Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Ногоон автобусны хэрэг мандаад багагүй хугацаа өнгөрлөө. Бүхэл бүтэн 300 гаруй тэрбум төгрөгийн үнийн дүнтэй тэдгээр автобусны худалдан авалт нууцын зэрэглэлтэй явагдсан нь нийгэмд олон хардлага дагуулж байгаа. Сөрөг хүчний зүгээс ногоон автобусны луйврыг ил болгож, зарлахыг эрх баригчдаас шаардаж байна. Улмаар Ардчилсан нам ногоон автобусны шууд худалдан авалтыг шалгах ажлын хэсэг хүртэл байгуулсан. Тэд худалдан авалттай холбоотой гэрээ, гаалийн бүрдүүлэлт зэрэг баримт бичгүүдийг эрх бүхий байгууллагуудаас шаардсан боловч хүчин мөхөсджээ. Иймд төв Ардчилсан нам УИХ дахь намын бүлэгтэйгээ хүчээ нэгтгэж, ногоон автобусны асуудлаар сонсгол хийхээр болов. Сонсгол явуулахын тулд УИХ-аас хянан шалгах түр хороо байгуулах ёстой. Энэ дагуу өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын гишүүдээс гарын үсэг цуглуулав. Тэднийг дэмжсэн МАН-ын гишүүд “Төрийн мөнгийг үрэн таран хийсэн хулгайтай тэмцэх нь зөв” гээд алга ташсан сурагтай. Харин цөөн хэдэн гишүүн бултсан гэнэ. Зарим нь бүр “Бүлгийн даргаасаа асууя. Бүлэг дотроо ярьж тохироод хариу өгье” гэх байдлаар гарын үсэг зурахаас татгалзсан гэдгийг Ардчилсан намынхан сэтгүүлчдэд зарлав. Тэгвэл гарын үсэг зураагүй гишүүдийг “Ногоон автобусны луйварчидын хамсаатан” гэх зэргээр нийгмийн сүлжээнд элдвээр зүхэж, доромжилж байгаа харагдсан. Тэр дундаас УИХ-ын гишүүн М.Оюунчимэгийг онцолж ирээд л илүүтэй ноцож байгаа.

УИХ дахь түр хороо гэдэг бол ард түмний хяналтыг парламентын түвшинд тасралтгүй хэрэгжүүлэх зорилготой. Иймд нийгмийн эрх ашиг ноцтой зөрчигдсөн, төрийн луйвар, хулгайтай холбоотой асуудлаар хяналтын сонсгол явуулах түр хороо байгуулах санал УИХ-ын 19 гишүүний гарын үсгээр баталгааждаг. Сонсоод байх нь ээ, Ардчилсан намынхан ногоон автобусны асуудлаар түр хороо байгуулах саналаа УИХ-ын даргад өргөн барих гэтэл ганц гарын үсэг дутаад байсан юм уу даа. Ингээд УИХ-ын гишүүн М.Оюунчимэгийг гарын үсгээ зураад өгөөч гэтэл мань хүн татгалзчихаж. Үүнээсээ болоод сошиалаар баруун, солгойгүй гөвүүлээд байх шиг. Угтаа М.Оюунчимэг гишүүн “Ийм асуудалд би гарын үсэг зурах нь хүн чанарын хувьд муухай юм даа” гэж хэлсэн юм билээ. Тэрбээр яагаад ийм үг унагасныг нь бодоод үз л дээ. Ногоон автобусны хэрэг нийгэмд босох үед Д.Сумъяабазар хотын даргаасаа, Ж.Сүхбаатар Түгжрэлийн сайдаасаа өөрсдийн хүсэлтээр огцорсон. Ж.Сүхбаатар УИХ-ын гишүүн хэвээр байгаа. Энэ байдлыг сөрөг хүчин эсэргүүцдэг. Тэдэнд хариуцлага тооцох ёстой гэж өнгөрсөн намраас хойш хэд хэдэн удаа улс төрийн акц өрнүүлсэн. Тухайлбал, Чингэлтэй дүүргийн Ардчилсан намынхан “Өргүй Монголын төлөө” тайван жагсаал хийхдээ ногоон автобусыг онцолж байсан. Ялангуяа Ж.Сүхбаатарыг УИХ-ын гишүүнээсээ буух ёстой гэж шаардаж байлаа. Явж, явж ногоон автобусны хэрэгт Ж.Сүхбаатарыг буруутгаж, дээлийг нь нөмрүүлэх гэсэн улс төр яваад байгаа нь буруу биш. Сөрөг хүчний улс төр ч ийм л байх учиртай.

Харин М.Оюунчимэг гишүүний хувьд ногоон  автобусны хяналтын сонсгол явуулахыг дэмжээд гарын үсэг зурчихвал Ж.Сүхбаатарыг түлхэж унагахад гол үүрэг гүйцэтгэсэн хүн болно. Яаж ч эрүүл ухаанаар бодсон нэг тойргоос, нэг намаас хамтдаа сонгогдож  арламентад орж ирсэн журмын нөхрөө гишүүнээс нь татаж буулгаад шоронд ачуулахад ганц гарын үсэг дутуу байхад тэрийг нь гүйцэтгэх нь хүн ёсны хувьд байж боломгүй явдал л даа.

Ж.Сүхбаатар, М.Оюунчимэг нар 2020 оны сонгуульд нэг баг болж оролцсон. Тойргийнхоо иргэдийн саналыг авахын тулд тэд улаа эргэтэл хөтлөлцөж явсан улстөрчид. Мөрийн хөтөлбөр, бодлогоо уйгагүй танилцуулсны хүчинд тэд ялалт байгуулаад өнөөдөр парламентад сууж байна гэж үзэж болох биз.

Төдийгөөс өдий хүртэл ийм урт замыг туулсан тэд нэгнийгээ унасан дээр нь дэвсэлвэл хүн ёсонд хэр нийцэх үү.

Энэ үед М.Оюунчимэг гишүүн “Хүн чанарын хувьд муухай юм даа” гэж хэлэхээс өөр яах юм. Үүнийг гайхаж, шагшраад буруу зөв гээд байх юм ерөөсөө байхгүй. Оюунчимэг гишүүний зөв, тийм хүний мөсгүй юм гэж юү байхав. Гэтэл Ардчилсан намынхан болон олон нийт сошиол сүлжээнд түүнийг “шударга бус байна” гэж элээ халаг болон шуугилдах нь өөрсдийгөө л харин ямар ёс суртахуунгүй хүмүүс вэ гэдгээ харуулж байна. Тэд шударга байх гэдэг юмыг ХХ зууны эхээр орос улсад ялсан октябрын хувьсгалын үед гарч байсан хүмүүнлэг бус үйл явдлаар ойлгоцгоох нь хэтэрхий бүдүүлэг дорой ёс суртахуунтай байгаагийн илрэл юм. Тэр үед үзэл суртлынхаа төлөө эх эцгээсээ татгалзах, өөрсдийг нь тэжээхийн тулд зоориныхоо мухарт нууж үлдсэн тариаг нь онцгой комисст ховлон эцэг эхээ буудуулж өөрөө хүүхэд асрахад бойждог орос жаалуудын тухай тархи угаасан коммунист үзэл суртлаар л энэ бүхнийг ойлгоод байна.

Монголчууд үнэхээр аймшигтай улайрчихсан улс төржсөн ард түмэн болжээ. Хүний мөн чанар өдрөөс өдөрт алсарч, нийгэм улам зэрлэгшиж байгааг сошиал ядах юмгүй тольдон харуулж байна. Ухамсарт хүн төрөлхтнийг гэрчлэх нинжин сэтгэл, хайр энэрэл бүгд хүн чанар дээр тогтдог. Чингис хаан хүртэл Чанчун бумбаас “Энэ дэлхий дээрх олон мянган нүглээс хамгийн том нүгэл нь юу вэ” гэж асуухад “Бие биедээ ачлалгүй хандах. Хүнийг голгүй гомдоох. Нэг нэгэндээ туслахгүй байх. Энэ бол хамгийн том нүгэл юм” гэж хариулсан байдаг. Гэтэл монголчууд өнөөдөр үнэхээр нэг нэгэндээ ачлалгүй хандаж, хууран мэхэлж, доош нь татаж, хорлодог байдал хэрээс хэтэрчээ. Ямар ч хүн хамаатан садан, ойр дотныхоо,цуг ажиллаж цуг тэмцэж явсан нэгнийгээ буруу хэрэг хийхэд нь яаран гүйж очоод матаад байдаггүй. Хүн алчаагүй л бол. Тийм үед “За яахав дээ, дуугүй л байхаас даа. Бид хоёр чинь ийм учиртай хүн дээ” гээд чимээгүй байдаг биз дээ. М.Оюунчимэг гишүүний хувьд яг л ийм зан гаргасан. Сошиал болон ардчилсан намынхны бодлоор бол нөхөрлөж явсан нэгнээ өөрийн гараар нугаслаад л байж байвал их шударга хүн болох юм байна. Тийм хүний мөсгүй зан гаргаж байснаас шударга бус гэж хэлүүлээд холуур өнгөрсөн нь дээр дээ. Бусад шударга нь л гарын үсэг зурдаг юм байгаа биз.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

 

 

 

“Зариг.мн” сайтын эрхлэгч, сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгтэй ярилцлаа.

---

-Шүүхэд нөлөөлсөн, мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц задалсан, нүүрс зөөсөн, тэрбумаар яригдах хөрөнгөтэй гээд өөртэй чинь холбоотой сэдвүүд олны анхааралд байна. Сэтгүүлч шүүхэд нөлөөлөх гэлээ гэдэг гомдол их сонин юм. ШЕЗ ямар гомдол гаргасан юм бэ?

