Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Ашгийн далай “Улсын их дэлгүүр”, “Таван толгой” хоёр мөнгөгүй гээд хувьцааны ногдол өгдөггүй улсад хувьцаа гэдэг бол зүгээр цаас DNN.mn

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 34 хувийн хувьцааг ирэх онд ард түмэнд эзэмшүүлэхээр ярьж эхэллээ. Энэ асуудал биеллээ олбол жил бүр иргэдэд хувьцааны ногдол ашиг тараана гэсэн. Тэр хэрээр монголчуудын амьжиргаа ахиж, дэвшинэ гэж хууль санаачлагчид үзэж байна лээ. Үндсэн хуульд “Байгалийн баялаг бол ард түмний мэдэлд” гэх заалт ашгүй одоо л амилах нь гээд олон нийт жигтэйхэн баярлаж байна. Мэдээж энэ бол яалт ч үгүй сайн мэдээ. Гэхдээ хөрсөн дээр буутлаа удна. Яагаад гэвэл хөрөнгийн зах зээл хөгжөөгүй манайх шиг оронд хувьцааныхаа ногдол ашгийг хүртэнэ гэдэг бол зүгээр л үлгэр. Бид өмнө Таван толгойгоос юу авснаа эргээд санацгаая л даа.

Засгийн газраас анх 2012 онд “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн гурван тэрбум ширхэг хувьцааг иргэн бүрд үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэх шийдвэр гаргаж байв. Энэ нь тус компанийн нийт 15 тэрбум ширхэг хувьцааны ердөө 20 хувь нь юм. Үлдсэн 80 хувийг нь төр, хувийн хэвшил эзэмшдэг. Аж ахуйн нэгжүүдийн эзэмшил нь нэг хувьд ч хүрдэггүй гэдэг. Тухайн үед Засгийн газраас нэг ширхэг хувьцааг 933 төгрөгөөр үнэлж, иргэн бүрт 1072 ширхэг хувьцаа хуваарилав. Мөнгөн дүнгээр тооцвол нэг сая төгрөгтэй тэнцдэг. Гэтэл Засгийн газар төд удалгүй “Сайн хувьцаа” нэрээр иргэдэд тараасан 20 хувь хувьцааныхаа 6.2 хувийг нь хамаад авчихсан. Өөрөөр хэлбэл, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ахмад настнуудад нэг сая төгрөгийг бэлнээр олгов. Мөн оюутнуудын сургалтын төлбөрт хамаг хувьцааг нь суутгаад авчихсан. Үүнээс хойш 1072 хувьцаатай холбоотой асуудал дөрвөн жил ор тас мартагдаж билээ. Иргэд ч хувьцааныхаа ногдол ашгийг нэхэж, санасангүй, дараагийн сонгуулийн жилтэй золгов. Ингээд 2016 оны сонгуулийн өмнө иргэдэд 300 мянган төгрөг тараахдаа бас л хувьцаанаас нь суутгасан байдаг. Монголын ард түмэн “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааныхаа ноогдол ашгийг түүхэндээ ганц удаа л хүртэж байсан нь 2019 он. Тухайн үед ХХОАТ-ын 10 хувийг хасаад цөөхөн хэдэн төгрөг өгсөн болсон. Тэгээд “Ногдол ашиг түрдээ байхгүй шүү. Энэ мөнгөөр чинь төмөр зам барина” гээд төр шийдчихэж билээ. Харин өнгөрсөн жилээс “Эрдэнэс Тавантолгой” компани ашиггүй ажиллаж байна гэсэн мессэжийг нийгэмд өгөөд эхэлсэн. Засгийн газраас томилогдсон БЭТ гэж нэг ярвайсан нөхөр гарч ирээд “Та нарт нэг удаа 100 мянган төгрөгийн ногдол ашиг тарааж байснаас үйлдвэрт хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй. Нүүрс угаах үйлдвэр барьчих юм бол тонн тутамдаа 50-80 ам.долларын ахиу ашиг хүртэнэ” гэж ярьсан. Төр ард түмний ногдол ашгийг бүтээн байгуулалтад зарцуулахдаа эздээс нь огт асуусангүй. Үнэн хэрэгтээ хууль нь анхнаасаа ингээд гарчихаж. “Эрдэнэс Тавантолгой”-гоос эзэмшиж байгаа иргэдийн хувьцаа ямар ч саналын эрхгүй. Нөгөө та нарын хэлээд байдаг цонхны цаанаас долоолгодог мөсөн чихэр энэ юм.

Өнгөрсөн жилүүдэд дандаа алдагдалтай ажиллаж ирсэн гэдэг “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн үнэн нүүр царайг хэдүүлээ сая нүүрсний сонсголоор сайн мэдэж авлаа. Ямар их хөрөнгө идэж, ууж, хулгайлсныг нь хар даа. Улстөрчид, тэдний хамаарал бүхий этгээдүүдийн шуналын далай байж шүү дээ. Тэд бүхэл бүтэн 40 их наядын хулгай хийсэн байна. Тэгсэн хэрнээ өөрсдийгөө шийдвэр гаргах түвшний хүмүүс биш. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн удирдлагад оролцдоггүй гээд л камерын өмнө биеэ өмөөрөөд сууна лээ. Монгол Улсын хоёр жилийн төсөвтэй тэнцэх ийм их хөрөнгийг хулгайлсан хүмүүст үнэхээр ичих нүүр гэж байдаггүй юм байна. Жирийн иргэн тооны машинд ч цохиж барахааргүй тийм том тоо энд яригдлаа. Та бүхэн тэр 40 их наяд төгрөгийг ямар хэмжээний мөнгө гэж бодож байна. Цаг тутамд арван сая төгрөг дансанд оруулахад 100 жилийн дараа хийж дуусах хэмжээний мөнгө шүү дээ. Зуу биш, мянга биш, бүр арван саяар нь гүйлгээ хийгээд байхад хүний нэг насны амьдралтай дүйцэх хугацаа хүрэлцэхээргүй их мөнгө байгаа биз. Элсэн чихэр дээр шавсан шоргоолж шиг л “Эрдэнэс Тавантолгой”-н нүүрсийг эрх мэдэлтнүүд ингэж баруун, солгойгүй “идсэн” байхад “Та нарын ногдол ашгаар нүүрс угаах үйлдвэр барина” гээд нүд цавчихгүй ярьж байсныг нь бодохоор хэлэх ч муу үг олдохгүй юм. Тэр нөхөр ийм их мөнгө хулгай хийчихсэнийг мэдэхийн дээдээр мэдсээр байж “Та нарт өгөх мөнгө алга” гэж хэлж чадаж л байгаа юм даа. Тэгэхлээр энэ нөхөр л лав ард түмнийг юу ч биш гэж үздэг нөхдийн төлөөлөл мөнөөсөө мөн.

Хөрөнгийн зах зээл Монголд хөгжих ерөөсөө болоогүй байна. Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй томоохон хувьцаат компаниуд доороо охин компани байгуулчихдаг. Санхүүгийн тайлан дээрээ ашиггүй ажилладаг гэнэ. Үнэн хэрэгтээ охин компаниудаараа дамжуулаад хувьцаа эзэмшигчдэдээ хүртээх ёстой ашгийг өөртөө авдаг. Үүний сонгодог жишээ бол Улсын их дэлгүүр байна. Монголын хамгийн анхны том дэлгүүр төдийгүй ашгийг цөм хийдэг газар. Гэтэл түүхэндээ ганц ч удаа ногдол ашиг тарааж үзээгүй. Дандаа л ашиггүй ажилласан гэж гоншигнож ирсэн. Охин компаниудтайгаа түрээсийн гэрээгээ зах зээлийн үнээс хэд нугалж өндөр байгуулж байгаад хамаг ашгаа өөрсдөө луйвардчихдаг. Харин татварын дараах ашиг нь тэрбум тэрбумаар тоологддог гэсэн олон жилийн статистикийг судлаачид хэлдэг. Угтаа Улсын их дэлгүүр гэдэг чинь 45 мянган иргэнээс мөнгө босгож бий болгосон хөрөнгө.

Ийм санхүүгийн луйвраа цэгцэлж чадаагүй байхад Монголд хөрөнгийн бирж хөгжихгүй. Яагаад гэвэл хуулийг нь дандаа дутуу хийдэг. Дараа нь ингэж луйвардахад амар гэж бодоод хийдэг юм уу гэж бодогдох болсон. Ер нь аливаа улс орны хөгжсөн туршлага нь хөрөнгийн захын хөгжил байдаг. Тэгэхээр хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлөөр дан ганц цалингийн орлогоос  хамаарахгүй, хувьцаа, бонд, хөрөнгө оруулалтын орлоготой болдог. Иргэдийн амьдралд капитал бий болох боломж ингэж бүрддэг. Тэр үүднээс дэлхийн топ 500 компанийн 90 орчим хувь нь нээлттэй компани байна. Харин Монголд бол бараг 80 орчим хувь нь хаалттай компани байдаг. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр

тухайн компанийн ашиг орлого өөрсдөд нь үлдэж байгаа хэрэг. Хөрөнгийн зах зээл дээр бодлогын дэмжлэг үзүүлснээр хаалттай компанийг хөрөнгийн зах зээл дээр задалж, нээлттэй компани болгодог процессууд явагддаг. Гэтэл манай төр баригчид үргэлж эсрэгээр нь ажиллаж ирсэн. Хууль гаргах бүрдээ дандаа дэгээ тавина. Тэгээд өөрсдийнхөө төлөө нүүдэл хийхдээ ашиглах хувилбараар хууль баталдаг. “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг ард түмэндээ тараасан юм бол үр шимийг нь ард түмэндээ өчиггүй өгчих л дөө. Гэвч хуулиараа тэр боломжуудыг нь хаагаад өгчихсөн байх жишээтэй. Эсвэл “Та нарт ийм хувьцаа байгаа шүү” гээд шилэн хоргонд хадгалуулж, сэтгэлийг нь баясгах гэдэг юм уу. Өнөөдөр хувьцааны ногдол ашиг өгөхгүйг нь мэдсэн бол арван жилийн өмнө төр худалдаж авч байхад нь буцаагаад зарчихдаг байж л дээ. Тухайн үед хувьцаагаа зарсан мөнгөө банканд хадгалуулсан бол хэдийнэ дөрөв дахин өсөх боломж байсныг эдийн засагчид тооцоолох юм билээ.

Монголчууд их өлөн ховдог зантай. Шунал, сувдаг сэтгэл нь арай л дэндсэн үндэстэн. Сүүлийн гурван зуун жил өөрсдийнхөөрөө амьдарч үзээгүй. Бие биедээ үнэхээр хайргүй, аминчхан үзэлтэй хүмүүс. Ямар сайндаа “Монгол Монголдоо хайргүй. Мод ярандаа дургүй” гэдэг хуучны үг гарах вэ дээ. Хүн төрөлхтний хөгжлийн хэмжүүр нь хүн чанар, нинжин сэтгэл, үнэнч чанар. Гэтэл бид шуналтай, соёлгүй хувиа хичээсэн хандлагатай байхад “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг тараах нь, ногдол ашиг авч баяжих нь” гээд баярлаад байх юм байхгүй. Хамгийн гол нь монголчууд орлогоо хувааж сураагүй улс гэдгийг санах хэрэгтэй. Энэ нь аль эртний алдартай үлгэр домогт гардаг баатруудаар дүрслэгддэг. Ямар ч тохиолдолд дандаа ашгаа өөрсдөө авдаг. Жишээлбэл, 15 толгойтой атгаалжин хар мангасын үлгэр байна. Эрэмгий дайчин баатар мангасыг хөнөөгөөд авгай хүүхэд, алт мөнгөтэй юутай хээтэй нь өөрөө авчихдаг л биз дээ. Бидний магтаж сайшаагаад байдаг шилийн сайн эрс хүртэл хулгайлсан эд хөрөнгөө өөрөө л авдаг. Хааяа ганц нэг адуу мал зовсон зүдэрсэн нэгэнд өгсөнийгөө нүдэндээ нулимс дуслуулан ярьдаг. Тэгвэл орчин цагт Монголын алдар цуутай бөхчүүд гэж хүмүүс байна. Ард түмний шүтэн биширч, дээдлэн хүндэлдэг тэр бөхчүүд чинь хагартлаа баяжчихаад “май” гээд алгаа дэлгэдэг бил үү. Тэднийг нийгмийн хариуцлагын хүрээнд тийм сүрхий хандив өгч байсныг мэдэхгүй юм байна.

