй.

-Сэтгүүл зүйд итгэх олон нийтийн итгэл буурсан гэлээ. Ер нь Монголын сэтгүүл зүй үүргээ хэр биелүүлж байна гэж та хардаг вэ?

-Монголын өнөөгийн нийгэмд чөлөөт хэвлэл, хэвлэл мэдээлэл өөрийнхөө үүргийг гүйцэтгээд л явж байгаа. Мэдээж хэвлэл мэдээлэл жинхэнэ чөлөөт хэвлэлийн зарчмаар ажиллаад үүргээ маш сайн биелүүлж байгаа гэж хэлэх боломжгүй. Түүн дотор муу муухай, хүмүүсийн шүүмжлээд байдаг дутагдалтай зүйлүүд ч байгаа.

Хэдийгээр сэтгүүл зүй муу, сайн гэж хэлүүлээд байгаа ч гэсэн нийгэмд бий болоод байгаа энэ олон авлига, хулгай луйвар, хээл хахууль, хүчирхийлэлтэй холбоотой олон асуудлыг хэвлэл мэдээллийн салбар, сэтгүүлчид л гаргаж тавьж байна. Хамгийн сүүлд, энэ золгүй явдал, энэ онцгой нөхцөлд хэвлэл мэдээллийнхэн хэдий шүүмжлэлд өртсөн ч өөрсдийнхөө үүргийг гүйцэтгээд явсан. Үгүйсгэж огт болохгүй. Яахав алдаа оноо бий. Гэхдээ муу үйл ч заавал сайн тал руугаа ахиж байдаг гэгчээр эндээс сургамж, туршлага аваад ахиж урагшилна. Гэхдээ хамгийн гол зүйл нь сайн, муу хэлүүлээд нийгмийн бугшсан асуудлыг хэн гаргаж тавьж байна вэ, хэн үүний төлөө явж байна вэ, сэтгүүл зүй шүү дээ. Ер нь бусад улс орнуудад ардчилсан хэвлэл 200 хол илүү жилийн түүхтэй бол Монгол Улсад 30 жилийн л түүхтэй шүү дээ. Тэгэхээр бид чөлөөт хэвлэлийнхээ алдаа, оноог шүүн хэлэлцэж улам бэхжүүлээд явах нь нийгэмд, иргэд бидэнд л тустай.

Б.ЭНХЗАЯА

Монгол Улс хүүхдэд ээлгүй орон болж хувирлаа. Энэ байдлаар нийт хүн амын ердөө гучаадхан хувийг эзэлдэг 1.3 сая монгол хүүхдийн ирээдүй үнэхээр хэцүү харагдаж байна. Жилээс жилд гэмт хэргийн золиос болдог хүүхдүүдийн тоо нэмэгдсээр байгаа. Өнгөрсөн онд 1500 хүүхэд гэмт хэргийн хохирогч болсныг статистик бэлхнээ хэлээд өгөв. Энэ бол зөвхөн хууль, хяналтын байгууллагад бүртгэгдсэн л дүн. Цаана нь цагдаад дуудлага өгөөгүй хэчнээн бяцхан зүрх айдастайгаа нүүр тулж, зовж шаналдгийг хэн ч мэдэхгүй. Ийм байхад бид өөрсдийгөө хүүхэд, залуусын орон гэж цээжээ дэлдээд яах юм бэ.