-ШЕЗ-өөс өнгөрсөн аравдугаар сарын 23-ны өдөр сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэг надад холбогдуулан Эрүүгийн хуулийн хоёр зүйл ангиар гомдол гаргасан байна. Эхнийх нь Эрүүгийн хуулийн 21.6 буюу шүүхэд нөлөөлсөн, хоёрт нь шүүхийн нэр төрд халдсан буюу Эрүүгийн хуулийн 13.14 гэсэн хоёр зүйл ангиар холбогдуулж гомдол гаргасан байна.

Үүнийг цагдаагийн байгууллага мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулаад Эрүүгийн хуулийн 13.14-т заасан зүйл ангиар буруутгасан хэрэг дээр намайг яллагдагчаар татах тогтоолыг энэ сарын 23-ны өдөр гаргасан байна.

-Шүүхэд нөлөөлсөн гэдэг нь..?

-Шүүхэд нөлөөлөөгүй байна гэж мөрдөн байцаалтын явцад тогтоосон. Харин шүүхийн нэр төрд халдсан байна гэж үзсэн байна. Илт худлаа мэдээлэл цацах юм бол Эрүүгийн хуулийн 13.14 гэдэг зүйл ангиар буруутгагддаг. Миний хувьд нэг ч цэг, таслал, өгүүлбэрийг илт худлаа мэдээлээгүй. Шүүх хурлын процессыг гаднаас нь ажиглаж мэдээлсэн. Шүүх хурлын танхимд орж шүүх хуралд нөлөөлөх ямар нэгэн тийм үйлдэл хийгээгүй.

Үндсэндээ фэйсбүүкийн дөрвөн постоор маань буруутгасан байна. “Найман ишиг бол хулгай биш”, “Найман ишиг мал нийлсэн асуудал”, “Найман ишиг зараад мөнгө угаасан хэргээр 80 настай эмээг цус харватал шүүж байгаа шүүх ичээч ээ”, “Шүүх хурал 10:00 цагаас хойш долоон цагийн турш тасралтгүй үргэлжиллээ, болиоч ээ, засварлаач ээ, хүнлэг байгаач ээ” гэдэг утгатай дөрвөн пост бичсэн. Эдгээр постоор шүүхийн нэр төрд халдсан, илт худал мэдээлэл тараасан гэж намайг прокурорын зүгээс буруутгаж яллагдагчаар татсан байна.

-Төв талбайд суулт зарласан. Н.Өнөрцэцэг мэдүүлэг өгөхөөс татгалзаж байна гэж буруутгах хандлага ч харагдлаа. Цагдаа ч тиймэрхүү мэдэгдэл хийчих шиг болно лээ?

-Сэтгүүлч хүн бусдаас илүү, давуу эрхтэй. Сэтгүүлч хүнд хууль өөрөөр үйлчлэх ёстой гэсэн агуулгыг миний хувьд огт хөндөөгүй. Сэтгүүлчийн эсрэг ШЕЗ гомдол гаргаж болно. Бид түүнийх нь дагуу шалгуулах үүрэгтэй. Энэ дагуу явахад надад асуудал, айдас алга. Гэхдээ намайг энэ хэрэг дээр өмнө нь нэг ч удаа гэрчээр дуудаагүй. Сэжигтнээр татаагүй, мэдүүлэг аваагүй, миний оролцоог хангаагүй хэрнээ шууд яллагдагчаар татсанд би гайхсан. Энэ бол хууль бус үйлдэл. Хууль бус үйлдэлтэй тэмцэх ёстой. Гэтэл хуулийн дагуу тэмцэхэд яг үнэндээ хүчин мөхөсдөж байна. Нэг нам олонхоороо засаглаж байна. Энэ намын удирдах түвшинд ажиллаж байгаа хүмүүсийн уур, дургүйг хүргэвэл шууд махны машинд нь хэрчүүлэх шинжтэй байгаа учраас би олон нийтээс дэмжлэг хүссэн. Төв талбай дээр суулт зарласан. Амжилттай болсон. Би олон нийтийн чихэнд “Яллагдагч боллоо шүү, та нарын мэдэх эрх аюулд орлоо шүү” гэдгийг маш чангаар хэлж, ойлгуулж чадсандаа талархалтай байгаа. Миний зорилго энэ л байсан.

-Мэдүүлгээ өгөв үү?

-Өнөөдөр (өчигдөр) яллагдагчаар татагдсан тогтоолтойгоо танилцлаа. Яллагдагчаар татагдсан тогтоолыг эсэргүүцэж өргөдөл гаргалаа. Дээр нь дарга нарын заавраар махны машин ажиллуулж байгаа хууль хяналтын байгууллагын тухайн албан тушаалтнууд, мөрдөгчдөд хариуцлага тооцуулах асуудлыг дээд шатны байгууллагад нь хандлаа. Харамсалтай нь цагдаа цагдаагаа шалгаад буруутайг нь тогтоох нь юу л бол. Гэхдээ яах вэ, горьдлогын мөр гэдэг шиг гомдол гаргаад л үзье. Ер нь хууль дүрмийн дагуу явдаг улсад хууль дүрмийн дагуу шалгуулахад надад айдас алга. Гэхдээ үүн дээр яалт ч үгүй “Н.Өнөрцэцэгийг дуугүй болгоё. Сонгууль ч дөхөж байна, ер нь сэтгүүлчдийн амыг барья” гэдэг айдсыг надаар дамжуулж өгье гэж эрх баригчид улайраад байгаад санаа зовж байна.

-Сар гаруйн өмнө Дорноговь аймагт 13 настай охин амиа алдсан хэргийн мөрөөр өөрийг чинь мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц задруулсан гэж нэлээд буруутгасан. Сэтгүүлч мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцтай холбогдох субьект биш гэдгийг манай сонин ч хөндөж ирсэн. Эрэн сурвалжлах сэтгүүлзүйд сэтгүүлч нууц далд баримт олдог, түүнийгээ мэдээлдэг. Мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулсныхаа хариуд хариуцлага хүлээнэ гэдэг байж болохгүй зүйл. Гэтэл Эрүүгийн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр сэтгүүлчийг хамруулж ойлгож байх шиг байна…?

-Нам бол хэвлэлийн эрх чөлөө, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө, иргэдийн үзэл бодлоо нээлттэй илэрхийлэх, ардчилсан зарчим бүгдийг булшилж байна. Хамгийн ноцтой нь өнөөдөр намайг шүүхийн нэр төрд халдлаа гэж яллагдагчаар татаж байгаа бол маргааш мөрдөн байцаалтын нууц задруулсан гэдгээр хэрэг нэмэгдэх юм байна. Ер нь хүчтэй дуугардаг, эрэн сурвалжлах сэтгүүлчийн ирээдүй бол шорон болчихсон юм байна. Заавал хоригдож байж сална. Ийм л эрх зүйн орчинд бид ажиллаж байна. Энэ бол цаашид маш их урхагтай. Хэн шоронд орохыг хүсэх юм. Мөрөөрөө, хэдэн дарга нарын үгийг дамжуулаад, худлааг нь мэдсэн ч дуугүй өнгөрөөд явах жишгийг өнөөдрийн Засгийн газар, эрх мэдэлтнүүд тогтоочихож байна.

Бид өнгөн дээрээ ардчилсан, чөлөөт нийгэм гэж ярьж байгаа боловч үнэндээ коммунист нийгэм аль хэдийнэ байгуулчихсан юм байна. Үүнд нь сөрөг хүчин нь, зарим хэвлэл нь ч уусаад орчихсон. Нийгмийн тод дуу хоолой байхгүй болчихлоо.

-Мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг хариуцах субьектууд гэж бий. Хариуцлага хүлээх бол тэд л хүлээх ёстой байх аа?

-Мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц задруулах юм бол ийм, ийм хариуцлага хүлээнэ гээд мөрдөгч, өмгөөлөгч зэрэг хүмүүс гарын үсэг зурдаг. Тэр хүмүүст хамаарах заалт байсан. Тэр хүмүүс нууцаа задлахгүй байхад болох байсан. Гэтэл савнаасаа халиад, нээнтэглээд янз бүрийн асуудлыг хольж хутгаж байна. Нэг ёсондоо технологи юм байна. Хэлэх ч үг алга. Ийм технологиор иргэдийг хооронд нь зодолдуулж байгаад дундаас нь эрх баригчид хожих хожил л харагдаж байна шүү дээ.

Мөрдөн байцаалтын нууц задалсан “хүн” гэдэгт сэтгүүлч орно. Нэг даргын энд, тэндээс зээл авсан, авлига авсан, тендер авсан асуудлыг хууль хяналтын байгууллага шалгаад эхлэхээр хамгаалалтанд орчихож байгаа юм. Наад хэргийг чинь шалгаж байгаа, мөрдөн байцаалтын нууц гээд бичиж болохгүй болох нь. Ингээд тэр хэргийн хувь заяа ханцуй дотроо наймаалцах уу, хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хаагдах, замхардаг ч юм уу ийм л зүйл рүү орчихлоо.

-Б.Энхбаяр сайдын мэдэгдэл олон нийтийг цочоолоо. Төрийн ордноос “Сэтгүүлч хүртэл нүүрс зөөдөг” гэж өөрийн чинь нэрийг зарлав. Би буруу санаагүй бол 2020 оны сонгуулиар шударга ганц хүнийг дэмжинэ гээд сэтгүүлч М.Батбилэг, Ч.Лодойсамбуу та гурав Б.Энхбаярыг нэрлэж байсан санагдана. Гэтэл өнөөдөр яагаад ийм өс хонзонтой юм шиг байдалд хүрчихэв?

