Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Нийслэлийн 45 дугаар сургуулийн баруун талд байрлах “Орбита” нүдний эмнэлэг үйлчлүүлэгчдийн хөлд дарагджээ. Сүүлийн үеийн дэвшилтэт тоног төхөөрөмж ашиглаж нүдний зураг дардаг цөөхөн эмнэлгийн нэг нь “Орбита”. Тийм ч учраас энд дараалал их. Бусад эмнэлгийн эмч нар нарийн шинжилгээ шаардлагатай үйлчлүүлэгчдээ “Орбита” эмнэлэг рүү явуулдаг юм байна. Үйлчлүүлэгчдийн цөм нь бага ангийн хүүхдүүд. Цэцэрлэгийн насны хүүхдүүд ч байна. Шинжилгээ өгөхийн өмнө нүдэндээ шингэн дусаалгасан тэд час хийтэл уйлах аж. Зовиурласан хүүхдүүдийн заримынх нь нүд бүлцийж хавджээ. Эмч нарын онцолж байгаагаар энд ирсэн хүүхдүүд дэлгэцийн хамаарлаас шалтгаалж хараа нь доголдсон гэнэ. Цаг алдалгүй эмчлэхгүй бол солир болох, цаашлаад хараагаа алдах ч эрсдэлтэй юм байна.

Бид ХУД-ийн иргэн О.Цэгмид хүүхдээ үзүүлэхээр дугаарлаж байхад нь цөөн хором ярилцлаа.

-Таны хүүхдийн хараанд ямар өөрчлөлт гарав?

-Нүдний хараанд нь өөрчлөлт ороод энд ирлээ. “Солонго” эмнэлэгт хандсан ч энд нарийн шинжилгээ хийлгэхийг зөвлөсөн.

-Хараанд нь өөрчлөлт гараад хэр удаж байна вэ?

-Миний хүү зургаан настай. Өнгөрсөн намар нэгдүгээр ангид орсон. Сүүлийн жил орчмын хугацаанд л хараа нь муудсан. Хичээл дээр суухдаа самбарт бичсэн юмыг тод харахгүй байсан тул эмнэлгийн байгууллагад хандсан. Эхний ээлжид нарийн шинжилгээ хийлгэх хэрэгтэй гэж зөвлөсөн юм. Ингээд л энд ирлээ.

-Эмч нар юу зөвлөж байна вэ?

-Дэлгэцийн хамаарлаас хүүхдийн нүд муудаж байгааг хэлж байна. Удаан хугацаагаар зурагт үзэх, утас оролдох зэрэг нь хүүхдийн харааг амархан муутгадаг юм байна. Эцэг эхчүүд ажилдаа яваад хүүхдэдээ тэр бүр анхаарахгүй байх нь бий. Эзгүй үеэр л дэлгэцийн хамааралтай болж, нүд нь муудсан бололтой. Эмчилгээ хийлгэх шаардлагатай болсон үед нь л мэдлээ. Хүүхдийн хараа эмзэг, амархан мууддаг юм байна. Хүүхэд самбар дээрх юм аа тод харахгүй болохоор хичээлдээ ч явах дургүй болдог юм байна” гэв.

Энэ эмнэлгийн үйлчлүүлэгчид дунд төрөлхийн хараа муутай хүүхдүүд ч байна. Тэд зузаан шил зүүгээд явж байв. Түүнчлэн охид төрөл бүрийн өнгийн линз зүүх нь хараанд сөргөөр нөлөөлдөг гэнэ. Үүнтэй холбоотойгоор хараа нь муудаж эмчийн үүд сахих хүүхдүүд ч олон байна.

Б.Батцэцэг: Шил зүүхзайлшгүй шаардлагатай хүүдүүд тоохгүй явсаар харааны гажигтай болж байна

Хүүхдийн хараанд гол төлөв ямар эмгэг тохиолдож байгаа талаар нүдний эмч Б.Батцэцэгтэй ярилцлаа.

-Хүүхдийн нүдэнд тохиолдож байгаа гол эмгэг нь юу байна вэ?

-Миний ажиглалтаар хүүхдийн нүдэнд тохиолдож буй гол эмгэг нь хараа муудалт буюу харааны гажиг. Ийм хүүхдүүд шил зүүдэг. Үүнээс гадна хялар харах, болрын цайралт, мөн дутуу төрсөн, хэт бага жинтэй төрсөн хүүхдүүдэд дутуу нярайн торлогийн эмгэгүүд тохиолдож байна. Өндөр хөгжилтэй, хүний нөөц сайтай улс оронд хүүхдийг мэндэлснээс нь хойш эхний 3-6 сар дотор анхдагч үзлэгүүдийг хийдэг. Манай нөхцөлд тийм боломж хомс байна.

-Хүүхдийн хараа муудаж байгаа үндсэн шалтгаан нь юу вэ?

-Хүүхдийн хараа муудах үндсэн шалтгаан нь хугарлын гажиг буюу харааны шил зүүх зайлшгүй шаардлагатай байхад шилээ зүүдэггүйгээс үүссэн байдаг. Сүүлд хийсэн судалгаагаар харааны шил зүүх шаардлагатай нийт хүүхдийн 70 орчим хувь нь шилээ зүүдэггүй. Энэ нь нөлөөлж байгаа нь ажиглагдсан. Мөн компьютер, ухаалаг утас нөлөөлдөг. Түүнчлэн гадаа тоглохоо болиод тоглохдоо ч гэрт байдаг болсон нь хүүхдийн хараанд сөргөөр нөлөөлж байна.

-Хүүхдийн хараанд ямар эмгэг илэрвэл эмчид хандах хэрэгтэй вэ?

-Сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүд зурагтыг хэт ойроос үзэх, утас оролдох, онийж, буландаж харах, нүдээ нухах, нулимс гоожих зэрэг наад захын шинж тэмдэг илэрвэл нүдний эмчид хандах хэрэгтэй. Сургуулийн насны хүүхэд “Би хичээлээ харахгүй байна” гэж хэлдэг.Харин сургуулийн өмнөх насны цэцэрлэгийн хүүхэд хэлж чадахгүй. Иймээс багш болон эцэг эхчүүд өөрсдөө хүүхдэдээ хяналт тавьж, ажиглах хэрэгтэй. Сургууль, цэцэрлэгт хүүхдийн харааг шалгадаг тогтолцоо руу шилжих цаг нь болсон. Тухайн хүүхдийн хараа оношилгоонд тэнцэхгүй бол эмнэлэг рүү явуулах хэрэгтэй. Ийм тогтолцоо руу шилжсэнээр хүүхдийн харааны эмгэгийг эрт үед нь илрүүлж эмчлэх боломжтой. Өнөөдөр хараа нь бүр муудсан хүүхдүүд эмнэлэгт ирж байна.

-Хүүхдийн харааг хамгаалах энгийн арга нь юу вэ?