Ер нь монголчууд хэзээнээсээ хүүхдийн эрхийн талаар ямар ч ухамсаргүй явж ирсэн улс. Өнөөдөр л гэв гэнэт хүүхдүүдэд харгис хандаад, үл тоогоод байгаа юм биш. Бүр эртнээс хүүхдийг зарцын хэмжээнд ярьдаг байсан. Хүүхдээ төрүүлэхдээ “Хөлөө хучуулах хүүхэдтэй болно. Хөгшин болсон хойноо туслуулах үртэй байх хэрэгтэй. Үхэхдээ өргүүлнэ” гэдэг. Тэгээд “Хүүхэд том болоод сайхан байна. Малын хошуу эргүүлдэг боллоо” гэж боолчилно. Үүнийгээ амьдралын ухаанд сургаж байна гэж өөрсдийгөө зөвтгөнө. Энэ бүгдийг эргүүлээд харахад монголчууд эртнээсээ болон одоо хүртэл хүүхдийн яргын орон байжээ. Яг үнэндээ Монголд хоншоортой нь л хүн болдог байж. Баргийн хүүхэд хүн болдоггүй. Үхээд дуусдаг. Одоо үүнийгээ болих хэрэгтэй байна. Тэгээд болоогүй би чамайг төрүүлсэн гээд өөрийнхөө хүссэнээр байлгах гэдэг. Тэр хүүхдийн ертөнц, үзэл бодол, эрх чөлөөг огт бодолцдоггүй. Хүүхэд бол ая тухтай амьдралынх нь төлөөс байх ёстой мэтээр аашилдаг. Энэ бол монголчуудын мунхаг үзэл. Сүүлийн үед төр засгийн үйл ажиллагаа нь хүртэл яг ийм болчихсон. “Хүүхдэд ээлтэй орчин бүрдүүлнэ, хүүхдийн эрхийг хуулиар хамгаална” гээд л бодлогын түвшинд сүрхий шийдлүүд ярьдаг хэрнээ хөрсөн дээрээ хэрэгжилт нь нойл. Сая гэхэд Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Х.Булгантуяа парламентад Хүүхэд хамгааллын сангийн тайланг танилцуулна лээ. Улсаас санхүүждэг энэ байгууллагын зардал хүүхэд хамгаалахад хүрэлцдэггүй юм байх. Өнгөрсөн жил найман тэрбум төгрөгийн төсөвтэй байсныг ирэх онд 14 тэрбум болгож нэмэгдүүлэхээр УИХ-д өргөн барьсан гэнэ. Ингэснээр хүүхэд хамгааллын ажлыг илүү өргөн цар хүрээнд хийж чадна гэж салбарын сайд нь ярина лээ. Энэ сан төсвөөс авсан найман тэрбумынхаа ердөө гуравхан тэрбумыг нь зориулалтын дагуу зарцуулсан гэж тайлагнасан байгаа юм. Харин таван тэрбум төгрөг нь хүүхэд хамгаалахад биш өөр зүйлд зарцуулагджээ. Архи, виски, сонгуулийн зардал гээд явж өгсөн байна лээ. Тэр бүү хэл гэр орондоо цахилгаан хэрэгсэл хүртэл авчээ. Энэ бүхэн аудитын дүгнэлтээр ил цагаан болсныг УИХ-ын гишүүн Ц.Баярсайхан ярих шив дээ.

Хүүхдүүдээсээ голоо тасартал харамладаг манай төр малд мөнгө өгөхдөө их өгөөмөр. Ямааны ноолуур, үнээний сүүнд гээд л мөнгөө цацаж өгнө. Өнгөрсөн хавар үхэр ээмэгжүүлэхэд 13 тэрбумыг зориулна гэж салбарын сайд нь мэдэгдэж байлаа. Тэгсэн хэрнээ хүүхдийн мөнгөн дээр яаж үхэн хатан эсэргүүцлээ дээ. УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн “Хүүхдүүдэд 100 мянган төгрөг өгдгөө болимоор юм. Хөдөө хүүхэд болгон дугуй унаж байна” гэж байна. Ингэхэд яагаад хүүхэд дугуй унаж болдоггүй юм бэ. Энэ бол хамгийн наад захын хэрэгцээ шүү дээ. Хүүхдийн 100 мянган төгрөг өгснөөс болж айл өрхүүд баяжаад толгой дарааллан дугуй авч унаад байна гэж гомдолсон. Тэд дугуйгаар наадаад эрхэм гишүүнд ажил хийж өгөхгүй байгаа гэнэ. Хүүхдийн мөнгөөрөө амьдраад иргэд ажил хийхээ байлаа гэж мушгисан. Ганц Ц.Даваасүрэн ч биш өчнөөн олон гишүүн ил, далд хүүхдийн мөнгийг болиулах гэж гүйсэн. Ард түмний боломжийг хулгайлж, хэдэн үеэрээ идэж барахгүй хөрөнгө цуглуулчихсан төрийн түшээд нь хүртэл ийм муухай үзэлтэй. Энэ бүх зүйл дээрээс монголчууд хүүхэд хөгшиддөө ээлгүй улс гэдэг нь харагддаг. Хүч чадалгүй сул дорой нэгийгээ дээрэнгүй ханддаг хулчгар улсын л зан юм даа. Одоо үүнийгээ болих хэрэгтэй.