-Б.Энхбаяр сайдыг тухайн үед мундаг хуульч юм байна, монголчуудад тийм хүн хэрэгтэй. Юм уншиж судалдаг юм байна, зарчимтай юм байна, залуу хүн байна гээд дэмжиж байсан. Сонгуулиар нь нэг ч төгрөг авахгүй дэмжиж ажилласан. Түүнийг Б.Энхбаяр сайдын хэвлэлийн хүмүүс мэднэ. Өөрөө ч баярлалаа, талархлаа гэж байсан.

Гэтэл Боловсролын зээлийн сангийн асуудал хөндөгдсөн. Үүнд Б.Энхбаяр сайдын нэр холбогдоод гараад ирсэн. Яалт ч үгүй БЗС-гаас 32 мянган ам.доллар буюу тухайн үеийн ханшаар 100 гаруй сая төгрөг авсан байдаг. Гэвч Хойд Виржиниягийн сургуульдаа сураагүй, диплом нь ч байхгүй. Энэ асуудлыг хөндөнгүүт Б.Энхбаяр сандраад зээлээ төлсөн. Төлөнгүүтээ араас нь өс хонзон санаж эхэлсэн. Ер нь бид БЗС-гийн асуудлыг ганц Б.Энхбаярт зориулж шүүмжлээгүй. Ард иргэдийн хүүхдүүдэд ийм боломж олдохгүй байна, дарга нарын хүүхдүүд зээл авчихаад байна гээд хөндсөн. Өнөөдөр үр дүнд хүрчихсэн л байгаа. Зарим УИХ-ын гишүүд буруугаа хүлээгээд уучлалт гуйгаад төлчихсөн. Алдаа хийсэн байна, түүнийгээ хүлээн зөвшөөрлөө, хуулийн байгууллага нь шалгаад улс орныхоо төлөө явах ёстой.

Гэтэл Б.Энхбаяр сайд энэ асуудалдаа өсөрхөж, маш том намын аппаратыг бүлэглэлийн дэмжлэгтэйгээр Засгийн газрын гишүүний суудлыг ашиглаад, сайдын эрх мэдлийг аваад нэг сэтгүүлчид бяраа харуулж байна. Миний бүх зүйлийг ухаж төнхөж байгаа юм шиг байна. Надтай холбогдолтой, миний ах дүү хамаатан садан бүгдийнх нь байр орон сууц, сүүлдээ зарж үрсэн машиныг жагсаагаад сошиалд тавьж байна.

Үүн дээр би нэг зүйлд талархаж байгаа. Яг үнэндээ олон нийт эгдүүцэж байна. Та нар өчнөөн олон хулгайчуудаа яаж ч чадахгүй байж нэг сэтгүүлчийг ухаж байна. Сэтгүүлч хөрөнгөтэй байж боллдоггүй юм уу гэх мэт ханлдлага байна. Тэр эффектийг Засгийн газар харж байгаа байх.

-Сэтгүүлч хөрөнгөтэй, чинээлэг байх нь манай эрх баригчдад таатай зүйл биш. Үүнийгээ л ил тод зарлачих шиг боллоо. Сэтгүүлчид төрийн өндөр албан тушаалтан, улс төрийн нөлөө бүхий хүмүүс биш шүү дээ?

-Б.Энхбаяр сайдыг миний нэрийг зарлахад би гайхсан. Би төрд нэг ч өдөр ажиллаж байгаагүй. Төрөөс нэг ч тендер авч үзээгүй. Төртэй холбоотой ямар ч ажил хийж үзээгүй байхад шууд дуудаад зарлаад мөрдөн шалгах ажиллагааг үргэлжлүүлж байна гэсэн.

Олон жил явчихсан ойлголт, систем байна л даа. Улстөрчид 50, 100 цаасны сэтгүүлч гэж дооглодог, шоолдог. “Наадуулдаа хэдэн цаас өгчихөөч, тэгвэл дуугүй болно ш дээ” гэж биднийг басамжилдаг. Тэр хандлагаараа олон жил яваад ирчихсэн. Ний нуугүй хэлэхэд бид нарт ч гэсэн алдаа байгаа. Салбар маань жижиг, сэтгүүлчид олуулаа. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл удаан оршин тогтнох хэцүү. Улстөрч голдуу эзэдтэй хэвлэлүүд дийлэнх. Гэхдээ зөвхөн сэтгүүл зүй гэлтгүй бүхий л салбарт асуудал бий. Нэг зүйл тодорхой байна. Эрх баригчдын арга бий. Эхлээд уулзъя, хоол унд идье, ингэж дэмжиж ажиллаач гэдэг. Мэдээж тэр болгоныг дэмжээд байх боломжгүй. Сэтгүүл зүй гэдэг тусдаа үүрэгтэй засаглал. Ингээд болохгүй болохоор сэтгүүлчийг сошиалаар харлуулдаг. Гурав дахь технологи нь хууль хяналтын байгууллага юм байна. Миний хувьд эхний хоёр даваагаа давчихсан байсан юм байна. Гурав дахь дээрээ олон асуудлууд ар араасаа гарч ирэх төлөвтэй. Энэ удаагийн яллагдагч бол анхных биш бололтой. Цаашлаад үргэлжлээд явах юм шиг байна. Төр түмэн нүдтэй гэдэг шиг олон нийт энэ асуудлыг харж байгаа байх. Энэ бүх процессыг олон нийтийн нүдэн дээр нээлттэй явуулахыг шаардана. Н.Өнөрцэцэгийг яагаад буруутгаад байгааг нээлттэй байлгахыг би хүснэ дээ.

Сэтгүүлч улс төрөөс өөрөөр бизнес хийх хэрэгтэй. “Нарантуул” дээр худалдаа наймаа хийсэн ч болно. Оймс бээлий зарж болно. Гадаа гудамжинд аарц ч чанаад явж болно. Яаж ийж байгаад өөр орлогын эх үүсвэртэй байх хэрэгтэй. Түүнийг л эрэлхийлэх ёстой. Харин ч тийм байж сэтгүүл зүй хүчирхэгжинэ. Сэтгүүлч өөр бизнес хийж байна гэвэл харин баярлах хэрэгтэй. Яагаад бид улстөрчдийг харж, цалингаа харж амьдрах ёстой гэж. Хараат бус санхүүжилттэй байж илүү чанартай мэдээлэл бэлтгэдэг болно. Тиймээс би өөр ямар боломж байна гэж санаархдаг. Нийгэмд өнөөдөр хүмүүсийн цалин амьдралд нь хүрэлцдэг бил үү. Ямар нэгэн байдлаар орлогын өөр арга замыг эрэлхийлэхээс өөр аргагүй. Би ганцаараа биш, миний ард үр хүүхэд, хань ижил маань байна. Байрны өр зээл байна. Дээр нь 20 гаруй хүний амьдралыг авч явж байна. Яаж ийж байгаад өөр бизнес хийх шаардлагууд гарч ирж байгаа юм.

-Нүүрсний сонсголд гэрчээр дуудагдах хүмүүсийн нэрс ил болсон. АН-ын хэсэг хүмүүс, дээр нь өөрийн чинь нэр л байх шиг байна. Нүүрсний хэрэг замхрах нь гэсэн шүүмжлэл өрнөж эхэллээ?

-Өмнө нь завхруулж байсан жишээ олон. ЖДҮХС дээр парламентын тал нь зээл авчихсан байсан. Солтан гишүүн л ял авсан, гэхдээ Ерөнхийлөгч өршөөсөн. 60 тэрбум дээр хариуцлага тооцоогүй. Хөгжлийн банкны хэрэгт холбогдогсод нийтээрээ гэм буруугүйд тооцогдсон. Нүүрсний хэрэг энэ замаар явж байна. Намдаа нөлөөгүй, эсвэл эсрэг намын, эсвэл толгойгоороо явж байсан бизнес эрхлэгчийг барьж хориод киног дуусгаж байна. Уг нь нүүрсний хэргээр хамгийн түрүүнд шалгагдах хүмүүс бол тухайн үеийн ҮАБЗ-ийн гишүүд болох Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга, одоогийн Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, УИХ-ын дарга Г.Занданшатар, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, оффтейк гэрээ байгуулсан Голомт банкны захирал Д.Баясгалан нар ш дээ.

Энэ хүмүүс нүүрсний сонсголд ирж 11 оффтейк гэрээг яагаад нууцалсан, тэр гэрээний үнийн дүн яагаад доогуур байсан, яагаад өөр компанитай хийж болоогүй юм гэдэг асуултандаа хариулах ёстой юм. Дээр нь нүүрсний хэрэгт холбоотой гээд МАН-ын 13 гишүүн зарлагдсан. Ц.Анандбазар, Ш.Раднаасэд, Ц.Сэргэлэн, А.Адъяасүрэн нарын хэрэг хаачив. Энэ хүмүүсийг дуудах ёстой. Гэтэл улс төрийн үзэмжээр, өөрсдийнхөө дургүй хүмүүсийг нүүрсний хэрэгт, ногоон автобусны хэрэгт татаж байгаа нь аймшигтай. Нүүрсний хэрэгт хэн ч ял авахгүй. Яг ЖДҮХС шиг дуусна. Боловсролын зээлийн сангийн хэрэг шалгагдаж эхлээд хагас жил болчихлоо. Нэг ч хүнийг яллагдагчаар татсан зүйл алга. Гэтэл ганцхан сарын дотор намайг яллагдагч болгож байна. Энэ хоёрыг жинлэхэд хэнийх нь хор уршиг их байх вэ, хэн нь хэдэн төгрөгийн хохирол учруулав гээд харахад харамсалтай. Тиймээс Монголд дуугүйхэн сууж байвал дээр. Дуугарвал шоронд орох ирээдүй сэтгүүлчид болон олон нийтийн дунд идэвхитэй байдаг, шударга ёсыг эрхэмлэдэг хүмүүсийн өмнө ирчихсэн юм байна.