-Хүүхдийн харааг хамгаалах нь зөвхөн нүдний эмч нарын ажил биш л дээ. Нийгмийн асуудал. Хамгийн чухал нь эцэг, эхийн оролцоо. Нүдний өвчин хараа муудах байдлаар илэрдэг. Дахин онцлоход бага насны хүүхэд хараагаа муудаж байгааг мэддэггүй. Иймээс сургуульд орохоос нь өмнө хүүхдээ нүдний эмчид үзүүлэх хэрэгтэй. Харааны асуудалтай бол тэр дор нь эмнэлгийн байгууллагад хандах нь зөв. Цаг алдвал хараа сулрах, улмаар сохролд хүргэх эрсдэлтэй. Эмчлэхэд хүндрэл гардаг.

-Хүүхдүүдийн дунд харааны бэрхшээл хэр түгээмэл байна вэ. Эмнэлгийн дарааллаас харахад ноцтой хэмжээнд хүрсэн юм шиг?

-Сүүлд Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн төвөөс хийсэн судалгаагаар манай оронд сохролын тархалт 1000 хүүхэд тутамд 0.9 хувьтай гарсан байна лээ. Мөн 100 мянган хүүхэд тутамд 5-6 болрын эмгэг тохиолдож байна. Түүнчлэн сургуулийн насны хүүхдийн 15-20 хувийнх нь хараа муудсан байсан. Энд зургаан жилийн өмнөх судалгааг онцоллоо. Одоо нөхцөл байдал илүү хүндэрсэн. Хүүхдүүд дэлгэцийн хамааралтай болсон.

Ирж байгаа хүүхдүүдийг анзаарахад дэлгэцийн хамаарлын улмаас хараа нь солир болсон байна. Үүнд онцгой анхаарах цаг болсон. Эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ дэргэд утас шагайгаад хэвтээд байж болохгүй. Таны хүүхэд яг л дуурайна. Ингээд харааны согогтой болох суурь нь тавигддаг” гэв.

Олон улсын стандартаар хүүхэд 0-2 настай бол зурагт, утас харуулж болдоггүй юм байна. Харин 3-4 насанд нь өдөрт ердөө 15 минут, 5-7 настай бол 35-40 минут, түүнээс дээш бол нэг цагаас илүүгүй хугацаанд дэлгэц хэрэглэх нь тохиромжтой гэж үздэг байна. Үүнээс олон цагаар утасны өмнө уях нь бие, физиологид ч сөрөг нөлөө үзүүлдэг гэнэ. Бага насны хүүхэд удаан хугацаанд дэлгэц ширтсэний улмаас хамгийн түрүүнд нүдний хараа мууддаг. Учир нь зурагт улаан, ногоон, цэнхэр гэсэн гурван өнгөний давтамжтай дүрс ялгаруулдаг. Үүнээс хамгийн хортой өнгө нь цэнхэр бөгөөд энэ нь нүдний эсийг гэмтээдэг аж.

Өрх бүрд тулгардаг асуудал нь хүүхэд нь утас нэхдэг. Уйлуулахгүйн тулд утас, нөүтбүүк асаагаад өгчихдөг. Ингээд тухайн хүүхдийн хараа нь муудах суурь нь тавигддаг талаар эмч нар онцолж байна. Энэ явдал цаашид даажирвал 10 жилийн дараа хотын гудамжинд харааны шил зүүсэн улс түгээмэл болохыг сэрэмжлүүлж байгаа юм.

Сэтгэлзүйч Н.Дэлгэрмэнд: Хүүхдийнхээ дэлгэцийн хэрэгцээг хязгаарлахдаа утсыг нь булааж аваад байж болохгүй. Ойлголцох хэрэгтэй

Тэгвэл дэлгэцийн хамааралтай хүүхэдтэй харилцах талаар сэтгэлзүйч Н.Дэлгэрмэндээс тодруулга авлаа.

-Айл бүрд тулгардаг асуудал нь хүүхдийн дэлгэцийн хэтэрсэн хэрэглээ болоод байна. Ийм хүүхдийн дэлгэцийн хэрэглээг хэрхэн хязгаарлах вэ?

-Эхлээд эцэг, эх хүүхдэдээ тавьж буй шаардлагаа өөрсдөө биелүүлэх хэрэгтэй. Гаднаас орж ирээд л утсаа оролдоод суувал хүүхэд чинь таныг л дуурайна. Орой унтахаасаа өмнө утас оролдохгүй байх талаар хүүхдэдээ зөвлөдөг бол өөрөө ч оролдохгүй байх хэрэгтэй. Үүний тулд гэртээ дүрэм тогтоож болно. Хичээлийн цагаар хол байлгах, хоолны цагаар утас үзэхгүй байх, тодорхой цагт унтах гэх мэт дүрэм зохиогоод мөрдөөд явж болно.

-Хүүхдийнхээ утсыг хурааж авах ч юм уу, шийтгэл маягаар хэрэглээг нь хязгаарлах гэж оролддог. Энэ нь гэр бүлийн харилцаанд асуудал үүсгэдэг шүү дээ.

-Утсыг нь хурааж авах ч юм уу, ийм байдлаар хорьж болохгүй. Өсвөр насныхан буюу 10-аас дээш насныханд найз нөхдийн харилцаа холбоо хамгийн чухал. Ийм үед нь утсыг нь хурааж авах нь хүүхдэд хүндээр тусдаг. Харилцааны гол хэрэгслийг нь хурааснаар хүүхэд гэрээсээ дайжих ч нөхцөл байдал үүсч болно.

-Тэгвэл дэлгэцээс хол байлгах гол арга нь юу вэ?

-Гэртээ дүрэм тогтоох нь зөв. Оройн хоолоо гэр бүлээрээ идэхдээ утсаа хол байлгах хэрэгтэй. Хоол идэх зуураа утсаа шагайгаад байж болохгүй. Хүүхдийнхээ утас хэрэглэх хэрэгцээг сайтар сонсож, аль гарагт илүү цаг хэрэглэх, аль гарагт цөөн цагаар хэрэглэж болох талаар ярилцаж, тохиролцох ёстой. Хүүхдийнхээ утсыг хурааж аваад загнаад байвал харилцаа улам л хөндийрнө.

О.Дашням

Утаа ихтэй өвлийн улиралд ямар хоол хүнс хэрэглэх нь зохистой талаар сурвалжиллаа. Эрүүл хүн нэг минутад 8-10 литр, цагт 500-600 литр, хоногт 1200-1400 литр хүчилтөрөгчөөр амьсгалдаг бол биеийн хүчний ачааллын үед 20,0 мянган литр хүртэл өсч болох аж.