Сая Дорноговь аймагт харамсалтайгаар амиа алдсан 12 настай охины үхэл монголчуудын жинхэнэ нүүр царайг харууллаа. Таксинаас эхэлье л дээ. Машинтай хүн болгон таксинд явдаг болсон. Одоо энэ асуудлыг цэгцлэх ёстойг хөөрхий охинд тохиолдсон эмгэнэлт явдал гашуун сургамж болов. Такси бол үйлчилгээний нэг төрөл. Таних тэмдэг, стандарт гэж байх ёстой. Гэтэл хэн дуртай нь болсон болоогүй таксичид гэж галзуурдгийг зогсоомоор байна. Дээрээс нь нийгэмд үгүйлэгдэж байгаа хамгийн том асуудал бол камержуулалт. Мэдээлэл технологийн эрин үед манайх шиг ийм харанхуй улс алга. Зургаан жилийн өмнө Замын-Үүдэд Д.Сэржмядаг охиныг алга болоход л орон нутагт камер тавина гэж ярьдаг байсан. Гэтэл өнөөдөр бахь байдгаараа. Хүүхдүүд алга болсоор, амиа алдсаар л байж байг уу. Яс юман дээр улсаас камер суурилуулаарай гээд мөнгө өгөөгүй биш, өгдөг юм билээ. Харамсалтай нь хөгийн шимигчид тэр мөнгөнөөс нь хулгай хийж идчихээд юу ч болоогүй юм шиг сууж байна. Камержуулсан дүр үзүүлдэг. Дараа нь камерын засвар үйлчилгээний мөнгө гэж дахиж төсөв өгдөг ч тэрийг нь хуу хамаад дуусдаг. Энэ бол монголчуудын дээрээсээ доошоо хүртэл бүх шатанд хулгай хийж гаршсаны үнэн төрх. Тэр дундаа хүүхэд хэл ам хийхгүй болохоор бүр ч дээрэнгүй хамдаг.

Хүүхдүүдээ зүгээр л хөсөр хаячихжээ, манай улс. Хүүхдийн хажууд архидан согтуурах нь энгийн үзэл. Энэ байдлыг нийгмээрээ хүлээн зөвшөөрчихсөн. Цэцэрлэг дотор архидаж байгаа багш, сурган хүмүүжүүлэгч нарыг “Яахав дээ ганц баярын өдрөөрөө наргиж цэнгэж л байг” гээд өмөөрцгөөх. Гол нь хүүхдийн орчинд согтууруулах ундаа хэрэглэж байгаа зохисгүй үйлдлийг нь огт олж харахгүй шаагилдах юм. Бас хүүхдээр морь унуулна. Монголчууд өөрсдийнхөө зугаа цэнгэл, дур хүслээ гүйцээхийн тулд хүүхдүүдийг адгуусан дээр мордуулаад барианы цаана хөөрч зогсцгоодог. Хүүхдүүдийн эрх зөрчигддөг өөр нэг асуудал бол дотуур байр байна. Аймаг, сумын төвд зургаан настнуудыг аав, ээжээс нь салгаад дотуур байранд аваачаад хашчихдаг. Ийм балчир хүүхдүүдэд ямар ч шоронгоос илүү тамын газар. Гэр бүл, өсч торнисон орчин, адаглаад тоглоомоо хүртэл санаж бэтгэрнэ. Ээж, аавынхаа энгэрээс салж үзээгүй зургаан настнуудын хувьд дотуур байранд өдөр өнгөрөхгүй. Нэг хоног бүтэн жил шиг л удаан санагддаг. Гэтэл манайхан дотуур байр шиг сайхан жаргалтай газар байхгүй гээд л ярьцгаадаг. Бодит үнэн гэвэл дотуур байранд хүүхдүүд яаж ганцаарддаг, өлсдөг бүүр цаашлаад амиа хорлох явдал гарсаар байгааг парламентын танхимд хэлэлцэж л байна шүү дээ. Хүүхдийн эрх зөрчигдөж байгаа өөр нэг орчин бол сургууль байна. Өнөөдөр нэг анги бараг 60 хүүхэдтэй хичээллэдэг. 20 хүүхэд суух стандарттай өрөөнд гурав дахин их хүүхэд бөөгнүүлж хашчихаад юу сурна гэж найдаж хүлээх юм бэ. Ядаж л амьсгалах агаарын хүрэлцээ ямар байхыг бодолцох ёстой. Цонхоо онгойлгох юм бол хөлдөж үхчих гээд хэцүү. За тэгээд тэр олон хүүхдэд дуу хоолойгоо хүргэх гээд багш самбарын өмнө өдөржин орилно. Орой нь тэр багшийн яриа хүүхдүүдэд дуулдах уу. Хүүхэд хичээлээ ойлгох уу. Хүүхэдтэй холбоотой бүх юмаа эргүүлээд нэг бод доо.