Харин тансаг орд харш, машин тэрэг, үнэтэй брендээр өрсөлддөг л гэж дуулсан. Гадаадаар аялж, бие биедээ идэж, ууж, өмсөж зүүснээ гайхуулсан хүмүүс л байх юм. Монголчууд ашгаа хувааж сураагүй болохоор ийм байна. Тэгэхээр хувьцаа хөрөнгийн бирж хөгжих нь өдий байна. Ашиг мөнгөний далай “Улсын Их дэлгүүр”, хэдэн зуун их наядын орлоготой Таван толгой хоёр л ногдол ашиг өгч чаддаггүй оронд хувьцаа гэдэг бол зүгээр л цаас юм даа. Таван толгойн хувьцаа бол бүүр цаас ч биш хэдэн дижитал тэмдэгт л юмдаг уу.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

 

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

О.Лхагвасүрэн: Хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчныг сайжруулж, татварын таатай нөхцөлийг бий болгох хэрэгтэй DNN.mn

“Тэнгэр Капитал” үнэт цаасны компанийн ТУЗ-ын дарга, судлаач О.Лхагвасүрэнтэй хөрөнгө оруулалтын орчин, алдаа дутагдал болон ирэх оны төсвийн талаар ярилцлаа.

-Манай улсын хөрөнгө оруулалтын орчин нөхцөл ямар байна гэж та дүгнэх вэ?

-Хөрөнгө оруулалтын орчноо бид 30 жилийн хугацаанд маш олон өөрчилсөн. Хөрөнгө оруулагчид ороод ирэхээр л хуулиа чангалчихдаг. Эргээд нөгөөдүүл нь гараад явсны дараа буцаад оруулж ирэх гэж будилдаг. Миний хувьд Монголын хөрөнгө оруулалтын орчин нөхцөлийг хоёр салгаж ойлгомоор санагддаг. Улсын хөрөнгө оруулалт бол тусдаа асуудал. Улс дангаараа, хувийн хэвшил өөрсдийн хөрөнгөөр, эс бөгөөс төр, хувийн хэвшил хамтарч хийдэг хөрөнгө оруулалтын хэлбэрүүд бий.

Чөлөөт эдийн засагтай орнуудад Засгийн газар нь нийгмийн дэд бүтцийг бий болгох, хувийн хэвшил хийдэггүй тэр хэсэгт хөрөнгө оруулах үүрэгтэй. Гэтэл манай улс үргэлж төсвийн алдагдалтай явж ирсэн. Өөрөөр хэлбэл татварын суурь бааз маань том хөрөнгө оруулалт хийх хэмжээний чадамжтай биш. Тиймээс олон улсын хөгжлийн байгууллагууд болон хоёр талт хамтын ажиллагааны хүрээнд Засгийн газрын томоохон хөрөнгө оруулалтуудыг шийдвэрлэсээр ирсэн. Жишээлбэл, Дэлхийн банк, Олон улсын санхүүгийн корпораци, Европын сэргээн босголтын банк, Азийн хөгжлийн банк зэрэг байгууллагаас урт хугацаатай, хөнгөлөлттэй нөхцөлтэй зээл авч, олон хөрөнгө оруулалтын асуудлаа шийдэж ирсэн. Гэсэн хэдий ч эрчим хүчний дутагдлаа нөхөх, хурдны зам байгуулах хөрөнгө оруулалтаа авч чадаагүй. Уг нь манай улс эрчим хүчний маш их дутагдалтай, зам харгуй муу, ганц ч хурдны зам байхгүй. Аймаг бүрд цэвэрлэх байгууламж алга. Хүн амын эрүүл мэндийн хамгийн чухал асуудал бол бохир усны цэвэрлэгээ, цэвэр усны нөөц байдаг. Эрчим хүчний дутагдал гэдэг зөвхөн Засгийн газрын асуудал ерөөсөө биш. Үүнээс болоод хувийн хэвшил өргөжин хөгжих боломж бололцоо нь хязгаарлагддаг. Орон сууцны хорооллууд тэлж, гэр хороололд барилга баригдахгүй байна гэхээр тэнд эрчим хүч, дулааны шугам гэх мэт суурь дэд бүтэц байхгүйгээс шалтгаалж байна. Хөрөнгө оруулалтын орчинд голлон нөлөөлдөг хүчин зүйлс бол манай улсын зээлжих чадамж, эдийн засгийн тогтвортой байдал, хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчны зохистой байдал зэрэг юм. Иймээс Засгийн газрын хувьд дан ганц улсын төсөв болон бондоор хөрөнгө оруулалтаа шийднэ гэхээсээ илүү төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд нийгмийн дэд бүтцийг шийдэх боломжтой. Жишээлбэл, Филиппин улсын Манила хот гэхэд 11 сая хүн амтай хотынхоо цэвэрлэх байгууламжийг хувийн хэвшилдээ өгчихсөн байдаг. Цахилгаан станц, хурдны зам, цэвэрлэх байгууламж зэрэг томоохон хөрөнгө оруулалт шаарддаг хөрөнгө оруулалтыг төр-хувийн хэвшлийн түншлэлээр хийдэг механизмыг нэвтрүүлэх шаардлагатай.

-Эрчим хүчний дутагдлаа нөхөх тал дээр дорвитой зүйл огт хийгээгүй гэж хэлэх гээд байна уу?

-Засгийн газар өнөөдрийг хүртэл яагаад нэг ч цахилгаан станц барьж чадахгүй байгаа юм бэ. Эрчим хүчний дутагдлаас болж барилгын салбар тэлдэггүй, орон нутагт үйлдвэр барих гэхээр эрчим хүч байхгүй. Оюу толгой гэхэд л дэлхийн хэмжээний үйлдвэр байгуулчихаад өнөөдөр Хятадаас 200 мегават цахилгааныг шууд импортлож байна. Уг нь Таван толгойн цахилгаан станцаа барьчихсан бол Оюу толгойгоос гадна Таван толгойн өөрийнх нь хэрэглээг бүрэн хангах хамгийн үр ашигтай хөрөнгө оруулалт юм. Харамсалтай нь өнөөдрийг хүртэл үүний шийдлийг олж чадахгүй суугаад л байна. Тэгэхээр Засгийн газар аль болох шаардлагагүй өр зээлээ хойш тавиад хувийн хэвшилтэйгээ хамтраад эрчим хүчний дутагдлаас гарах ажлыг нэн даруй хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

-Хувийн хэвшлийнхэн гаднаас хөрөнгө оруулалт татах дээр ямар асуудал байна вэ?

-Олон шалтгаан бий. Нэгдүгээрт, манай эрх зүйн орчин маш тогтворгүй. Дээр нь давхар татвар хөрөнгө оруулагчид орж ирэхгүй байх том шалтгаан болж байна. Монгол Улс нэлээд олон улстай давхар татварын гэрээтэй байсан. Гэвч 2010-аад оны үед хөрөнгө оруулагчид татварын таатай орчинтой гээд ороод ирэхэд нь давхар татварын гэрээгээ цуцлаад 20 хувийн татвартай болгочихсон. Монголд хөрөнгө оруулснаар буцаагаад өгөөжөө авахад 20 хувь болгочихсон. Олж байгаа өгөөжийнхөө 20 хувийг суутган татварт өгөөд, дээрээс нь ашгийн татварт 10 хувь гэхээр 30 хувийн татвартайгаар яаж хөрөнгө оруулагч орж ирэх юм бэ.

-Ямар ч ашиггүй бизнес болчих гээд байна, тийм үү?

-Тийм. Ийм болохоор бид давхар татварынхаа гэрээ хэлэлцээрүүдийг эргэж харах хэрэгтэй. Мөн хөрөнгийн зах зээл уг нь хөрөнгө оруулагчдыг татах хамгийн чухал орон зай. Манай өнөөгийн хувийн хэвшлийнхэн дотор 10-аад байгууллага л гадагшаа гарч хөрөнгө оруулалт босгож байна. Бусад нь дотоодын арилжааны банкууд, хөрөнгийн зах зээл дээрээс хөрөнгө оруулалт авдаг. Гэтэл тэдгээр нь хамгийн багадаа 12 хувь, дээд тал нь 30 гаруй хувийн хүүтэй. Ийм байхад бизнес яаж үр ашигтай байх вэ. Тиймээс бид олон талт эх үүсвэрийг бий болгох хэрэгтэй. Үүнээс гадна гаднаас долларын 7-8 хувийн хүүтэй, урт хугацааны зээл олоод үйлдвэр байгуулаад явдаг. Гэтэл валютын ханшийн зөрүүнээс болоод маш их алдагдалд ордог. Нэг ам.доллар 1300 төгрөг байхад зээл авсан хүмүүс өнөөдөр буцаагаад төлөх үед 3500 төгрөг болчихсон байна. Тиймээс Төв банк ханшийн эрсдэлийг хааж өгдөг своп хэлцлүүд, хөрөнгийн зах нь шинэ санхүүгийн бүтээгдэхүүнүүдийг хөгжүүлэх хэрэгтэй юм. Мөн бодлогын хүү, инфляциа тогтвортой барих тал дээр сайн ажиллаж байж хөрөнгө оруулагчид орж ирнэ. Хөрөнгө оруулагчид сонирхдог салбаруудынхаа бодлогыг урт хугацаанд тогтвортой байлгамаар байна. Төсөл нь хэдий сайн байлаа ч гэсэн -В үнэлгээтэй улсынхаа эрсдэлийг давж чадахгүй байна шүү дээ.

-Хуулиа байнга өөрчилдөг гэснээс саяхан Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиа өөрчилсөн. Та тэр хуулийг харсан уу. Ямар болсон гэж үзэж байгаа вэ?

-Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг ерөнхийд нь харсан. Энэ хуулийг хэдэн янзаар, яаж ч өөрчлөөд байж болно. Харин бид дагалдах хууль, орчноо сайжруулах ёстой юм. Тус хуульд “Тогтворжилтын гэрээ” гэж ойлголт бий. Гэтэл өнөөдрийг хүртэл хэдэн аж ахуйн нэгж энэ гэрчилгээг авч, татварын таатай нөхцөлд байгаа юм. Улаанбаатар хотод хөрөнгө оруулбал тогтворжилтын гэрчилгээ өгөөд, энэ хүрээнд татварын орчин нөхцөл өөрчлөгдсөн ч тухайн үед гэрээ хийсэн байдлаасаа өөрчлөгдөхгүйгээр явах байтал энэ нь амьдрал дээр огт хэрэгждэггүй. Миний мэдэж байгаагаар 5-6 томоохон төсөлд л бөөн юм болж байж өгсөн. Улаанбаатартай ийм ойрхон байж Төв аймагт яагаад томоохон төсөл хөтөлбөр хэрэгжихгүй байгаа юм гэдэг чинь үүнтэй холбоотой.

-Хөрөнгө оруулагчдаа хулхидсан тохиолдол хэд, хэд гарч, шүүхээр хүртэл орж байсан. Энэ нь гаднын хөрөнгө оруулагчдыг үргээдэг бас нэгэн шалтгаан гэж ярьдаг шүү дээ?