Олон улсад хийсэн судалгаагаар хүрээлэн буй орчны бохирдол нь оршин суугчдын өвчлөлийг нэмэгдүүлэх, хүүхдийн бие махбодийн өсөлт, хөгжилд сөргөөр нөлөөлж, дархлалын түвшнийг бууруулдаг болохыг тогтоосон байгаа. Үүнд: өвчлөлийг нэмэгдүүлэх. Үүн дотор маш олон хүчин зүйл орж байна. Тухайлбал, амьсгалын эрхтний эмгэг /Цочмог ларингит, Архаг бронхит, тонзиллит, аденойдит, уушги, гуурсан хоолойн бөглөрөлтөт хэлбэрийн архаг үрэвсэл гэх мэт. Харшлын эмгэг (харшлын гаралтай нүд, чих хамрын хоолойн хөндийн үрэвсэл, багтраа, арьсны эмгэг). Зүрх судасны өвчин (Зүрх судасны өвчний тархалт өндөр байх, зүрхний үйл ажиллагааны хямрал, дутагдал, төрөлхийн гажиг, зүрхний ишеми). Удамшлын эмгэг, төрөлхийн гаж хөгжил, хавдар, нөхөн үржихүйн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлнө (үр хөврөл гэмтэх, дутуу төрөх) гэх мэт. Хоёрдугаарт, бие махбодийн өсөлт, хөгжилтөд сөрөг нөлөөлнө. Үүнд: Өндөр, жин, цээжний тойргийн хэвийн харьцаа алдагдах, таргалах, турах, Биеийн галбир өөрчлөгдөх гэх мэт. Гуравдугаарт, бие махбодийн физиологийн хэвийн үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөөлнө. Үүнд: Уушгины үйл ажиллагаа алдагдана. Оюуны ажиллах чадварт сөргөөр нөлөөлнө. Мэдрэхүй-хөдөлгөөний хурд өөрчлөгдөнө. Цусны даралт, судасны цохилт өөрчлөгдөнө. Дөрөвдүгээрт, дархлалын түвшнийг бууруулдаг байна. Эдгээрийн шинж тэмдэг маш олон янзаар илэрдэг аж. Хамгийн түгээмэл нь байнга толгой өвддөг болдог гэнэ. Энэ талаар УНТЭ-ийн Мэдрэлийн эмнэлзүйн төвийн мэдрэлийн эмч Б.Саруулцэцэгээс тодруулахад “Толгой өвдөлтийн маш олон шалтгаан бий. Үүн дотроос булчингийн гаралтай хоргүй толгойн өвдөлт нийт толгойн өвдөлтийн 80 хувийг эзэлж байна. Үүнийг амбулаториор үйлчлүүлж байгаа иргэдийн шинж тэмдгийн асуумжаар тодорхойлдог. Зарим хүн тохироогүй харааны шил зүүснээс болж толгой өвддөг бол зарим нь ажлын ачаалал, хэт удаан дэлгэцийн хамааралтай суух, тохиромжгүй хэт бүгчим, агааргүй, дуу чимээ ихтэй орчинд ажилласнаас, агаарын бохирдол зэрэг толгой өвдөх хамгийн том шалтгаан болж байна” гэв.

Эрүүл мэндийн статистикийн мэдээгээр Улаанбаатар хотод амьсгалын эрхтний өвчлөл жилээс жилд нэмэгдэж, Нийслэл хотод амьсгалын эрхтний өвчлөл нийт өвчлөлийн 23.4-24.4 хувийг эзэлж байна. Хүүхдийн өвчлөлийн ерөнхий бүтцэд амьсгалын эрхтний өвчлөл нэгдүгээр байр эзэлдэг бөгөөд агаарын бохирдол ихтэй газар түүний эзлэх хувь нэмэгдэж байна гэх судалгааг Судлаач Б.Бурмаа, Н.Сайжаа нар хийжээ.

Улаанбаатар хотын агаар дахь тоос, хүхэрлэг хий, азотын давхар исэл, нүүрстөрөгчийн дутуу ислийн агууламж нь хүүхдийн амьсгалын эрхтний өвчлөл, тухайлбал хүүхдийн гуурсан хоолойн цочмог болон архаг үрэвсэл, уушгины үрэвслийн нэг шалтгаан болж буйг судлан тогтоосон байна. Агаарын бохирдолт нь амьсгалын замын эрхтний өвчлөлд нөлөөлөхөөс гадна жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн 20-27 хувь нь эрт хожуу хордлоготой, нийт төрсөн хүүхдийн 3.2-3.6 хувь нь хүчилтөрөгчийн дутагдал, амьсгалын замын хямралтай төрж байна гэсэн судалгаа гарчээ.

Тиймээс өвлийн улиралд хэрхэн хоол хүнсээ тохируулах, ямар хүнс хэрэглэх талаар хоолзүйч Г.Тамиртай ярилцлаа.

-Утаатай холбоотойгоор хүмүүс хоол хүнсний хэрэглээгээ хэрхэн тохируулах ёстой вэ. Агаарын бохирдлын улмаас өвчлөл нэмэгдэж байгаа тухай маш олон судалгаанууд байдаг юм байна?

-Дээрх өвчлөлүүд ямар ч шалтгаанаар үүсэж болно. Маш олон шалтгаан бий шүү дээ. Монголчууд бэлчээрийн мал аж ахуйн орон учраас монгол малынхаа махыг идэх нь биед уургийг нөхөх маш зөв арга. Уургийн төгөлдөр эх үүсвэр гэж махыг маш товч бөгөөд гоё хэлсэн байдаг. Махны уураг нь бие махбодид нийлэгжих замаар үүсдэггүй, үл орлогдох амин хүчил агуулдаг. Европын өндөр хөгжилтэй орнуудад махыг хагас, бүтэн болгоод стейк гэх хоолыг их хэрэглэдэг нь бие дэх уургаа нөхөх арга байдаг. Энэ нь ч маш том хоолны соёл болж өргөжсөн. Манайд ч энэ соёл нэвтрээд байна.

Бэлчээрийн малын маханд маш их амин дэм, хордлого тайлах чанар бий. Тиймээс сайн чанарын монгол малынхаа махыг л ахиу хэрэглэхийг зөвлөнө. Дээрээс нь манайх юун төлөө бэлчээрийн мал аж ахуйн орон билээ. Бэлчээрийн малын сүүнд хордлого тайлах өндөр чанар агуулагддаг. Утаанд байх хоруу чанар хүний биед хордлого үүсгэж л байгаа. Түүнд монгол малын мах, сүүг өдөр тутамдаа хэрэглэвэл зохилтой. Утаа ихтэй үед уургаар баялаг монгол малынхаа махыг идэх нь угаарын хордлогод өртөх эрсдэлийг багасна. Тиймээс махаа чанартай болгож идэхийг зөвлөнө.

-Цагаан хоолтой хүмүүс тэгвэл бие дэх уургаа хэрхэн нөхөх вэ?