Монголчуудын сэтгэлгээнд хүүхэдтэй болбол хариуцлага хүлээдэг гэдгийг нутагшуулах ёстой юм байна. Сүүлдээ хүүхнүүд нөхрөө тогтоохын тулд бушуухан хүүхдийг нь гаргана гэж ярьдаг болсон ч байх шиг. Хүүхэд ямар завхайрлын золиос юм уу. Тэгэх хүүхдийн эрх, амьдрах орчин гээд бүхий л зүйлсийг нь стандарт, ном журмын дагуу болгох хэрэгтэй байна. Шийдэл нь мэдээж хуулийн гаргалгаа гэдэг. Саяын хэрэгтэй холбоотой хүүхэд хүчирхийлэгчдэд өршөөл үзүүлдэггүй больё гэж ярьж байна. Ингэж ярихаасаа урьдаар хүчирхийлэл үүсдэг орчныг нь болиул л даа. Өнөөдөр Монголд хүүхдийг яаж л бол яаж хүчирхийлж болохоор байна. Эрхбиш монголчууд номхон тулдаа л тэсээд байх шиг. Дотуур байр, хонины бэлчээрт охид бэлгийн хүчирхийлэлд өртдөг явдлыг яагаад зогсоож болдоггүй юм бэ. Суурин газраас илүү сум орон нутагт хэдэн малчдын хүүхдүүд ийм айдастай нүүр тулан амьдарч байгаа. Зэлүүд сумын нэг захаас нөгөө зах хүртэл сургуульдаа алхаж явдаг хүүхдүүд олон. Аль ч суманд очвол өсвөр насны охин 4-5 км-ийн зайтай сургуулиасаа гэр рүүгээ шөнө оройн цагаар алхаад явж л байгаа. Хэн ч түүнийг хүүе, хаая гэж анхаараад хүргэж өгч, тосдоггүй. Үеийн хөвгүүд нь татаж чангаана. Хүүхэд болсон хойно ичиж, ээж аавдээ хэлж зүрхлэхгүй. Насанд хүрсэн эрчүүл нь харин нэрээ хичээгээд гайгүйхэн өнгөрөх юм даа. Хүн цөөнийх л байдаг байх. Хэн гуай явуулахгүй байсан гээд ярьвал нүдний булай л даа. Энэ бол манайд өдөр бүр л болдог асуудал. Энэ бүхнийг бий болгож байгаа орчныг нь үгүй болгох ёстой. Наад зах нь сумын сургуульд хүүхдийн унаа авч өгөх хэрэгтэй байна. Хүүхэд хамгаалах ажлыг ингэж л хийдэг байх. Тэрнээс хэдэн утасны дуудлаганд хариулаад тоон дүнг нь нэгтгээд, сургалт явуулсан болоод төсвийн мөнгийг үрэн таран хийхийн нэр биш шүү. Хэрэв энэ янзаараа яваад байвал Монгол Улс хүүхдийн яргын орон хэвээрээ л байна.

Монгол Улсад Хүүхдийн байгууллага үүсч хөгжөөд 100 жилтэйгээ золгох гэж байна. Ардчилсан хүмүүнлэг нийгмийг цогцлоосон гэж дэлхий дахинд үнэлэгддэг бид хүүхдүүддээ дэндүү харгис байгаа нь нүүдэлчдийн хатуу ширүүн орчинд аминчхэн үзэлтэй явж ирсэний л гай. Суурин иргэншилд шилжсэн бид одоо энэ зангаасаа салах хэрэгтэй байна.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Ардчилсан намын гишүүн, зөвлөх хууль, улс төр судлаач Т.Хүрэлбаатартай Орос, Монголын парламент хоорондын хамтарсан комиссын асуудлаар ярилцлаа.

-Өнгөрсөн долоо хоногт АН-ын бүлэг Орос, Монголын парламент хоорондын хамтарсан комиссын асуудлыг хуульчдаараа судлуулна гэж мэдээлэл өгч байсан. Зөвлөх хуульчийн хувьд энэхүү асуудлыг юу гэж ойлгож байгаа вэ?

