Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: Нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Багшийн ач ба бач” нийтлэл хэвлэгдлээ DNN.mn

Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Ардчилсан намын Үндсэн дүрмийн хорооны гишүүн Х.Алтанхуяг”Ардчилсан намын даргад
Н.Алтанхуяг, Х.Тэмүүжин нарын нэр яригдаж байна” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

МУЭИС-ийн профессорын багийн гишүүн, төрийн удирдлагын доктор(Ph.D) Н.Гансүх “Ирэх онд хэрэгжих нийт төсөл, арга хэмжээний ердөө 6.8 хувь нь эрчим хүчний салбарт харьяалагдаж байна” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Б. Цэнддоогийн “Багшийн ач ба бач” нийтлэл хэвлэгдлээ.

Доктор Б.Пүрэвсүрэн “Нийгэмд эрүүл сэтгэлгээ алдагдсан
нь монголчууд зөвд зөөлөн, бурууд хатуу байж чадахгүй
болсонтой холбоотой” хэмээв.

Метротой болтолоо микро автобусаа явуулж
байя

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375, 99130850 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Т.Нэргүй: Замын-Үүдийн гаалийн мафитай холбогдчихвол 20 саяын татвартай ачааг тав, зургаан саяар хилээр нэвтрүүлдэг DNN.mn

-Замын-Үүдийн гаалийн мафи татварын орлогыг халаасалсаар байхад улсын төсөв бүрдэхгүй-

Хувиараа бизнес эрхлэгч Т.Нэргүйтэй ярилцлаа.

-Гаалийн байгууллагын хүнд суртлаас болж хил дээрээс ном журмаар нь ачаа бараагаа татаж чадахгүй болсон гэсэн. Энэ тухай ярьж өгөхгүй юу?

-Би Замын-Үүдийн Хилийн цэргийн ангид олон жил ажиллаж, тэтгэвэртээ гарсан хүн. Ажилгүй болсон хүн чинь орлого олох шаардлагатай болно шүү дээ. Тиймээс өөрийн ах дүү, найз нөхөд, танил хүмүүсийн ачааг хилээр оруулж ирэх ажлыг сүүлийн найман сарын хугацаанд хийж байна. Нэг ёсондоо ачаа барааны бүрдүүлэлт хийгээд тэр хүмүүсээсээ цалинждаг, компанийнх нь итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч гэсэн үг. Ингээд ажиллаад эхлэхэд гаалийн байгууллагын хүнд суртал, авлигын сүлжээг өөрийн нүдээр харж, биеэр мэдэрч явна.

Уг нь Замын-Үүдийн боомт олон улсын боомт. Гэтэл ГЕГ-ын дарга Р.Отгонжаргал, түүний эгч Р.Бурмаа нарын мөнгө угаадаг сүлжээ л болж гүйцсэн юм байна. Ачаагаа гаальд мэдүүлэхдээ Р.Бурмаад 500 мянган төгрөг өгөх ёстой. Хэрэв өгөхгүй бол ачаа явахгүй. Ийм л сүлжээ. Би үүнийг нь зөвшөөрөөгүй. Би нэг компаниас 200-300 мянган төгрөг харж хийж байгаа ажил. Тэр Р.Бурмаад нь ямар мөнгөө өгөх вэ дээ. Хариуд нь ачаагаа хилээр нэвтрүүлж чадахаа байсан. Ямар нэгэн шалтгаанаар зогсоочихдог. Тос тосолгооны материалыг химийн бодис гэж тайлбарлаад оруулахгүй байх жишээтэй. Хэрэв мөнгийг нь өгчихсөн байсан бол аль хэдийнээ бараагаа нэвтрүүлчих байсан. Би бодохдоо хэсэг бүлэг хүмүүст биш улсад өгөх ёстой татварыг өгөөд явна гээд зүтгэсэн. Өнөөдөр над шиг өндөр татвар төлөөд гаалиар бараагаа нэвтрүүлж байгаа хүн байхгүй.

-Өндөр гэдэг нь ямар дүнтэй татвар юм бол?

-Ачаанаасаа шалтгаалаад 12-30 сая төгрөг хүртэл төлдөг. Хэрэв Р.Бурмаагийн мафид оролцоод явчихвал тав, зургаан сая төгрөг төлөөд л зохицуулчих боломжтой.

-Ийм сүлжээ байдгийг та яаж мэдэв. Хүмүүс ярих юм уу, өөрийн нүдээр харав уу. Ямар баримт байна вэ?

-Би олон жил хилийн албанд Замын-Үүдийн боомт дээр ажиллаж байсан хүний хувьд гадарлахгүй яах вэ. Яг өөрийн биеэр ачаа бараа нэвтрүүлээд ирэхээр жинхэнэ бодитоор нь мэдэрч явна. Гаалийн 293 гэдэг зөрчил бий. Үүгээр л хүмүүсийн ачаа барааг зогсоож саатуулдаг гол зүйл энэ. Авлига өгөхгүй бол бараагаа ухуулна, нэг бүрчлэн задлуулна. Би өнгөрсөн хугацаанд 30 гаруй удаа ингэж ухуулсан. Энэ хугацаанд би эдийн засаг, сэтгэл санаа, ялгаварлан гадуурхалтыг биеэрээ амсаж ирлээ.

Олон улсын боомт гэдэг олон хүн ачаа бараагаа авахаар арзганаж байна биз дээ. Замын-Үүд дээр бол үгүй. Гарын 10 хуруунд багтах хүний гараар дамжихгүй бол ачаа гарахгүй. Сар болсон ч байж л байна. Наймаачид өдөр өдрийнхөө зээл татаасыг бодож цаг хугацаа алдахгүйн тулд нэхсэн мөнгийг нь өгөөд л явдаг юм билээ.

-Ачаа мэддэг 10-аад хүн гэдгийг тодруулаач?

-Надтай л ижилхэн төлөөлөгчид. Гэхдээ Гаалийн дарга О.Отгонжаргал, Эрдэнэболд, Зөрчлийн албаны дарга, Бүрдүүлэлтийн албаны дарга нарын гал хөл нь. Хэрэв тэр хүмүүстэй найзалчихвал ачаа гацахгүй. Шалгуулахгүй. Нэг ч ачаа тавцан дээр тавиулж буулгуулахгүй. Тэр чигээр нь нэвтрүүлнэ. Тэр ачаан дотор аюултай, хориглосон ямар бараа бүтээгдэхүүн байгааг мэдэхгүй. Жинхэнэ аюул тэнд л өрнөдөг.

-Р.Бурмаа гэж ямар хүн бэ. Гаальд ажилладаг хүн үү?

-Үгүй. Олон жил гаалийн ачаа тээврийг далдаас зохион байгуулж, мафи болгосон эмэгтэй. Захын хүн мэднэ дээ. Та нар асуугаарай. Эхэн үедээ Замын-Үүдэд байдаг байсан. Одоо бол доороо таван залуу ажиллуулдаг. Тэд гаалийн ачааны талаарх мэдээллийг Р.Бурмаад дамжуулдаг. Ингээд л авлигын сүлжээ нь ажиллаж байдаг.

-Та энэ талаар дээд албан тушаалтан, хариуцах хүмүүст хэлж байв уу?

-Хэлэлгүй яах вэ. Бодит баримт факттай нь цагдаа, прокурор, АТГ-аар явж байна. УИХ-ын гишүүд, Хууль зүйн сайд, Ерөнхий сайд бүгдэд нь хандсан. Нэг нь ч хариу өгдөггүй. Гаальд Цагдаагийн дарга Р.Отгонжаргал ирснээс хойш энэ байгууллага цагдаажсан. Тиймдээ ч хүчний байгууллага халдаж чаддаггүй юм байна гэж дүгнэхэд хүрч байна. Асуудлыг илрүүлэхэд маш амархан шүү дээ. Би өөрөө энд ажиллаж байсан хүн. Хэдэн терминалын камер шүүхэд л тодорхой болно. Хэзээ ямар машин шалгалтгүй ордог, ямар нь шалгалтад ордог вэ гээд л хөврөөд гараад ирнэ.

Гааль дээрээс төвлөрч байгаа мөнгө улсын төсөв рүү биш, хэдэн хүний халаас руу урсаж байна шүү дээ.

-Гаалийн байгууллага энэ жил улсад 5.3 их наяд төгрөг төвлөрүүлэх үүрэг хүлээсэн. Гэвч энэ үүргээ биелүүлэх боломжгүй. Ачаа татах вагон хүрэлцээгүй нөхцөл байдал үүссэн гэж дуулсан?

-Гааль уг нь татварын байгууллага биш. Бараа бүтээгдэхүүнд зохих ёсоор татвар ногдуулсан уу, хориглож хязгаарласан бараа бүтээгдэхүүн хилээр нэвтэрч байна уу гэдэгт хяналт тавьдаг субъект. Одоо бол тэр чигтээ татварын байгууллага болсон. Татвараа ядарсан хэдэн наймаачдаас л бүрдүүлдэг. Өөрсдийн хамсаатнуудаа хамгийн бага татвартайгаар л барааг нь оруулж ирдэг жишигтэй.

-Яаж?

-60, 70 тонн бараан дээр 5-6 сая төгрөгийн татвар авах жишээтэй. Хэрэв яг журмаараа бол ийм хэмжээтэй барааны татвар 25 саяас эхлэх ёстой. Өдөрт хилээр 400 машин ирж ирсэн гэж хил гаалийн дарга нар хэвлэлээр ярина лээ. Тэр жишгээр би чамд тайлбарлаж өгье. Тэдгээр 400 машины 100 нь ном журмаараа бүрдүүлэлтээ хийж байгаа. Тэгэхээс ч аргагүй. Том оврын техник хэрэгсэл, шинэ машинаас авлига авч чаддаггүй юм. Харин үлдсэн 300 машинд өргөн хэрэглээний бараа болон барилгын материалууд тээвэрлэгддэг. Дунджаар нэг машиныг нь 30 тонноор бодъё. Нийт 9000 тонн ачаа болно. Нэг тонн тутмаас 400 мянган төгрөгийн татвар хураамж авах ёстой гэдэг. Яг энэ журмаараа явбал өдөрт 3.6 тэрбум төгрөг улсад төвлөрөх нь. Улсын төсөв дороо бүрдэнэ. Гэвч ийм орлогыг дундаас нь хулгайлаад байгаа учраас орлогоо бүрдүүлж чадахгүйд хүрээ биз дээ.

Ерөөсөө Эрдэнэт, Таван толгойг саалийн үнээ гэдэг. Замын-Үүдийн гааль гэдэг чинь нууц саалийн үнээ гээд хэлчихэд болно. Энэ боомтоор ард иргэдийн ачаа тээвэр явж байгаа гэдэг нэрээр харанхуй орхичихсон. Гэтэл тэнд чинь жинхэнэ том хэмжээний мөнгө угаалт өрнөж байгаа шүү дээ. АНУ, Солонгос, Япон зэрэг бүх улс орноос ирж байгаа бараа бүтээгдэхүүн Замын-Үүдээр л дамждаг.

-Та олон жил хил дээр ажилласан гэлээ. Гааль дээр ийм нөхцөл байдал өмнө нь байсан уу?

-Өмнө нь байсан. Арай ч ийм байгаагүй. Би тухайн үед цөөн баримт хадгалж байсан. Өмнө нь Истана машинаар л иргэд бараагаа зөөдөг байлаа шүү дээ. Тэгэхэд хилээр бараа нь орж ирээгүй байхад өдрийн 15:00 гэхэд гаалийн бүрдүүлэлт хийгдээд дуусчихсан, ахлах байцаагч нь тамгаа дарчихсан байдаг. Бараа нь байхгүй. 16:00 цагт бараа нь орж ирэхэд шууд л штампаа даруулаад л гарчихдаг байсан. Уг нь ном журмаараа эхлээд хилийн шалганаар ороод штампаа даруулаад дараа нь хорио цээр дээр хянуулаад, татвараа төлөөд гааль дээрээс гарах ёстой байдаг. Тухайн үед би энэ ноцтой алдааг нь хэлж, дарга нарын дарамтад өртөж л явсан.

Харин ковид гараад том тэргээр ачаа орж ирдэг болсон. Ингэснээр авлига хээл хахууль гаарч, улсын төсвийн орлого бүрдүүлэлт хог дээр үсэрсэн. Ерөөсөө цагдаажсан удирдлага, хууль хүчний байгууллагын нөлөө шүү дээ. Шүгэл үлээгээд хэлэхээр хүчний байгууллагууд нь тоодоггүй. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ улс даяар авлигыг бууруулна, шүгэл үлээгээрэй гэж зарласан. Би шүгэл үлээе, надад баримт байна. Надад цаг гаргаад 10-хан минут уулзаад өгөөч, хүмүүсээ ажиллуулаад өгөөч гэхээр хэн ч тоодоггүй. Ийм бугшсан асуудлыг өргөн хэмжээний баг л шалгана. Цагдаа ганцаараа, тагнуул ганцаараа, гааль өөрийгөө шалгах боломжгүй.