-Манай улсын хувьд эрүүгийн, иргэний гээд хууль зүйн орчин нь харьцангуй дажгүй. Гэтэл бизнесийн харилцааны орчин нөхцөл нь маш сул. Жишээлбэл, маргаан шийдвэрлэдэг механизм бидэнд байхгүй. Гаднын хөрөнгө оруулагчид орж ирэхдээ Монголын хуулийг дагаад явъя гэхээр хэрэг шийдэгддэг процесс нь авлига, хээл хахууль, танил тал болоод явчихдаг. Хөрөнгө оруулагчийг хамгаалдаг арбитрын, эвлэрүүлэн зуучлах үйлчилгээ байхгүй. Монголд Дампуурлын тухай хууль байдаг ч дампуурсан гэж нэгийг ч сонсоогүй. Эдийн засаг сэргэсэн 2010-аад маш олон хөрөнгө оруулагч орж ирсэн. Тэд Монголд, бизнесийн орчин нөхцөлд нь итгэж байсан. Гэтэл авлига, хүнд суртал, тогтворгүй бодлого, бизнесийн таагүй нөхцөл үүсээд хөрөнгө оруулагч гарах шийдвэр гаргадаг. Ингэхэд бизнесийн харилцаа, арбитрын хуулийн зохицуулалтууд, гэрээний эрх зүйн харилцааны зохицуулалтууд сул байгаагийн улмаас зарим нэг ёс зүйгүй бизнесүүд хөрөнгө оруулагчдыг хулхиддаг тал бий. Яагаад хөрөнгө оруулагчид Сингапур, Лондонгийн хуулиар явъя гэдэг гэхээр тэнд нь хөрөнгө оруулагчийг хамгаалдаг эрх зүйн орчнууд тогтвортой байдаг юм. Мөн Монголд төгрөгөөр хөрөнгө оруулах сонирхолтой хөрөнгө оруулагч хязгаарлагдмал. Уг нь олон улсад хөрвөх чадвартай валютаар хөрөнгө оруулалт хийхийг ямар хөрөнгө оруулагч бодно. Иймээс ханшийн тогтвортой байдлыг хангах асуудал хөрөнгө оруулалтын орчинд маш чухал.

-Гаднын хөрөнгө оруулагчдыг оруулж ирээд, сайн орчин нөхцөлөөр нь хангаад өгвөл дагаад манай жижиг, дунд үйлдвэрлэл хөгжих боломж бий болно л гэж хараад байна?

-Манай бизнесийн 95 орчим хувь нь арилжааны банкуудаас санхүүжилт авдаг. Дэлхийн улс орнуудад санхүүгийн систем нь хоёр хөлтэй байдаг. Нэг нь хөрөнгийн зах зээл бол нөгөө нь арилжааны банкууд. Гэтэл манай хөрөнгийн зах зээл одоо л нэг сэргэж, хөгжих учраа олох шатандаа явж байна. Мөн Монголыг огт мэдэхгүй хөрөнгө оруулагчид яаж орж ирэх аргаа олохгүй байгаа. Дээрээс нь манай давхар татвар өндөр. Хөрөнгө оруулагчийн оруулсан нийт мөнгөнөөс нь татвар авдаг. Уг нь олсон өгөөж, ашгаасаа татвар авах ёстой биз дээ. Үүнийг өөрчилж, нийт оруулсан хөрөнгө оруулалтаас биш Монголын эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, олсон ашгаас нь татвар авдаг болох хэрэгтэй. Мөн бид хөрөнгийн зах зээлд орж ирэх гэж байгаа хөрөнгө оруулагчдад тууштай бодлого санал болгомоор байгаа юм. Та таван жилийн хугацаанд хөрөнгө оруулбал ийм, 10 жилээр Монголд мөнгөө байршуулж, хөрөнгө оруулсан тохиолдолд ийм хөнгөлөлт эдэлнэ гээд ялгаатай орчныг бий болгож өгвөл хөрөнгө оруулагчид илүү сонирхоно. Манай хөрөнгийн зах зээл дээр гарч байгаа бонд өнөөдрийн байдлаар ердөө л хоёр жил хүртэлх хугацаатай. Хөрөнгө оруулалт татаж аваад түүгээрээ бизнес хийгээд буцаагаад хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаатай наанадаж тэнцүү хөрөнгө оруулалтын, бондын хугацаа нийцэх ёстой. Долоон жилийн хугацаанд хөрөнгө оруулалтаа нөхөж дуусах бол долоон жилээр зээл авах ёстой юм.

-Гэтэл манайх нөхөх боломжгүй хугацаа тавьчихаад байгаа юм уу?

-Яг Хөгжлийн банкны асуудал байхгүй юу. Засгийн газар нь таван жилийн хугацаатай бонд гаргаад тэр төсөл хэдий хугацаанд хөрөнгө оруулалтаа нөхөхөөс үл хамаараад таван жилийн дотор л төл гээд тулгачихсан. Гэтэл цементийн төсөл л гэхэд 7-8 жилийн хугацаанд хөрөнгө оруулалтаа нөхнө. Эрчим хүчний төслүүд 7-12 жилийн хугацаанд хөрөнгө оруулалтаа нөхдөг. Санхүүжүүлж байгаа хугацаа, хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаа хоёр нь нийцэж чадахгүй байна. Тэгээд бизнесүүд олдсон дээр нь аваад л аргална даа гэдэг байдлаар явж ирсэн. Уг нь ийм баймааргүй юм. Дахин санхүүжилтыг аль болох хийхгүй байхаар төслийг анхнаас нь загварчлах ёстой. Тиймээс хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчныг сайжруулахаас гадна урт хугацаатай хөрөнгө оруулалт орж ирэх орчныг бий болгоход анхаарах хэрэгтэй. Монголыг мэдэхгүй хөрөнгө оруулагчид яаж орж ирэх учраа мэдэхгүй гэж би түрүүн хэлсэн. Тиймээс өмнө нь манай улсад хөрөнгө оруулж байсан, одоо байгаа Европын сэргээн босголтын банк, Азийн хөгжлийн банк, Олон улсын санхүүгийн корпораци зэрэг олон улсын банкуудыг томоохон төслүүдэд тэргүүлэх хөрөнгө оруулагчаар татан оролцуулах замаар бусад хөрөнгө оруулагчийг татах боломжийг харах хэрэгтэй.

-Тантай уулзсаных ирэх оны төсвийн талаар асуумаар байна. Сонгуульд зориулсан амлалтын шинжтэй, хэтэрхий хөөсөрсөн төсөв болсон гэх шүүмжлэл байгаа. Таны хувьд хэрхэн харж байна вэ?

-Манай улсын сүүлийн 30 жилийн түүхийг аваад үзвэл бид олсныхоо хэрээр үрж ирлээ. Аав, ээж нь хэдийг ч олсон байлаа үнэтэй газар хоол идээд дор нь дуусгачихдаг. Тэгээд сарын эцэс болоогүй байхад одоо яах вэ гээд сууж байдаг үрэлгэн айл шиг л явж ирсэн. Богино ой санамж, үйлдлээр Улсын төсөвт ханддаг. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай, Төсвийн байгууллагын удирдлага санхүүжилтийн тухай зэрэг сайн хуулиуд уг нь баталсан. Би Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк зэрэг газарт ажиллаж байхдаа улсын төсвийн реформын хоёр ч үе шатанд ажиллаж байлаа. Үрэлгэн зан чинь манай сонгуулийн цикл, улстөрчдийн сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх гэдэг тойргийн системтэй холбоотой. Манай эдийн засаг 10-хан жилийн дотор нүүрснээс бүрэн хамааралтай болчихлоо. Эдийн засгаа солонгоруулна гэдэг ч дорвитой үйлдэл, хөрөнгө оруулалт, хүчин чармайлт гаргаж байсангүй. Чили улс л гэхэд 100 жилийн туршид зэс, молбиден хоёроороо л боссон. Сүүлийн 30 жилийн хугацаанд уул уурхайн баялгаас олсон орлогоосоо эдийн засгийн хоёр, гурван хөлөө тэжээх хөрөнгө оруулалтууд хийсэн. Чили улс мах, вино, жимсний экспортоор өнөөдөр дэлхийд толгой цохиж байна. Тиймээс бид урт хугацаанд аль салбарыг дэмжвэл нүүрсний үнэ унахад манай эдийн засгийг тогтвортой авч явах вэ гэдгийг огт бодохгүй, шийдэхгүй байгаа. Мэдээж сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг гээд нийгмийн суурь асуудлыг шийдэх нь Засгийн газрын үүрэг. Гэхдээ хавтгайруулсан нийгмийн халамж, төрийн данхайсан бүтэц нь л захиргааны шинжтэй зардлаа даахгүй байдалд хүргэж байна.

-Та төрийн бүтэц данхайсан гэж үзэж байна уу?

-Ирэх оны төсвийг би сонгуулийн төсөв гэж хэлнэ. Баахан амлалтууд өгсөн. Тэртээ 1990-ээд онд манай төрийн албаны бүтэц 70-аад мянган төрийн албан хаагчтай байсан бол 2010-аад онд 110 мянга болж нэмэгдсэн. Харин өнөөдөр 220 мянган хүн төрийн албанд ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл, Монголын хөдөлмөрийн насны хүн амын гурван хүний нэг нь төрийн албанд ажиллаж байна. Төрийн албыг улам томруулаад байхаар урсгал зардлаа дийлэхгүй болчихсон. Хөрөнгө оруулалтыг бүр хаясан. Эрчим хүч дутагдалтай гэж 30 жил ярьчихаад тогтвортой эрчим хүч бий болгохын тулд нэг ч удаа Засгийн газраас баталгаа гаргаж өгсөнгүй. Баталгаа авахгүйгээр явж болох төсөлд ч дэмжлэг үзүүлсэнгүй. Монголын Засгийн газар 600-хан сая ам.долларын баталгаа гаргаад Таван толгойн цахилгаан станцыг барьж чадсангүй. Тэгсэн хэрнээ энэ хэмжээний мөнгийг хавтгайруулсан халамжид дуртайяа цацдаг. Реформын шинжтэй зүйл огт хийхгүй байна. Дөрөв, дөрвөн жилийн хугацаатай амиа аргацаасан, төрийн албаны данхар бүтцийг тэжээсэн төсвийг батлаад явж байна. Ковидын өмнө 12 их наяд байсан төсөв ирэх онд 27 их наяд болтлоо томорсон. Нүүрс илүү гаргаж болно. Гэхдээ нүүрсний үнэ үргэлж ийм тогтвортой байх уу. Бид ганцхан БНХАУ-д л нүүрсээ гаргадаг. Хятадын дотоодын нүүрсний үйлдвэрлэл нь бага байсан ковидын үед бидэнд боломж олдсон. Одоо бизнесийн хэвийн голдиролдоо орчихлоо. Дараа жил нүүрсний хэрэглээ нь өндөр байна гэдгийг яаж таамаглаад байгаа юм бол. Манай оффтэйк гэрээнүүдийн хугацаа нь бүгд дууссан гэж сонссон. Биржээр нүүрсээ зарна л гээд байгаа. Дандаа богино маневртай ажлууд хийж байна. Биржээр нүүрс авна гэдэг чинь богино хугацааны худалдан авалт. Харин оффтэйк бол үндсээрээ өөр зүйл. Нүүрсийг Хятад авч байгаа боловч цаана нь химийн болон гангийн үйлдвэрүүд эцсийн хэрэглэгч нь. Тэдгээр үйлдвэр Монголын нүүрсний чанарт тохируулан технологио тохируулдаг. Урт хугацаанд манай нүүрсийг авна гэсэн харилцаа хийх хэрэгтэй. Улсын төсвийг уншихаар энэ жил яагаад 60 саяыг гаргасан юм. Ирэх жил ямар учраас энэ хэмжээний нүүрс гаргах юм гэсэн зах зээлийн таамаглал огт байхгүй. Урт хугацааны оффтэйкийн хэлэлцээр хийгээгүй байж яаж ийм их хэмжээний нүүрс гаргах төлөвлөгөөтэй байгаа нь ойлгомжгүй харагдаж байна.

-60 сая тонн нүүрс гаргана л гээд байгаа шүү дээ?

-Эрдэнэс Таван толгойнхны ярьж байгаагаар одоо нэг ч идэвхтэй гурав, таван жилээр хийсэн оффтэйк гэрээ байхгүй гэж ойлгосон. Биржийн арилжаа зөв байж болно. Гэхдээ нүүрс чинь улаанбуудай, алт, зэс шиг комодити биш. Тухайн бүс нутагтаа үнэ тогтож явдаг. Иймээс урт хугацааны оффтэйкийн гэрээ хийх замаар урт хугацаанд тоо хэмжээгээ баталгаажуулж авах нь чухал ач холбогдолтой.

-Ганц худалдан авагч маань авахаа больчихвол хэцүү байдалд орно биз дээ?