-Цагаан хоолтой хүмүүс аравдугаар сарын сүүлчээр алжааж ядрах нь ихэсдэг. Тиймээс тэдгээр хүмүүсийг хонины махтай шөл идэхийг уриалахыг хүсдэг юм. Мэдээж миний энэ санал мах иддэггүй хүмүүст тийм ч аятайхан сонсогдохгүй. “Яагаад” гэж зарим нь асуудаг л даа. Хошин маягаар хэлбэл мах гэдэг чинь адилхан л ногоо юм шүү дээ. Зүгээр л зүсээ улаан өнгөтэй болгочихсон 80 орчим төрлийн ургамлын нэгдсэн төрх юм. Хонины махнаас амт, чанартай шөл гардаг учир нь булчин махны ширхэг маш нарийнтай холбоотой юм. Мөн ямар ч хоолонд хонины сүүл бага хэмжээгээр хийж идэх нь тархи, оюун ухаанд сайн нөлөөлдөг. Түүнд агуулагдах А, К, Д, С амин дэмүүд хордлого, харшил анагааж, харааны хөгжилд сайн нөлөөлдөг.

-Цусны даралт ихсэх үед ямар хоол зөвлөх вэ?

-Улаанбаатар хот далайн түвшнээс 1350 метрийн өндөрт оршдог нь даралт ихсэх бодит шалтгаан юм. Агаарын чанараас болж өвлийн цагт ихэнхдээ цонхоо хааж, битүү өрөөнд байх нь мөн хүзүү толгой хөших, ханиад шуухитнаа хүрэх зэргээс болж хүний бие илүү их уураг хэрэглэх шаардлагатай болдог. Адууны мах халуун чанартай болохоор царцдаггүй гэдгийг бүгд мэддэг ч харин хорт хавдраас сэргийлж, даралт бууруулдаг болохыг нь хүмүүс барагтаа мэддэггүй. Адууны махны илчлэг чанар нь 2886-3000 ккал учраас хүний биеэс хүйтнийг хөөж мөн судасны хана хатуурахаас сэргийлдэг.

-Бэлчээрийн малын махны ач тус юу вэ?

-Бэлчээрийн монгол малын мах хүнс тэжээлийн үнэт чанараараа маш үнэтэйд тооцогддог. Түүний бүрэлдэхүүнд нэлээд хэмжээний ус, хүний биед зайлшгүй хэрэгтэй төгс болон төгс бус уураг, ханасан, ханаагүй өөх тос, макро, микро эрдэс бодисууд, маш олон амин дэм болон нүүрс ус агуулагддаг юм. Маханд агуулагдах төгс уургийн хэмжээ нь бусад түүхий эд, бүтээгдэхүүнийхээс харьцангуй их хэмжээтэй байдаг. Энэ уураг нь эхийн сүү, тахианы өндөг, маханд л байдаг. Хүний дархлааг маш сайн дэмждэг учраас заавал идэж байх хэрэгтэй. Гэхдээ хэрэгтэй, тустай гэхээр хэт их хэмжээгээр хэрэглэ гэсэн үг бас биш. Монгол хүний хоногт хэрэглэвэл зохих махны хэрэглээний жишиг хэмжээг 180-200 грамм байна гэж тогтоосон байгаа. Энэ хэмжээндээ хэрэглээд байвал хүний дархлаа хэвийн хэмжээндээ байх учиртай.

-Хонины маханд өөрийн гэсэн давуу тал бий байх даа?

-Судлаачид монгол хонины маханд төгс уургийн амин хүчил триптофан, холбогч эдийн аминхүчил оксипролины харьцаа дунджаар 7.5 байдгийг тогтоосон байдаг. Энэ үзүүлэлт таваас доошгүй байвал тухайн махыг сайн чанартайд тооцож байхыг Дэлхийн хүнс, хөдөө аж ахуйн байгууллага санал болгодог. Аминдэмийн судалгааг дахиад нэг сонирхоход монгол малын маханд В1, В2, РР аминдэм бусад орны малынхаас 10 хувиас хоёр дахин илүү байдаг. Бэлчээрийн малын маханд макро эрдсүүдийн агууламж бусад орны малын махтай адил түвшинд, харин нийт бичил эрдсүүдийн хэмжээ давамгайлах хандлагатай байна.

Нэн ялангуяа цус төлжүүлэх үйл явцад онцгой чухал үүрэгтэй төмөр болон ферментүүдийн найрлагад оролцдог зэс зэрэг нь 1.8-3 дахин илүү хэмжээтэй байдаг нь тогтоогдсон байдаг. Бэлчээрийн малын мах хүнд элемент багатайн дээр цацраг идэвхит изотопын бодисоор бохирдоогүй тул экологийн цэвэр маханд тооцогддог.

-Ямааны маханд ямар давуу тал байна вэ?

-Ямааны махны уураг хялбар шингэдэг, хүний бие махбодиос шингэнийг хөөх өвөрмөц бүтэцтэй. Өөх нь өндөр молекулт, ханасан хүчлүүдээс бүрддэг, царцамтгай, сэрүүн чанартай гэж үздэг тул түүнийг зөвхөн дулааны улиралд хэрэглэх нь илүү тохиромжтой. Ямаа зуны эхэн сард цэцэг дэлгэрсэн үед түүгээр хооллож дээд ургамлын биологийн идэвхит бүх бодисыг энэ үед биедээ шингээдэг тул эмчилгээ сувилгааны чанартай, ахимаг насны болон байнгын асаргаатай хүмүүст “Цэцгийн ямааны шөл” уулгадаг нь үүнтэй холбоотой юм.

-Үхрийн махны онцлог нь юу вэ?

-Монгол үхрийн маханд азотгүй хандлаг бодис харьцангуй их байдгаас мах нь өвөрмөц үнэр амттай байдаг. Дотор өөх нь концентрат ихтэй, ус багатай, удаан хайлдаг, тураг мах, тосны гарц ихтэй байдаг нь түүний онцлог чанар юм. Үхрийн мах нь сэрүүн чанартай бол сарлагийн махыг бүлээн чанартай гэж үздэг. Үхрийн маханд үл орлогдох амин хүчлийн хэмжээ харьцангуй их байдаг нь түүний борцны нийт уургийн бараг тавны хоёр хувийг үл орлох амин хүчил эзэлдгээр тайлбарлаж болох юм. Судалгаанаас үзэхэд тосонд уусдаг аминдэмүүд үхрийн маханд давуу байна. Үхрийн махыг өвлийн улиралд зонхилон хэрэглэдэг.

-Тэгэхээр тэмээний маханд ч бас эрүүл мэндэд хэрэгтэй, онцлог шинж чанар байдаг байх?

-Тэмээний мах бүдүүвтэр ширхэгтэй, өөх булчингийн судал хосолсон алаг махтай, өөх махны гарц үлэмж их, өөх нь шаргалдуу цагаан, гаж үнэр амтгүй, ялангуяа дотор өөх нь түргэн царцдаг, чанахад мах болон шөлний амт аятайхан, давстай чанасан махны амт нь үхрийнхээс онцын ялгаагүй байдаг. Химийн найрлагын хувьд тэмээний мах үхрийн махтай төстэй боловч нүүрс ус, чихэрлэгийн зүйл ихтэй, бас гликоген элбэгтэй учир ходоодонд шингэх нь сайн, сэрүүн чанартай байдаг.