Харин надтай ганц Б.Дэлгэрсайхан гишүүн л холбогдсон. “Наад асуудлыг чинь ойлголоо. Зохих байгууллагын хүмүүст дуулгаж өгье” гэсэн. Уг нь өвлийн хүйтэнд таавчигтай эх гарах төдийд хөдөлдөг Засгийн газар ийм ноцтой зүйл дээр анхаарлаа хандуулмаар юм.

-Замын-Үүд дээр олон мянган чингэлэг овоорсон. Вагон хүрэлцээгүй оруулж ирж чадахгүй байна гэсэн. Та энэ талаар дуулав уу?

-Юун вагон хүрэлцээгүй вэ. Өнөөдөр би төмөр замд 300 мянган төгрөг өгөөд л татуулчихаж болдог. Мөнгө өгөхгүй бол ингээд л овоороод л байна. Солонгосоос усан замаар 14 хоногт ирсэн ачаа Замын-Үүдээс сарын дараа Улаанбаатарт ирдэг хүнд суртал шүү дээ. Вагон хангалттай байгаа.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хордлогын төвийн эмч: Сайжруулсан түлш гээчийг хэрэглэж эхэлсэн цагаас хойш угаарын хийд хордох тохиолдол эрс ихэссэн DNN.mn

Цэргийн төв эмнэлгийн Хордлогын төвийн эмчтэй ярилцлаа. Тэрбээр нэрээ гаргахыг хүсээгүй юм.

-Угаарын хийн хордлогод орох тохиолдол ихэсч байгаа гэх. Тоо баримтын судалгаа байдаг болов уу?

-Өнгөрсөн жил угаарын хийн хордлоготой холбоотой 2000 гаруй хүн эмнэлгийн байгууллагад хандсан. Тэрхүү дуудлага мэдээллээр эмнэлэгт ирээд нас барсан хүн бараг байхгүй. Энэ оны есдүгээр сарын байдлаар 53 хүн угаарын хийд хордож амь насаа алдсан байсан. Өнөөдөр тэр тоо хэд болж байгааг мэдэхгүй. Тэр хүмүүс дандаа гэртээ тусламж авч амжилгүй нас барчихсан.

-Тусламж л авч чадсан бол тэдгээр хүмүүс амьд гарах магадлалтай байсан гэсэн үг үү?

-Манайд эмнэлгийн тусламж үйлчилгээнд дутагдаж, гачигдсан зүйл байхгүй. Харин угаартахаас сэргийлэх арга хэмжээ, нүүрсний бүтэц, зуухнаасаа болж байна уу гэдгийг судлах хэрэгтэй. Тэр тухай эмч нар бид мэдэхгүй. Бид бол эмчлэх л үүрэгтэй хүмүүс. Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний хүрээлэн гэж газар энэ асуудлыг хариуцдаг.

-Сайжруулсан түлш хэрэглэж эхэлснээс хойш хүмүүсийн угаартах тохиолдол ихэссэн гээд байгаа. Энэ тухай таны байр суурийг сонсож болох уу?

-Тийм. Тэр үнэн. Сайжруулсан түлш гээчийг хэрэглэж эхэлсэн цагаас хойш эрс ихэссэн. Манай монголчууд хэдэн зуун жилийн турш түлээ түлш, нүүрсээ түлсээр ирсэн. Манайх шиг гал түлж сурсан улс үндэстэн дэлхий дээр өөр байхгүй байлгүй дээ. Гэхдээ нэг зүйл нь дөнгөж анх сайжруулсан түлш гарсан жилдээ утаа байхгүй болсон. 2019-2020 оны зааг шүү дээ. Утаа байхгүй болсон ч хүмүүсийн угаарын хордлогод асуудал эхэлсэн. Сайжруулсан түлштэй холбоотойгоор утаа байхгүй болсон нь ойлгомжтой. Гэхдээ хүмүүс нас барах тохиолдол их гарах болсон. Тэр нь түлштэй холбоотой л дотоод орчны хордлого байгаад байна шүү дээ. Хүмүүс угаараас болоод хордоод, өвчлөөд л байсан. Тэр бол шинжлэх ухааны баталгаатай тусгай багажаар хэмжээд угаарын хордлого мөн байна гэдгийг нь тогтоодог. Эхний жил нь нэлээд хүн хордож нас барсан. Тэгээд 2021-2022 онд нам чимээгүй болсон. Ковид гараад хүмүүс хөл хорионд яг гэртээ суусан жил шүү дээ. Тэр үед угаарын хийд хордох нь багассан. Тэр тухай тоо баримтууд ч бий. Тэгж багассан байж байгаад 2023 онд дахиад ихэсчихсэн. Тэгэхээр үүнийг би энгийн иргэнийхээ хувиар хэлбэл түлштэй л холбоотой гэж хэлнэ. Түлшний найрлагатай л холбоотой. Чи ч гэсэн бод л доо.

Манайхны хэлдэг гол тайлбар нь аа тэдгээр хүмүүс гал түлж чадахгүй учраас хордсон гэдэг. Гал түлэх технологиос болоод хүмүүс хордоод байгаа юм байна л даа. Тэгвэл яагаад хөл хорионд орчихсон бүтэн жил гаруйн хугацаанд иргэд галаа түлээд гэртээ байхдаа угаарын хийд хордох нь багассан юм бэ. Гал түлж чадахгүй байгаа юм бол тэр үед дуудлага мэдээлэл ихсэх ёстой байсан биз дээ. Хар ухаанаар. Ковидоор хүмүүс ид гал түлсэн шүү дээ. Хүн болгон гэртээ сууж байсан үе. Тэгэхэд яагаад хордох нь багасаад 2023 онд буцаад ихсэв гэдгийг түлштэй холбохгүй бол өөр юутай холбох вэ. Би тэгж л боддог.

-Нэг удаа угаарын хийд хордчихсон хүн дахин хордвол амь насанд нь бүр илүү эрсдэл учирдаг гэх. Яагаад тэгдэг юм бол?

-Бүр хэцүү аюултай. Тэр бол ойлгомжтой. Түрүүнд нь хордоод тархи нь хордчихсон хүн дахиад хордвол амьд үлдэх үү. Ямар ч зүйлд хордсон, давтан хордлогод орвол улам л хүндээр тусна. Эмийн хордлогод орсон ч дахин хордвол бүр хүнд тусна. Түүнээс гадна бас нэг зүйл байгаа. Угаарын хийд хордоод ирэхээр нь гурав хоног эмчилгээ хийгээд явуулчихдаг. Тэдгээр хүмүүс гэртээ эргээд муудчихдаг тохиолдлууд зөндөө байна. 7-10 хоногийн дараа дахин мууддаг. Түүнийг угаарын хийн гаралтай тархины эмзэгшил интипалапатив гэж нэрлэдэг. Тийм зүйлүүд манайд их гараад байгаа. Ганцхан манай асуудал ч биш. Энэ бол дэлхий нийтийн проблем. Тэр их нарийн механизмтай

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

УИХ-ын дарга Г.Занданшатар “цаасан бар” уу DNN.mn

Эртний ном сударт хий хоосон сүрийг үзүүлэгч улс гүрэн, жанжин, хувь хүмүүнийг “цаасан бар” хэмээн тэмдэглэсэн байдаг. Яг үүн шиг УИХ-ын дарга Г.Занданшатар НӨАТ-ын буцаан олголтыг таван хувь болгоно гэж олонд сүрийг үзүүлж, ядарсан ард түмнээ горьдоон дагуулан хуйлруулсан боловч эцэст нь чадахгүйгээ мэдэн хий дэмий л чуулганаа орхин гүйж цаг аргацаан “цаасан бар” болж төгсөв бололтой.

Аливаа бүтээгдэхүүний үндсэн үнэ дээр арван хувийн татвар ногдуулж, энэ хувиа бизнес эрхлэгчид, иргэдийн халааснаас аваад оронд нь хоёр хувийг нь буцаан өгч, найман хувийг нь авч үлддэг тогтолцоо бол НӨАТ. Олон түмний хүслийн үзүүр буцаан олголтын хувийг нэмэгдүүлнэ гэсэн төрийн өндөрлөгүүдийн нэг учраас Г.Занданшатарт олон нийт итгэсэн. Тиймдээ л НӨАТ-ын буцаан олголтыг таван хувь болгох саналыг D-petition-д байрлуулаад зургаахан хоноход 100 гаруй мянган иргэн дэмжсэн байдаг.

Гэвч Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатар, Сангийн сайд Б.Жавхлан хоёр уг саналыг эсэргүүцсэн. Сангийн сайд Б.Жавхлан хэлэхдээ “НӨАТ-ын буцаан олголтыг таван хувь болгох ямар ч боломжгүй. Энэ бол татварын тогтолцооны асуудал. Гэнэт шийддэг зүйл биш. НӨАТ бол манай төсвийн хамгийн тогтвортой хэсэг. Ирэх онд буцаан олголтод 400 тэрбум төгрөг оногдоно. Харин таван хувь болговол нэмж 600 гаруй тэрбум төгрөг шаардагдана. Энэ бол маш өндөр дүн. Ирэх оны төсвийн төслийг өргөн барьсан. Маргааш (2023.10.18) хэлэлцэж эхлэх гэж буй энэ үед ийм асуудал байх боломжгүй” хэмээн боловсруулсан төсвөө задалж даахин тооцоолол хийхээс цааргалсан.

Уг нь Монголын аж ахуйн нэгжүүд, эдийн засагчид, сөрөг хүчнийхэн НӨАТ-ын буцаан олголтыг нэмснээр төсөвт ямар ч дарамт үзүүлэхгүй. Нэмэлтээр шааардагдах 600 гаруй тэрбум төгрөг чинь буцаад ороод ирнэ. Хамгийн гол нь буцаан олголтыг нэмэгдүүлснээр далд эдийн засаг ил болно. Буцаан олголт өгөх аж ахуйн нэгж олширно. Татварын орлого чинь харин ч эсрэгээрээ нэмэгдэнэ гэж хоолойгоо сөөтөл учирласан. 62 суудалтай үнэмлэхүй олонх дээр бид нэмэгдэж дэмжээд өгье гэж сөрөг хүчнийхэн ч хэлсэн. Эцэст нь НӨАТ-ын буцаан олголтыг таван хувь болгох санал ирэх оны төсөвт л лав суусангүй. Гэнэт нэг өглөө зүүдлээд тооцоо судалгаагүй зүйл оруулж ирсэн үү, судлаад болно гэдгийг мэдээд оруулж ирсэн үү. Ингэж шилний цаанаас ард түмэнд чихэр долоолгох нь сайхан байдаг юм уу. Ямар ч байсан биднийхээ төлөө санаа тавьдаг юм, одоо л гишүүн болж сурах гэж байгаа юм гэж бид дахин дахин сонгосоор байх уу. Ядарсан ард түмнийхээ сэтгэхүйгээр ямар ч сайхан тоглодог юм бэ дээ.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал үндэсний-бөx

Улсын начин Ө.Батзул: Үндэсний бөхөөс допингийн шинжилгээ авахгүй гэж ярьж болохгүй шүү DNN.mn

Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын харьяат, үндэсний бөхийн “Нэгдэл” клубийн тамирчин, Монгол Улсын начин Өлзийсайханы Батзултай ярилцлаа.

-Таны тухайд их багаасаа спортын замыг сонгосон юм билээ. Үүнд юу нөлөөлөв?

-Би Эрдэнэт хотод өссөн. Жаахан хүү байхдаа л бөх болно гэж боддог байлаа. Ингээд 2008 онд чөлөөт бөхийн секцэд явж анх спорттой танилцаж байв. Манайх олимпын аваргатай болсон жил шүү дээ. Энэ түүхэн үйл явдал намайг спортын заал руу хөтөлсөн болов уу. Чөлөөт бөхийн бэлтгэлд явсан эхний жилүүдэд ч үеийнхэнтэйгээ тоглож гүйлдээд л өнгөрсөн. Ингэж явахдаа хөдөлгөөний эв, дүй сууж өнөөдрийн Батзулын суурь тавигдаж байсан юм билээ.

-Спорт гэх энэ том талбарт байр сууриа олох гэж хэдэн жилийг зарцуулав. Хэр их хөдөлмөрлөв дөө?