-Алдаанаасаа сургамж авах хэрэгтэй. Өнгөрсөн 2012-2016 он хүртэл бид үүнийг туулсан шүү дээ. Манай нүүрсний үнэ унасан үе байсан. Яагаад ингэж үнэ нь унасан бэ гэдгийг одоо ярьж байгаа хүн алга. Тэр үеийг бодоход манайх эрчим хүчний, хагас коксжих нүүрсээ гаргаж чаддаг болсон байна. Энэ эрэлтийг бид урт хугацаанд тооцоолж байж л ярих ёстой юм. Урт хугацааны оффтэйкийн давуу талыг үгүйсгэж ерөөсөө болохгүй. Яагаад гэхээр ийм гэрээндээ суурь үнийг бодитой тогтоож чадвал Монголд олон давуу талыг бий болгож чадна. Ер нь урт хугацааны төслүүдийн хувьд оффтейкын гэрээ хөрөнгө оруулалтын баталгаа нь болдог. Яагаад Оюу толгой арван хэдэн тэрбум ам.долларыг татаж чадсан гэхээр тэд цаана нь 10, 20 жил зэсээ зарах худалдан авагчийн оффтэйкийн гэрээтэй юм.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: “Чингэлтэйгээс сонгогдсон гурван гишүүний хоёр нь хулгайн хэрэгт холбогдлоо, бид ер нь ямар хүмүүс сонгоод байна вэ” гэв DNN.mn

Өдрийн сонин”-ы мярмар гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Социологч, улс төр судлаач Б.Ёндон “Нэр дэвшигч том тойрогт өөрийгөө таниулж, ялъя гэвэл цаасан хэвлэлийг сонгох нь илүү ашигтай” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

УИХ-ын гишүүн А.Адъяасүрэн “Эрх баригчид сонгогчдын төлөөллөө сонгох эрхийг хулгайлж байна” гэв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Чингэлтэйгээс сонгогдсон гурван гишүүний хоёр нь хулгайн хэрэгт холбогдлоо, бид ер нь ямар хүмүүс сонгоод байна вэ” гэв. 

Нийслэлийн Нийтийн тээврийн газрын дарга Д. Отгонжаргал “Эхний 35 автобусыг пүрэв гаригт хилээр оруулж ирнэ” хэмээлээ.

” Баримт, үйл явдал” нүүрт Хуульч О.Батхүү “Нүүрсний сонсголоор яригдсан баримт, мэдээллүүд дээр цагдаа мөрдөн шалгах ажиллагаа эхлүүлэх ёстой” хэмээн ярилаа.

 Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Эрчүүд машины хүйтэн суудалд суух нь түрүү булчирхайн үрэвсэл үүсгэх эрсдэлтэй DNN.mn

Хүйтний улиралд жиндэж даарснаас үүдэж хамгийн түрүүнд өвчилдөг эрхтэн бол түрүү булчирхай. Түрүү булчирхай бол эрэгтэй хүний нөхөн үржихүйн эрхтэн дотор хамгийн чухал үүрэгтэй. Өвчилсөн тохиолдолд нэгдүгээрт, эрчүүдийг үргүйдэлд хүргэдэг. Хоёрдугаарт, шээс хаагдах аюултай.

Энэ чухал эрхтэн өвчлөх шалтгаан олон янз. Үүний нэг нь хүйтний улиралд хүйтэн машинд суух явдал юм. Хүйтэн суудал дээр шууд сууснаас болж түрүү булчирхайд муугаар нөлөөлдөг болохыг мэргэжлийн эмч анхааруулж байна. Түүнээс гадна бэлгийн замын халдварт өвчин, идээт үрэвсэл түрүү булчирхайг өвчлүүлэх үндсэн шалтгаан болдог байна. Шүд цоорох, ханиад хүрэх, халуурах зэрэг ч түрүү булчирхайд нөлөөлж байдаг байна. Шээс салаа гарвал түрүү булчирхай өвчилснийг илтгэнэ. Бүр хүндэрсэн тохиолдолд шөнө босч шээхэд хүргэдэг.

Тиймээс эрчүүд энэ чухал эрхтнээ эрүүл байлгая гэвэл дархлаагаа сайн дэмжиж, дасгал хөдөлгөөн тогтмол хийн, эрүүл зөв хооллохыг зөвлөж байна. Мөн насанд хүрсэн эрэгтэй хүн зургаан сар тутамд түрүү булчирхайгаа эмчид үзүүлж байх шаардлагатай ажээ.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Сэтгүүлч айж болно, сэтгүүл зүйд айх эрх байхгүй DNN.mn

Ковидыг далимдуулж иргэд гэлтгүй, хэвлэл мэдээллийн байгууллага, хэвлэн нийтлэх эрхэнд халдсан эрх баригчдын даварсан үйлдэл өнөөдөр ч үргэлжилж хэрээс хэтрээд байна. Сүүлийн үед сэтгүүлчийн эрхэнд ноцтой халдаж, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг гишгэлсэн үйлдэл гаргасан нь олон улсад мөрдөгддөг зарчим, дүрмүүдийг удаа дараа зөрчөөд байгаа юм.

Монголын сэтгүүл зүйн Топ гэж хэлж болохоор байгууллагуудын нэг “Зариг.мн” сайтыг нухчин дарах үйл ажиллагаа явагдсаар байна. Тус сайтын фэйсбүүк дэх хуудас нь 1.1 сая дагагчтай, сайтын эрхлэгч Н.Өнөрцэцэг нь хувийн аккаунтдаа 327 мянган хүн дагуулчихсан яваа. Энэ бол гурван сая гаруй хүн амтай манайх шиг оронд нийгмийн сүлжээнээс богино хугацаанд асар өндөр хандалт авч чадсан гэсэн амжилтыг шууд харуулж байгаа юм. Монголын гурван хүн тутмын нэг нь Өнөрөөг дагадаг, Өнөрөөгийн сайтад, үгэнд нь итгэдэг гэхээр яалт ч үгүй Топ гэж хэлэхээс яах билээ. Гэтэл энэ сайтыг хааж боож, хандалтыг нь унагаж, эзнийг нь шоронд суулгачихлаа гэдэг нь нэг сайт, хувь хүний асуудал мэт боловч томоор нь харвал эрх баригчид сэтгүүл зүйг, сэтгүүл зүйн салбарынхныг мохоох гэж оролдож байгаа үзэгдэл юм. Өнөрөөгөөр жишээ үзүүлж “Ингээд баривчлаад ачаад явчихдаг шүү дээ. Хамаагүй сэдвээр битгий оролд, биднээр бүү оролд” гэсэн эрх баригчдын зуулт явж байна. Тиймээс сэтгүүлчид энэ асуудал дээр эвлэлдэн нэгдэж, нягтрах нь чухал. Өдөр тутмын сонин, сэтгүүл, телевизүүд, сайт, радио гээд сэтгүүл зүйн салбарт хамаарагддаг олон төрлийн хэвлэл мэдээллийн чиглэл, байгууллагууд бий. Энэ бүгд сэтгүүл зүйн аюулгүй орчин, шударга ажиллахын төлөө нэгдвэл манай салбар хүчтэй болно. Угаас хүчтэй, нэр хүндтэй салбар. Одоо харин нэгдэх явц л жаахан дутагдаад байна. Дуугаа нэгтгэвэл ямар хүчтэйг бүгд хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа.

Сэтгүүл зүйн салбарынхан эрх баригчдын шударга бустай тэмцэхийн хажуугаар Монголын нөхцөлд сошиалд, сошиал орчиндоо “бариулж идүүлчих” гээд байдаг нэг зовлонтой болсон. Энэ бол сэтгүүл зүйн салбар орчмоор гарсан мутант юм даа. Эрх баригчид гэх нүүрсний хулгай, байгалийн баялаг, төсвийн хамаг юмыг бүлэглэн идэгчдээс гадна сэтгүүлчид, сэтгүүл зүйн салбар маань нийгмийн сүлжээний мутантуудтай тэмцэх цаг нь болчихжээ.

Сэтгүүлчид шиг гоё байхсан, сэтгүүлч шиг гоё бичихсэн, сэтгүүлч болчихвол гоё юм аа гэсэн далд санаархал, бүр өс хонзонтой байсан гэж хэлж болохуйц атаархагч хүмүүсийн хүчтэй хэл ам, дайралт сэтгүүл зүйн салбарын нэр хүндийг унахад нөлөөлж байна. Хуучин бол нийгмийн бүхий л үйл явдлын халуун цэг дээр сэтгүүлч л ажиллаж, сенсааци, элдэв шуугианы цөм рүү сэтгүүлчид л орж, тэр хэрээр олны анхаарлын төвд байдаг байсан. Тэгвэл өнөөдөр фэйсбүүк хаягтай хүн өөрийгөө бараг сэтгүүлч гэж андуурахын наагуур л олны анхаарлыг өөртөө татахын тулд өрнөж буй үйл явдалд хошуу дүрж, овоо гайгүй хандалт авчихаараа “Би ч сэтгүүлчээр ажиллачих юм байна” хэмээн ташаарч, тэр буруу ойлголтоороо улайраад явчихдаг. “Би тэр сэтгүүлчээс дээр шүү дээ, би тэр хэвлэл мэдээллийн байгууллагаас илүү гарахаар юм байна. Намайг олон хүн дэмждэг шүү дээ. Би ер нь илүү ш дээ. Сэтгүүлч гэх годгоносон охидоос мэдээж би дээр” гэж байнга хэлж байгаа нь анзаарагддаг. Эд нар сэтгүүл зүйг гутаах, сульдаах ажлыг төр засгаас ч илүү хийж байгаа нь хортой юм. Эд нарын учрыг олж, хужрыг нь тунгааж, ярьж хэлж байгаа юмных нь үнэн, худлыг ялгаж өгөх том ажил Монголын сэтгүүл зүйд тулгарчихаад байгааг анзаарч байгаа байх. Сүүлдээ дуртай нь сэтгүүлчийг, сэтгүүл зүйн салбарыг загнадаг боллоо. “Шатахуун тасарчихаад  байхад та нар юу хийж байна вэ, бүгд хаалтын гэрээ хийчихэж” гээд амандаа орсноо бурж харддаг болж. Гэтэл сарын өмнөөс, бүр жилийн өмнөөс тоймч, сэтгүүлчид олон улсын

байдал хүндэрч байна, хойд хөршийн нөхцөл байдал аягүйтвэл манайх цахилгаан, шатахууны хомсдолд орж мэднэ шүү гэдгийг бичиж, сануулсаар байсан. Мөн энэ чигийн шинжээч, албаны хүмүүс, эдийн засагч, судлаачдаас энэ хүрээнд цаг тухай бүрд нь ярилцлага, тодруулга авч ард түмэнд мэдээлэл хүргэсээр ирсэн шүү гэдгийг сэтгүүлчид нэгэн дуугаар хариулж няцааж харагдсан.

Зөвхөн сэтгүүлчдийг доош нь хийж, шүүж, сэтгүүл зүйн салбар руу байнга “довтолгоо” хийж, нийгмийн сүлжээнд иргэд, олон нийтийн тархийг буруу мэдээллээр угаадаг зориудын гэмээр инфлүүсэр, олны танил хүмүүс, шүлсээ үсэргэгч этгээдүүд гараад ирчихсэн. Тэдний энэ үйлдэл дээр эрх баригчид дөрөөлж “Монголд хүний эрх дэндээд байгаа. Монголчууд харин ч маш их эрхтэй, эрх чөлөөтэй ард түмэн шүү. Сэтгүүлч гээд байгаа нөхөд харин ч эрх нь дэндээд байна” гэсэн юм ярьцгааж, үүнийг цэгцлэх цаг нь болсон гээд түүчээлээд байсан “Зариг”-ийн Өнөрөөг барьж аваад ачаад явчихсан.

Тэгтэл өчигдөр уржигдраас сэтгүүлч уучлал гуйж, айлаа ичлээ, дахиж сэтгүүлчээрээ ажиллахаа больё оо гэсэн цаасны хэлтэрхий гаргаж ирээд “сэвж” байна. Эрх баригчид, нийгмийн сүлжээнийхэн үүгээр нь даапаалж, бах таваа харин ч нэг хангаж байх шиг байна аа. “Ингэж л айлгадаг байхгүй юу”, “Та нар ингэдэг л аймхай улс байхгүй юу”, “Та нар юу ч биш байгаа биз. Амьтан болдог юм шүү дээ” гэж тавлацгааж, сэтгүүлчид гэдэг чинь юу ч биш, захын хэн ч энэ мэргэжлээр ажиллачихна гэх маягтай юм пост, сэтгэгдлүүд нийгмийн сүлжээнд хөвөрч байна.