-Сүүлийн үед хүмүүс гэдэс дотор идэх нь багасаад байх шиг. Дотор мах, гэдэс цувдай ч бас хүний эрүүл мэндэд сайн талтай юу?

-Дотор мах нь тураг махнаас амин дэм эрдэс бодисын агууламжаар илүү, сайн чанарын идээ болох нь батлагдсан. Элэг, уушиг, зүрх, дэлүү, бөөрийг таван цул гэдэг. Бог малын дотор мах бол нэн хүндтэй хоолны төрөлд ордог. Бага малын зайдас, олгой, ходоодонд цусыг амт тохируулж цутгах, цусгүй ороомог хийх зэргээр боловсруулж хэрэглэнэ. Зөвхөн малын дотор гэдсээр хийдэг хоол гэхэд 70 гаруй төрөл байна. Бод малын амьдын жингийн 13 хувь, бог малын 12 хувийг дотор эрхтэн эзэлдэг.

-Мах идэхгүй байх нь сөрөг талтай юу?

-Ерөнхийдөө мах идэх тал дээр эрдэмтэд хоёр хуваагддаг. Дэмжих хэсэг байна. Дэмжихгүй хэсэг ч байна. Хамгийн гол нь энэ асуудалд ухаалгаар хандах нь зүйтэй. Жишээ нь, сайн чанарын мах худалдан авч, дээд зэргээр ашиг тусыг нь хүртэхээр болгож идэх хэрэгтэй.

Үүний тулд махыг шарахгүйгээр жигнэж эсвэл ууранд болгож идэхийг зөвлөж байна. Махыг шарах явцад транс өөх тос ялгардаг. Сайн чанарын маханд хүний бие организмд хэрэгтэй маш их тэжээлтэй, ашиг тустай бодисууд агуулагдаж байдаг. Тухайлбал, 100 гр маханд агуулагддаг төмөр ургамлын гаралтай хүнсний төмрөөс тав дахин хурдан шингэдэг. Түүнчлэн амьтны гаралтай хүнс цайраар баялаг гэдгийг мартаж болохгүй юм. Хэрэв өдөр тутмын хооллолтоосоо махыг хасахаар шийдсэн бол D амин дэм тогтмол уух хэрэгтэй. Эс бөгөөс хумс хугарамтгай болж, эмэгтэйчүүдийн сарын тэмдэг тогтворгүйжиж, ажиллах эрч хүч багасч, ходоодны үйл ажиллагаа муудах зэрэг эрүүл мэндийн асуудлууд үүсдэг гэх дотрын эмч, хоол тэжээлийн мэргэжилтнүүдийн судалгаа гарсан байдаг. Тиймээс хамгийн зөв арга бол ямар нэг зүйлийг хэтрүүлэхгүй байж, бие организмаа сайн сонсох хэрэгтэй юм.

С.БАЯР

Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт АН-ын даргын зөвлөх Э.Галбадрал “Ирэх сонгуульд Лу.Гантөмөр АН-ыг удирдаж орно”   хэмээснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Япон Улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд Кобаяши Хироюки “Япон, Монгол хоёр улс эрх чөлөө,
ардчилал, хүний эрх, эрх зүйт төр хэмээх нийтлэг үнэт зүйлс бүхий бүс нутгийн чухал түнш болсон” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Монгол Улсын иргэн бүрд 2 га газар үнэ төлбөргүй олгоно гэдэг зөв санаа” хэмээн өгүүллээ.

СУИС-ийн Театрын урлагийн сургуулийн доктор (Ph.d), дэд профессор, МУУГЗ Д.Батсайхан “Гаднын орнуудад Монголд театр байдаг гэдгийг үзүүлж чадаж байгаа нь сайн хэрэг” гэлээ.

Зүй ёсны шаардлага тавьсан иргэн рүү салаавч гаргаж, танхайрсан
үйлдэлд Зөрчлийн хэрэг нээн шалгаж байна

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Өмгөөлөгч П.Эрхэмбаяртай ярилцлаа.

-Таны үйлчлүүлэгч сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг ЦЕГ-аас дуудаж мэдүүлэг авчээ. Үндэслэл нь юу байв?

-Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс гомдол гаргасан байна. Энэ гомдолтой холбоотойгоор Зөрчлийн хэрэг юм уу, Эрүүгийн хэрэг юм уу, үүнийг шалгуулах хүсэлтийг өнгөрсөн аравдугаар сард Мөрдөн байцаах албанд гаргажээ. Үүний дагуу л дуудсан байна.

-ШЕЗ-ийн зүгээс сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг Шүүхийн хараат бус байдалд нөлөөлсөн гэж үзсэн юм уу. Тийм бол яаж?

-Шүүхийн бие даасан хараат бус байдалд нөлөөлсөн байж болзошгүй үйлдэл гэж үзсэн. Тиймээс ШЕЗ хуульд заасан чиг үүргийнхээ хүрээнд энэ үйлдлийг нь шалган тогтоож өгнө үү гэх агуулгатай гомдол гаргасан байна. Мөрдөгчийн зүгээс Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 13.14 -д заасны дагуу илт худал мэдээллийг олон нийтэд тараах гэдэг зүйл ангиар шалгаж байна. Мөн шүүгч, прокурор, өмгөөлөгч мөрдөгчийн бие даасан хараат бус байдалд нөлөөлөх гэдэг ийм хоёр зүйл ангиар шалгаж мэдүүлэг авъя гэж дууджээ. Одоо шууд энэ нь гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл гэхэд эрт. Хэрэг шалгах ажиллагаа нь хийгдээд явж байгаа учраас тэр.

-ШЕЗ шүүхийн хараат бус байдалд хяналт тавьдаг. Таны үйлчлүүлэгч бие даасан хараат бус байдалд нөлөөлөх ямар үйлдэл хийсэн юм бэ?

-ШЕЗ бол хууль тогтоомжид заасан бүрэн эрхээ хэрэгжүүлнэ.

Хуульд заасан чиг үүрэг нь ийм. Ер нь шүүгчид улс төрийн өндөр албан тушаалтнууд, ямар нэгэн хуулийн этгээдийн нөлөөнд автаж өрөөндөө авлига авах, болох болохгүй уулзалтууд хийх зэрэгт хяналт тавьж, ийм нөхцөл байдлыг үүсгэхгүй байх, бие даасан хараат бус байдлыг нь хангаж ажиллах боломжийг хангах чиг үүрэгтэй байгууллага. Нэг асуудалд олон нийт хуваагдаад үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж байгаа. Нэг нь шүүхийн бие даасан хараат бус байдалд нөлөөлж байна гэж үзэж байгаа бол нөгөө талд цагдаагийн байгууллага аливаа хэргийг “шалгаж байна” гэх байдлаар шалтаглаад таг чиг болгочихдог гэх жишээтэй.