-Юуны өмнө ийм комисс байгуулагдсан нь өөрөө хууль зөрчсөн үйлдэл болохыг бид баримттай ярьж байгаа. Учир нь Монгол Улсын төрийн эрх барих дээд байгууллага нь УИХ. УИХ ард түмний төлөөллөөс бүрддэг. Тэр утгаараа УИХ-аар батлагдаж буй хууль, журам болгон ард түмний саналыг тусгасны үндсэн дээр хэлэлцэгдэж баталдаг. Өөрөөр хэлбэл УИХ-ын хэрэгжүүлж байгаа үйлдэл, гаргаж байгаа шийдвэр болгоны цаана ард иргэдийн санал байнга явж байдаг гэсэн үг. Үүгээрээ ард түмэн төрийн эрхийг барих Үндсэн хуулийн эрхээ эдэлж байгаа гэж ойлгож болно. Гэтэл УИХ-ын дарга нь гадны улс орны парламенттай хамтрах асуудлыг ард түмэн битгий хэл УИХ-ын гишүүдээс асууж, саналыг нь авалгүйгээр дангаараа төлөөлж комисс хүртэл байгуулсан нь өөрөө Үндсэн хуулийн ноцтой зөрчил. Тиймээс АН-ын хуульчид энэ асуудлыг Үндсэн хуулийн цэцэд өгөхөөр бэлтгэж байгаа.

-Хууль зөрчсөн үйлдэл юм байж. Улс төрийн өнцгөөр нь харвал энэхүү комиссыг ямар зорилгоор байгуулсан гэж та харж байна вэ?

-Ирэх жил бол сонгуулийн жил. Тэр утгаараа улс төрчид, намуудад сонгуульд оролцох хөрөнгө санхүү асар их хэрэгтэй болсон. Тэр утгаараа эрх баригчид тэр дундаа УИХ-ын дарга сонгуулийн мөнгөө босгохын тулд Оросын нөлөөнд орж иймэрхүү хууль бус үйлдэл хийсэн байж болзошгүй. Шууд улс төрийн өнцгөөр нь харъя, хардъя гэвэл иймэрхүү дүр зураг ажиглагдаж байна л даа. Нөгөөтэйгүүр УИХ-ын дарга УИХ-ыг төлөөлөх эрх байхгүй. Гэтэл яагаад дангаараа ийм шийдвэр гаргасан бэ гэдэг асуудал гарч ирнэ. Би үүнд нэг хариулт л хэлье. Эрх баригчид үнэхээр хүчиндээ солиорсон байна. Дарга болчихвол бүгдийг шийдвэрлэнэ, би л бүх юмыг мэднэ, миний өөдөөс дуугарах хүн байхгүй гэх коммунист үзэл суртлаар явж байна. Тэд ардчилсан орон, эрх зүйт төртэй улс гэдгээ таг мартчихаж. Босоо удирдлагын тогтолцоо МАН-д хүчтэй ноёрхож эхэлсний нотолгоо бол энэ. Дарга л бүгдийг мэддэг гэсэн үзэл агуулгаар асуудлыг шийдвэрлэх гэж муйхарлаж байна.

Энэхүү хамтарсан комиссыг ямар учраас байгуулсан, ямар зорилготой вэ гэдгээ УИХ-ын дарга болон холбогдох албаныхан тайлбарлаж байгаа. Тэдний хувьд хоёр улсын харилцааг шинэ түвшинд гаргах, стратегийн иж бүрэн харилцааг өргөжүүлэх зорилготой гэж үзэж байна. Энэ нь УИХ-ын хийх ёстой ажил уу?

-Мэдээж үгүй. Үүнийг Ерөнхийлөгч эсвэл Засгийн газрын түвшинд бүрэн хийгээд явах боломжтой. Харин УИХ-ын зүгээс гадаад бодлогын баримт бичгийг хуулиар боловсруулах л үүрэгтэй. Түүнээс биш УИХ гал тогооны ажилтай зууралддаг байгууллага огт биш шүү. Эрх баригчид давхар дээлийг хязгааргүй болгосон. Үүнээс болоод Засгийн газрын гишүүдийн дийлэнх нь давхар дээлтэй байна. Тэр утгаараа засаглалын эрх мэдэл, тогтолцоогоо хольж хутгасан. Хаана нь УИХ-ын

үйл ажил яваад байна, хаана нь Засгийн газрын бодлого хэрэгжиж байна гэдгээ ялгаж салгахаа больсон гэсэн үг. Угтаа УИХ хууль тогтоох үүргээ хэрэгжүүлж, гаргасан хуулийг нь Засгийн газар хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, УИХ Засгийн газартаа чиглэл өгч, хяналт тавьж ажиллах тогтолцоотой гэсэн үг. Гэтэл давхар дээл, намын хэт дарангуйлал, босоо тогтолцоотой болсны хар гайгаар МАН засаглах зарчмаа гээсэн байна. Тэд нийгэмд сенсаци зориуд гаргаж, түүнийхээ сүүдэр дор парламент хоорондын комисс гэх Оросын нөлөөг Монголын төрд нутагшуулж байна гэж ойлгож байгаа.