Сэтгүүлч бол хүн. Хүн юм чинь айж болно, айлгүй яах вэ. Айх эрхтэй. Харин сэтгүүл зүйд ингэж айх эрх байхгүй шүү. Сэтгүүл зүйн салбарынхан сэтгүүлчийнхээ эрх ашгийн төлөө хүчтэй тэмцэж, дуу хоолойгоо нэгтгэж, эрх баригчид, нийгмийн сүлжээнд манай салбар руу тактиктайгаар дайрдаг хүмүүсийн эсрэг нэгдэх цаг болжээ.

Сэтгүүлчид цаг үргэлж бусдын төлөө, өөр салбарт тулгарч буй асуудлын араас хөөцөлдөж, мухарлаж, шийдвэр гарахад нь тусалдаг ачтай тустай ажил мэргэжилтэй хүмүүс. Энэ удаа харин бүгдээрээ нэгдэж, өөрсдийнхөө төлөө, салбарынхаа төлөө нэгдмэл болж, хүчээ нэгтгэх хэрэгтэй байна. Сэтгүүлчид, сэтгүүл зүйн салбарынхан хүчтэй. Нэгдвэл түүнээс ч илүү хүчтэй гэдэгтээ итгэ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

“Л.Оюун-эрдэнийн талд” гээд улстөрчид хэзээ айхгүй хэлдэг болох вэ? DNN.mn

Л.Оюун-Эрдэнийг янз бүрээр л ярьдаг. Сайлна, муулна. Сайшаана, шүүмжилнэ. Тэр бүрд үнэний ч, худлын ч хувь байдаг биз. Харин нэг зүйл дээр бол эргэлзэх шалтгаан алга. Тэрбээр авлигын эсрэг, Монголд шударга ёс тогтоохын төлөө шулуудсан нь бол үнэн байна. Өмнө нь олон үйлдлээр харуулсан, уг нь. Гэхдээ сая болж дууссан нүүрсний сонсголоор үүнийгээ баталлаа. Улс төр, бизнес, хууль хяналтынхны оролцоотой Монголын бараг бүх бүлэглэлийн эсрэг зогссон нь “Зөв байжээ” гэдгийг нотоллоо. Учир нь сонсголыг гардаж хийсэн Түр хорооны дарга Б.Энхбаяр “хадны завсар хавчуулагдсан халиуны зулзага” шиг л ажиллав. Нэг талаас нь Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ шахаж, нөгөө талаас нь нүүрсчид дарамталсаар сонсголыг дуусгаж байх шиг байна. Сонсгол товлогдсоноос хойш л энд тэндгүй ийм яриа хөөрөө өрнөсөн. Б.Энхбаяр ч нүүрсний сонсголын эхний шатны дараа “Нүүрсний сонсголыг юу ч биш болгох, анхаарлыг өөр тийш чиглүүлэх, хянан шалгалтын ажиллагаанд нөлөөлөх, саад учруулах санаархал, үйл ажиллагаа Түр хорооны даргаар томилогдсон цагаас хойш тасралтгүй явагдав. “Гөлөг төөрүүлэх” аливаа мэдээлэл, арга заль, захиалгатай мэдээлэлд бүү авт. Нэг хүн, нэг нам ч Монгол Улс, Монголын ард түмний нийтлэг эрх ашиг, үнэт зүйлийн өмнө жижигдэнэ. Тиймээс сонсголыг бүү намчирхаж, улс төржүүл. Тэгэхийг л нүүрсний хулгайчид хүснэ” гэсэн. Сонсгол дууссаны дараа бас “Нүүрсний сонсголд гэрчээр дуудаад ирээгүй зугтсан нөхөд л ер нь дараа нь их юм бичих юм. Өөрсдөө ирээд тайлбараа өгөх боломж нь байсан л даа” гэв. Ингэж удаа дараа ноцтой мэдэгдэл хийсэн. Үүгээрээ тэрбээр сонсголыг хийлгэхгүй гэсэн олон талын нөлөөлөл, дарамт байсныг гэрчилж байна. Нэг талаас эдгээр нь сонсгол ямар бартаатай болсныг л харуулж байгаа хэрэг. Хэдий ийм байсан ч сонсгол болоод өнгөрлөө. Сайн нь гэвэл Таван толгойг тавагтай бялуу шиг тал талаас нь идсээр ирснийг бүгд мэдэж авлаа. Ямартаа ч нүүрсний хулгайн схем нь ил болж, систем нь задарлаа. Гол нь энэ бол парламентын засаглалын буян шүү. Ерөөсөө энэ хулгай дээр гүйцэтгэх засаглал шүгэл үлээж, хууль тогтоох засаглал олон нийтэд ил болгох үүргийг хэрэгжүүлэв. Одоо шүүх засаглал хэрхэн хандах нь асуулт нэхсээр үлдлээ. Харин анхаарах асуудал гэвэл “Өвчтэй, томилолттой” гээд зугтаасан хулгайч нарыг чирээд авчирдаг, хоригдож байгаа этгээдийг ч дуудаж авчраад асуух хуулийн хүч хэрэгтэй ажээ. Үүнтэй холбоотойгоор УИХ-ын хяналт шалгалтын тухай хууль, Нийтийн сонсголын тухай хууль зэргийг сайжруулах шаардлагатай юм байна. Ер нь бол яаж ийгээд нүүрсний сонсгол болсон нь сайн хэрэг болов. Одоо хараад байгаарай, сонсгол дууссан, шатахуун хэвийн болж мэднэ. Эсвэл шатахууны зохиомол хомсдолыг үргэлжлүүлэн барьж, түүн дээр дөрөөлсөн жагсаал цуглаан ч төлөвлөж байж магадгүй нь. Тийм сураг гарч л байна. Сонсголын үеэр ил болсон хэргийн эздийн өшөө авалт гэхэд болно. Зөвхөн нүүрсчид ч биш “Эрдэнэт”-ийн 49, Хөгжлийн банк, Оюу толгой, Боловсролын зээлийн сан, Газрын наймаа гээд Л.Оюун-Эрдэнийн гаргаж ирээд бужигнуулсан, тэр бүрт эрх ашиг нь хөндөгдсөн нөхөд энэ дээр нэгдэх магадлал ч өндөр юм. Энэ бүхэн ирэх өдрүүдэд тодорно. Тиймээс нэрт сэтгүүлч Г.Жамъян амьд ахуйдаа, хоёр жил гаруйн өмнө “Л.Оюун-Эрдэнэ ээ, “Цонхоо нээгээд хар даа, цоо шинэ 30 жил аль хэдийнэ ирчихсэн” гэсэн том ярилцлага, Азийн хүлэг улс” гэхчлэн ном зохиолуудыг чинь алгасалгүй уншиж байгаа. Үнэнийг хэлэхэд, шударга үнэнийг дээдэлж явдаг хүний чинь хувьд бичсэн, ярьсан болгон чинь мань мэтэд үнэ цэнэтэй байхгүй юу. Чамайг дэмжээд бичиж байсан, хашгирч байсан, талбайд очоод ура цуурайтуулж байсан гэвэл худлаа л даа. Цээжинд л битүүхэн хадгалж, хазайхад чинь түшиж, халтирахад чинь сэтгэлээрээ хамгаалж түшиж явсан мянга мянган хүний л нэг. Би өөр шиг чинь хүүхдүүдтэй. Хүнд хэцүү үед чинь очоод хэлмээр, чихэнд чинь шивнэмээр олон л зүйл бодогдож байсан даа. Энэ бурангуй нийгмүүдийн дунд хал үзэж, халуун чулуу долоож явсан сэтгүүлч хүний хувьд хүүдээ хэдхэн зүйл сануулъя. Л.Оюун-Эрдэнэ минь МАНАН мафийн энэ олон толгойтой “мангасын” нэг толгойг та нар тасдлаа гэхэд цаанаас нь ургаж төлжөөд л байдаг юм байна. Ард чинь ард түмэн тэр аяараа байгаа. Бүү шантар” гэж бичиж үлдээсэн нь санаанд оров. Үүнийг дахин сануулмаар болов. Яагаад гэхээр энэ бүхний ард бид бүгдээрээ нэг л зүйлийг маш сайн ойлгох хэрэгтэй юм байна. Монголд өнгөрсөн 30 жил, магадгүй өнөөдрийг хүртэлх 33 жилийн хугацаанд “ширэнгийн хууль” үйлчилж ирсэн. Ийм л зарчимтай, эрх мэдэлтэй хэдхэн хүн, тэдний ойр хавийнхан Оюу толгой, Таван толгой, Эрдэнэт гээд бүгдийг хулгайлсан. Тийм л нийгэмд бид 30 гаруй жил аж төрлөө. Түүнээс гадна Л.Оюун-Эрдэнийг эрх мэдэл хэрэгжүүлж, авлигын эсрэг, том хулгайг таслан зогсоосон үйлдлүүд хийхээс өмнө “Монгол Улсын Засгийн газар авлигын эсрэг санаачилга гаргахгүй байна” гэдэг шүүмжлэл, судалгааны дүгнэлтийг гаднаас, дотроос байнга л хийдэг байжээ. Өмнө хэлсэн “ширэнгийн хууль” л үйлчлээд байсан хэрэг. Гэвч өнөөдөр байдал өөрчлөгдөж, Засгийн газар нь, Ерөнхий сайд нь авлигын аранга болсон. Харин хариуцлага гэдгийг үүрүүлэхэд “хүндрэл” үүсээд, хүч нь дутаад байгаа нь авлига “амь”-тай үлдэж ч мэдэх нөхцөлийг бий болгоод байна. Яг үнэндээ Монголоос өөр улс оронд бол саяын нүүрсний сонсгол дээрээс, өмнөх Хөгжлийн банкны сонсголоос мөрдөгчид хэдэн машин этгээдийг “ачих” л байв. Тэгдэг хуульгүй л дээ, манайх. Дээрээс нь бид их сонин хүмүүс юм.

Өнөөдөр хэдхэн компани, хэдхэн хүний командаар л унаагаа хөдөлгөх бензингүй, түлшгүй болж байна. Жишээ нь өнгөрсөн 30 гаруй жилд үйлдвэр барилгүй, боломжийг гацааж ирсэн төрийн хулгайч нараас хариуцлага нэхэх учиртай. Зам дээрээ түгжрээд хонох шахаж байна. Мөн л өнгөрсөн он жилүүдэд газрыг нь зарж, зам өргөтгөх байтугай, явган явчих газаргүй болгосон хотын удирдлагад байсан хулгайч нартай тооцоо бодох хэрэгтэй. Учир нь явж явж авлигаа ялсан улс л хөгждөг. Энэ нь тооны томьёо шиг л батлагдсан. Хөгжил нь өдөр, цагаар хурдалж байгаа Хятадын НШУА-ийн судалгаагаар нийт хүн амын 75.8 хувь нь “Хятад үндэстэн авлигаас ангид засгийн газрыг байгуулж чадаж байна. Авлига үндсээрээ устсан гэдэгт итгэж байна” гэж найман жилийн өмнө дүгнэцгээжээ. Си Жиньпин “Улс орон болон намыг сүйрүүлж буй авлигыг хэрхэн цэвэрлэдгийг харуулна” гэж амлаад гарч ирсэн. Тэрбээр 2012 оны сүүлчээр засгийн эрхийг авснаас хойш авлигын түвшнийг 0 хувь хүргэх кампанит ажлыг эхлүүлсэн. Тэгээд гурван жил хүрэхгүй хугацаанд “хурган дарга” нар ба төрийн албан хаагчид, дунд шатны дарга нар, төрийн өмчит компанийн захирлууд, мужийн дарга нар, улс төрийн “бар”-ууд, нэмээд гадагшаа зугтсан, манайхаар “шувуу”-дыг олж авчирч мөрдөн шалгасан байдаг. Үр дүнд нь Хятад улс авлигаасаа салсан. Манайд бол одоогийн Засгийн газрын тэргүүн Л.Оюун-Эрдэнэ яг ийм зорилготой ажиллаад байна. Тэрбээр энэ албан тушаалд очоогүй байхаасаа л авлигын эсрэг тэмцлийг өрнүүлж эхэлсэн. Өнгөрсөн хугацаанд, өнөөдрийг хүртэл хийснээ “Гэхдээ Л.Оюун-Эрдэнэ яг одоо бол энэ байр суурь дээр ганцаараа шахам байгаа нь харагддаг. Түүнтэй зэрэгцээд, ярьдгийг ярьж, хийдгийг хийдэг улстөрч ховор байна. Аргагүй биз. Оюу толгой, Тавантолгой, Эрдэнэт гэхэд л тус тусдаа маш том бүлэглэлүүд байна. Л.Оюун-Эрдэнэ Оюу толгой дээр Дубайн гэрээг “Бахархаж болох бүтээн байгуулалт, баатарлах ёсгүй гавьяа”, “Эрдэнэт”-ийн 49-ийг “Төрийн өмчийг төрийн мөнгөөр хувьдаа авсан”, Хөгжлийн банкийг “Хөгжлөө идэгсэд”, “Эрдэнэс Тавантолгой” дээр болсон явдлыг “Эрүүгийн арван таван толгой” гэх зэргээр “томьёолсон” байгаа юм. Оносон тайлбар байна билээ. Яагаад гэвэл энэ бүхэнд улс төр, бизнес, хууль хяналтынхан орчихсон. Араас нь Хөгжлийн банк, Боловсролын зээлийн сан гээд бас л баахан бүлэглэл үүсгэчихсэн. Хамгийн гол нь тэд бүгд Л.Оюун-Эрдэнийн эсрэг хөдлөх хүсэлтэй.