-Төсөөлж байснаас ч хэцүү байсан шүү. Бэртэл гэмтлээс авахуулаад олон арван саадыг туулж энд ирсэн. Бөхийн чөлөөт барилдаанаар хичээллээд л шууд амжилт гаргаагүй. 5-6 жилийн хөдөлмөрлөсний үр дүнд Залуучуудын улсын аварга шалгаруулах тэмцээний 96 кг-ын жинд өрсөлдөж мөнгөн медаль зүүж байлаа. Хэдийгээр шигшээ барилдаанд ялагдсан ч тухайн тэмцээнээс их урам зориг авсан. Үүнээс өмнө бол бэлтгэлдээ сайтар базаагаад тэмцээнд ордог ч хараахан медалийн тавцанд зогсож чадахгүй л ялагдаад байв. Хамт бэлтгэл хийдэг нөхөд маань бэлтгэлдээ ирэх нь цөөрөөд, ерөнхийдөө чөлөөт бөхөөс хөндийрч байсан л даа. Өдөржин бэлтгэл хийгээд л цүнхтэй хувцсаа дааж ядаад гэртээ харина. Харих замд үеийн залуус маань шоудаад явж байх нь бий. Тэднийг хараад “Би илүү хөдөлмөрлөж байна. Үр дүн нь гарна аа” гэж өөртөө хэлж хурцлаад цааш алхдаг байлаа. Амжилт гаргахгүй байлаа ч би спортоос холдож чадахгүй юм билээ. Үнэнхүү барилдах дур сонирхолтой болохоор тэр. Ерөнхийдөө хорт зуршлаас хол байж өөрийгөө бүтээсэн гэж хэлж болно.

-Насанд хүрэгчдийн ангилалд өрсөлдөж эхэлсэн нь хэдий үеэс вэ?

-Залуучуудын Улсын аваргаас медаль зүүснийхээ дараа насанд хүрэгчидтэй үзэж болох нь гэх итгэл төрж байлаа. Ингээд 2016 онд насанд хүрэгчдийн Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд өрсөлдөж анхны хүрэл медалиа зүүж байв. Чөлөөт бөхийн дэвжээнд гарснаас хойш бүтэн найман жилийн дараа УАШТ-ээс зөвхөн хүрэл медаль зүүж байв. Чөлөөт бөх бол хүнээс ийм л хэмжээний хичээл зүтгэл, тууштай байдал шаарддаг спорт.

-Тэр жил та үндэсний бөхийн сайчуудтай тулж медаль зүүсэн байх аа.

-Жаахан хүүхэд насанд хүрэгчдийн ангилал руу ороод ирсэн чинь хүмүүс гайхаад л хараад байж билээ. Миний жинд Улсын гарьд Б.Гончигдамба, Улсын заан Б.Бат-Өлзий гээд үндэсний бөхийн сайчууд хүч үзэж байв. Медалийн төлөө шийдвэрлэх барилдаанд энэ хоёр мундгийг хожиж насанд хүрэгчдийн ангиллаас анхны медалиа зүүж байсан түүхтэй. Ингээд л олон улсан өрсөлдөх боломжоо олж харсан даа. Төд удалгүй 2017 оноос үндэсний шигшээ багийн гишүүн болсон. Энэ үеэс хойш олон улсын тэмцээнээс 13 медаль хүртсэн байна. Тивийн аварга шалгаруулах тэмцээний шигшээд гурван удаа шалгарч барилдсан байна. Харин Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медалийн төлөө гарч барилдаад шагналт байр эзэлсэн.

–Шигшээ багт орох үеэсээ та үндэсний бөхөөр давхар хичээллэж эхэлсэн бил үү?

-Тийм. Үндэсний бөх чөлөөт бөх хоорондоо шүтэлцээтэй гэж боддог юм. Их спортын хурд тэсрэлт үндэсний бөхөд чухал. Үндэсний бөхийн зогсолт, тэвчээр ч их спортод хэрэгтэй. Ийм үүднээс давхар үндэсний бөхөөрөө барилдаж эхэлсэн юм. Улсын харцага Н.Золбоо ахыгаа дагаж бэлтгэл хийнэ. Ингэж яваад л үндэсний бөхдөө илүү дур, сонирхолтой болчихсон. Анх Бүх цэргийн баяр наадамд шөвгөрч Цэргийн харцага болж байлаа. Тэр үед Улсын начин Б.Даваа-Очир, өсөх идэр начин Б.Эрдэнэхүү гээд бөхчүүдийг давж цол ахисан. Одоо эргээд харахад тэд маань бүгд улсын цолны болзол биелүүлсэн байна. Сайн бөхчүүдтэй сайхан барилдаж л цол авч гэж боддог юм.

-Таны тухайд Эрдэнэт хотынхоо баяр наадамд түрүүлж Аймгийн хурц арслан цолны болзол биелүүлсэн шүү дээ. Орхон аймагт ч олон газраас хүчтэн чуулж, том наадам болдог доо.

-Тийм шүү. Би Эрдэнэт хотын унаган хүүхэд. Эрдэнэт үйлдвэрийн харьяа “Энэрэл” асрамжийн газарт өссөн. 1996 онд хоёр настай байхдаа л эгчийнхээ хамт очиж 18 нас хүрээд өрх тусгаарласан. Өссөн нутгийнхаа наадамд түрүүлж зон олноо баясгана гэдэг үнэхээр сайхан. Үгээр илэрхийлэх аргагүй, тийм сайхан мэдрэмж төрдөг. Би чинь 2020 болон 2021 онуудад Орхон аймгийн баяр наадамд түрүүлж Аймгийн хурц арслан цол хүртсэн. Энэ хүртэл мөн ч их бэрхшээлийг давж ард гарсан. Тэр бүр хүнийг хатуужуулж, илүү хурцалж байдаг юм билээ.

-Орхон аймгаас төрсөн анхны улсын цолтой бөх нь та шүү дээ. Улсын цол хүртсэн наадмынхаа талаар эргээд нэг дурсвал?

-Наадмын дэвжээнд төрсөн нутгийнхаа нэрийг дуурсгах нь миний нэг зорилго байв. Бүр багын мөрөөдөл минь ч гэж хэлж болно. Энэ нь Ардын хувьсгалын 100, 101 жилийн тэгш ойгоор биеллээ олсон. Үндэсний бөхийн дэвжээн дэх миний амжилт Улсын харцага Н.Золбоотой салшгүй холбоотой. Ямар ч үед ахаасаа л зөвлөгөө аваад л барилддаг. Улсын цол авчихаад туг тойрч байхад ээж минь л бодогдоод байлаа. Хүүгээ хараад бахархаж байгаа болов уу гэж санагдаад байв. Ээжийгээ бага болов ч баярлууллаа гэж бодохоор сэтгэл дүүрээд мөн ч байсан байсан шүү.

-Зургаагийн даваанд Н.Золбоотой таарч барилдсан шүү дээ. Ах, дүү хоёрын дунд ямар барилдаан болов?

-Бид хамт бэлтгэл хийдэг. Сүүлд нь харамсахааргүй сайхан барилдаад л өвдөг шороодсон. Одоогоор миний тухайд үндэсний бөхдөө төвлөрч бэлтгэл сургуулилалтаа базааж байна. Цаашид ч үндэсний бөхөөрөө дагнаж барилдана. Жингийн ялгаа гарч жаахан бярдуулчих гээд байх юм. Хүчний үзүүлэлтдээ анхаарч байгаа. Би энд хүрсэн амжилтдаа ханаагүй. Миний нас залуу байна. Формоо бариад цаашаа явахад цолоо ахиулж болох байх. Тууштай хөдөлмөрийн үр дүн заавал гардаг шүү дээ.

-Таны тухайд цаашид үндэсний бөхөөрөө дагнаж барилдаад явах нь гэж ойлголоо. Үндэсний бөхөөс допингийн шинжилгээ авна, авахгүй гэх асуудал маргаан дагуулаад байна л даа. Та ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Допингийн хэрэглээг сул тавьж хэрхэвч болохгүй. Үүнд хатуу байр суурьтай байдаг. Допинг гэх энэ зүйлийг яагаад дэлхий нийтээрээ эсэргүүцэж байна вэ. Хор хөнөөл нь батлагдсан болохоор л тэр. Энэ талаар суртал ухуулгын ажлыг илүү хийх хэрэгтэй гэж хардаг. Энэ цагт барилдаж байгаа бөхчүүд нийтээрээ допинг хэрэглээд эхэлбэл 10, 20 жилийн дараа хэн барилдах вэ, бидний үр хүүхэд л энэ их өв соёлыг цаашид тээж, түгээн дэлгэрүүлж явах учиртай. Допинг хэрэглэсэн хүн бөх барилдах хэмжээний эрүүл чийрэг хүүхэд төрүүлэх боломжгүй. Хамгийн энгийн хор хөнөөл нь ийм. Амжилтын төлөө эрүүл мэндээ золиосолж допингийн төрлийн бодис хэрэглэх нь том эрсдэл дагуулдаг. Допингийн шинжилгээг сул тавина гэж ярьж болохгүй шүү.

–Допингийн шинжилгээг шударга авч чадаж байгаа эсэх нь хардлага дагуулдаг. Таны тухайд олон улсын тэмцээнд оролцох үедээ нэг биш удаа шинжилгээнд хамрагдсан байх. Манайхаас ямар ялгаатай байна вэ?

-Олон улсын тэмцээнд оролцох бүрдээ л допингийн шинжилгээнд хамрагддаг. Шинжилгээний хариу нь тэр дороо гардаг. Харин манайд бүтэн сарын дараа допингийн шинжилгээний хариу нь ил болох юм. Тухайн тамирчны шинжилгээний дээжийг хаана хадгалдаг юм, яаж зөөвөрлөдөг юм, энэ нь стандартын шаардлага хангадаг юм уу гээд олон асуудал бий. Допингийн эсрэг үндэсний байгууллага ил тод нээлттэй ажиллавал энэ их хардлага хаанаас гарч ирэх вэ. Эхлээд энэ асуудлаа цэгцлээд допингийн шинжилгээг аль болох олон удаагийн давтамжтай аваад явах нь зөв гэж боддог.

О.ДАШ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: Нэрт нийтлэлч Баабарын “Цус ойртож тэнэгэрсэн хүмүүсийн цуглаан” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ DNN.mn

Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт АН-ын дэд дарга И.Мөнхжаргал “Эрх баригчид гүйцэтгэх засаглалдаа дөнгөлүүлчихсэн өрөвдөлтэй харагдаж байна” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

“УИХ-ын дарга Г.Занданшатар “цаасан бар” уу” хэмээн өгүүллээ.

Хордлогын төвийн эмч “Сайжруулсан түлш гээчийг хэрэглэж эхэлсэн цагаас хойш угаарын хийд хордох тохиолдол эрс ихэссэн” хэмээн ярилаа.

Морин хуурын чуулгад “Чингис хаан” тэргүүн зэргийн одон хүртээв

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Баабарын “Цус ойртож тэнэгэрсэн хүмүүсийн цуглаан” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ. 

НИТХ-ын төлөөлөгч П.Наранбаяр “Төсвийн тэлэлтээс улстөрчтэй холбоотой болон хамаарал бүхий бизнесменүүд л хожиж байна” гэв.

Хувиараа бизнес эрхлэгч Т.Нэргүй “Замын-Үүдийн гаалийн мафитай холбогдчихвол 20 саяын татвартай ачааг тав, зургаан саяар хилээр нэвтрүүлдэг” гэснийг “Баримт, үйл явдал”-ын VII нүүрээс уншаарай.

 Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375, 99130850 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг танайд-өнжье туслах-ангилал

“Хонхны дуу”-нд хөглөгдөж өссөн М.Тулгатынд өнжив DNN.mn

“Урьд шөнө хар дарж зүүдэллээ

Урт гар намайг зовооно

Хэлэх үгийг минь боогдуулж

Харах нүдийг халхална

Аз болж хонх дуугарлаа

Арай ядан нойрноос сэрлээ

Хонхны дуу биднийг сэрээ, сэрээ

Хонхны дуу биднийг сэрээ…” хэмээх дуу тэртээ 34 жилийн өмнө Монголын ардчиллыг тамгалсан яах аргагүй тод бүтээл билээ. Жавар тачигнасан жиндүү өвлийн хүйтэнд эрх чөлөөнийхөө төлөө жагссан ард түмний зүрх сэтгэл дэх хүсэл тэмүүлэл, итгэлийн галыг “Хонхны дуу” бадрааж, урам зориг нэмж байв. Шинэ, нээлттэй нийгэм байгуулагдах үйл явц өрнөхтэй зэрэгцэн хүн бүхэнд хүлээлт үүсч байлаа. Тэр үед эх орныхоо ирээдүйг мөрөөдөлдөө зурж, алс холын Америк, Итали, Европын орнуудын хөгжилд хүрэх үүд хаалга нээгдлээ гэж догдолж байсан жаал хүү өнөөдөр өрх гэрийн тэргүүн, гурван хүүхдийн аав болсон байна.

Түүнийг Майнбаярын Тулгат гэдэг. Ардчилсан намынх гэхээр монголчууд бүр ч сайн танина. Багаасаа аав, ах нарынхаа дэргэд ардчиллын үнэт зүйл, үзэл санаагаар хүмүүмжсэн тэрбээр өөрийн гэсэн характертай улстөрч. Харин хувь хүн талаасаа нийгэмд тийм ч нээлттэй биш. Энэ удаа бид М.Тулгатынд өнжихөөр гэрт нь зорьж очлоо. Эднийх 13 дугаар хороололд гурван өрөө орон сууцанд даруухан амьдардаг юм билээ. Ерөнхийдөө минимал хэв маягийг эрхэмлэдэг гэмээр цомхон, бас эмх цэгцтэй. Төгөлдөр хуурын дэргэд хоёр ч хийл хөгжим зэрэгцүүлжээ. Харин хоймортоо гран-при, цом, өргөмжлөл зэргийг эгнүүлэн өрсөн нь нүдэнд туслаа. Бас номын сан нь сонирхол татав. Үүдний өрөөний нэг ханаа тэр чигт нь номын сан болгожээ. Энд англи, монгол, япон хэл дээр бичигдсэн маш олон ном өрөөстэй байв. Хамгийн дээд талын тавиур дээр монгол хэлний тайлбар толь хэд хэд харагдлаа. Доод хэсгүүдэд нь хүүхдэд зориулсан япон номууд зонхилжээ.