-Өмнөх Хууль зүйн сайд Х.Нямбаатарыг өөртэй чинь холбож ярьж, бичдэг байсан. Өрөөндөө дуудаж байгаад мэдээлэл өгдөг гэж ирээд…?

-Х.Нямбаатар сайдын үед өөрийг нь шүүмжилж л байсан. ЖДҮХС-гийн асуудлыг хөндөж байсан. Гэхдээ над руу өширхөөд шүүхэд өгөөгүй. Төрийн ордноос хулгайч гэж зарлаж байгаагүй. Х.Нямбаатар сайдыг сэтгүүлчид маш их шүүмжилдэг. Тэр хүн Б.Энхбаяр сайд шиг сэтгүүлчид рүү ноцож байсныг мэдэхгүй юм. Миний хувьд Х.Нямбаатар сайдын ойр тойрны хамааралтай, хөрөнгө нэгтэй, ашиг сонирхол нэгтэй зүйл байхгүй. Яг үнэндээ Х.Нямбаатар сайдыг өрөвддөг. Юм л бол надтай холбоод, маш их гал дундуур туучсан байх. Сэтгүүлчид нь үзэхгүй, Өнөрөөдөө мэдээ өглөө гэнэ. Улстөрчид нь ч тэр, манай дээр мэдээлэл гарахаар Х.Нямбаатар сайдтай хардаад л. Тэр хүн маш их хэлмэгдсэн байх гэж боддог. Ашгүй Засгийн газраас холдож, хот руу явлаа.

-Өөрийн чинь зарим байр суурийг сонсохоор, бас бусад сэтгүүлчдийн хэлж ярьж буйг харахад сэтгүүлчид хоорондоо жийлцэж харагддаг. Сэтгүүлчид дотроо муудалцах нь хэнд ашигтай байх нь ойлгомжтой. Энэ талаар юу гэж боддог вэ?

-Би үүнийг маш их боддог. Онцын шаардлагагүй үед маргаад байдаггүй. Ямар нэгэн байдлаар би тэр хүмүүс рүү эхэлж довтолдоггүй. Хорхой хүртэл биендээ хүрэхээр атирна гэгчээр тэндээс Ч.Лодойсамбуу үгээр зодоод л, Б.Отгон эгч намайг элдвээр бичээд л эхэлдэг. Заримд нь би тэр чигт нь орхичихдог. Заримдаа найз нөхөд эгч дүү байсан хүмүүс элдэвлээд эхлэхээр гомдоод муудчихдаг. Мэдээж аль болох муудахгүй байхыг хичээдэг. Гэхдээ надад алдаа байдаг байх. Заримдаа тэсдэггүй. Би нэг зарчим барьдаг. Сэтгүүлч мэдээ материал гаргадаг. Түүнийг огт няцаадаггүй. Нэг гишүүнийг нэг сэтгүүлч бичлээ гэхэд нөгөө тал нь тайлбар өгье гэхэд бид хүлээж авдаггүй. Хамгийн сүүлд “Эргэлт”-ийнхэн Д.Амарбаясгалан даргын талаар бичээд байсан. Д.Амарбаясгалан даргын тал мэдэгдэл манайд гаргахаар хандахад хүлээж аваагүй. С.Будрагчаагийн нэвтрүүлэгт орсон хүний эсрэг нөгөө талынх нь хүн над руу хандах ч үе гарна. Би хүлээж авдаггүй. Сэтгүүлчийн хийсэн ажлыг няцаахыг хүсдэггүй. Бид дарга нартай нийлж сэтгүүлчээ зодох ёсгүй гэсэн зарчим барьж ажилладаг. Ер нь би бүгдээрээ эвтэй найртай байж Монголд ажиллах орчин бүрдэнэ. Бид салж яваад байвал өнөөдөр би яллагдагч болоод шоронд ороход маргааш өөр нэг сэтгүүлч орно. Нэгнийгээ яллагдагч болчихлоо гэж алга таших биш над дээр энэ ээлж ирнэ гэж асуудалд хандаарай гэж бусдадаа хэлмээр байна.

Олон нийт бол асар их дэмжлэг. Би үүнд маш их баярлаж байгаа. Олон нийтийн дэмжлэг авсан хэвлэл олон байх юм бол Монгол Улс аяндаа тэгшрээд ирэх юм байна гэж хардаг. Монголд мөнгөтэй хүмүүс хуулиас айхгүй байна. Цагдаа, прокурор, шүүхээс ч тэр. Юунаас айж байна вэ гэхээр олон нийтийн хяналтаас айдаг. Түүнийг хэдэн сэтгүүлчид л сайн муу хэлүүлээд олон нийтийн хяналтыг тогтоох гээд явж байна.

-Дарамт ирж байна уу?

-Аймшигтай их. Хүмүүс өөр дээр нь ирэхээр л ойлгоно. Нэг хүн фэйсбүүкийнх нь коммент дор “Чи тийм” гээд доромжилчиход өдөржин эмзэглэдэг дээ. Тийм коммент над руу зохион байгуулалттайгаар маш олон ирж байна. Хүүхдүүддээ маш их санаа зовж байна. Хууль хяналтын байгууллагын ар араасаа өрдсөн дарамтууд их байна. Хэрэг хийчихсэн юм шиг овог нэр, өмнө нь ял эдэлж байсан эсэх гээд л мэдүүлэг өгөх амаргүй. Цаг хугацааны л асуудал байх. Тэсээд гарна даа.

Б.ЭНХЗАЯА

“Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Ашигт малтмал, газрын тосны газрын дарга Л.Баярмандал “Шатахуун хадгалах сав хүрэлцээгүй
учраас олон сараар нөөцөлж чадахгүй байна”  гэснийг II нүүрээс  уншаарай.

Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэг “Нүүрсний сонсголд хамгийн түрүүнд ҮАБЗ-ийн гишүүд байсан Х.Баттулга, У.Хүрэлсүх,Г.Занданшатар
нар дуудагдах ёстой”  гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Баабарын “Чээнж бол Бурханы бэлэг” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ.

“Ардын нам автобусаа үнэгүй явуулж байгаа бол Ардчилсан намынхан архиа үнэгүй тараах хэрэгтэй” нийтлэлийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Баян-Өлгий аймгийн 305 уул, усны 264-ынх нь нэрийг казах
нэршлээр сольжээ.

---

 Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Сүүлийн жилүүдэд романс залилан манайд газар аваад байгаа. Гаднын улс орнуудаас монгол эмэгтэйчүүдтэй цахимаар харилцаа тогтоож итгэлийг нь олж аваад залилдаг гэмт хэрэг дэлгэрээд байгаа юм. Наад захын жишээ л гэхэд “0” гэх эмэгтэй АНУ руу 18 удаагийн үйлдлээр 77 мянган ам.доллар шилжүүлсэн тухай гомдол ЦЕГ-ын Мөрдөн байцаах албанд бүртгэгдсэн.

Яг ийм төрлийн залиланд өртсөн эмэгтэйчүүдээр Мөрдөн байцаах албаны хүлээлгийн танхим бараг дүүрчхээд байна. Цагдаагийн байгууллага энэ төрлийн залилангаас урьдчилан сэргийлэх талаар сэрэмжлүүлгийг цаг тутам хүргэж ажилладаг ч бодит үр дүн гарахгүй байгааг саяхны нэгэн харамсалтай жишээ харуулав.

Тодруулбал романс залиланд өртөж 40 гаруй сая төгрөгөө алдсан эмэгтэй амиа хорлосон хэрэг өнгөрсөн долоо хоногт Баянхонгор аймагт гарчээ.

Эх сурвалжийн хэлж байгаагаар тухайн эмэгтэй нь малчин бөгөөд нөхөр болон сургуулийн насны гурван хүүхдийн хамт амьдардаг байсан гэнэ. Тэрбээр өнгөрсөн долоо хоногт сургалтад суухаар Баянхонгор аймгийн төвд ирсэн үедээ амиа хорлосон байдалтай олджээ. Хэргийг аймгийн цагдаагийн газраас шалгаж байгаа юм байна. Талийгаачийн тухайд ойр тойрны хүмүүсээсээ их хэмжээний мөнгө зээлсэн байсныг эх сурвалжууд онцолж байгаа юм.Тэрбээр хаяг байршил нь тодорхой бус иргэнтэй фэйсбүүкээр харилцаж залилуулсан байна.

ЭНЭ ТӨРЛИЙН ЗАЛИЛАН ЯМАР ХЭРБЭРЭЭР ЯВАГДДАГ ВЭ?

Aliso Camelove гэгч нь иргэн “Д”-д өөрийгөө АНУ-д ажилладаг, хувийн компанитай, ажил гүйцэтгэлийн их хэмжээний мөнгө орж ирэх үед өгсөн мөнгийг нь буцааж 2-3 дахин нугалж өгнө гэж итгүүлэн 75 мянган ам.доллар авсан байна. Тухайн эмэгтэй өөрийнхөө залилуулж байгааг гурван сарын турш мэдээгүй бөгөөд, мэдсэнийхээ дараа цагдаад ханджээ. Цагдаагийн байгууллагаас тухайн улсын Консулын газраар дамжуулан хайлт хийхэд Aliso Camelove нэртэй хүн АНУ-д бүртгэлгүй гэдэг нь тогтоогджээ.