-Ер нь бусад орнуудад парламент хооронд хамтрах туршлага байдаг юм болов уу?

-Парламентын тогтолцоотой оронд ийм үзэгдэл миний мэдэхийн лав байхгүй. Ерөнхийлөгч, Засгийн газар гадаад улсуудтай ингэж хамтарлаа л гэж сонсож байснаас хууль тогтоогч байгууллагууд хоорондоо хамтарсан комисс байгуулж ажилладаг жишээ, жишиг дэлхийд байхгүй л болов уу. Манай өнөөгийн УИХ-ын хувьд бүлгийн хэмжээнд гадаад улсын парламенттай хамтарч ажиллах, хууль, эрх зүйн арга туршлага солилцох асуудал байдаг. Хамтарсан бүлгийн даргууд ч бий. Харин бүтэн парламент хоорондын хамтрал олон улсад байхгүй ч манайд л шинээр ийм улс төрийн комисс байгуулагдаж байгаа нь сонин. Комисс байгуулагдсан. Одоо хэрэгжүүлэх үүрэг чиглэл нь юу юм бэ гэдгийг би хувьдаа ойлгохгүй байгаа. Монгол Улсад засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байдаг. Ард түмэн өөрийн төлөөллөөрөө дамжуулан энэхүү эрхээ эдэлнэ гэж хуулиараа зааж өгсөн. Гэтэл одоо Оросын ард түмэнтэй хамтарч энэхүү эрхээ эдлэх болж байна уу. УИХ-аас баталж гаргаж байгаа хууль монголын иргэдэд болон оросын иргэдэд мөн хамааралтай болох уу. Эсвэл оросын парламентаас гаргасан шийдвэр монголын иргэдэд ч бас хамаарч үйлчлэх үү. Тэгвэл бид тусгаар тогтнол гэж яриад яах юм. Оросын нэг колон улс болох зүг рүүгээ орчихож байгаа юм биш үү. Парламент гэдэг бол хууль л тогтоох үүрэгтэй байгууллага. Тиймээс хоёр улсын парламент хоорондын хамтарсан комисс гэдэг бол хууль л гаргана. Гаргаж байгаа хууль нь хэнд үйлчлэх вэ. Парламент Засгийн газар шиг хуулийг хэрэгжүүлэх чиг үүрэг байхгүй. Тэр утгаараа стратегийн ямар бодлого зохицуулалтыг шийдвэрлэх гээд байгаа юм. Хуулиар шийдвэрлэлээ гэхэд ямар хууль гаргах вэ. Гаргалаа гэхэд хэн тэрийг нь мөрдөх вэ.

-Хоёрын улсын Ерөнхийлөгчдийн гаргасан шийдвэрийг мөрдүүлнэ гэж хэлсэн. Энэ хүрээндээ ажиллах юм биш үү?

-Орос бол Ерөнхийлөгчийн засаглалтай холбооны улс. Манайх парламент засаглалтай ардчилсан улс. Тэгэхээр нэг талдаа Ерөнхийлөгч нь төрийн эрх барьж байна. Нөгөө талдаа УИХ гэдэг байгууллага нь төрийн эрхийг барьж байна. Гэтэл ийм зөрүүтэй засаглал дээр яаж хоёр улсын Ерөнхийлөгчийн шийдвэрийг ижил түвшинд мөрдүүлэх вэ. Энэхүү комисс нь явж явж Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн эрхийг нэмэгдүүлэх гээд байгаа юм уу. Манай Ерөнхийлөгч дангаараа хууль батлаад явах болж байна уу. Ер нь хуульч хүнийхээ хувьд хэлэхэд ямар ч тохиолдолд энэхүү хамтарсан комиссоос гаргасан шийдвэр, үйл ажиллагаа явах боломжгүй. Явлаа гэхэд араасаа асар олон хууль эрх зүйн зөрчил үүсгэнэ.