М.Тулгат эцэг, эхээсээ хоёулаа. Ганц эгчтэй гэсэн. Одоо ЖАЙКА-д ажилладаг. Түүний аав С.Майнбаяр физикийн багш мэргэжилтэй. Гэвч Ардчилсан хувьсгалаас хойш багшаараа огт ажиллаагүй юм билээ.  Яагаад гэвэл төр эргүүлэх ардчиллын хөдөлгөөнд оролцсон гэх үндэслэлээр халагдаж байж. С.Майнбаяр гуай бол партизан. Тэрбээр “Хонхны дуу”-ны автор, талийгаач С.Цогтсайханы төрсөн ах. Тэд Монгол оронд ардчиллын салхийг эргүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсан хүмүүс. Тэгвэл М.Тулгатын ээж Б.Оюун-Эрдэнэ гуай улсдаа урдаа барьдаг цөөхөн эмч нарын нэг. Хүний эх эмч мэргэжлээр сургуулиа төгсөөд эмгэг судлалын салбарт насаараа ажиллажээ. Аливаа өвчний түүх, оношийг давхар хянаж, нарийн судалж, тогтоодог онцлогтой салбартаа мэргэшсэн чадварлаг эмч. Анагаахын салбарынхан нь “Эмч нарын эмч” гэж хэлдэг.Тэд Булган аймгийн угшилтай хүмүүс. Аавынх нь тал Тэшиг, ээж нь Гурванбулагийнх. С.Майнбаяр гуайн аав Л.Сосорбарам бол тухайн үедээ тун хариуцлагатай ажил хийж байсан хүн. Тэрбээр монгол хэл уран зохиолын багш, сургуулийн захирал, “Пеонерийн үнэн” сонины хариуцлагатай нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байжээ. Тэгвэл М.Тулгатын ээжийнх нь аавыг Улсын хэвлэх үйлдвэрийн орлогч дарга байсан Ц.Бат-Очир гуай гэхээр хуучны улс андахгүй.

М.Тулгатын хүүхэд насны дурсамж “Чингис” зочид буудлын зүүн талд байрлах Сансрын туннелийн хороололтой холбогддог ажээ. Тухайн үед эдний байранд дандаа нам, төрийн удирдах албаны хүмүүс, жүжигчин, зураач гээд олны танил эрхмүүд амьдардаг байж. Тэрбээр энэ тухай ярихдаа “Хотын дарга Л.Лантуу, улс төрийн товчооны Шарав, Ардын зураач Д.Чойдог, эрдэмтэн Ц.Арвий, хөгжмийн зохиолч С.Мааяа гуай, Ардын жүжигчин Н.Сувдаа гуайнх гээд дандаа элит хүмүүс манай орцонд хөршилдөг байсан сан” гэв. Ардчилсан хувьсгал эхэлж байх үед мань эр дөрөвдүгээр ангийн сурагч байж. Гэрт нь Ардчилсан хувьсгалын партизанууд, аавынх нь найз нөхөд ирж ардчилал эрх чөлөөний талаар сонирхолтой яриа өрнүүлдэг байсан нь одоо ч санаанд нь тод үлджээ. Тэр цагийнх нь дурсамжийг уудлахад “Надад тэдний яриа маш сонирхолтой санагддаг байж билээ. Аавын минь хамгийн хайртай дүү С.Цогтсайхан ах байнга манайд ирж тэдэнтэй бас хуучилдаг байв. Би үе, үе 220 мянгат руу өвөөгийндөө очиж хонохоор Цогоо ах байнга л ном уншиж бас бичээд сууж байдаг. Шөнө дунд юм уу үүрээр гэнэт босч ирээд үзэг, цаасаа шүүрч аваад суухад их л гайхдаг байлаа. Одоо бодох нь ээ, гэнэт юм бичих онгод нь орж, тэрийгээ бушуухан цаасан дээр буулгадаг байсан байх. Манай гэрт ардчиллын яриа өрнөдөггүй өдөр гэж бараг байгаагүй. Би дөрөвдүгээр ангийн хүүхэд гэхэд улс төрийн сүрхий идэвхтэй болчихсон байсан. Тухайн үед уйгаржин бичиг, Чингис хаан гээд үндэсний үнэт зүйлүүд сэргэн түрж гарч ирж байв. “Улаан-Од” сонинд нийтлэгдсэн Монголын нууц товчооны цуврал 21 хөрөг, Баабар гуайн “Бүү март, Мартвал сөнө” ном зэргийг шимтэн уншдаг байлаа. Ямар сайндаа конкурсийнхээ гадаад хэл, математикийн шалгалтыг онц өгчихөөд нийгмийн ухааны шалгалтад бүдэрчихэв дээ. Арга ч үгүй биз, ардчиллаар “өвчилсөн” байсан хүүхэд Марксизм, Ленинзмийн асуултууд ороод ирэнгүүт үсрэхгүй хаачих вэ” гээд инээв. Тэрбээр математик, физик, мэдээлэл зүйн улс, хотын олимпиадуудад оролцож байжээ. Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадаас хүрэл медаль авч МУИС-ийн программ хангамжийн ангид урилгаар элсэн орж байв. Гэвч түүний туйлын зорилго өндөр хөгжилтэй орон руу тэр дундаа арлын Японд очиж сурах байжээ. Ингээд төд удалгүй англи хэлийг өөд уруугүй цээжилж Японы Засгийн газрын тэтгэлэг авч чадсан байна. Хоёрдугаар курстээ орох жил Япон явж, тэндээ эдийн засгаар бакалавр, магистраа дүүргэжээ. Их сургуулиа төгсөөд Японд мэдээлэл харилцааны технологийн томоохон компанид ажиллаж байгаад 2010 онд Монголдоо ирсэн байна. Биднийг ийн ярилцан суух зуурт гэрийн эзэгтэй гарын бялуугаараа дайлав. Өнгө өнгийн амтат бялуу, кексийг ширээнд өрсний дараа хүүхдүүдээ урилаа. Гэрийн эзэгтэйн нэрийг Кида Эми гэдэг бөгөөд япон бүсгүй аж. Одоо Японы Элчин сайдын яамны Өвсний үндэс хөтөлбөрийн гэрээт ажилтан юм байна. Тэд оюутан байхдаа танилцаад гэр бүл болжээ. Эднийх гурван хүүхэдтэй. Том хүү Т.Хант одоо 10 дугаар ангид сурдаг. Дунд охин Т.Есүй наймдугаар анги. Хөгжим бүжгийн коллежийн хийл хөгжмийн ангийн сурагч. Бага хүү Т.Амар хоёрдугаар анги. Том болон бага хөвгүүд гэрийнхээ хажуу талын улсын сургуульд сурдаг юм билээ. Хүүхдүүд хичээлийнхээ хажуугаар соробан сампин, Хүүхдийн ордны төгөлдөр хуурын дамжаа, балетын дугуйланд явдаг аж. Аав улс төрийн ажилтай болохоор тэр бүр хүүхдүүдээ зөөж, авч чаддаггүй гээд үнэнээ хэлнэ лээ. Харин гэрийн эзэгтэй энэ бүх ажлыг амжуулдаг байна. Бас өдөр бүр оройн хоолны дараа хүүхдийнхээ хөгжмийг нь давтуулдаг гэнэ. “Манай хүн нэг өдөр ч алгасч үзээгүй” гээд гэрийн эзнийг хэлэхэд эхнэр нь “Ер нь хичээл зүтгэл юу юунаас чухал. Хэчнээн дугуйланд сурдаг байлаа гээд өөрөө маш сайн давтаж хичээхгүй бол үр дүнгүй. Тэгэхээр хүүхэд гэртээ хэр их давтахаас шалтгаалж амжилт нь тодорхойлогдоно” гээд инээмсэглэв. К.Эми монголоор их сайн ярихаас гадна энгийн хөгжилтэй маягийн бүсгүй байлаа. Ийн биднийг ярилцаж байх зуурт хажуу өрөөнд төгөлдөр хуур, хийл хөгжим хосолсон сайхан аялгуу эгшиглэв. “Хүүхдүүд маань ирсэн зочдоо хүндэтгэж хөгжим тоглох гэж байна” гээд биднийг нөгөө өрөө рүү урилаа. Т.Хант, Т.Есүй хоёр Чайковскийн аялгууг өргөн барив. Үнэхээр эвлэгхэн тоглодог сүрхий авьяастай хүүхдүүд юм. Тэд өөрсдийнхөө насны ангилалд Монголдоо шилдэг болохыг авсан шагнал, цомууд нь аргагүй батлах аж. Т.Есүй охин жирийн сургуульд сурдаг байхдаа Чех улсад болдог олон улсын өсвөрийн хийлчдийн уралдаанд II байр эзэлж байсан гэнэ. Тухайн үед мэргэжлийн сургуулийн хүүхдүүдээс өндөр амжилт үзүүлсэн гээд гэр бүлийнхэн нь охиноор бахархан ярив. Мөн балетчин Д.Алтанхуягийн найруулдаг “Цөмөөхэй”-гийн гол дүр болох Кларад сонгогдож тоглосон байна. Т.Хант бас Монголын хүүхдийн ордны хийл хөгжмийн уралдаанд гран при авсан байна. К.Эми гурван хүүхдийнхээ хичээл сурлага, урлаг соёлд үзүүлсэн амжилтуудыг тус бүрд нь зузаан гэгч нь хавтсанд нямбай хадгалжээ. Энэ тухай тэрбээр ярихдаа “Монголд аягүй их өргөмжлөл өгдөг. Японд тийм биш болохоор би тоохгүй хаячихдаг байсан. Тэгээд байнга өгдөг гэдгийг ойлгоод хадгалахаар шийдсэн” гээд инээв. К.Эми цаг руу харснаа “Уучлаарай. Охиныг балетын дугуйланд нь хүргэх цаг боллоо. Бид явчихаад ирье. Түр хүлээж байгаарай” гээд хувцаслав. Энэ үед аав нь “Манай охин надаас илүү завгүй. Хичээл сургууль, дугуйлан гээд манай гэрийн хамгийн завгүй хүн” гээд охиндоо амжилт хүсэв. М.Тулгатын гэр бүл нэг нэгэндээ үнэхээр хүндэтгэлтэй эелдэг харилцаатай улс юм. Ээж, аав хоёр бол хүүхдүүдээ маш сайн хүмүүжүүлсэн нь тэдний биеэ авч яваа байдал, төлөвшлөөс илэрхий харагдана. “Уучлаарай”, “Баярлалаа” гэдэг үгийг бие биедээ харамгүй хэлэх нь үнэхээр сайхан.