Ийм учраас олон нийтийн зүгээс төрийн болон хувийн нууцад хамаарахаас бусад мэдээллийг нь ил болгож, тэнд явж байгаа процессыг нийтэд мэдээлээд явах нь зөв гэх байр суурийг илэрхийлдэг. Дээрх гомдолд мөрдөгч 21.6 дугаар зүйлээр шалгаж байгаа. Энд тухайн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой, өөрт ойр дотны хүнд нь хүч хэрэглэсэн, хэрэглэхээр заналхийлсэн, ашиг сонирхолд

нь ноцтой хор учруулж болохуйц баримт мэдээлэл тараахаар сүрдүүлсэн зэрэг үйлдлүүдийг гэмт хэрэг гэж үзэхээр хуульчилсан байдаг. Тэгэхээр ШЕЗ-өөс гаргасан гомдлын хүрээнд мөрдөгч энэ үйлдлүүд байна уу, үгүй юу гэдгийг олж тогтоож мөрдөн шалгах ажиллагаагаа явуулж таарна. Өөрөөр хэлбэл сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэг тэр шүүгчид ямар хэмжээний мөнгө амласан, тухайн шүүгчийг заналхийлсэн ямар үйлдлүүд байна ч гэх юм уу энэ талаас нь олж тогтоох шаардлага үүснэ гэсэн үг.

-Хууль сахиулагчдад цагаан захтнуудын авлигын асуудалд хөдөлж өгдөггүй, харин жирийн иргэний хэргийг газар дээр нь шийдээд ачаад явдаг үзэгдэл байна л даа. Хуулийн зүгээс та үүнийг яаж харж байна вэ?

-Бид эрхзүйт төртэй нийгэмд амьдарч байгаа. Ямар нэгэн хүн биш хууль засаглана гэсэн үг. Монгол Улсад үйлчилж байгаа хууль, тогтоомж, түүний санкцын асуудал маш сайн. Гэхдээ олон нийт анзаарч хардаггүй нэг зүйл нь үүнийг шалгадаг процесс нь бие даасан хараат байж чадаж байна уу, аюулгүй байдал нь ямар хэмжээнд байна, хөндлөнгөөс дарга нараас нь нөлөөлөх гэх мэтийн нөхцөл байдал. Энэ нь манайд амар биш. Нэг дарга нь мөрдөгчөө дуудаад л “Тэр сэтгүүлчийг дуудаад ир, өнөөдөр байцаа” гэж үүрэгдэх нь бий. Уул нь үүнийг шалгадаг хуулийн хугацаа байдаг шүү дээ. Эсрэгээрээ нөгөө талд гудамд гар утсаа дээрэмдүүлсэн иргэн өнөөх мөрдөгчийн үүдийг сахиад бүтэн өдрийн турш сууж байдаг. Энэ процесс өөрөө доголдолтой.

Доголдлыг үүсгэж байгаа цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагаанд ямар нэгэн нөлөө байна уу, прокурорын байгууллагын үйл ажиллагаанд ямар нэгэн нөлөө байгаа юу гэдэг нэг суудал. Хоёрдугаарт, Засгийн газрын агентлагууд буюу ЦЕГ, Прокурорын байгууллага бол Шүүхээс тусдаа. Шүүх Эрүүгийн хуулийн хүрээнд ямар хэргийг прокурорын байгууллагаас авч орж байна гэдгийг нь хуулийнх нь хүрээнд шийдвэрлэх чиг үүрэгтэй газар. Гэтэл тэр хэргийг хэн боож байгаа юм, хэнийг яллагдагчаар татаж байна, хэнийг нь аваад үлдэж байна гэдэг огт анхаарал тавьдаггүй. Тэгчихээд шүүх шударга бус байна, авлигад идэгдсэн байна гэдэг мессежийг тарааж олон нийтэд буруу ойлголт төрүүлдэг. Иргэд өөрсдөө шүүх гэдэг байгууллагад итгэдэг байх ёстой. Тэр итгэлийг унагаад байгаа зүйл нь сая онцолсон процесс байхгүй юу. Татагдаж орж ирсэн хүнийг нь өөр зүйл ангиар яллах гээд байдаг, яллагчаар татагдсан субъектээ онож оруулж ирдэггүй ч гэх юм уу, ийм нөхцөл байдал.

Нөгөө талд яг энэ процессыг олон нийтэд нээлттэй хэвлэн нийтэлж түгээж байгаа нь сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгтэй холбоотой асуудал. Бид үүнийг л ялгаж, салгаж ойлгох хэрэгтэй. Ийм хоёр төрлийн ойлголтыг манайхан хамтад нь ойлгоод байна. Хамгийн буруутай нь процессын ажиллагаа. Энэ сайжирвал олон нийтийн шүүхэд итгэх итгэл нь сайжраад явна.

Удахгүй жагсаал болно гэж зарим хэвлэл мэдээлэл, цахим орчинд мэдээлж байна. Өнгөрсөн жилийн өдийд иргэд, залуучууд нүүрсний хулгайч нарыг ил тод болгож, хариуцлага тооц гэж олон хоног төв талбайд жагссан. Тэр хэв маягаар ирэх 12 дугаар сард улс төрийн янз бүрийн эрх ашгийн нөлөөлөл орсон цөөнгүй жагсаал болох нь тодорхой. Харин хэн, хаанаас зохион байгуулах вэ гэдэг нь анхаарал татаж байгаа юм. Гадуур хөвөрч буй мэдээллээс харахад удахгүй болох жагсаалыг Ардчилсан намын зүгээс зохион байгуулна гэдгийг дурджээ. Гэхдээ энэ бол цахим орчинд явдаг бодит бус мэдээлэл. Харин бодит үнэнд ойртсон мэдээллийг улс төрийн хүрээнийхэн болоод иргэний нийгмийнхэн хэлэх боллоо. Удахгүй болох жагсаалуудыг АНбиш МАН-ын тойргийн гадна гарсан гишүүд зохион байгуулна гэдгийг тэд хэлж байна. Ардчилсан намын хувьд дотоод асуудлаа саяхнаас нэг юм шийдэж, учир начраа ололцож яваа улс төрийн хүчин. Удахгүй сонгууль болох дөхсөн тул намын бүтэцдээ анхаарч байгаа. Тэд жагсаал зохион байгуулъя гэсэн ч санхүүгийн болоод улс төрийн нөхцөл байдал хязгаарлагдмал байна. Тэр дундаа сонгууль дөхчихсөн энэ үед жагсаал санхүүжүүлэн, зохион байгуулж байхаар намын бүтэц, эв нэгдэлдээ цаг зав, хөрөнгө хүчээ зориулъя гэж ажиллаж байгаа нь тодорхой. Тэгвэл удахгүй болох жагсаалыг хэн зохион байгуулж, санхүүжүүлэх вэ. Хэн улс төрийн тоглолтыг эхлүүлэх вэ гэдэг нь сонирхол татаж буй. МАН-ын тойргийн гадна гарсан улстөрчид өмнөх болон одоогийн парламентаас цөөнгүй бий. Мөн ирэх сонгуулиар тойрогт болон намын жагсаалтаар өрсөлдөх боломж нь хаагдсан, бүр намаасаа хөөгдсөн гэх МАН-ын улстөрчид цөөнгүй. Тухайлбал, Ж.Мөнхбат, Т.Аюурсайхан, Б.Энх-Амгалан, Г.Амартүвшин, Ц.Анандбазар, Ш.Раднаасэд, Ц.Мөнх-Оргил, Ц.Даваасүрэн, Ё.Баатарбилэг, Б.Баярсайхан, Г.Ганболд, Ж.Сүхбаатар, Д.Сумъяабазар, Н.Энхболд нарын гишүүд байна. Эдгээр гишүүдийн зарим нь УИХ-ын гишүүнийхээ бүрэн эрхээсээ чөлөөлөгдсөн. Зарим нь одоо хуулийн байгууллагаар шалгагдаж яваа. Дийлэнх нь МАН-ын нэрээр дахин улс төрд гарч ирэх боломжгүй нэг ёсондоо тойргийн гадна гарсан гишүүд хэмээн улс төрийн хүрээнийхэн ярьж байна. Эдгээр улстөрчид удахгүй болох жагсаалын гол авторууд нь байхыг ч үгүйсгэхгүй гэж байна. Ямартай ч ирэх сард улс төрийн халалт, нийгмийн бухимдалтай зэрэгцсэн хэд хэдэн жагсаал болох нь гарцаагүй үнэн. Тэр бүхний цаад зорилго юу байна, хэн зохион байгуулж, хэнийг өмнөөсөө турхирч байгааг бид хэрсүү ажиглах л үлдлээ.