Олон улсад “ROMANCE SCAM” гэж нэрлэдэг энэ гэмт хэргийн цаана хохирогчтой чин сэтгэлээсээ ярилцаж байгаа дүр эсгэн, итгэл төрүүлж, 3-6 сарын хугацаанд хайр дурлалын сэдвээр яриа өрнүүлж, урхиддаг байна. Эмэгтэйчүүд англи хэлээ сайжруулна, гадны хүнтэй сууж баян тансаг амьдарна, гадагшаа явна гэсэн хүслүүдээрээ дамжуулан гадны иргэнтэй сошиал орчинд найз болох нь их байдаг, үүний цаана ихэвчлэн улс дамнасан залилангийн хэрэг үйлдэгчид бүлгээрээ ажиллаж байдаг юм байна. Тэд өөртэй нь харилцаж байгааг ойр дотны хүмүүс, найз нөхдөдөө хэлэхгүй байхыг хүсэж, хувийн санхүүг нь дараа бага багаар мөнгө нэхэж эхэлдэг аж.

Тэдний арга нь ихэвчлэн гадаадад амьдрах урилга явуулна, чиний нэр дээр илгээмж явуулна, танай улсад үл хөдлөх хөрөнгө худалдаж аваад амьдарна, энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцож байгаа цалингаа шууд чиний дансанд чинь байршуулчихъя гэх мэтээр их хэмжээний ашиг амладаг байна. Үүний тулд тодорхой хэмжээний шимтгэл төлөх хэрэгтэй гэж залилж мөнгө авдаг гэнэ.

Энэ төрлийн залилангийн гэмт хэргийн хохирогч иргэн “У” гэх иргэнтэй ярилцлаа. Гаднын иргэнд 8 мянган ам.доллар залилуулжээ.

– Залилагч этгээд ямар байдлаар таны итгэлийг олж авав?

– Өнгөрсөн жил Америкийн цэргийн хүчинд ажилладаг гэх залуутай фэйсбүүкээр танилцаж, чатаар харилцаж эхэлсэн юм. Фэйсбүүк нийтэлдэг зураг нь цэргийн хувцастай итгэл төрүүлэхээр хүн байсан.

– Тан руу найзын хүсэлт илгээсэн хэрэг үү?

– Тийм ээ. Гоё зурагтай болохоор найзын хүсэлтийг нь авчихсан юм. Ингээд л сайхан амарсан уу, ямар ажил хийдэг гэх мэт зүйлсийг тогтмол явуулдаг байсан. Ингээд л харилцаж эхэлсэн.

– Тухайн этгээд танд ямар санал тавьж, мөнгийг тань авсан юм бэ?

– Тэр хүн “Би цэргийн хүчинд ажиллаж байхдаа их хэмжээний мөнгө олсон. Дарга нартаа хэлж болохгүй байна. Энэ мөнгийг чам руу илгээе. Би өөрөө араас нь очно” гэж хэлдэг байсан. Энэ мөнгийг авахад шимтгэл хэрэгтэй гэж хэлсэн. Эхлээд итгэхгүй байсан ч “тэгвэл өөр хүн рүү хандъя” гээд хэсэг хугацаанд надтай холбоо бариагүй. Хэд хоногийн дараа би өөрөө холбоо барьсан юм. Ингээд л мөнгө шилжүүлэхээр болсон. Тухайн үед олдсон боломжоо үгүй хийх гэж байгаа юм шиг мэдрэмж төрөөд мөнгө шилжүүлчихсэн юм.

– Та тухайн хүнтэй ярилцаж үзсэн үү?

– Үгүй. Видео колл хийхэд “Цэргийн хуарандаа байна. Энд утсаар ярихыг зөвшөөрдөггүй. Нууцаар чат бичиж байна” гэх мэт шалтгаан хэлээд ярилцдаггүй байсан. Эндээс мөнгөө авч гарчхаад л шууд Монгол руу явна гэж хэлж байсан.

– Тухайн үед та мөнгөө ямар данс руу илгээсэн юм бэ?

– Надад олон улсын данс илгээсэн. Би энэ данс руу нь л мөнгө шилжүүлсэн. Надад 40 мянган доллар өгнө гэж хэлсэн. Тухайн үед их хэмжээний мөнгө нүдэнд харагдаад л зуслангийн байшин бариулахаар цуглуулж байсан цөөхөн төгрөгөө аваад, нэмж найзаасаа хүүтэй мөнгө зээлээд шилжүүлчихсэн.

Ерөөсөө ажлын таван өдрийн дотор л 40 мянган доллартой болно гэж төлөвлөж байсан ч залилуулснаа сүүлд мэдсэн. Ерөөсөө миний мөнгийг аваад л шууд блоклоод алга болчихсон. Ингээд цагдаагийн байгууллагад хандахад залилуулсан олон хүн байдгийг мэдсэн.

Залилуулсан талаараа хүнд хэлэхээс ч санаа зовоод тэнгэр хол газар хатуу санагдаж байлаа. Хуульчид ч хандах боломжгүй, арга мухарддаг юм билээ. Гадаад руу шилжүүлсэн учраас цагдаа нар ч ажиллахад бэрх гэдгийг мөрдөгчтэйгөө уулзаад олж мэдсэн. Өнөөдөр ч энэ төрлийн залилан байна. Манайханд их мөнгө амлахад шунал нь хөдөлдөг үзэгдэл түгээмэл бий. Ямар ч аргаар хамаагүй тухайн мөнгийг авах гэж л үздэг. Энэ чанар нь романс залиланд өртөх үндсэн шалтгаан болдог шиг санагдсан. Сүүлд нь хэлэхэд нэр нүүр нь мэдэгдэхгүй хүний данс руу мөнгө шилжүүлж болохгүй юм байна шүү.

“Бодлын хязгаар” сэтгэл зүйн НҮТББ-ын тэргүүн, сэтгэлзүйч Я.Батхүүтэй ярилцлаа.

---

-Сошиал орчинд томчууд хувийн амьдралынхаа талаар ба, бэ-гүй бичдэг, лайвддаг болсон. Эхнэр, нөхөр хоёрын сайн муу харилцааг сошиалаар ил задгай ярьдаг. Магадгүй энэ нь тэдний нэг төрлийн орлогын эх үүсвэр болсныг үгүйсгэхгүй. Гэвч эргээд ямар нэгэн сөрөг үр дагаварт хүргэдэг жишээг бид нийтээрээ харж байна шүү дээ. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Нийгэмд өнөөдөр мөнгөний төлөө яахаас ч буцахгүй улайрсан үйлдлүүдийг томчууд хийдэг болоод удаж байна. Энэ нь ёс зүйн асуудал гэхээсээ илүү сэтгэцийн эмгэгийн асуудал юм. Ер нь хүнийг мөнгөнөөс дээр тавина гэдэг нь сэтгэцийн хувьд асар хүнд эмгэгтэйг нотолдог. Эдгээрийг сэтгэл зүйн шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарлавал олны анхаарлыг татах, өөрийгөө дөвийлгөх, бусдаас ялгаруулах, юу ч хамаагүй хийж асар богино хугацаанд ашиг орлого олох гэсэн санаатай үйлдлүүд байдаг. Нэгэнт ашиг орлого олсон хүн дээрх мэдрэмжийг авсан байдаг тул хэзээ ч тархинаас нь салдаггүй. Үүнийг донтолт гэдэг. Үүнийгээ дахин дахин үйлдсээр байдаг.

Хүн ер нь өдөрт хэдэн удаа хувийнхаа амьдралын талаар пост, шэйр хийж хувийн амьдралаа зарлана гэдэг нь тэр хүн сэтгэцийн хувьд эмгэгтэй гэсэн үг. Хэрвээ нийгэм сэтгэл зүйн зөв боловсролтой бол эдгээр хүмүүсийг дагаж дуурайх нь битгий хэл тэднийг мэдэж, ойлгож, өрөвдөх ёстой юм. Хүн ер нь мөнгөнд хэт улайрахаар сэтгэл зүйн гэмтэлд орж өөрийгөө алддаг. Ёс суртахууны хувьд битгий хэл өөрийнхөө сэтгэл зүйгээ удирдах чадваргүй болсныг илтгэдэг.

Үүний цаана заавал сэтгэл зүйн гэмтэл нуугдаж байдаг. Тийм ч учраас сэтгэлзүйчид хувь хүний сошиал дахь пост, лайв болон шэйрээс тухайн хүний сэтгэл зүйн гэмтлийг шууд уншиж чаддаг. Үүнийг сэтгэл зүйн шинжлэх ухаанд хэлбэрдэх гуйлгачин сэтгэлгээ буюу дутуугийн комплесс гэж нэрлэнэ. Хамгийн аюултай нь үүнийг үйлдэж байгаа хүмүүс өөрийгөө алдахаас илүүтэй үр хүүхдээ ямар байдалд оруулж байгаа, тэдний сэтгэцийг ямар гэмтэлд учруулж байгаа, ирээдүйг нь яаж баллаж байгаагаа мэддэггүй нь харамсалтай.

-Нэг ёсондоо үүнийг цахим гадуурхалтын нэг хэлбэр гэж харж болох юм шиг. Хүүхдүүдийн дунд цахим гадуурхалт гэж сүүлийн үед ихээр яригддаг болсон шүү дээ. Энэ нь ямар хэлбэрээр сэтгэл зүйн дарамтууд бий болгодог юм бол оо?