Ээж, охин хоёр түгжрэлийн цаг эхлэхээс өмнө бушуухан хөдөлье гээд яаравчлав. Бидний яриа ч хотын түгжрэл рүү чиглэлээ. Нийслэлийн ИТХ-д хоёр, гурван удаа сонгогдсон М.Тулгатын хувьд ямар шийдэл олж хардаг талаар сонирхтол том хүү Т.Хант зөөлөн алхаж ирээд аав руугаа дөхөж суув. “Томоохон хотуудын түгжрэлийг шийдэх энгийн арга бол массаар нь тээвэрлэх байдаг. Дэлхийн эхний 100 хот таваас дээш сая хүн амтай. Манайх шиг 1.6 сая хүнтэй хотод нийтийн тээврээ хөгжүүлчихвэл түгжрэлийг тав дахин бууруулах боломжтой. Хэт төвлөрөл, даац хэтрэлт гээд байгаа. Энэ ерөөсөө биш. Токио гэхэд 37 сая, Дели 32 сая, Шанхай 30 сая хүн амтай. Даац хэтрүүлээд явдаг бол жинхэнэ гамшиг болно шүү дээ. Ер нь 1-2 сая хүн амтай хот менежмент хийхэд тохиромжтой гэж үздэг. Хотыг гоё аваад явахад амархан. Манайх ямар ч асуудалгүй хөгжих боломжтой. Харамсалтай нь хөдөөнөөс шилжин ирэгсдээ хөөгөөд л их дээд сургуулиудаа хотоос гаргана гэхчлэн дандаа буруу концепци яваад байгаа. Хотын оршин суугчдын өдөр тутмын зорчих хөдөлгөөнд нийтийн тээвэр хэрэглэх ёстой. Гэтэл жилээс жилд хүн ам өсч байхад нийтийн тээврийн хэрэглэгчид буурч байгаа. Өнөөдөр нийтийн тээвэр дампуу байгаагаас болж хүмүүс хувийн унаа руугаа хошуурч байна. Метрог дунд, урт хугацаандаа төлөвлөөд явах нь зөв. Газар доорх дулаан хотыг бий болгоно. Өнөөдөр түгжрэлийг нийтийн тээврээр шийдэхийн тулд маршрутын зохион байгуулалтыг яаралтай өөрчлөх хэрэгтэй. Төв шугамтайгаа богино эргэлтээр холбогддог болох ёстой. Офицероос Таваншар хүртэлх 22 км-т автобус хоёр минут тутамд зогсолтгүй ирэх зохион байгуулалтыг бий болговол шийдэгдчихнэ. Одоо зам хаах, төлбөр тогтоох, торгох, тоо хэмжээ заах байдлаар шийдэл эрэлхийлж болохгүй. Зах зээлийн хөгжлийн жам ёсны асуудлаар шийдэгдэх ёстой. Өнөөдөр социалист арга барилаар хотыг удирдах гээд байгаагаас бүх буруу эхэлнэ” гэлээ. Энэ үед аавынхаа яриаг сонсож суусан Т.Хант “Сургууль дээр “Танай аав юу хийдэг вэ” гэж хүүхдүүд асуухаар нь “Улстөрч” гэж хариулдаг. “Танай аав эрх мэдэлтэй болохоороо юу хийх вэ” гэхэд нь “Хотын хэрэггүй хашааг байхгүй болгоно. Түгжрэлийг бас арилгана” гэж хэлдэг. “Яаж түгжрэлийг байхгүй болгох юм бэ. Улаанбаатараас түгжрэл хэзээ ч арилахгүй” гээд хүүхдүүд инээгээд байдаг. Харин би яаж түгжрэл байхгүй болохыг нь хэлж мэдэхгүй болохоор хариулж чаддаггүй байсан. Сая аавыг ярихад маш сайн ойлголоо” гээд аав руу хараад инээмсэглэв.

Хажууд М.Тулгатын бага хүү Т.Амар дөрөв болон таван талт шоог тасралтгүй эвлүүлэн сууна. Гар хурууны хөдөлгөөн нь хурдан шаламгай гэж жигтэйхэн. Гурван оронтой тоог тооны машин шиг л хурдан үржүүлээд хариуг нь хэлж орхив. Хүү бас хийл хөгжим хөөрхөн тоглочихдог авьяастай юм билээ. Удалгүй хаалга дуугарч гэрийн эзэгтэй орж ирэв. К.Эми айлын ганц охин юм байна. Аав, ээж нь өвөөгийнх нь цахилгааны барааны дэлгүүрийн санхүү, борлуулалт хариуцан ажилладаг байжээ. Аав нь сүүлд өөрийнхөө сонирхлоор удон гоймонгийн газар ажиллуулдаг болсон гэнэ. Энэ газар нь Францын “Mi­chelin Guide” рестораны зэрэглэл тогтоодог алдартай хөтөч номд орсон гэхээр нэлээд хөдөлмөрч хүмүүс аж. К.Эми хадмуудынхаа талаар ярихдаа “Манай хүн Японд сурдаг байхдаа аав, ээж рүүгээ захидал бичдэг байв. Тэр үед интернэт хөгжөөгүй ч байж. Хариу нь тээ хойно, хэдэн сарын дараа ирнэ. Хадмууд маань надад үнэхээр сайн. Төрсөн охин шигээ хандаж, хайрладагт үнэхээр баярладаг. Одоо сошиал хөгжчихсөн болохоор бид Япон руу байнга л аав, ээжтэйгээ царайгаа хараад ярьдаг” гэв. Түүнээс нөхрийнхөө улс төрийнх нь замналын талаар ямар бодолтой байдгийг сонирхоход “Манай хүн Японд оюутан байхын нийгмийн идэвхтэй бас өөрийн гэсэн үнэт зүйл, үзэл бодол, хүсэл зорилготой байсан. Одоо ч тэр байр суурь нь хэвээрээ байгаа. Монгол орноо жаахан ч гэсэн сайн, сайхан болгочихвол миний хүүхдүүдийн ирээдүй юм даа гээд нөхрийгөө дэмждэг. Анх Тулгааг улс төрд ороход нь бид хоёр нэг л зарчим баримтална гээд ярилцаж байсан. Цэвэр идеальны улстөрч байх ёстой гэж. Би нөхрийгөө ёс зүйтэй, үзэл бодолдоо тууштай, зөв улстөрч гэдгээр нь үнэхээр бахархдаг” гэв.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

МАН найман жил засаглахдаа яагаад юу ч хийсэнгүй вэ? DNN.mn

Эрх баригч МАН сүүлийн найман жил засаглаж, Монгол төрийг удирдаж байна. 2016 онд засгийн эрхийг авч Ж.Эрдэнэбат Ерөнхий сайд болсноос хойш, он гарсаар найм дахь жилийнхээ сонгуультай золгож байна. Ингэж найман жил засаглан, ард түмний итгэлийг хүлээн дараалсан хоёр сонгуульд үнэмлэхүй ялалт байгуулсан ч улс орны хөгжилд нэмэр болохоор ганц ч бүтээн байгуулалт хийсэнгүй. Хэдэн мухар төмөр зам л тавилаа. Өөрөөр хийсэн бүтээсэн юм алга. Харин АН-ын үед 100 хувь эх орны мэдэлд авчирсан Эрдэнэт үйлдвэрийг хураан авч, мөн тэртээ тэргүй ажил нь хууль журмынхаа дагуу явж байсан Оюу толгойн далд бүтээн байгуулалтыг өөрсдөө явуулсан мэтээр шоу хийсэн. Өөрөөр гийгүүлсэн юм үнэндээ байхгүй. Эрдэнэтийг булаан авсан шигээ Салхитын мөнгөний ордоос аваад аль л мөнгөтэй, өнгөтэй бүхнийг төр дээрэмдэж авсан. “Эрдэнэс Таван толгой”-д бүрэн эрхт төлөөлөгч томилоод л, орон нутгийн гэгдэх Ажнай Бат-Эрдэнийн “Таван толгой”-д мөн л бүрэн эрхт төлөөлөгч томилоод. Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэр, өөр юу байна, бүх л газрыг булаан авч, данс тооцоог нь атган, өөрсдийнхөө төлөөлөгчдөө томилсон. Ард түмэн Ардын намыг юу ч хийсэнгүй, дээрээс нь нүүрсний хэргээс аваад улс орноо тонон дээрэмдэж, чоно борооноор гэдэг шиг Ковидоор далимдуулан байгаа бүхнээ цөлмөснийг хорсолтойгоор ярьж байна. Үнэхээр л эрх баригч энэ нам эх орноо элгээр нь бүрмөсөн хэвтүүлчихлээ.

Сонгогч олон итгэл хүлээлгээд байхад олны итгэлийг яагаад зүтгэлээр хариулж болдоггүй юм бол, яагаад засгийн эрхийг авчихаад улс орныхоо төлөө юу ч хийдэггүй юм бол гээд нарийн ажиглаад байхаар МАН-ын цаана Орос байдаг юм шиг байна. Тиймдээ энэ намын ярьсан, хэлсэн бүхэн хий хоосон үг байдаг бололтой. Ард түмэндээ хүнийрхүү сэтгэлээр хүйтэн хандаад байдгийн учир нь үүнтэй холбоотой юм шиг байна. Бүгдээрээ бодъё л доо. Төмөр зам, цахилгаан станц, усан цахилгаан станц гээд улс орны жинхэнэ гол стратегийн том том төслүүд яагаад энэ олон жил яригдаад эцэст нь үлгэр болоод жаргав.Ховдын Эрдэнэбүрэнгийн УЦС мөн Шүрэн, Эгийн голын УЦС, Багануур, Тавдугаар цахилгаан станц гээд манай ярьсан бүхэн Оросын болоод Оросыг хамгаалагч МАН-ын улстөрчдийн эсэргүүцэлтэй тулаад хөдөлдөггүй. “Багануурын цахилгаан станцыг танай намын нөхөд зогсоосон. Тэд арай тагнуул биш биз дээ. Хоёр УЦС-ын ажил өнөөдрийг хүртэл яваагүй. Цахилгаан эрчим хүчээ нэмэгдүүлэхээр хийсэн оролдлого болгоныг үгүйсгэдэг бүхэл бүтэн бүлэгтэй болчихлоо. Энэ хүмүүс ямар зорилготой вэ” гэж УИХ-ын гишүүн Н.Ганибал чуулган дээр МАН-ын нөхдөөс ам асууж байсан.

Эрдэнэбүрэнгийн УЦС аль 1960-аад оны дунд үеэс яригдсан ч одоо хэр нь ажилд ороогүй байна. Хэрвээ энэ станц ажилд орвол баруун аймгууд эрчим хүчээр хангагдана. Эгийн голын усан цахилгаан станц ямар эсэргүүцэлтэй тулж ирснийг бүгд мэдэж байгаа. “Байгаль нуур сүйрнэ” гээд оросууд тэгнээд хэвтчихдэг. Оросоос манайд ирсэн сэтэртэй бүхэн “Монголчууд нэг ч цахилгаан станц болон УЦС барьж болохгүй. III цахилгаан станцыг чинь бид өргөтгөж өгөхөд анхааръя. Эрчим хүчний хэрэгцээг чинь Галуут нуурын УЦС-аас хангах болно” гэж хэлэхэд манай эрх баригчид үг дуугүй толгой дохидог. Хоёр жилийн өмнө Засгийн газрынх нь орлогч В.В.Абрамченко гэдэг авгай ирээд ташаа тулан даналзаад юу болов. “Тусгаар улс байна даа, өөрсдөө станцаа мэддэггүй юм уу” гэхэд Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатар “Манай улс 1990-ээд оны эхээр Монголоос ОХУ руу орсон ямар нэгэн гол нуур дээр УЦС баривал Оросын талаас зөвшөөрөл авахаар гэрээ байгуулсан. Тиймээс Эгийн голын УЦС дээр Оросоос зөвшөөрөл авах ёстой” гэж хэлж байсан. Зөвхөн Ч.Хүрэлбаатар ч биш Ардын намын эрх баригчид бүгд Оросоос асууна гэдгээ хэлнэ. Оросууд бүр сүүлдээ усны нөөц бий болгохыг ч хорьж цагддаг болсон. Хэдэн жилийн өмнө Улз гол дээр инженерийн байгууламж барьж байна, усны нөөц бий болгож байна гэж яаж дарамталж байлаа.

Цахилгаан станц болоод УЦС-ын тухайд ийм хөөрхийлөлтэй, өрөвдмөөр арчаагүй үнэн дүр байдал харагдаж байна. Тэгвэл Монголд үйл ажиллагаа явуулж байсан Канадын “Хан ресурс” ураны компанийг мөн л оросууд болиулж, Монголыг хөгжүүлэх барууны хөрөнгө оруулалтыг таслан зогсоосон. Үүнийг хийсэн хүн нь тухайн үед Ардын намын дарга, Ерөнхий сайд байсан С.Баяр. Тэрбээр 2008 оны хавар Орост айлчилсныхаа дараа шууд Мардайн ордтой танилцаж, тэндээсээ нисдэг тэргээр Чита руу Краснокаменскт Приаргуны уурхай, химийн үйлдвэрт зочилсон байдаг. Түүнийг Оросын ураны “Росатом”-ын С.Кириенко авч явсан байдаг. Приаргуны химийн үйлдвэр бол хуучин Зөвлөлтийн цөмийн цэнэгт хошуунуудыг хийдэг байсан газар. С.Баяр Приаргуны үйлдвэрт очоод ирснийхээ дараа ҮАБЗ-өөр зөвлөмж гаргуулж, цацраг идэвхит ашигт малтмал болон цөмийн энергийн тухай хуулийг батлуулсан. Энэ бүхнийг Оросын үгээр хийсэн нь хэнд ч тодорхой. Канадын “Хан ресурс” Монголын Засгийн газрыг арбитрын шүүхэд өгч 350 сая ам.доллар нэхэмжлэхэд, мөнгийг нь бид төлчихнө гэж оросууд хэлсэн ч төлөөгүй. Сүүлдээ хуульч гаргаж өгье, арбитрт ялагдахгүй гэсэн ч тэр бүхэн худлаа болж манай улс 70 сая ам.долларын өрөнд унаж байсан. Тэгвэл Америкууд Мянганы сорилтын сангаар дамжуулаад манай төмөр замыг хоёр болгож, хос төмөр зам тавих ажил Да.Ганболдыг Төмөр замын хэрэг эрхлэх газрын дарга байхад шийдэгдсэн байсан ч Орос болиулсан.