                                                                       М.ОРГИЛ                                                      

Улс  төр судлаач, хуульч С.Амаржаргалтай дагнасан шүүх байгуулах асуудлын хүрээнд ярилцлаа.

-Засгийн газрын тэргүүн энэ жилийг авлигын эсрэг жил болгон зарласан. Одоо он гарахад сар гаруй хугацаа үлдлээ. Үндсэндээ 2023 он шувтарч байна. Улс төр судлаач хүний хувьд Монголын авлига буурсан гэж харж байгаа юу?

-Юуны өмнө бусад орнуудын авлигын индексийг нэг хараарай. Манайх шиг огцом ухралттай орон нэг ч байхгүй байгаа. Бусад орны хувьд тэр дундаа манайх шиг авлигын эрсдэл өндөртэй орнууд болох Турк, Беларусь, Болгар зэрэг улсуудын авлигын индекс өсөхдөө нэг, хоёр байраар ухардаг. Харин буурахдаа огцом буюу 5-10 байраар урагшилдаг. Юу гэхээр Турк жишээ нь 180 орноос 100-д орсон байлаа гэж бодъё. Тэгвэл авлигын эсрэг арга хэмжээ авсанаараа ирэх жил нь 90 рүү бүр 80 руу ороод ирэх жишээтэй. Үүнийг огцом бууралт буюу урагшлалт гэж байгаа юм. Гэтэл манай орны авлигын индексийн бууралт удаашралтай буюу 1-2 байхад өсөлт нь огцом буюу 5-10 байраар явагдаж байна. Тэгэхээр бусад орны хувьд авлигал адилхан байгаа ч зоригтой тодорхой шийдвэрүүдийг гаргаснаараа авлигын индексээ огцом урагшлуулж чадаж байна.

-Авлигатай тэмцэх тогтолцоо нь өөрөө буруу байна уу?

-Харин манайд тодорхой зоригтой шийдвэр гаргадаггүй учраас авлигын индекс нь буурахдаа удаашралттай байна. Өөрөөр хэлбэл бидний авлигатай тэмцэх хөтөлбөр, бодлого зохицуулалт, тогтолцоо маань буруу, үр дүнгүй байна гэсэн үг. Өнгөрсөн 2021 онд Монгол Улс авлигын индексээрээ 180 орноос 110-т орж байсан. Харин 2022 онд 116 дугаар байрт бичигдсэн нь огцом өсөлт. Тиймээс Ерөнхий сайдын хувьд 2023 оныг авлигын эсрэг жил болгон зарласан. Энэ хүрээнд “5 Ш” ажиллагааг эхлүүлсэн. Улмаар авлигын индексийг хоёр оронтой тоо руу оруулна гэсэн зорилтыг тавьсан.

Гэхдээ миний харж байгаагаар авлига албан тушаалын хэрэгт хариуцлага тооцох арга механизм нь удаашралтай явагдаж байгаа учраас энэ жилийн тухайд Засгийн газар зорьсондоо хүрэхгүй байх. Монгол Улсын хувьд 116 гэсэн байраас буух ч хоёр оронтой тоо руу орохгүй.

-Авлига, албан тушаалын хэрэгт оногдуулж буй хариуцлагын явц удаашралтай байна гэлээ. Яагаад удаашралтай байна вэ. Хурдан шуурхай шийдвэрлэдэг байхын тулд дагнасан шүүх байгуулах шаардлагатай юу?

-Авлига албан тушаалын хэргүүдийг манай цагдаа, АТГ тодорхой хэмжээнд мөрдөөд, илрүүлж л байна. Гэтэл илрүүлсэн, шилжүүлсэн хэрэг нь прокурор дээр очоод уддаг. Цаашлаад шүүхийн шатандаа очоод ял өгч чаддаггүй. Нэг бол торгоод явуулчихдаг. Тэгэхээр энэ систем маань өөрөө авлигыг өөгшүүлээд байна. Тиймээс бид яах ёстой вэ гэхээр маш тодорхой нэг зүйл байгаа юм. Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд ч бий. Юу гэхээр, тусгайлсан буюу дагнасан шүүх байгуулж болно гэж заасан хуультай. Ийм эрх зүйн орчин нэгэнт байгаа учраас бид ашиглах ёстой. Өөрөөр хэлбэл авлига, албан тушаалын хэргийг тусгайлан шийддэг шүүх Монгол Улсад нэн даруй хэрэгтэй болчихсон гэсэн үг.

-Гэхдээ цагдаа, прокурор, шүүх байгууллага энэ төрлийн гэмт хэргийг шийдвэрлэж л байгаа шүү дээ…?

-Одоо бол Эрүүгийн болон Захиргааны хэргийг шийддэг шүүх байгууллагууд байна. Тэгвэл үүнтэй адилхан авлига, албан тушаалын хэргийг шүүдэг шүүх байгууллагатай болох цаг нь болсон. Мөн дан ганц шүүхээс гадна дээрх төрлийн гэмт хэргийг мөрддөг, шалгадаг тусгайлсан хууль хүчний байгууллагууд хэрэгтэй. Тэгэхээр бусад хэргийг шийдвэрлэдэг хууль хүчний байгууллага болон шүүхийн байгууллага авлига албан тушаалын хэргийг мөрдөж, илрүүлж, шүүж чадахгүй юм байна гэдэг нь өнгөрсөн хугацаанд тодорхой харагдаж байна шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл тэд ямар нэгэн байдлаар барьцаалагдсан байна. Ямар нэгэн байдлаар нөлөөнд автчихаж. Тиймээс авлига, албан тушаалын хэргийг үнэн зөвөөр, хурдтай, богино хугацаанд шийдвэрлэдэг хуулийн цогц байгууллагатай болох шаардлагатай байгаа юм аа. Ингэж чадвал Монгол Улсын авлигын индекс огцом буурч, Засгийн газрын дэвшүүлсэн зорилго буюу хоёр оронтой тоо руу орох боломж нээгдэнэ.