-Шилжилтийн гэж бидний нэрлэдэг өсвөр насны хүүхдийн харилцааг авч үзвэл тэдэнд ангийн андууд, үе тэнгийн найзууд нь магадгүй гэр бүл, ээж, ааваас нь илүү харилцааны хувьд маш хүчтэй нөлөө үзүүлдэг гэдгийг сэтгэлзүйчид хэлдэг. Учир нь яг энэ насны хүүхдүүд бол сэтгэл зүрхний нарийн нандин асуудлуудаа ээж, аавдаа хэлэхээсээ илүү ангийнхаа болон үеийнхээ найзуудад хэлдэг, хуваалцдаг онцлогтой. Тийм учраас яг энэ насан дээр нь анги хамт олон, үеийн найзуудынх нь зүгээс үзүүлж байгаа дарамт, шахалт, ямар нэгэн ёс бус харилцаа тухайн хүүхдийн сэтгэл зүйд маш хүчтэй нөлөө үзүүлдэг төдийгүй магадгүй зарим тохиолдолд насан туршдаа өөртөө итгэх итгэлийг нь үгүй хийхэд хүргэж мэднэ.

Хүүхэд наснаас насанд хүрсэн бие хүн рүү шилжих шилжилтийн үед үүсдэг бие махбодын өөрчлөлтийг хүн бүр мэддэг ч сэтгэл зүй, нийгмийн талаас ямар өөрчлөлт гардгийг төдийлөн мэдэхгүйгээс өсвөр насны хүүхдийн сэтгэлд хожмоо хэзээ ч арилахгүйгээр гэмтэл үүсэх тохиолдол цөөнгүй байдаг. Засч залруулах боломжгүй байх нь ч бий. Сурагчдын сэтгэл зүйн хямрал болон зан төлвийн тулгамдсан асуудлыг эрт илрүүлж, эрсдэлтэй хүүхдэд сэтгэл зүйн дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор судалгаа хийж үзсэн. Ингэхэд өсвөр насны хоёр хүүхэд тутмын нэг нь сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай гэсэн анхаарал татахуйц үр дүн гарсан байна. Үе тэнгийнхний хүчирхийлэл юунаас эхтэй юм, яагаад гараад байгаа юм. Гарах гарахдаа яагаад ийм хоруу чанартай болоод байгаа юм, одоо бид яах ёстой юм бэ, юу хийх вэ, ер нь бол уг углуургаас нь эхлүүлээд ирээдүйд гарах урхагийг нь хүртэл ярих ёстой маш том асуудал болсон.

-Таныхаар юунаас үүдэлтэй гэж харж байна. Магадгүй сошиалын хэт хэрэглээнээс үүдэлтэй юу?

-Энэ нь нийгмийн өөрчлөлттэй холбоотой л доо. Ганцхан хүүхэдтэй айл маш олон байна. Хоёр хүүхэдтэй айл ч олон. Бүх анхаарлаа тэдэнд тавьж байна. Хүүхдүүд нь тэгэх ёстой гээд ойлгочихсон. Тэгээд хүүхдүүд хоорондын харилцаа, янз бүрийн давхаргын хүүхдүүд хоорондын харилцаа байхгүй болчихсон. Өөрөөр хэлбэл, манай нийгмийн хөрөнгөлөг чинээлэг хэсгийн хүүхдүүд нэг янзын сургуульд сурдаг. Дундаж ангийнхны хүүхдүүд өөр янзын сургуульд, бүр орлого багатай хэсэг нь бүр өөр янзын сургуульд сурдаг. Хоорондоо ерөөсөө харилцдаггүй. Тэгээд ялгаатай байдлаа үл тэвчдэг. Энэ нь дөнгөж саяхнаас гарч ирсэн хэрэг огт биш. Олон жилийн өмнө байсан, одоо ч амь бөхтэй байсаар байна.

Харин өнөөдөр үе тэнгийнхний гадуурхалт дээрэлхэлтийн хэлбэр нийгмийн хөгжлөө даган зарим талаар өөрчлөгдөж илүү хоруу чанартай болоод байна уу гэсэн эмзэглэл байна. Мөн техник технологийн хөгжлийн нэг илрэл болох цахим сүлжээний өргөн хэрэглээ өсвөр насны хүүхэд залуусын дунд дарамт дээрэлхэлтийн шинэ хэлбэр болон гарч ирж байгаа юм. Энэ бүхнийг олон нийтийн дунд шуугиан тарьж байгаа кейсүүдийн нөхцөл байдлаас харж болохоор байгаа юм. Ээж аавынхаа баян ядуугийн байдлаас шалтгаалан хүүхдүүд хоорондоо нөхөрлөж найзладаг, хүрээлэл бий болгодог. Тэр нь дарамт үүсгэдэг, суралцах сонирхолгүй болгодог, өөртөө итгэх итгэлгүй болгодог, өөрийгөө илэрхийлэх боломжгүй байдаг гэсэн хүүхдүүдийн ярьсан яриа ирсэн захидлууд байна. Хувцаслалт, эдэлж хэрэглэж байгаа зүйлс, эд хөрөнгө, ахуй хангамж, мөнгө санхүү, өөр өөр хэрэгцээ зэрэг.

-Ийм байдал хүүхдэд ямар үр дагаврыг бий болгох вэ?

-Хүнээр хүн хийх уламжлал алдагдсан, өвөө эмээ аав ээж нарын хандлага үг үйлийн зөв илрэл алдагдсан учраас хүүхдүүд зан суртахууны хувьд анхаарал татахуйц ийм нөхцөл байдал үүсчихлээ. Дээрх бүх муу зүйлс гэр бүлийн орчноос хамааралтай байдаг. Дээрх хүчирхийллээс болж мэдрэлийн органик өвчний шинж тэмдэг байхгүй, батлагдаагүй мөртлөө булчин чангарч муужирч унах, сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай, төрх үйлийн өөрчлөлттэй, зан төлвийн эмгэгтэй болох, сэтгэл зүйн хувьд тогтворгүй болох, уурладаг, бухимддаг, амархан гомддог. Өөрийнхөө сэтгэл зүйг хянах чадвар сулардаг зэрэг сэтгэл зүйн гаралтай зовиуртай болдог. Үе тэнгийн хүүхдүүдийн дунд дарамт шахалт, гадуурхал нь сургуулийн орчинд очих, суралцах эрхээ эдлэх явцад нь байнгын саад бэрхшээл болдог. Өөрийгөө чөлөөтэй илэрхийлэх боломж нь хаагдах, найз нөхдийн хүрээлэлтэй болж чадахгүй байх, сэтгэл түгших, сэтгэл гутрах гэсэн сэтгэцийн сөрөг илрэлүүд үүсэх боломжтой.

Ер нь ужгирч хүндрэх явцтай. 10-19 насны өсвөр насныхан үе тэнгийнхний дунд байр суурь эзлэх, хүлээн зөвшөөрөгдөх, хүндлүүлэх, өөрийгөө үнэлүүлэх гэсэн хэрэгцээ шаардлага байдаг. Ижил сонирхолтой хүүхдүүдтэй нэг бүлэг үүсгэж нөхөрлөн, сэтгэл зүйн байдлаа хуваалцах хэрэгцээ шаардлага өндөртэй байдаг насны онцлогтой.

Энэ бол ганц хоёр хүүхдийн асуудал биш нийгмийн асуудал юм. Үе тэнгийнхний дээрэлхэлтэд шоглох, заналхийлэх, зодох, тохуурхах зэргээр шууд үйлдэх болон нэгнийхээ талаар цуу яриа тарааж, тухайн хүүхдийг нийгмээс тусгаарлаж нөлөөлөх шууд бус үйлдлүүд ордог.

-Хүүхдэд шилжилтийн насанд сэтгэл зүй, нийгмийн талаас ямар өөрчлөлт гардгийг төдийлөн мэдэхгүйгээс хожмоо хэзээ ч арилахгүйгээр гэмтэл үүсэх тохиолдол байдаг гэлээ шүү дээ. Магадгүй шилжилтийн нас үе тэнгийн гадуурхалтад өртөхөд сэтгэл зүйд нь маш хүнд хор хохирол учрах нь ээ?

-Өсвөр насны дарамт сэтгэл санаа бол бие махбодын нэг хүчирхийлэл. Энэ нь дараах гурван шинжтэй байдаг. Нэгдүгээрт, санаатай буюу хэн нэгнийг дээрэлхэж доромжлох сэдэлтэй. Хоёрт, давтамжтай буюу ихэвчлэн нэг хүүхдийг байнга дээрэлхэх, гуравт, хүчний тэнцвэргүй буюу эмзэг дорой хүмүүсийг дээрэлхэх байдлаар илэрдэг.