Яг энэ агуулгаар сэтгүүлч Г.Жамъян хоёр жил гаруйн өмнө ковидын үеэр нэгэн нийтлэлдээ “Английн нэг эрдэмтнийхэлсэн үг сэтгэлээс ер гардаггүйюм. “Ирээдүйн том удирдагч болох хүнийг байгаль хүртэл сорьдог юм” гэж. Л.Оюун-Эрдэнэд залуу насны ааг байгааг ойлгож л байна. Гэхдээ их л бодолтойбайх хэрэгтэй. Олон төрийн нүүр үзсэн ах хүнийхувьд хэлмээр зүйл байдаг. Өмнө нь ч хэлж байсан даа. Олон үг нуршихгүйээ. Ах нь гуравхан үг л хэлье. Өөрийнхөөрөө бай. Хатуу бай. Чи чадна. Энэ гурван үгийг л сайн санаж яв, хий. Тэгж гэмээнэ энэ айхавтар цагийг гэтэлнэ шүү” гэж бичиж байсан юм. Одоо бол Л.Оюун-Эрдэнэд хуулиар олгогдсон эрх мэдэл, гол нь олон нийтийн дэмжлэг байна. Энэ бараг бүгдийн нүдэн дээр ил байгаа хүчний харьцаа юм. Гэхдээ тэрбээр сүүлийн үед ард иргэдийг ч, улстөрчдийг ч энэхүү “Реформд нэгдэх үү” хэмээн уриалаад эхэлсэн байна лээ. Тэгээд ч Монголын улстөрчид, бизнесийнхэн, хууль хяналтынхан тэр чигтээ авлигын сүлжээнд холбогдсон гэвэл худлаа л даа. Магадгүй, авлигын эсрэг, шударга ёсыг дэмждэг улстөрчид өнөөдрийн тогтолцооны “дарангуйлал”-аас болоод хүсэл эрмэлзлээ ил гаргадаггүй байж болох юм. Институцүүдийн эрх мэдлийн зөрчил, чг үүргийн давхардал, хоёрдмол байдал нь улстөрчдийг, ер нь шийдэр гаргах түвшний хэн бүхнийг эргэлзээ тээнэгэлзээнд оруулж ирсэн. Харин УИХ-аас саяын сонсголтой давхцаад баталсан бүсчилсэн тойргоор сонгууль явуулах шийдэл нь үгээ залгиж, үзэл бодлоо нууж яваа улстөрчдөд боломж олгоно. Шууд утгаараа Монголын улс төрийн 33 жил явж ирсэн тогтолцоо задарч байгаа юм. Угаасаа бүсчилсэн том тойргийн улс төрийн зориулалт нь тэр. Тиймээс үүнийг угтуулаад улстөрчид “Би Л.Оюун-Эрдэнийн талд” гээд айхгүй хэлээд эхлэх хэрэгтэй юм. Тэгээд ил болсон авлигын схем, хулгайн системийг нэгмөр дарах ёстой. Шууд хэлэхэд, саяын энэ нүүрсний хулгайд л гэхэд сонсголоор цэг хатгачихмааргүй байгаа юм. Авлигын эсрэг, шударга ёсны төлөөх тэмцэл заавал үргэлжлэх учиртай. Тэгж гэмээнэ Монгол Улс авлигаасаа бүрмөсөн сална. Уг нь ч улстөрчдөө ус, тосоор нь ялгах УИХ-ын сонгууль дөхөж байна даа.

Б.ТУЛГАТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хуульч Ч.Өнөрбаяр: Нүүрсний сонсголоор МАН дотроо ямар их ялзарсан, мөнгөний сүлжээ үүссэнийг нийтээрээ харлаа DNN.mn

АН-ын дэд дарга, хуульч Ч.Өнөрбаяртай ярилцлаа.

-Нүүрсний сонсгол өнгөрсөн өдрүүдэд болж өнгөрлөө. Сөрөг хүчний мөн хуульч хүний хувьд энэ сонсголыг хэрхэн дүгнэв?

-Нэгдүгээрт, энэ сонсгол бол АН руу чиглүүлэх гэж үзээд олигтой үр дүн бий болгоогүй. Хоёрдугаарт, МАН ялангуяа, МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалан нүүрсний хамгийн том наймаачин байсан юм байна гэж ойлголоо. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд, Ажлын хэсгийн дарга Б.Энхбаярын гаргаж ирсэн баримтуудыг харахаар барагцаалбал 30 сая ам.долларын асуудал ярилаа шүү дээ. Юу гэсэн үг вэ. 30 сая ам.долларыг Д.Амарбаясгалан өөртөө авч идсэн юм уу, намынхаа санхүүжилтэд өгчихсөн юм уу, мэдэхгүй. Үүнийг хуулийн байгууллага шалгаж тогтоох ёстой. Нөгөө талаасаа нүүрсний сонсгол бол өмнөх Хөгжлийн банкны сонсгол шиг сүр дуулиан болсноо мартагнадаг байж болохгүй.

Энэ нь хаа нэг газарт эцэслэгдээд ард түмэнд эцсийн хариултыг өгөх ёстой гэж харж байгаа. үнэхээр буруутай хүмүүст хариуцлага тооцох ёстой. Би Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаяр үүн дээр хариуцлагагүй байдлаар явахгүй байх гэж найдаж байна. Намынхаа ерөнхий нарийн бичгийн даргын асуудлыг гаргаад тавьчихлаа шүү дээ. Баримттай, судалгаатай гаргаж ирлээ.

Тэгэхээр энэ бол МАН, эрх баригч дотроо ямар их ялзарсан, ямар их мөнгөний сүлжээ энэ нам дотор үүссэн байсны тод илрэл. Монголын ард түмэнд 1072 хувьцааны ашиг болж очих байсан хөрөнгө явж явж эрх баригч нам, тэр дотроо генсекийнх нь халаас руу орчихсон байна гэдэг ойлголттой үлдэж байна. Үүн дээр Монголын төр хариуцлага тооцож чадахгүй бол цаашдаа Монголд шударга нийгэм тогтохгүй. Монголын улс төрд орж байгаа хүн бүр хулгай хийе л гэж орж ирнэ. Хулгай хийж болдог юм байна, хулгай хийгээд хариуцлага хүлээхгүй зугтаачихаж болдог юм байна. Тэр мөнгөөрөө хэвлэл мэдээлэл, хуулийн байгууллагыг худалдаад авчихаж болдог юм байна гэдэг зүйл рүү Монгол Улс явж болохгүй. Энэ бол маш буруу жишиг.

Үүн дээр ялангуяа Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн тэргүүн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч намаасаа түдгэлзэж, зарчмын хатуу байр суурь баримтлах байх гэж найдаж байна. Тэгж байж зөв жишиг тогтоож, Монголын төр бүтэн болж үлдэх ёстой болохоос назгайрч хаях юм бол хулгайчид төрөө барьж гараад сүүлдээ хэн ч хулгайчтай юм ярьж чаддаггүй буруу улсыг бид дараа үедээ хүлээлгэж өгөх болчихоод байна.

-Сонсголын эхний хэсэгт орон нутгийн “Таван толгой” ХК-ийн баримтыг шинжилсэн. Ер нь сонсголын явцад гэрчээр дуудагдсан хүмүүс сөрөг хүчин талдаа байсныг олон нийт шүүмжилсэн. Эрх баригч намын гол гэрчүүд дуудагдаагүй, ирээгүй нь анхаарал татлаа?

-Жижиг “Таван толгой” ХК Таван толгойн бүлэг ордын 0.4 хувь л шүү дээ. Дээрээс нь энэ компанийн хувьцаа нь Хөрөнгийн биржээр ил арилжаалагддаг. Хувьцаа эзэмшигчид нь тодорхой. Ногдол ашиг нь хэн рүү, хаашаа явж байгаа нь тодорхой компани. Нэг ёсондоо зах зээлийнхээ зарчмаар ажиллаж ирсэн компани. Ийм газарт авлигал үүсэх боломж байдаггүй.

Харин төрийн өмчит компани буюу Таван толгойн бүлэг ордын 95.5 хувийг эзэмшиж байгаа “Эрдэнэс Таван толгой” ХК дээр л хулгай луйвар гарч байгаа. Та бүхэн анзаарсан байх. Эрх баригч намын гол гэрч сайд нарыг дуудахаар ирсэнгүй. Генсек Д.Амарбаясгалан сонсголд ирсэнгүй. Иймэрхүү маягаар хамгийн гол тайлбараа тавих ёстой том хүмүүс янз бүрийн шалтаг тоочоод алга болчихсон.

Гэтэл АН-ынхан бол, жишээ нь С.Баярцогт гэхэд “Надад ямар ч хамаа байхгүй. Гэхдээ би төрөө, төрийн байгууллагуудыг, хуулиа хүндэтгээд ирлээ” гэж байсан. Тэгэхээр эрх баригч нам дотор хуулийг хүндэтгэдэг хүн байхгүй болсон. Хуулиа өшиглөж байгаа улстөрчдөд бол Монгол Улсын эрх ашиг цаашаа асуудал болж байгаа хэрэг. Тиймээс эхлээд нүүрсний луйвар хулгайг АН сөрөг хүчин рүү чиглүүлэх гэж үзээд амжилт олохгүй болонгуут иймэрхүү байдлаар бултуулсан. Хамгийн гол нь шинэ жил гээд баярын уур амьсгал оруулаад мартагнуулах, тархи угаах улс төр явах болов уу гэсэн болгоомжлол төрж байна. Үүн дээр сөрөг хүчин ч, хэвлэл мэдээллийн салбарынхан ч анхаарлаа сулруулж болохгүй.

-“Эрдэнэс Таван толгой” ХК-ийн захирал асан Б.Ганхуяг сонсголд оролцохыг хүссэн ч оролцуулсангүй. Тэгэхээр үр дүнтэй сонсгол болж чадав уу?

-Б.Ганхуягийг сонсголд оролцуулаагүйгээс сонсгол үүргээ 30 хувьтай л гүйцэтгэсэн гэж харж байна. Хэрэв Б.Ганхуяг оролцсон бол маш үр дүнтэй болох байсан. Учир нь тэр хүний гарын үсгээр бүх гэрээ хийгддэг байсан. Тэр хүн хэн дээрээс улс төрийн дарамт үзүүлж байсан, хэн шахаа хийснийг бүгдийг мэдэж байгаа. Хэн намын санхүүжилт, хэн сонгуулийн санхүүжилт авсныг ярих ганц хүн. Тиймээс тэр хүнийг оролцуулж байж сонсгол үр дүнтэй болох байсан.