“Мянганы сорилтын сан манайд 188 сая ам.доллартай тэнцэх хэмжээний буцалтгүй тусламж олгоё гэсэн шийдвэрт хүрээд, хоёр жил гаруй хөөцөлдсөний эцэст энэ төсөл батлагдаад гарын үсэг зурагдчихсан, яг хэрэгжиж эхлэхийн даваан дээр Оросын тал эсэргүүцсэн. Хамтарсан аж ахуйн нэгж учраас гадаадын гуравдагч улсын хөрөнгө оруулалтыг хийлгэхгүй гэсэн болзол тавьсан. Өөрийнхөө нутаг дээр байгаа төмөр замыг шинэчлэх асуудлыг Монгол Улс өөрөө мэддэггүй. Бид стратегийн ордуудаа түшиглээд аль улс руу юу зөөх, ямар үнээр худалдахаа 100 хувь бие дааж шийдэх бололцоогүй болоод байна” гэж Да.Ганболд тухайн үед харамсалтайгаар хэлж байсан. Хос төмөр замтай болж бидний хараанаас алдуурах нь гэдгийг оросууд мэдээд, төмөр замын дарга В.И.Якунин Монголд сандран ирж байсан. “Үнэгүй бяслаг зөвхөн хулганын хавханд л байдаг” гээд шууд болиулсныг бид мэднэ. Хэрвээ 2010-аад оны үед өргөн нарийн хос төмөр замтай болчихсон бол Монгол Улс өнөөдөр Япон, Солонгос, Хятад, Энэтхэг, Америк, Европын бүх оронтой төмөр замаар дамжин холбогдох хөгжлийн хамгийн том үүр уурхай нээгдэх байлаа. Гэвч энэхүү алтан боломжийг бид Оросын үгэнд автаж алдсан.“Богдхан” төмөр зам гэж бас нэг тод жишээ байна. 2014 онд Монгол Улсын Зам тээврийн яам, ОХУ-ын “Оросын төмөр замууд” хувьцаат нийгэмлэг хооронд байгуулсан “Улаанбаатар төмөр замын шинэчлэл, хөгжлийн стратегийн түншлэлийн хэлэлцээр”-ийн дагуу “Богдхан” төмөр замыг тавихаар тохирсон. Рашаант өртөөнөөс Богд уулын урдуур тойрч Мааньт өртөөтэй холбогдох бөгөөд Төв аймгийн Алтанбулаг, Сэргэлэн болон Багахангай, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн газар нутгийг дамжин 170 км үргэлжлэхээр ТЭЗҮ нь батлагдаж, шаваа тавьсан ч одоо хүртэл сураг чимээгүй. Сүүлд, Зам тээврийн сайд С.Бямбацогт “Богдхан төмөр замын төсөл өндөр үнээр хийгдсэнийг шалгахаар бүтээн байгуулалтын ажлыг зогсоосон” гэж мэдэгдсэн. Уул нь энэ төмөр зам экспорт, импортын ачаа тээврийг Богд уулын урдуур тойруулж, хотын түгжрэлийг 57 хувь бууруулах, Хөшигийн хөндийн дагуул хотуудын бүтээн байгуулалт эрчимжиж, тээвэр логистик бүхий эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулагдах ач холбогдолтой байсан. Сая хотод тэг зогсолт болоход 47 удаа галт тэрэг нэвтэрсэн нь гол нөлөө боллоо гэдгийг албаныхан хэлж байсан. Гэтэл хотын түгжээг бууруулах Богдхан төмөр зам бас л оросуудын биднийгээ могдорлох ээлжит үлгэр байв уу. “Бид хийгээд өгье, бидэнтэй л хамт бай” гэж оросууд хэлдэг. Ардын намынхан тэр үгэнд нь итгээд “орос ах” хийгээд өгнө гээд хий хоосон горьдож хөөрцгөөдөг. Нөгөөдүүл нь хийсэн ч юм байхгүй, эцэст нь Монголын бүтээн байгуулалтын том ажлууд дээр өгүүлсэнчлэн таг зогсдог. Ардын намыг ард нийтээрээ сонгосноор улс орон ийм байдалтай явж ирлээ. Тэгэхээр Оросын үгнээс гардаггүй, Монголдоо юу ч хийдэггүй энэ намыг дахин сонгож төрийг удирдуулах хэрэг байна уу. Ер нь оросуудын байгуулж өгсөн нам ч гэж ярьдаг. Бүтээн байгуулалт гээд үзэхээр АН-ын үед л бүх ажил бужигнаж эхэлсэн байдаг. Н.Алтанхуягийн Засгийн газар гарч ирээд яаж ажиллаж байлаа. Ганцхан жишээ хэлэхэд ихэнх аймгийг нийслэл хоттой засмал замаар холбож, “гудамж” төслөөр хот өнгөө засч, Э.Бат-Үүл гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг эхлүүлж Токио, Сөүлтэй өрсөлдөх шинэ Улаанбаатарыг бий болгохоор зүтгэж байв. З.Энхболд Таван толгойг ард түмэнд үлдээсэн, Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар Оюу толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг хийсэн, Эрдэнэтийг эх орондоо авчирсан гээд өнөөдөр ард түмнийг хоногийн хоолтой нь залгуулж байгаа энэ бүх ажлыг ардчиллынхан дөрвөн жил засаглахдаа хийсэн байдаг. Ардчиллынхан ажил хийгээд, бүтээн байгуулалт өрнөөд ард түмний цалин цаваг нэмэгдээд, амьдрал өөрчлөгдөөд ирэнгүүт Ардын намынхан сурснаараа дагуулж гуядах ажлаа эхэлдэг. Амьдрал дээшилсэн хүмүүсийн омог дээр АН-ыг яаж тонгорч шороонд булахаа МАН-ынхан сайн чадна. Тэгээд л төрийн сэнтийд гараад ирдэг. МАН засагласан найман жилд татвар нэмэгдэж, цалин буурч, ард түмний нүдний гал бөхөхийг бид харж байна. Авлигажсан улс хэрхэн яаж дампуурч болдгийг бид биеэрээ мэдэрч байна. Хот маань автобус унаа ч байхгүй өвлийн хүйтэнтэй золгож, гудманд гуйлгачин мэт чичирсэн ард түмнээ харахад хөөрхийлөлтэй байна. Ийм улсад хэн аж төрөхийг бодох юм бэ. Япон, Солонгос гарах гэж нийтээрээ зүтгэж байгааг буруутгах аргагүй. Тиймээс монголчууд минь ирэх оны сонгуулиа бодолтой хийгээрэй дээ. МАН-ын цаана Орос байдгийг мартаж болохгүй. Орос биднийг огтоос хөгжүүлдэггүй гэдгийг санах хэрэгтэй. Гэхдээ яг үнэндээ бол Орос биднийг хөгжүүлэх үүрэггүй. Дэлхийн түүхэнд ах дүү улс гэж байдаггүй. Монголыг хөгжүүлнэ гэдэг Оросын эрх ашигт өөрт нь хохиролтой. Харин орос ах нар хийж өгнө, тэд л биднийг хөгжүүлнэ гэж итгэн хөөрцөглөж тэнэглэдэг МАН-аас салах хэрэгтэй.

Д.Батболд

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал шинжлэх-ухаан-технологи

Т.Ням-Очир: Японы Тоёота дэлхийг байлдан дагуулсныг Чингис хааны маркетинг ашигласан гэж ярьдаг DNN.mn

Өнөөдөр Монгол бахархлын өдөр. Японы монголч эрдэмтэн Кобаяши Такаширогийн бичсэн “Чингис хаан” ном уншигчдын гарт хүрэхэд бэлэн болжээ. Номын редактор, Төвөд судлаач Т.Ням–Очиртой япон эрдэмтэн Чингис хааныг хэрхэн харж “нээсэн” талаар ярилцлаа.

-Чингис хааны талаарх ном бүтээл дотоодод болон олон улсад олон бий. Тэр дундаа Кобаяши Такаширогийн энэ бүтээл ямар онцлогтой юм бэ?

-Кобаяши Такаширо 1940 онд Монголын нууц товчоог япон хэлээр орчуулсан хүн. Тэрбээр 1960 онд япон хүний нүдээр Чингис хааны тухай ном гаргасан. Чингис хаан ном тухайн үедээ их алдаршсан. Кобаяши Такаширо Дэлхийн II дайн дараа Ойрхи Дорнодод дипломатаар ажиллаж байх үедээ перс, араб хэл сураад тэдгээр хэл дээрх Чингис хааны тухай сурвалжуудыг судалсан байгаа юм. Ингээд Чингис хаан номыг бичсэн. Тус үтээлдээ Чингис хаан гэдэг хувь хүнийхээ талаас ямар сонирхолтой хүн байсан юм бэ гэдгийг гаргасан. Өнөөдөр энэ ном бичсэн цагаас хойш 63 жил өнгөрсөн байна. Энэ хугацаанд мэдээж олон зүйл өөрчлөгдсөн. Гэхдээ сонирхолтой зүйлийг бидэнд үлдээсэн. Жишээ нь, Тэмүүжин гэдэг үг бол төмөрчин, төмрийн дархан гэсэн утгатай үг юм байна гэж Кобаяши Такаширо анх санал дэвшүүлж гаргаж байсан тавьдаг.

Бид Монголын нууц товчоо гээд том байлдан дагуулалт, олон үйл явдлыг хамаарсан судалгаа хийдэг байхад энэ хүн зөвхөн Чингис хаан гэдэг хувь хүнийг төрснөөс нь авахуулаад нас барах хүртэл бүх амьдралыг задлан шинжилсэн. Ингэхдээ хятад, орос, араб, перс, монгол хэл дээрх сурвалжуудыг ашигласан нь маш өргөн цар хүрээтэй бүтээл болж чадсан байдаг. Харин манайд сүүлийн 33 жил зөвхөн Монголын нууц товчоог судлаад Чингис хаан хувь хүнийхээ хувьд хэн байсныг шинжлэх ухааны хялбарчилсан загвараар бичиж үзээгүй юм билээ.

-Энэ бүтээлийг эхлээд монгол бичгээр хөрвүүлсэн гэв үү?

-Өмнөдмонголын эрдэмтэн Даланбаяр анх монгол хэл рүү хөрвүүлж, надад Монголд монгол бичгээр хэвлүүлэх хүсэлт тавьсан юм. Түүнийг нь ёсоор болгосон. Гэхдээ энэ бүтээлийг ингээд орхих ёсгүй, кириллээр монголчуудад дэлгэрүүлье гэж бодсон.

Миний мэргэжил бол монгол хэл, уран зохиолын багш. 2008-2023 он хүртэл 15 жилийн хугацаанд Монгол болон Өмнөдмонголд Чингис хаан тахилга байдаг газарт судалгаа хийсэн хүн. Монгол бахархлын өдрийг нийтээрээ тэмдэглэж эхэлснээс хойш жил бүр энэ өдрийг угтаж Чингис хааны талаарх бүтээл түмэнд хүргэхийг хүсдэг. Анх “Чингис хааны шүтээн хөрөг” ном, Чингис хааны Эзэн сангийн тайлбар, “Чингис хааны тайлга тахилгын соёлын чадавх” зэрэг ном гаргасан. Түүнээс гадна би сүүлийн гурван жил Хэнтий аймгийн Батноров сумын Тэнгэрийн андгай цогцолбор дээр эвент мастер бэлдсэн. Ингээд харахад бид ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдүүдэд Чингис хааны талаарх уншчих шинжлэх ухааны хялбаршуулсан ном бичдэггүй юм байна. Эсвэл сургуулийн өмнөх насныханд зориулсан комикс, эсвэл шууд Монголын нууц товчоо уншуулдаг. Энэ дунд 3-9 дүгээр ангийнхан гэсэн хоосон оройн зай үлддэг. Энэ орон зайг нөхөхөд Кобаяши Такаширогийн “Чингис хаан” ном тохирно гэж харж байгаа. Энэ бүтээлээ цөөхөн хувиар хэвлэж, Гандантэгчэнлин хийдийн ойролцоох номын дэлгүүрүүдэд худалдаалана.

-Кобаяши Такаширогийн “Чингис хаан” ном Японы бизнес эрхлэгч, маркетингийнханд бизнесийн гарын авлага болсон гэдэг. Үүнийг тодруулж ярьж өгөхгүй юу?

-Япон хүн гэж хэн билээ. Ямар нарийн нягт нямбай хүмүүс билээ. Энэ хүмүүс 1960 онд дэлхийн тэргүүлэгч гүрэн болохоор ид ажиллаж, бүтээж байх үед Кобаяши Такаширогийн “Чингис хаан” ном тэр үеийн маркетер буюу маркетингийн менежрүүдийн гарын авлага болсон байдаг. Японы бизнесменүүд хоорондоо ярьдаг байж. “Чингис хааны маркетинг гэж ном байна. Жишээ нь, Японы “Тоёота” дэлхийн бүх улсад яг Чингис хаантай адилхан байлдан дагуулсан маркетинг” гэж үздэг. Тоёота үйлдвэрлэл дэлхийн хэрэглээ болж чадсаныг өөр хоорондоо “Чингис хааны маркетинг” гэж хэлдэг байжээ. Өөрөөр хэлбэл, 1960-аад онд Японд бизнес хийж эхэлсэн хүмүүсийн хамгийн их унших дуртай ном нь энэ бүтээл байсан байна. Мэдээж цагийн эрхээр өнөөдөр мартагдсан. Гэхдээ Японы 80-аас дээш насны бизнесменүүдэд энэ ном бол дэлхийг эзэлсэн бизнес босгож гаргахад сэтгэлийн урам зориг өгсөн гэж хэлдэг юм байна.