Хүчирхийллийн асуудал гэдэг бол зөвхөн хувь хүний асуудал байдаггүй. Манайхан дандаа хувь хүний асуудал болгож ярьдаг. Тэр хүүхдийн буруу юм шиг, тэр охины буруу юм шиг ойлгоод байдаг. Үгүй юм. Хүчирхийлэл гэдэг нь 3-4 тойрогт тухайн хувь хүнд нөлөөлж байдаг гэдгийг эрдэмтэд судлаад гаргачихсан байгаа. Жишээ нь, тухайн хүүхдэд гэр бүлийн орчин буюу ойрын хүрээ нөлөөлж байдаг. Аав ээж ах дүү хамаатан садан. Дараагийн тойрог орон нутаг буюу сум, дүүрэг, сургууль, эмнэлэг, таксины жолооч, дэлгүүрийн худалдагч, цагдаа, эмч. Тэрний дараа үндэсний түвшин рүү бодлого хууль дүрэм журам соёл хэм хэмжээ нөлөөлдөг. Эцэст нь олон улсын түвшинд сургуулийн орчинд гарч байгаа дээрэлхэлт, хүчирхийллийг гэрээ, конвенцоор зохицуулж үндэстний засгийн газруудад ямар үүрэг хүлээлгэж байгаа юм, ямар судалгаанууд хийгдэж байгаа юм гэдэг нөлөөлж байдаг. Хүчирхийлэлд хэзээ ч тухайн хувь хүнийг буруутай мэт, тухайн хувь хүнээс болж байгаа мэтээр авч үзэх боломжгүй гэдгийг судлаачид гаргаад, үүнийгээ экологийн загвар гэж нэрлэсэн байдаг. Экологи гэдгийг орчин тойрны нөлөө гэж томъёолдог.

-Сошиалд донтож байгаа томчууд өөрийгөө алдахаас илүүтэй үр хүүхдээ ямар байдалд оруулж, тэдний сэтгэцийг ямар гэмтэлд учруулж байгааг мэдэхгүй гэдэг харамсалтай байна. Өнөөдөр нийгмийн сүлжээнд маш олон хүн магадгүй таны хэлснээр ийм эмгэгтэй юм уу гэмээр “амьдарч” байна. Тэдний үр хүүхэд яаж амьдрах бол гэсэн айдас нэгэнт бий болж байна шүү дээ?

-Нэг зүйлийг тодруулж хэлэхэд, өнөөдөр амьдралаас харж байхад хөрөнгөтэй мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй хүмүүсийн хүүхдүүдээс л ийм ялгаварлан гадуурхалт, хоруу чанартай доромжлол, гадуурхал, ялгаварлал, дээрэлхэлт гарч байгаа нь нууц биш. Энэ бол бодит үнэн. Нэгэн судалгаагаар үе тэнгийнхний гадуурхал дээрэлхэлтээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор асуумжаар асуухад дээрэлхэлтэд өртөхөд 47,4 хувь нь сэтгэл санаа тогтворгүй болдог, 28,2 хувь нь амьдрах хүсэлгүй болсон гэж хариулснаас харахад дарамт дээрэлхэлтэд өртсөн хүүхэд сэтгэл зүйн хямралд ордог. Улмаар тулгамдсан асуудлаа шийдвэрлэхгүй даамжирвал амьдрах хүсэлгүй болж амиа хорлох аюул эрсдэл өндөр байна гэдгийг харуулж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, өөрт тулгамдсан асуудлаа хэнд хандаж шийдвэрлэхээ мэдэхгүй ихэвчлэн найз нөхдөөсөө зөвлөгөө тусламж хүсч, эцэг эх багш нарын анхаарал суларсаар эрсдэлд орох магадлал өндөрсөж байна гэсэн үг юм.

Ер нь хүүхэд бол эцэг эхийн толь тусгал байдаг. Эцэг эхчүүд нь сошиалд донтолтод байгаа бол хүүхэд адилхан донтоно гэсэн үг. Өсвөр насны хүүхдийн сэтгэл зүй нь дүн шинжилгээ, анализ хийх чадвар суугаагүй байдаг тул аливаа асуудлыг тийм, үгүй, буруу, зөв гэсэн байдлаар шууд хүлээж авах онцлогтой. Задлан шинжилж, зөв бурууг нь тунгааж, дундын хувилбарыг олох чадвар суугаагүй байдаг. Өсвөр насанд хүүхдийн тархины зарим хэсгийн хөгжил гүйцэд явагдаагүй байдаг тул зөв бурууг дэнслэхэд хүндрэлтэй тохиолдлууд олонтаа. Яг энэ насан дээрээ хүүхэд өөрийгөө сорих, эрсдэлт зан үйл рүү их тэмүүлдэг. Энэ нь өөрөө өсвөр насны хөгжлийн нэгэн үе шат болдог аж. Хорт зуршилд автах нь хүрээлэн буй орчин болох гэр бүл, ангийн хамт олон, найз нөхдөөс багагүй хэмжээнд хамааралтай юм. Хамгийн чухал хүчин зүйл бол гэр бүлийн харилцаа болоод орчин. Тиймээс эцэг эхчүүд хүүхдийг муу зуршилд автах эрсдлээс хамгаалахын тулд нэн түрүүнд өөрийн үйлдлээр үлгэрлэх хэрэгтэй. Хэрэв та хүүхдээ битгий тамхи татаасай гэж хүсдэг бол хажууд нь тамхи татаж харагдаж хэрхэвч болохгүй гэх мэт үйлдлээр үлгэрлэх ёстой юм. Сошиал хэрэглээний хувьд ч тэр.

Б.ЭНХЗАЯА

 

“Legal service center” хуулийн фирмийн хуульч, өмгөөлөгч Г.Жалбуутай ярилцлаа.

-Мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц задруулахтай холбоотой асуудал сүүлийн саруудад хөндөг-дөж байна. Олны анхаарлыг татсан зарим нэг хэрэгтэй холбоотойгоор сэтгүүлчийг мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц задруулсан гэж зарим хэсэг нь үзсэн. Уг нь сэтгүүлч нууц, далд мэдээлэл олж авч мэдээлэх үүрэгтэй хүмүүс. Энэ нь мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулахад саад учруулсан үндэслэл гэж үзэж байна. Хуульч хүний хувьд та үүн дээр ямар байр суурь илэрхийлэх вэ?

-Нийгэмд үүсээд байгаа аливаа асуудлын талаарх мэдээ мэдээллийг олон нийтэд хүргэх нь сэтгүүлчийн үүрэг.

Нэг ёсондоо ЭХХШТХ-д заасан нотлох баримт шалгах, цуглуулах, бэхжүүлэхтэй холбоотой хэрэг бүртгэлт, прокурорын зөвшөөрлөөр, эсхүл мөрдөгч бие даан явуулах хуульд заасан бүхий л ажиллагааг хэлнэ. Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад дээрх ажиллагаанууд бүгд нууцаар явагддаг. Мөрдөгч ямар ажиллагаа явуулах гэж байгаа болон прокурорын ямар зөвшөөрлөөр хийгдэх ажиллагаанууд бүхэлдээ нууц байх ёстой юм. Энэ нууцаар явагддаг ажиллагааны мэдээ, мэдээллийг сэтгүүлч олж авч олон нийтэд шууд хүргэх нь мөрдөн шалгах ажиллагаанд хэрэг удаашрах, илрэхгүй байх эрсдэлтэй юм. Тухайн хэргийн талаарх баримтыг олон нийтэд мэдээлэх нь хэргийг илрүүлэхэд саад учруулах, хэргийг үйлдсэн этгээд ул мөрөө баллах, оргон зайлах, хэргийн талаарх баримт нотолгоог устгах, нуух, өөр тийш нь зөөвөрлөх, нотлох баримтыг үгүй болгох зэргээр мөрдөн шалгах ажиллагааг шуурхай явуулж чадахгүйн дээр гэмт хэргийг илрүүлэх, гэрч, хохирогчдын амь нас, эрүүл мэнд, бусдын эд хөрөнгийг хамгаалж чадахгүй байдалд хүрэх эрсдэлтэй.

-Сэтгүүлч олны анхаарлыг татсан гэмт хэргийн талаар баримт цуглуулж, түүнийгээ мэдээлэхгүй бол олон нийт ямар ч мэдээлэлгүй хоцрох эрсдэлтэй шүү дээ?

-2017 оны долдугаар сарын 01-ний өдрөөс дагаж мөрдөж байгаа Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 21.9 дүгээр зүйлд “Мөрдөн шалгах ажиллагааны талаарх баримт, мэдээллийг олж мэдсэн хүн, мөрдөн шалгах ажиллагааны талаар албаны үүргийн дагуу олж мэдсэн алба хаагч, ажилтан прокурорын зөвшөөрөлгүйгээр мөрдөн шалгах ажиллагааны талаарх баримт, мэдээллийг олон нийтэд задруулсан бол” гэж гэмт хэргийн шинжийг заасан. Нийгэмд болж буй асуудлын талаар, олны анхаарал татсан, олон хохирогч, оролцогчтой ээдрээ төвөгтэй хэргийн талаар цагдаагийн байгууллагаас шалгаж байгаа, эсхүл шалгахгүй байгаа мэдээ, мэдээллийг олон нийтэд мэдээлэх нь сэтгүүлчдэд нээлттэй юм. Харин дээр дурдсан мөрдөн шалгах ажиллагааг шуурхай явуулахад саад учруулахаар мэдээ, мэдээллийг олон нийтэд хүргэх нь эрсдэлтэй учир тухайн мэдээ, мэдээллийг зөвхөн прокурорын зөвшөөрлөөр олон нийтэд хүргэхээр, хэрэв зээ прокурорын зөвшөөрөлгүйгээр мэдээлсэн бол эрүүгийн хариуцлага хүлээхээр хуульчилсан.