Гэтэл Б.Ганхуяг өөрөө оролцмоор байна гэж байхад оролцуулаагүй нь явж явж эрх баригчид түүнээс айж байгаа юм байна. Болж өгвөл шоронд үхээсэй гэж хүсч байж ч магадгүй. Харин ч Б.Ганхуягийг цаашдаа бараг гэрчийн хамгаалалтад авч, тайлбар мэдээллийг нь заавал авах ёстой.

Нэг сонин нь, Б.Ганхуяг шүүхийн танхимд “Би яахаараа ганцаараа олон сар хоригддог юм бэ. Гэтэл үүнд хамгийн их өрмийг нь авч идсэн хүмүүс тамгатайгаа, засагтайгаа үлдэж байгаа нь шударга бус байна” гэж байсан даа. Энэ бол олон зүйлийг хэлж байгаа явдал. Хулгайч нар Засгийн газар дотор чинь байна. Тэр хулгайч нар эрх мэдэлтэй үлдчихээд байна. Би түүнийг чинь яриад өгье гэсэн. Мэдээж Засгийн газар дотор олон хүн айж байгаа юм байна гэж харж байна.

-Хууль талаасаа харахад ч сонин юм. Гол гэрчийг оролцуулах бүх боломж нь байсан. Салбарын сайд нь сонсголыг ахалж байсан шүү дээ?

-Үүнийг Б.Энхбаяр сайдаас тодруулах хэрэгтэй. Миний харснаар олон нийтэд хүссэн мэдээллээ ил тод болгож, нуух гэсэн зүйлээ нууж байна. Өөрөөр хэлбэл, зарим зүйлээр сенсааци тариад зарим зүйлээ нууж, халхавчин дор нуух ёстой хүмүүс байгаа юм байна.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Ашгийн далай “Улсын их дэлгүүр”, “Таван толгой” хоёр мөнгөгүй гээд хувьцааны ногдол өгдөггүй улсад хувьцаа гэдэг бол зүгээр цаас” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт “Тэнгэр Капитал” үнэт цаасны компанийн ТУЗ-ын дарга, судлаач О.Лхагвасүрэн “Хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчныг сайжруулж, татварын таатай нөхцөлийг бий болгох хэрэгтэй”  хэмээн ярьсныг XII нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Хуульч Ч.Өнөрбаяр “Нүүрсний сонсголоор МАН дотроо ямар
их ялзарсан, мөнгөний сүлжээ үүссэнийг нийтээрээ харлаа”  гэв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Ашгийн далай “Улсын их дэлгүүр”, “Таван толгой” хоёр мөнгөгүй гээд хувьцааны ногдол өгдөггүй улсад хувьцаа гэдэг бол зүгээр цаас” хэмээн өгүүллээ.

“Л.Оюун-эрдэнийн талд” гээд улстөрчид хэзээ айхгүй хэлдэг болох вэ?

Эмч Ц.Ариунболд “Дархлааг сэргээж бие махбодийн эсэргүүцлийг сайжруулахад Норов-7, Мана-4 маш сайн үйлчилгээтэй” гэлээ.

“The Voice of Mongolia” шоуны анхны ялагч Ц.Энгүүн “”The Voice of Mongolia” шоунд анх аавыгаа бүртгүүлэх гэж очоод өөрөө орчихсон” хэмээн ярилаа.

 

 Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Хонгорхон үрстээ хорьхон доллар өгчихөөч дээ DNN.mn

Өдрийн сонины архиваас………..

Хүүхдийн мөнгийг хэ­зээ өгөх бол гэж нүдээ ширгэтэл царайчилсан хүүхдүүд, тэднээсээ ду­тах­гүй хүлээсэн эцэг, эх­чүүд Монголоор дүүрэн байна. Хүүхдийн мөнгө гэж чухам юу байв аа. Сонгуулийн амлалтаар хүүхдэд зориулж тэдэнд зориулж мөнгө өгөх тухай яриа гарсан нь улс төрийн намуудын сонгуульд ялах гэсэн тактик байсныг үгүйс­гэхгүй. Гэхдээ цаг үеэ олсон нийгэмд хүлээг­дэж байсан шийдвэр бай­сан нь амьдрал дээр тэр даруйдаа нотлогдож байв. Бүр улстөрчдийн тооцож төсөөлж байс­наас илүү үр дүн гарсан. Гэр бүлд нь өөрийн гэсэн нэртэйгээр орлого орж ирдэг болсонд бяцхан жаалууд ямар их омог бардам, итгэл дүүрэн бай­сан гээч. Чөлөөт эдийн засагтай энэ нийгэмд эрх чөлөөний гол үндэс нь хувийн өмч. Хүүхдүүд өөрт нь нэрлэсэн мөн­гөтэй болсон нь мөнгөө зөв зарцуулах, мөнгөтэй харьцах, хувийн эрх чөлөөг мэдэрч эхлэх том алхам байсан юм.  Тэд “Би мөнгөөрөө ингэнэ. Би хүүхдийн мөнгөө авахаар тэгнэ” гээд хүүхэд насных нь хязгааргүй мөрөөдлийн орон зайд нь өвөрмөц нэгэн орд сүндэрлэж байлаа. Гэвч түүнийг нь биежиж бэхжиж амжаа­гүй байхад нь улстөр­жилтийн үрээр зэрэглээт Гандирс болгож орхичихов.  Хүүхдийн мөнгийг олгож эхэлснээс хойш багачуудын сургууль завсардалт эрс багасч, цаг хугацаандаа вакцинд хамрагддаг болж, хам­гийн сонин нь цөөхөн хүнтэй Монголд төрөлт эрс нэмэгдсэн сэн. Гурван жилийн өмнө төрөлт 56 мянга, дараа жил нь 63 мянга байсан бол өнгөр­сөн жил 69 мянга болж нэмэгдэж байв. Бас энэ цаг дор хүүхэд үнэтэй болж эхэлж байсан юм. Гажуудалт нийгмийнхээ тусгал болсон үүргээ мэдэрдэггүй гажиг эцэг, эхчүүд хүртэл хаа байгаа асрамжийн төвүүдээс хүүхдээ эрж хайж олж эхэлсэн. Жаалууд өнөө­дөр төрөөсөө мөнгө авч байгаа ч маргаашдаа өөрөө мөнгөө босгож ча­дах арга ухаанд суралца­хын өдөөлт нь тэр хүүх­дийн мөнгө болж байв.

Гэвч энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн хүүх­дийн гэх тодотголтой мөнгө алга болов. Уг нь нэг хүүхдэд сарын 3000, улирал бүрийн 25 мянган төгрөг гээд жилд 136 мян­ган төгрөг л өгдөг байсан юм. Гурван хүүхэдтэй айлын хувьд сар бүрийн 9000, улиралд 75 мянган төгрөг гээд жилд 408 мян­ган төгрөг өгдөг байв. Энэ нь хүүхдээ, гэр бүлээ дэм­жиж өгч байгаа төрийн хэмжээний том бодлого байлаа. Гэвч ирээдүйн том бодлогоо бус харин улс төрийн намууд хүн бүрт өгнө гэж амласан мөнгөө өгөхийг урьтал болгосон. Томчууд ам­лас­ныг нэхнэ, харин хүүх­дүүд тэгж чадахгүй. Тиймээс хэл ам гарга­даггүй, харин өөрсдөд нь хүргэсэн тусыг уулсын оройгоос ч дээгүүрт боддог тэр амьтдын нэр дээрх мөнгийг дээрэмд­чихсэн. Уг нь “Хүүхэд, нохойг баярлуулбал хам­гийн том буян” гэдэг дээ. Бидний үргэлжлэл бол­сон хонгор бяцхан үрстээ хорьхон доллар өгчихөд болохгүй юун байх билээ. Хорин доллар бол хоол­ны ширээн дээр гарын мөнгө болгоод шиддэг тэр л халтар цаас шүү дээ. Өнөөдөр мянган төгрөг ямар өнгө­тэй байдгийг мэдэхгүй олон хүн байгаа. Тэгвэл хүүхдэд өгдөг тэр хөх алаг цаас  олон хүүхдийн ирээдүйг цэлмэг тэнгэр шиг болгож байсан. Чадал­тайхан айлын муур нохойны хоолонд ч нэмэр болохгүй тэр мөнгө Монголын ирээдүйг авч явах их хүмүүст үлэмж хөрөнгө оруулалт болох мөнгө юм. Хүүхдийн гэсэн ангилалтай мөнгөний ба­рааг ард түмэн харахаа больсноос хойш олон л хүн байр сууриа илэр­хийл­лээ. УИХ-ын дарга хаврын чуулганы нээлт дээрээ хүүхдийн мөнгө хэрэгтэй гэж, Улсын Ерөнхийлөгч хүүхдийн мөнгийг өгөх ёстой гэсэн санааг батжуулж, УИХ дахь АН-ын бүлгийнхэн энэ мөнгөний асуудлыг шийдэхгүй бол завсар­лага авна гэж хүртэл айл­гаж эхлэв. Ямартай ч өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын гишүүн Д.Оюун­хорол, Р.Гончигдорж, Н.Бат­баяр нар Хүүхдэд мөнгөн тэтгэмж олгох хуулийн төслийг өргөн бариад байна. 0-18 нас­ны 932 мянган хүүхдэд сар бүр 20  мянган төгрөг өгөх энэ хуулийг манай түшээд ойрын өдрүүдэд хэлэл­цэнэ. Батаа хүү­гийн, Болормаа охины нэрээр айл гэрт орж ирдэг энэ мөнгөөр Монголын ард түмэн чинь амьдарч байна шүү дээ. Хонгор бяцхан үрстээ хорьхон доллар өгчихөд юу нь болохгүй байна вэ. Хорин мянган төгрөг чинь хорин долларт ч хүрэхгүй. Бүр хорин мянга гээд хорго­лоо тоолоод байвал алаг хөөрхөн үрстээ аравхан доллар өгчихөөч дээ. Хүн болж төрлөө гээд хүнсээ чирээд ирд­гээрээ хүүхэд үнэтэй болж үлдэнэ.  Хүүх­дийн мөнгө хэрэгтэй, хэрэгтэй гэж хэн хүнгүй хэлээд байгаа ч хэрэг дээрээ өгч байгаа нь алга байна. Улстөржилтөөс ангид байж хонгор бяцхан үрсдээ хорьхон доллар өгцгөөе л дөө.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

Т.Энэрэл: “Хайр эргэсэн хавар” киногоор амьдралыг бодитоор нь, нэмэлт хачиргүйгээр хүргэхийг зорьсон DNN.mn

Өдрийн сонины архиваас………..

“Эцсийн зогсоол Э цэг”, “Гурван найз”, “Хайрын бэлэг” болон та бүхний хүртээл болж байгаа “Хайр эргэсэн хавар” зэрэг кинонд тоглоод буй жүжигчин Т.Энэрэлтэй ярилцлаа.

-“Хайр эргэсэн хавар” олон ангит уран сайхны кино үзэгчдийн хүртээл болоод багагүй хугацаа өнгөрлөө. Таны хувьд Анка хэмээх гол дүрийн бүсгүйн дүрд тоглосон. Энэ дүрийн онцлог нь юу вэ?

-Өнгөрсөн оны хоёрдугаар сард “Хайр эргэсэн хавар” олон ангит уран сайхны кинонд тоглох санал ирсэн юм. Миний хувьд дуртайяа хүлээн авсан л даа. Харин кино зураг авалт дөрөвдүгээр сараас эхэлсэн. Зураг авалтын хувьд багагүй хугацаанд үргэлжилсэн. Миний дүр олон хүүхэдтэй залуу ээжийн дүр л дээ. Ер нь Монголд олон хүүхэдтэй залуу эхчүүд цөөнгүй байдаг. Тэдгээр бүсгүйчүүдийн үр хүүхдийнхээ төлөө бүхнийг даван туулж байгаа сэтгэлийн тэнхээг харуулсан нь миний дүрийн онцлог. Тухайн дүрийг үзэгчдэдээ ойлгуулахын тулд багагүй ажилласан. Үзэгчид жүжиглэлт сайн байна гэж хэлж байгаа. Мөн зарим хүмүүс Энэрэл амьдрал дээр ч тэр ийм л байдаг, жүжиглээгүй юм биш үү гэх ч хандлага байна лээ. Гэхдээ би өөрийгөө амьдрал дээр тийм чалчаа гэж бодохгүй байна. Миний хувьд цагаан цайлган сэтгэл, зарим үед хүмүүс бүдүүлэг ч гэж ойлгож болохоор бодлогогүй ярьдаг зан, харилцааг дүрдээ шигтгээ болгож өгөхийг хичээсэн. Түүнээс төмсчин, ногоочин, чалчаа нөхөр биш шүү гэж хэлмээр байна (инээв). Ямартай ч урьд урьдын дүрүүдээсээ илүү өөр, онцлог байлгахыг хичээсэн. Үзэгчдэд таалагдаж байгаад маш их баяртай байна.