–Чухам ямар үйл явдал, Чингис хааны ямар зан, үйлдлийг япончууд онцолсон байдаг юм бэ?

-Чингис хааны амьдралын түүх бол маш олон хот улсыг дайлаар мордож, эзэлсэн, маш олон хүнийг хөнөөсөн. Их хатуу түүх. Чингис хаан усыг хамгаална. Газар тариалан эрхэлж байгаа бүх газрыг адууны бэлчээр болгоно гэсэн зорилго тавьсан байдаг. Япончууд бид ямар ч газарт сонгодог технологи зарж, ямар ч шашинтай ямар ч улс төртэй улс байлаа гэсэн хүний хэрэгцээг хангаж чадна гэдэг туйлын зорилго тавьсан. Тэр туйлын зорилгын эрч хүчийг Чингис хааны намтар буюу Кобаяши Такаширогийн “Чингис хаан” номоос авсан гэж үздэг.

Чингис хааны эрхшээлд бүх шашны төлөөлөл, улс үндэстэн орсон. Тэр ганцхан зорилго тавьсан нь энэ бүх үндэстэнд таалагддаг байх ёстой агуулга. Түүнтэй адил Японы компаниуд яг л ийм маркетинг барьдаг байсан. Түүгээрээ “Чингис хаан” номыг бизнесийн цагаан толгой гэж хэлдэг.

-Кобаяши Такаширо олон хэл дээрээс сурвалжаа авсан гэлээ. Магадгүй бидний мэдэхгүй түүх энэ номд дурдагддаг уу?

-Байлгүй яах вэ. Чингис хаан хятад хүнийг хүндэлдэг байсан. “Би хятад хүнийг маш их хүндэлж байна. Ямар ч хувийн өш хонзон байхгүй” гэж хэлсэн байдаг. Гэтэл өнөөдөр Чингис хаан зарлигаар үлдээчихсэн юм биш бид нийтээрээ хятадуудыг үзэн яддаг үзэл байна. Ер нь бид Чингис хааны тухай, юу гэж хэлсэн ямар байр суурьтай байсныг олон хэлний сурвалжаар судалж амжаагүй. Харин перс, турк, араб хэлтэй түүхчид бий болж эхэлж байна. Чингис хаан нөхөрлөл гэдэг зүйлийн үнэ цэнийг байнга төлсөн шүү гэдгийг энэ ном дээр сайн гаргасан. Тиймдээ ч Японы компаниудад байдаг, нэг компанидаа үнэнч байх, насан туршдаа ажилладаг зарчим сүүлийн 100 гаруй жилийн хугацаанд л бий болсон соёл. Энэ соёлыг бий болгоход Кобаяши Такаширогийн “Чингис хаан” бүтээл их нөлөө үзүүлсэн гэж яригддаг.

Б.ЭНХЗАЯА

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Д.Тогтохсүрэн: Ирэх жилийн төсвийн онцлог нь Нийслэлийн төвлөрлийг бууруулж, хөдөөг хөгжүүлэхэд чиглэж байна DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Д.Тогтохсүрэнтэй ярилцлаа.

-Төсвийн алдагдлыг хоёр их наядаас 1.5 их наяд төгрөг болгож бууруулсан гэж Ажлын хэсэг мэдээлсэн. Манай улс сүүлийн жилүүдэд алдагдалтай төсөв батлах болсон. Ирэх жил эдийн засаг гайгүй байна гээд орлогоо дээгүүр төсөөлсөн. Алдагдалгүй төсөв батлах боломж байгаагүй юу?

-Үнэн. Алдагдал гэдэг бол өр. 1.5 их наяд төгрөгийн алдагдлаа нөхөхийн тулд Засгийн газар бонд юм уу, эсвэл зээл авна. Аль аль нь л өрийг нэмэгдүүлнэ. Тиймээс алдагдалгүй батлах ёстой гэдэгт санал нэг байна. Энэ жилийн хувьд орлого тун дажгүй байгаа. Манай экспортын бүтээгдэхүүний дэлхийн зах зээлийн үнэ харьцангуй тогтвортой байна. Нийлүүлэлт сайн байна. Тиймээс их өөдрөг төсөөллийг Засгийн газраас өргөн барьсан байна лээ. Тухайлбал, 60 сая тонн нүүрс экспортолно. Алт, зэс, төмрийн хүдрийг экспортын өмнөх хэмжээнээс нэмэгдүүлнэ гэж тооцсон. Тиймээс ирэх жил экспортын хувьд гайгүй жил байна гэж төсөвлөсөн байна. Үүнээс илүү орлого олох боломж бий юу гэвэл бий. Бүх түвшиндээ шахвал байгаа. Гол нь бид орлогоо оны эхнээс дайчилж ажиллаж байж 27 их наяд төгрөгийн зарлагыг санхүүжүүлж чадна.

-Ажлын хэсгээс зарлагыг 390 тэрбум төгрөгөөр бууруулсан гэсэн үү?

-Орлогыг 590 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн. Зарлагыг 390 тэрбум төгрөгөөр бууруулсан. Зарлагыг бууруулахдаа сайд нарын багцыг 1.88 хувиар хасч 320 тэрбум төгрөгөөр бууруулсан. Мөн зарим хөрөнгө оруулалтын төсөвт өртөг, үнийн дүнгээс хасч нийт 70 орчим тэрбум төгрөг бууруулсан. Ингээд нийт 395 тэрбум төгрөгийн зардлыг хэмнэсэн.

-УИХ-аар дандаа объектийн санхүүжилт ярих юм хэмээх шүүмжлэл бий. Тэгвэл үйлдвэржилт, ажлын байрыг ирэх жилийн төсвөөр хэр нэмэгдүүлж байгаа вэ?

-Энэ жилийн тухайд өмнөх хөрөнгө оруулалтуудаас нэг онцлогтой. Өмнөх нь тойрог, сум хороо дагасан хөрөнгө оруулалтыг их хийдэг байсан. Энэ жилийн онцлог нь бүс нутгийн хөгжил дагасан хөрөнгө оруулалт байгаа юм. Тэр дундаа нэгдүгээрт, эрчим хүч. Хоёрдугаарт, дэд бүтэц. Жишээлбэл, улсын төсөв дээр 20 орчим автозамын төсөл орж ирсэн. Аймгуудыг хооронд нь холбох, мөн аймгаас сум руу холбох дэд бүтцийн төслүүд бий.

Хөрөнгө оруулалт хоёр талтай. Нэг талаас хөрөнгө оруулалт их байх тусам аж ахуйн нэгж, бизнесүүд идэвхжиж тодорхой хэмжээнд ажил хийх сайн талтай. Сул тал нь валютын нөөц, ханшинд нөлөөлөх гээд байдаг. Хөрөнгө оруулалтын төсөл ихэвчлэн импортын бараа шаарддаг сөрөг тал бий. 2024 оны төсвийн нэг онцлог нь Нийслэл Улаанбаатар хотын төвлөрлийг сааруулж, хөдөөг хөгжүүлэхэд чиглэж байна. Энэ чиглэлд хэд хэдэн арга хэмжээ бий. Тухайлбал, суманд ажиллаж байгаа төрийн албан хаагчдад 40 хувийн цалингийн нэмэгдэл олгож байгаа. Аймагт бол 20 хувь. Өөр бусад нийгмийн хамгааллын асуудлууд бий. Үүнийг дагаж төсвийн асуудлууд явж байгаа. Мэдээж бизнесийн эрх зүйн орчнг сайжруулах чиглэлээр мөнгөний бодлогоор авч байгаа арга хэмжээ бий. Энэ долоо хоногт мөнгөний бодлогыг хэлэлцэж батална. Мөнгөний бодлогод зайлшгүй шигтгэх зүйлүүд бий. Инфляцийг 10 хувьд яаж оруулах вэ гэдэг хамгийн чухал байна. Инфляци 10-аас дээш хувьд хүрчихээд байгаа учраас тэтгэврийг 100 мянгаар нэмсэн. Инфляцид хамгийн их өртөж байгаа хэсэг нь бага орлоготой хүмүүс. Тиймээс ажлын хэсэг дээр ярьж байгаад тэтгэврийг 100 мянган төгрөгөөр нэмсэн. Ингэж байж инфляциа гүйцэх юм байна гэж үзсэн.

-Харин ч эсрэгээрээ инфляцийг өдөөх юм биш үү. Инфляцийг нэг оронтой тоонд барина гэсэн ч дөрөвдүгээр сарын 1-нээс тэтгэвэр гэлтгүй цалинг ч мөн нэмэгдүүлж байгаа шүү дээ?

-Мэдээж цалин, тэтгэвэр инфляцид нөлөөлнө. Засгийн газар инфляцитай уялдуулж нэмнэ гэж байгаа. Энэ утгаар дөрөвдүгээр сарын 1-нээс цалин, тэтгэврийг 10 хувиар нэмнэ гэсэн. Жилийн эцсээр инфляци 9.5 хувь руу орох болов уу гэж үзэж байна. Ингэж барих болов уу гэж бодож байна. Өслөө гэхэд 10 хувьд байна. Тиймээс Засгийн газар инфляцийн түвшинтэй уялдуулж 10 хувиар нэмж байгаа юм. Бага тэтгэвэр авч байгаа хүмүүсийн тэтгэвэр 55 мянган төгрөгөөр нэмэгдэж байгаа юм. Гэхдээ орлого нь инфляциа гүйцэхгүй байгаа юм. Тиймээс бага тэтгэвэр авагчдад зориулагдсан бодлого. Энэ нь инфляцид хүчтэй нөлөөлөхгүй байх гэж бодож байна. Тэтгэвэр нэмэгдүүлэх хөрөнгийг тэтгэврийн санд 448 тэрбум төгрөгөөр тавьж өгч байгаа. Тэтгэврийг яаж нэмэгдүүлэх, хэдээр нэмэгдүүлэх, үе шаттай байх эсэх, ялгавартай байх эсэхийг Засгийн газар шийднэ. Тэтгэвэр нэмэгдүүлэх дүн 308 тэрбум төгрөгөөр орж ирснийг 448 тэрбум болгосон. Энэ хүрээнд Засгийн газар ярилцаж яаж нэмэхээ нийгмийн бодлогынхоо арга хэмжээтэй хамтатгаж шийднэ. Бид хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлж байгаа юм.

-Ер нь дундаж давхаргыг нэмэгдүүлэх ямар бодлогыг хэрэгжүүлж байгаа вэ. Дундаж давхарга одоо яг бодитоор хэд байгаа вэ?

-Үндэсний статистикийн газраас гаргасан тоогоор сүүлийн үед ядуурлын түвшин тодорхой хэмжээнд нэмэгдэж байгаа. Энэ нь инфляци, үнийн өсөлттэй холбоотойгоор гарч байгаа тоо. Дундаж давхарга өмнө нь өргөн байсан. Дундаж давхаргынхан хоёр тийшээ яваад байна. Нэг хэсэг нь дээшээ яваад, бусад нь доошоо яваад байна. Угтаа нийгэм тогтвортой байх хамгийн гол зүйл нь дундаж давхарга өргөжиж байх ёстой. Нийгмийн бодлогын хамгийн чухал нь яах аргагүй дундаж давхаргыг нэмэгдүүлэх бодлого байх ёстой. Энэ чиглэл рүү анхаарч байгаа юм бий. Бодлогоор дэмжиж, хэрэгжиж байгаа зарим зүйл бий. Мөн эсрэг явж байгаа зарим нэг зүйл ч байна.

-“Багийн төв, соёлын төвийн төсөвт өртгийг нь их өндрөөр тооцоолсон байна. Тухайлбал, 154 тэрбум төгрөгөөр Соёлын төв барихаар тавьсан байна” гэх шүүмжлэл гарсан. Үүнийг яаж шийдсэн бэ?