Сэтгүүлчийн мөрдөн шалгах ажиллагааны талаарх баримт, мэдээллийг олж авч байгаа эх сурвалж нь уг ажиллагааг явуулж буй мөрдөгч, хяналт тавьж буй прокурор, хэргийг шийдвэрлэх шүүгч, мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг албаны чиг үүргийн дагуу олж мэдсэн алба хаагчид мөн хэргийн оролцогчид байж болох юм. Гэвч дээрх мэдээллийг тухайн албан тушаалтнууд нь хуульд зааснаар прокурорын зөвшөөрлийг авсан байх шаардлагатай. Тэгэхээр сэтгүүлч олон нийтэд уг мэдээлэл, баримтыг тарааж байгаа асуудал нь дангаараа хариуцлага хүлээх асуудал биш гэж үзэхээр байгаа юм. Сэтгүүлчийн ажил мэргэжлийн онцлог нь өөрөө олж авсан баримт мэдээллийн эх сурвалжийг Нийтийн мэдээллийн ил тод байдлын тухай хуульд нийцүүлэн мэдээлэх ёстой байдаг. Тэгэхээр сэтгүүлчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаандаа баримтлах зарчмынхаа хүрээнд мэдээллийг хууль ёсны дагуу олж авсан байх шаардлагатай гэж харж байна. Сэтгүүлч олон нийтийн мэдэх эрхийг хангах зорилгоор мэдээллийг цаг алдалгүй хүргэх үүрэгтэй ажлын онцлогтой хүмүүс гэж хардаг. Гэтэл энэ ажлынхаа хүрээнд олж авсан баримт мэдээллийг нийтэд задруулсан гэж эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх нь тухайн сэтгүүлчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа болон энэ салбарт сөргөөр нөлөөлж буй хүчин зүйл болно гэж харахаар байна.

-Эрүүгийн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг энэ долоо хоногт эцэслэн батална. Энэ удаагийн нэмэлт, өөрчлөлтөд мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц задруулахтай холбоотой шинэ заалтууд орж ирсэн. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Эрүүгийн хуульд хэд хэдэн нэмэлт өөрчлөлт орсны нэг нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 21.9 дүгээр зүйлд нэмэлт өөрчлөлт байгаа. Үүнд мөрдөн шалгах ажиллагааны талаарх баримт, мэдээллийг олж мэдсэн хүн мөрдөн шалгах ажиллагааны талаарх баримт мэдээллийг задруулсан бол хариуцлага хүлээлгэхээр заасан.

Нэмэлт өөрчлөлтөөс өмнө мөрдөн шалгах ажиллагааны талаарх баримт мэдээллийг олж мэдсэн хүн мөрдөн шалгах ажиллагааны талаар албаны үүргийн дагуу олж мэдсэн алба хаагч, ажилтан прокурорын зөвшөөрөлгүйгээр мөрдөн шалгах ажиллагааны талаарх баримт мэдээллийг олон нийтэд задруулсан бол гэсэн заалт явж байсан. Өөрчлөлтөөр зөвхөн “хүн” мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг задруулсан бол гэж, энэ нь субъектыг тодорхойлон заах биш “хүн” гэдэг өргөн хүрээний ойлголтод багтаан авч үзсэн нь учир дутагдалтай гэж харж байна. Ялын бодлого өмнө нь хэрэгжиж байсан хуулийн зүйл, заалттайгаа ижил зохицуулалттайгаар 450 мянган төгрөгөөс 5.4 сая хүртэл төгрөгөөр торгох, эсхүл 240-720 цаг хүртэл хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл нэг сараас нэг жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах ял шийтгэхээр заасан.

Мөн Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 21.9 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Мөрдөн шалгах ажиллагааны талаар албаны үүргийн дагуу олж мэдсэн алба хаагч, ажилтан прокурорын зөвшөөрөлгүйгээр мөрдөн шалгах ажиллагааны талаарх баримт, мэдээллийг задруулсан бол эрх хасч, нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл зорчих эрхийг хязгаарлах, мөн хорих ял шийтгэхээр заасан. Шинээр нэмэгдсэн заалт буюу Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 21.9 дүгээр зүйлийн гурав дахь хэсэгт мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг албаны үүргийн дагуу олж мэдсэн алба хаагч, ажилтан мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцалсан баримт, мэдээллийг зориуд задруулж нууцалсан гэрчийг илчилж хэрэг шалган шийдвэрлэх ажиллагаанд саад учруулсан бол эрх хасаж, зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл хорих ял оногдуулахаар нэмэлт оруулж байна.

Өмнөх Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 21.9 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт шүүгч, прокурор, хууль сахиулагч, өмгөөлөгч, мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг албаны үүргийн дагуу олж мэдсэн алба хаагч, ажилтан мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцалсан баримт, мэдээллийг зориуд задруулж, нууцалсан гэрчийг илчилж хэрэг шалган шийдвэрлэх ажиллагаанд саад учруулсан гэж хуульчилсан бөгөөд энэ хэсэгт тусгай субъектүүдийг тодорхойлон зааж өгсөн, нэмэлтээр зөвхөн алба хаагч, ажилтан гэж оруулж өгсөн байна.

Тухайн байгууллагын алба хаагч, ажилтан гэж субъектийг тодорхойлсон нь энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийн хүрээг тэлж өгсөн гэж харж байна.

-Эрүүгийн хуулийн 21.9.1-д мөрдөн шалгах ажиллагааны талаар баримт мэдээллийг олж авсан “хүн” … гэж тодотгосныг та хэллээ. Хүн гэдэгт сэтгүүлч хамаарахаар л харагдаж байна. Харин хуулийн төсөл боловсруулагчид үүнийг үгүйсгэсэн. Гэвч хуулийн зүйл заалт дээр тодорхой орж байгаа нь сэтгүүлчийг мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц задруулсан гэж буруутгах эрсдэлтэй гэж харагдлаа?

-Мөрдөн шалгах ажиллагаанд оролцсон, байлцсан хүн гэдэгт хэргийн оролцогчид болон орчуулагч, хэлмэрч, шинжээч, хөндлөнгийн гэрч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагч зэрэг хүнийг ойлгохоор Улсын Дээд шүүхийн тайлбар бий. Мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулж байгаа этгээд гэдэгт хэрэг бүртгэх, мөрдөн шалгах, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа, гүйцэтгэх ажил явуулах эрх бүхий албан тушаалтан, хяналт тавьж буй прокурор, цаашлаад хэргийг шийдвэрлэх шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн хамаарна.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.5 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт Монгол улсын нутаг дэвсгэрт гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд энэ хуулиар эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээр,

Мөн хуулийн 5.1 дүгээр зүйлийн гурав дахь хэсэгт гэмт хэрэг үйлдэх үед эрүүгийн хариуцлага хүлээх насанд хүрсэн ба хэрэг хариуцах чадвартай хүнд энэ хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээр зааснаас үзэхэд Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 21.9 дүгээр зүйлийн нэг дэх хэсэгт заасан хүн гэсэнд дээрх эрүүгийн хариуцлага хүлээх этгээдийг хэлэх ба сэтгүүлч болон хүн гэж томьёологдох бүхий л эрүүгийн хариуцлага хүлээх насанд хүрсэн хэрэг хариуцах чадвартай хүн гэдэг ойлголтоор энэ хэсэгт хамаарахаар зохицуулалт юм. Харин сэтгүүлчийн хувьд тусгайлан уг ойлголтод хамаарахгүй гэж үзэх үндэслэл байхгүй. Хэрэв мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэхээс бусдаар гэж тусгайлан тодотгож оруулж ирвэл өөрөөр ойлгогдох байх. Мөрдөн шалгах ажиллагааны баримт мэдээллийг олж авсан “хүн” гэдэг ойлголтод сэтгүүлч хамаарах бөгөөд тухайн баримт, мэдээллийг прокурорын зөвшөөрөлгүйгээр олон нийтэд задруулсан бол хариуцлага хүлээнэ.

-Уг нь мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг хамгаалах ёстой тусгай субъектууд бий. Үүнд сэтгүүлч орохгүй шүү дээ?

-Хуульд мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг хамгаална гэсэн ойлголт байхгүй, задруулахгүй гэсэн ойлголт л байгаа. Мөрдөн шалгах ажиллагаанд оролцож байгаа дээр дурдсан бүхий л этгээдүүд мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг задруулахгүй байх үүрэгтэй. Сэтгүүлч мөрдөн шалгах ажиллагааны талаарх баримт, мэдээллийг хэрхэн олж авсан, олж аваад олон нийтэд мэдээлэхдээ прокурорын зөвшөөрөл авсан эсэх, авахгүйгээр олон нийтэд мэдээлэх нь Эрүүгийн хуулийн тухайн зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан “хүн” гэдэг нэр томьёолол руу орно. Өөрөөр хэлбэл сэтгүүлч хариуцлага хүлээхээр харагдаж байна, тусгай субъектүүд мөрдөн шалгах ажиллагааны талаар олон нийтэд мэдээллэсэн нь хүндрүүлэх нөхцөл байдал буюу тухайн зүйлийн хоёр, эсхүл гуравт заасан диспозицод хамаарч байна.

-Хэрэв мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг хамгаалах ёстой субъектүүд нууцаа алдсан бол хариуцлага хүлээх үү?

-Эрүүгийн хуулийн 21.9 дүгээр зүйлийн 2-т шүүгч, прокурор, хууль сахиулагч, өмгөөлөгч, хавтаст хэргийн материалтай танилцах эрхтэй этгээд, мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг албаны үүргийн дагуу олж мэдсэн алба хаагч, ажилтан буюу мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг задруулахгүй байх дээрх субъектүүд мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцалсан баримт, мэдээллийг зориуд задруулж, нууцалсан гэрчийг илчилж хэрэг шалган шийдвэрлэх ажиллагаанд саад учруулсан бол нийтийн албанд ажиллах эрхийг нь тодорхой хэмжээгээр хасч торгох, зорчих эрхийг хязгаарлах, хорих ял шийтгүүлж, эрүүгийн хариуцлага хүлээхээр байна.

Б.ЭНХЗАЯА