-Авлигын хэргээр дагнасан шүүх байгуулах асуудал 2020 оны сонгуулиас хойш л яригдаж байгаа. Одоо ямар шатандаа яригдаж байдаг юм бол. Засгийн газраас өргөн мэдүүлэх гэж байгаа гэж сонссон, үнэн үү?

-Хотын шинэ дарга Х.Нямбаатар Хууль зүйн сайд байхдаа уг асуудлыг илүү анхаарч, хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсэг гарган ажиллаж байсан. Одоо Хууль зүйн сайд Б.Энхбаяр ахлаад явж байгаа байх. Хуулийн төсөл ерөнхийдөө бэлэн болсон гэдгийг миний танил хуульчид хэлж байсан. Тэгэхээр тун удахгүй Засгийн газраас авлигын асуудлыг дагнан шийдвэрлэх шүүх байгууллага байгуулах хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барих болов уу. Магадгүй өнөөдрийн Засгийн газрын хуралдаанаар уг асуудлыг хэлэлцэж ч болно. Хуульч хүнийхээ хувьд уг асуудлыг нэн яаралтай хэлэлцээд шийдвэрлэх шаардлагатай гэж харж байгаа.

-Таны хувьд яагаад уг асуудлыг хурдлуулах шаардлагатай гэж үзээд байгаа юм бэ. Сонгууль дөхсөн учир авлигын асуудлаар улс төр явах гээд байна уу?

-Миний хувьд улс төр талаас нь асуудлыг харахгүй байна. Харин өнөөдөр мөрдөгдөж байгаа хууль эрх зүйн орчин болон шүүх, хуулийн байгууллагуудын тогтолцооны гажигаас болж авлигын асуудал хойшлогдох ёсгүй. Өнөөдөр авлига авсан гэх тодорхой мэдээлэл олон нийтэд цацагдаад байхад л тухайн этгээдэд хариуцлага тооцож чадахгүй байна. Тооцлоо гэхэд толгойг нь илээд өнгөрсөн шийдвэрийг Монголын шүүх гаргаж байна шүү дээ. Тухайлбал, ЖДҮ гээд л мартагдсан. Дараа нь Боловсролын сангийн зээл гээд л бас мартагдсан. Хэн, ямар албан тушаалтан энэ асуудлуудад хариуцлага тооцогдсон бэ. Нэг ч байхгүй шүү. Одоо нүүрсний хулгай гэх хэдэн арван их наядын асуудал яригдаж байна. Анх нийгэмд ил тод болохдоо хулгайчдад хуулийн хамгийн өндөр хариуцлагыг тооцно гэж байсан. Гэтэл өнөөдөр уг асуудлаар нийтийн сонсголоо ч УИХ хийж чадахгүй, гацчихсан байна шүү дээ. Үүнээс харвал нүүрсний хулгайн хэрэг нөгөө л нэг ЖДҮ шиг таг чиг болох горимдоо орчихож. Саяхан “Ногоон автобус”-ны хэрэг гарлаа. Үүнд мөн хэн хариуцлага хүлээж байна. Хэдэн хүн хорьсон л гэж байгаа. Салбарын сайдыг нь яллагдагчаар татлаа, шүүх рүү шилжүүллээ гэсэн. Шүүх дээр очоод торгох, эсвэл албан тушаалаасаа буугаад л өнгөрнө. Монголд авлигын асуудал яг л ингэж шийдэгдэж байна. Ийм байхад яаж авлига буурах вэ. Тиймээс л одоо нүүрсний сонсгол явуулахаас өмнө авлига, албан тушаалын хэргийг шийдвэрлэдэг дагнасан шүүхтэй болох хэрэгтэй. Тэгэхгүй гэвэл нүүрсний хулгайч нарт бид хариуцлага тооцож яагаад ч чадахгүй. Өнөөгийн шүүх л лав тэдэнд хариуцлага хүлээлгэж чадахгүй гэдгийг олон нийт мэдлээ.

-Дагнасан шүүх байгуулах асуудал эрх зүйн хувьд боломжтой ч амьдрал дээр биелэх боломжгүй гэдгийг зарим хүмүүс хэлж байна. Таны хувьд уг асуудлыг яаж шийдэх боломжтой гэж харж байгаа вэ?

-Шүүх байгуулагдлаа гэхэд хорин нэгэн аймаг, сумдад давхар байгуулна. Тиймээс байр савны асуудлаа яаж шийдэх юм бэ гэх мэтээр асуудлыг дэндүү жижиг талаас нь харах хэрэггүй юм. Монгол Улсын эдийн засгаас давсан авлигын асуудал байхад бид мянга эдийн засгаа сайжруулна гэж яриад яах билээ. Эхлээд авлига авсан хулгайч нартайгаа тэмцэж, үр дүн гаргаж чадвал Монгол Улсын эдийн засаг гурав дахин тэлнэ. Өөрөөр хэлбэл өнөөдөр та нэг сая төгрөгийн цалин авч байгаа бол авлигын асуудлыг шийдчихвэл гурван сая төгрөгийн цалинтай болно гэсэн үг. Энэ бол нийтийн эрх ашиг. Тиймээс өнөөдрийн жижиг сажиг тулгамдсан асуудлыг бид олж хараад, том зорилгоосоо ухарч болохгүй. Нөгөөтэйгүүр бид хуучин сэтгэхүйгээсээс салах хэрэгтэй байна. Тэр нь жолооч гэхээр бүх техникийг мэддэг, жолооддог хүн гэж боддог. Эмч гэхээр бүх өвчнийг анагаах шидтэн мэт боддог. Орчин цагт нийгмийн салбар бүр дагнасан мэргэжлийг илүүд үзэх болсон. Эмч гэвэл зөвхөн зүрхний эмч. Жолооч гэвэл зөвхөн жижиг тэрэгний ч гэх үү эсвэл автобусных гэх зэргээр дотроо задраад явна. Үүнтэй адил гэмт хэргийг дотор нь задалж, зөвхөн нэг төрөлд нь хариуцлага тооцох, маргаан шийдвэрлэх механизмыг бүрдүүлж өгөх ёстой. Нийгмийн явж буй зүй тогтлоос шүүх байгууллага ангид байна гэж яагаад ч байхгүй. Тиймээс бид цаг үеэ дагаад дагнасан шүүх байгууллагатай болох шаардлагатай.

Э.МӨНХ