-Бүгд зураг төсөвтэй. АУДИТ-ын байгууллагаар хянагдсан. Тиймээс ажлын хэсэг зураг төсөвтэй, АУДИТ-ын байгууллагаар хянагдсан хөрөнгө оруулалтыг хянах, хасах ямар ч шаардлагагүй. Ноднин УИХ төсөв дагуулж тогтоол гаргасан. Тэр нь хөрөнгө оруулалттай холбоотой асуудлаар магадлал гаргая. Түүнийг нь заавал АУДИТ-ын байгууллагаар хянуулъя. АУДИТ-ын байгууллага хянахаар зарим тоо багассан ч гэдэг юм уу янз бүрийн дүгнэлт гардаг. Мэргэжлийн байгууллагын хянасан зүйлийг УИХ хянах шаардлагагүй гэж үзсэн. Соёлын төвийн тухайд хувь байр сууриа илэрхийлэхэд, сумдын иргэдийн ганц цугладаг газар нь Соёлын төв шүү дээ. Зарим хүн Соёлын төвд мөнгө өгөх гээд байна гээд байгаа болохоос үнэн хэрэг дээрээ хөдөөгийн иргэдийн жилдээ тоотой хэд цугладаг, уулздаг, арга хэмжээнд оролцдог гол газар нь Соёлын төв юм. Сүүлийн үед хөрөнгө оруулалт бүх түвшинд нэмэгдэж ирсэн. 1960-1980 онд соёлын төв, сургууль, эмнэлэг, цэцэрлэг, тамгын газрын барилгыг түүхий тоосго ч юм уу, модон материалаар барьсан. Одоо тэр барилгууд нь бүгд шаардлага хангахааргүй болсон. Шинэ үеийн барилга болгох зайлшгүй шаардлагатай болсон. Ирэх жилийн хөрөнгө оруулалтыг хийгээд дуусахаар Монгол Улсын 330 сумын хөрөнгө оруулалтын асуудал овоо шийдэгдэх болов уу гэж бодож байна. Сүүлийн хэдэн жилд энэ чиглэлд маш их хөрөнгө тавьж байгаа. Тиймээс сүүлийн үед бүс нутгийн хөрөнгө оруулалтыг голлоё, сумдын хөрөнгө оруулалтыг больё гэсэн чиглэл барьж байгаа.

-Хавдрын эмнэлгийн барилгын зураг төсөв нь байхгүй учраас эхний ээлжид ахиухан санхүүжилт тавиад эмнэлгийн барилгаа эхлүүлэх саналыг гишүүд гаргаж байсан. Эмнэлгийн бүтээн байгуулалтын хөрөнгө оруулалтыг хэрхэн шийдсэн бол?

-Хоёр арга хэмжээ авсан. Хэлэлцүүлгийн явцад бид сайд нар, ХСҮТ-ийн захиралтай уулзсан. Шинэ эмнэлгийн зураг төсөл одоогоор хийгдэж байна. Зураг төсөв эцэслээгүй учраас үнийн дүн тавих боломжгүй байна гэж ярьцгаасан. Нийгмийн зайлшгүй шаардлага байгаа учраас ямартаа ч барилгын ажлыг нь эхлүүлье гээд төсөвт бид 10 тэрбум төгрөг тавьсан. Зураг төсвийн гэрээ нь анх 900 сая төгрөгөөр хийсэн юм билээ. Гэтэл одоо нөгөө компанийн зүгээс “байршил өөрчлөгдсөн учраас техникийн нөхцөл өөрчлөгдсөн. Тиймээс үнэд өөрчлөлт орсон, 2.5 тэрбум төгрөг” гээд байгаа юм байна. Эдийн засаг, хөгжлийн сайд тэдэнтэй уулзсан. Сайдын багц дээр оны төгсгөлд зураг төсвийн мөнгө үлдэх юм билээ. Тиймээс энэ хөрөнгөөр гэрээг шинэчилж байгуулъя. Амжвал эхний улиралд багтаан зураг төслөө дуусгая. Хоёрдугаар улиралд тендер зарлаж, ямартаа ч 10 тэрбум төгрөгөөр Хавдрын эмнэлгийн суурийн ажлыг эхлүүлье гэсэн чиглэлийг ажлын хэсэг Засгийн газартай ярилцсан. 10 тэрбум төгрөгөөс илүү мөнгө тавивал ашиглаж чадахгүй юм байна гэж бид үзсэн. Учир нь зураг төсөл нь дуусаагүй. Тендер зохион байгуулагдаагүй. Энэ процессуудыг хараад 10 тэрбум төгрөгөөс илүү ажил хийгдэж чадахгүй гэж үзээд шийдсэн. Ямартаа ч хойтон хийгдчих болов уу гэж бодож байна. Зураг төсөв эцэслэж гараагүй учраас нийт өртгийн дүн гараагүй. Нийгмийн зайлшгүй шаардлагын үүднээс зарим нэг ажлыг ингэж эхлүүлэхгүй бол ирэх жил дахиад л яриад сууж байна. Тиймээс ямар ч байсан эхлүүлэх нь зөв гэж үзсэн. Байршил нь БЗД-ийн 11-р хороонд гэсэн.

-Гишүүн бүрийн тойрогт гурван тэрбум төгрөг тусгаж амыг нь таглалаа гэх шүүмжлэл гарсан. Энэ ямар учиртай вэ?

-Гишүүд төсөвт санал өгөхдөө зарим нь 200, 300 тэрбум төгрөгийн санал өгсөн юм билээ. Сангийн яам мэдээж хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жийнэ. Төсөвтэй, зурагтай, ТЭЗҮ нь хийгдсэн, үр ашигтай хөрөнгө оруулалтад төсөв тавьсан. Үүний дараа УИХ дээр ажлын хэсэг ажиллахаар гишүүд баахан санал ирүүлж байгаа юм. Тэр саналууд нь зурагтай, төсөвтэй юу, АДУИТ-аар хянуулсан уу гэдгийг хянаад бололцоотой гэсэн хөрөнгө оруулалтад төсөв тусгасан. УИХ-д орлого нэмээд зарлага нэмэх эрх байхгүй. Зарлага бууруулж зарлага нэмэх эрх бий. Тиймээс энэ агуулгын хүрээнд хандсан. Засгийн газрын харьяа байгууллага болон төсөвт байгууллагаас нийт 18 санал төсөвт тусгагдсан. Засгийн газрын харьяа байгууллага, УИХ-ын харьяа байгууллагын саналыг бүгдийг нь нэгтгэж тусгаж байгаад шийдсэн. УИХ-ын гишүүд төсөвт өртөг нь хэт өндөр санал оруулж ирээд байгаа юм. Төсөвт өртөг хэт өндөр байх нь дараа жилийн төсөвт нөлөөлдөг. Түүний дараа дараагийн жилийн төсөвт нөлөөлдөг. Үүнээс гадна инфляцийн түвшинтэй уялдаж төсөв нэмэгдвэл бүр хэцүү болдог. Тиймээс бид төсөвт өртгийг гурван тэрбумаас хэтрүүлэхгүй. Жил жилд нь барьж дуусгах объект байвал сайн байна. Тэгэхгүй өндөр өртөгтэй бүтээн байгуулалт оруулж ирдэг. Өнөөдөр харахад гайгүй юм шиг боловч хоёр гурван жилийн дараа төсөвт сөрөг нөлөө үзүүлдэг гэдэг агуулгаар нь хандаж гурван тэрбумаас төсөвт өртгийг хэтрүүлэхгүй гэж би ажлын хэсэг дээр ярьж байсан. Үүнийг Г.Ганболд гишүүн чуулганы хуралдаан дээр яриад байх шиг байна лээ. Түүнээс биш танай тойрогт гурван тэрбум төгрөг гэж хуваарилсан асуудал огт байхгүй гэдгийг хариуцлагатай хэлье.

-НӨАТ-ын буцаан олголтыг таван хувь болгох саналыг 100 мянган иргэн дэмжсэн. Хэрвээ НӨАТ-ын буцаан олголтыг нэмчихвэл төсөвт тодотгол хийх үү?

-D-parliament гээд цахим парламенттай болсон. Үүгээр ирж байгаа иргэдийн саналыг УИХ заавал үзэж, судалж, боломж байвал шийдэж байх ёстой. НӨАТ-ын буцаалтыг таван хувь болгох санал 100 гаруй мянган хүний санал авсан. Тиймээс энэ чиглэлээр ажлын хэсэг байгуулсан. Ойрын хугацаанд энэ асуудал орж ирэх болов уу. Тэр үед нь ярилцах байх. Энэ оны төсвийн хувьд хууль эрх зүйн орчин шинэчлэгдээгүй учраас таван хувь болгох асуудал 2024 оны төсөвт оруулах боломжгүй болчихоод байгаа юм. Ер нь цаашдаа татвар, төсөв, Эрүүгийн хуультай холбоотой асуудлаар D-parliament-д санал асуулга явуулахгүй байх ёстой. D-parliament-ын журмыг ойрын үед өөрчлөх чиглэлээр УИХ ажиллаж байна. Иргэдээс “Чи ямар татвар төлөх вэ, чи ямар ял авах вэ” гэж огт асууж болдоггүй. Төрийн бодлогоороо явдаг зүйл. Тиймээс энэ хоёр асуудлаар санал асуулга явуулахгүй байх ёстой.

-Төрийн өмчит компаниудыг нэмбэл ДНБ-д төрийн эзлэх хувь 60 болсон гэж зарим улстөрчид ярьж байна л даа. Энэ бодитой юу?

-60 биш 39 хувь. Сангийн яамны тооцооллоор жилийн эцэс гэхэд ДНБ 75 орчим их наяд болох болов уу гэж тооцоолсон байна лээ. Улсын төсөв 27 их наяд төгрөг байгаа. Тиймээс Төсвийн хүрээний мэдэгдэлд ДНБ-д улсын төсвийн эзлэх хувь 39 гэж бичсэн байна. Сүүлийн үед нэмэгдэж байгаа асуудал бий. Өөрөөр хэлбэл, ДНБ-д улсын төсвийн эзлэх жин нь нэмэгдэж байна гэдэгт санал нэг байна. Хувь хүний хувьд миний нэг санаа зовдог зүйл бол зарлага. Бид сүүлийн үед зарлагаа маш их хэмжээгээр нэмж байна. Энэ жилийн тухайд 4.9 их наяд төгрөгөөр зарлага нэмэгдсэн. Үүний голлох хувийг цалингийн нэмэгдэл эзэлж байна. Цаашид төрийн албан хаагчдын тооны асуудал, энэ олон байшин сав санхүүжүүлдэг зарлагыг өөрчлөх хэрэгтэй байна. Төсвийн шинэчлэл хийнэ гэж байгаа. Бодит байдал дээр төсвийн зарлагын шинэчлэл хийх ёстой гэж би хувьдаа боддог. Одоо яаж байна гэхээр зарлага өсөөд байдаг. Ингээд зарлагадаа тохируулж орлогоо нэмчих гээд байна. Тиймээс цаашдын том асуудал зарлага. Яаж зардлыг бууруулах вэ гэдэгт асуудал байгаа юм. Жишээлбэл, боловсролын зардал хамгийн ихээр нэмэгдэж байна. Таван тэрбум төгрөгөөр 320 хүүхдийн сургууль барилаа гэхэд зарлага нь нэг жилд нэг тэрбум төгрөгийн зардал гаргадаг. Тиймээс цаашид энэ асуудал дээр шинэчлэл хийх ёстой гэж бодож байна.

-Төсөв дагаж өөрчлөгдөж байгаа 21 хууль яг юу руу чиглэж байгаа вэ. Зарим улстөрчдийн зүгээс Улаанбаатар хотын хувь эзэмшдэг уурхай руу чиглэж байна гэж мэдээлж байна л даа?

-21 хуулийн ихэнх нь татвар, 2024 оны төсөвтэй холбоотой. Өөрийн тань ярьж байгаатай холбоотой нь Уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг худалдаж авах биржийн тухай хуультай холбоотой. Гашуунсухайтын төмөр зам хил дээр очоод зогссон. Ачиж буулгах терминал баригдаагүй. Гэтэл ачиж буулгах төхөөрөмжийг хоёр улсын хэлэлцээрээр БНХАУ-ын China energy компани барихаар болсон юм байна лээ. Тэдний зүгээс нүүрсний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлж өг гэсэн шаардлагыг тавьж байгаа. Үүнтэй холбоотой юм бий. Үүнийг ажлын хэсэг дээр бид ярьж байгаад нэрээр нь шахам тодотгоод тавиад өгсөн юм бий. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний биржийн хуулийг дагасан Тендерийн хууль бий. Үүнд зөвхөн хугацаа бий. Хэрэгжих хугацаатай холбоотой асуудал бий. Үүнийг би ойлгохдоо нийслэлийн уурхайтай холбоотой биш, төмөр замын ачиж буулгах төхөөрөмжтэй холбоотой. Энэ асуудлаар хоёр улсын Засгийн газар хооронд хийгдсэн гэрээний дагуу Уул уурхайн бүтээгдэхүүний биржийн хууль, Тендерийн хуульд жаахан жаахан өөрчлөлт орж байгаа. Хууль дээр тодотгож бичсэн байгаа. Тодруулбал, “төмөр замын бүтээн байгуулалтын ажил хийгдэж байгаа”, “УИХ-ын шийдвэртэй” гэж тодотгож бичсэн. Терминал барихтай холбоотой шийдвэрийг УИХ долдугаар сарын 7-нд гаргасан. Гуравдугаарт, “энэ хоёр шаардлагыг хангасан төрийн өмчит компанид хоёр эрх олгож байгаа. Нэгдүгээрх эрх нь, биржийн үнээр бүтээгдэхүүнээ зарна. Хоёрдугаарх нь, шууд гэрээ байгуулна гэж байгаа. Үүнийгээ дээр хэлснээр тодотгосон. Тиймээс зөвхөн терминалтай холбоотой асуудлаар юм.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