-Энэхүү киногоороо үзэгчдэд юуг ойлгуулж, ухааруулахыг хүссэн юм бол?

-“Хайр эргэсэн хавар” кино маш олон хүний хүч хөдөлмөр шингэсэн бүтээл болсон. Кино маань нийт 25 ангитай. Одоо таван анги гарах дутуу байгаа болов уу. Киноны хувьд нас насны эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг харуулсан гэдгээрээ онцлог. Түүнчлэн эмэгтэйчүүд бие биедээ тус дэм болж, асуудлыг хатан ухаанаар хэрхэн даван туулж чаддаг тухай болоод тэдний нөхөрлөлийн тухай үзүүлдэг. Бусад кинотой харьцуулахад амьдралд төдийлөн тохиолддоггүй хурц, хурц үйл явдал гэхээсээ илүү энгийн амьдралыг бодитоор нь нэмэлт хачиргүйгээр хүргэхийг зорьсон. Манай киноны гол зорилго нь зөвхөн үнэн амьдралыг харуулах гэдгийг үзэгчид маань сайн ойлгоосой. Ямартай ч “Хайр эргэсэн хавар” кино маань үзэгчдэд хүрээд багагүй хугацаа өнгөрч, үзэгчдээс ч тэр сайхан сэтгэгдлүүд хөвөрсөөр байгаад тун сэтгэл хангалуун байна даа.

-Орчуулгын киноны жүжигчин Д.Батцэцэг болон жүжигчин Р.Анхням нар мөн гол дүрийн бүсгүйчүүдийн дүрд тоглож байгаа. Таны хувьд эдгээр бүсгүйчүүдтэй хамтран тоглоход ямар байв?

-Би энэ кинонд маш мундаг хоёр жүжигчинтэй хамтран тоглосон гэж бодож байгаа. Д.Батцэцэг эгчийг орчуулгын олон сайхан кинонуудаас гадна дэлгэцийн хэд хэдэн уран бүтээлээр нь үзэгчид маань маш сайн мэдэх байх. Мөн Р.Анхням эгч бол Монголд төдийгүй гадны кино урлагт хөл тавьсан, туршлагатай сайн жүжигчин. Энэ хоёр маань мэргэжлийн болоод эмэгтэй хүнийхээ хувьд үлгэр дуурайл болсон үнэхээр сайхан бүсгүйчүүд.

Би өмнө нь Д.Батцэцэг эгчтэй кинон дээр хамтран ажиллаж байсан. Харин Р.Анхням эгчтэй анх удаа хамтарч уран бүтээл дээр ажиллалаа. Тэд чадварлаг, сайхан эмэгтэйчүүд хэрнээ маш энгийн. Яагаад ч юм, бид гурав маш олон зүйл дээр адилхан үзэл бодолтой, сонирхол нэгтэй юм билээ. Гурвуулаа урт ээмэг зүүж чаддаггүй, хэт чамин ээмэг зүүлтэд дургүй нь хүртэл адилхан. Бас бие биетэйгээ их амар ойлголцчихдог. Одоо хэдийгээр киноны зураг авалт дуусчихсан хэдий ч кинон дээр гардаг шиг л бие бие рүүгээ ярьж, халамжилж ойр дотно байгаа. Цаашид ч эгч дүүсийн энэ харилцаа тасарна гэж бодохгүй байна. Саяхан манай хоёр Д.Батцэцэг эгчийн зуслан руу явж, салхинд гарсан. Харамсалтай нь хүү маань жаахан учраас би явж чадаагүй.

-Та жүжигчний гараагаа хэрхэн эхэлж байв?

-Би хамгийн анх Соёл урлагийн их сургуулийн Ганхүү багшийн охиныхоо дурсгалд зориулан хийсэн “Амилсан хайр” кинонд тоглож байлаа. Гуравдугаар курстээ тоглож байсан санагдаж байна. Харин их сургуулиа төгсөөд ангиараа Төв аймгийн “Монгол туургатан” театрт ажилласан даа. Тус театрт ажиллаж байх үедээ буюу 2011 онд “Гэгээн Муза” авсан. “Гэгээн Муза” авснаас хойш кино саналууд маш их ирсэн шүү. Тухайн үед МҮОНРТ-ийн хамт олны туурвисан “Амьдрал чиний төлөө” гэх кинонд тоглож байлаа. Энэ нь миний тоглосон хамгийн анхны олон ангит кино байсан юм.

-Та одоог хүртэл “Монгол туургатан” театртаа ажиллаж байгаа юу?

-Тийм. Гэхдээ одоохондоо жирэмсний амралттай байгаа. Дээр хэлсэнчлэн манай оюутан ангийн 80 гаруй хувь нь тус театртаа ажиллаж, уран бүтээлээ туурвиж байна. Ангиараа нэг дор ажиллана гэдэг бас сайхан тохиол гэж боддог юм. Анх ангийнхантайгаа “Бүгдээрээ Төв аймгийг байлдан дагуулцгаая” гээд л очиж билээ. Түүнээс хойш долоон жил тасралтгүй ажиллацгааж байна даа.

Манай оюутан ангийн багшийг Хишигзаяа гэдэг. Биднийг оюутан байх үед СУИС цус сэлбэж, шинэ залуу боловсон хүчин ажиллуулж эхэлж байсан. Тиймдээ ч манай багш сургуулийнхаа хамгийн залуу нь байсан. Гэсэн ч маш олон шинэ программуудыг бидэн дээр туршиж, тэр нь маш үр дүнтэй болсон гэж боддог доо.

-Сүүлийн үед кино саналууд хэр их ирж байгаа вэ. Ер нь ямар кино санал ирээсэй гэж бодож байна?

-Жүжигчид эсрэг эсвэл түүхэн дүр гэх нь элбэг байдаг л даа. Миний хувьд сэтгэлзүйн тоглолт ихтэй, намайг сорьсон уран бүтээлд тоглох юмсан гэж их хүсдэг. Одоогоор кино санал ирээгүй байгаа.

-Та “Хөхөө гэрлэх дөхлөө” киноны Хөхөөгийн дүрийг бүтээсэн жүжигчин Б.Дашдаваагийн ач шүү дээ. Өвөө шигээ жүжигчин болох нь таны хүсэл байв уу?

-Би арван жилээ нэг ч сайн гэсэн үнэлгээгүй онц төгсч байлаа. Тийм учраас эмч эсвэл нарийн мэргэжил сонгоно гэсэн бодолтой л байсан юм. Харин аавын маань ах, дүү нар намайг жүжигчин болооч гэж их зөвлөдөг байлаа. Жүжигчин болно гэхээр аав, ээж хоёр тийм ч таатай хүлээж авдаггүй байсан л даа. Гэхдээ ямартай ч үзээд алдъя гэж бодоод СУИС-д бүртгүүлчихсэн юм. Мөн түүнээс өмнө яг 18 насныхаа төрсөн өдрөөр СУИС-ийн босгоор алхаж, жүжигчний сургалтад сууж байлаа. Тэр сургалт намайг жүжигчин гэх мэргэжил рүү эргэлт буцалтгүй татсан. Басхүү тухайн үед хамт байсан хүүхдүүдээсээ арай илүү байсан нь бүр ч урам өгч билээ. Ингээд СУИС-д ч тэнцэж жүжигчин гэх эрхэм мэргэжлээр суралцаж эхэлсэн дээ.

Хүмүүс миний өвөөг яалт ч үгүй “Хөхөө гэрлэх дөхлөө” киноны Хөхөөгийн дүрээр нь андахгүй байх. Мөн түүнээс гадна өөрөө зохиолыг нь бичиж, найруулан гол дүрд нь тоглосон “Сахиуст цэрэг” гэх сайхан уран бүтээл нь бий.

-Гэр бүлд тань танаас өөр энэ мэргэжлийг эзэмшсэн хүн бий юү?

-Яг жүжигчин хүн бол байхгүй. Харин үеэл маань Хөгжим бүжгийн коллежид концертмейстрээр ажилладаг. Би өвөөгийнхөө тухай төдийлөн сайн мэддэггүй юм. Учир нь аавыг минь гурван настай байхад өвөө дөнгөж 30 гаруйхан насандаа бурхан болчихсон юм билээ. Тэгэхээр аавынхаа том ахын яриагаар, эсвэл гэрт үлдсэн хэдэн зургаар, өвөөгийн тухай бичсэн сонины хэдхэн хайчилбараар л өвөөгөө төсөөлдөг. Харин би жүжигчин болоод том, том уран бүтээлчидтэй уулзаж, ярилцаж байх үед өвөөгийн минь жүжиглэх арга ажиллагаа нь бусад хүмүүсийнхээс өөр гэж тэд хэлж байсан. Сонсоод байхад надтай адил төстэй зүйлүүд их байсан шүү. Ямар ч хүн тухайн дүрээ маш сайн бэлдэж, давтаж байж сайжирч, гартаа оруулдаг бол өвөө минь дотроо бодож тунгааж яваад эцсийн мөчид сайн жүжиглэлтээ гаргадаг байсан гэдэг. Тэгэхээр аливааг дотроо их бодож тунгааж, бясалгадаг, төлөвлөдөг хүн байж дээ гэж боддог юм. Миний хувьд ч гэсэн яг иймэрхүү аргачлалаар ажиллах дуртай. Гэхдээ мэдээж өвөөгийнхөө энд хүрэх болоогүй шүү дээ.

-Таны гэр бүлийн хүнийг мөн урлагийн хүн гэж сонссон. Гэр бүлээ танилцуулаач?

-Тийм шүү. Миний ханийг О.Итгэл гэдэг. 2009 онд анх танилцаж байлаа. Анх их сайн найзууд байсан. Харин их сургуулиа төгсөөд гэр бүл болцгоосон доо. Одоогоор Улсын драмын эрдмийн театрт ажиллаж байгаа. Урлагийн хүмүүс учраас бие биенээ ойлгож, нэг нэгнээ их дэмждэг. Мөн нэг жилийн өмнө бид хөөрхөн хүүтэй болсон. Хүүгээ төрснөөс хойш хэд, хэдэн уран бүтээлд тоглосон байна. Ингэхэд ар гэрийн ажил багагүй цалгарддаг юм билээ. Харин одоо бол сайн ээж, гэрийн эзэгтэй байх үүргээ гүйцэтгэж байна даа.

-Гэр бүлийнхээ хүнтэй хамт дуучин Э.Чинбаярын клипэнд тоглосон байсан. Ер нь хамтдаа уран бүтээлд тоглоод өгөөч гэх санал хэр их ирдэг бол?

-Дуучин Э.Чинбаяр бид хэд бол сайн найзууд. Тиймдээ ч бид хоёрын зүгээс найздаа нэг клип хийж өгнө гэж амласан байсан юм. Амлалтаа биелүүлж, зохиолыг нь өөрсдөө бичээд найзынхаа “Хайр амталсан өдрүүд” гэх дуунд клип хийсэн. Хүмүүст хүрсэн сайхан уран бүтээл болсонд нь баяртай байна. Мөн Болорцом, А.Хишигдалай нарын “Хайрын далавч” гээд дууны клипэнд тоглосон байгаа. Зохиолоо мөн л өөрсдөө бичсэн. Ер нь хосуудын амьдралд тохиолддог зүйлсийг клипэндээ тусгахыг хичээсэн гэж болно. Багахан маргаанаас л болж том асуудал үүсдэг шүү гэдгийг л хөндсөн дөө.