Category: мэдээ

Categories
мэдээ нийгэм

Хүүхэд бичсэн мэдээ, сурвалжилгыг урамшуулна DNN.mn

Хэвлэл мэдээллийн “Монгол ньюс” ХХК-иас эрхлэн гаргадаг үндэсний өдөр тутмын анхны чөлөөт хэвлэл “ӨНӨӨДӨР” сонин дэргэдээ өсвөрийн хүүхэд багачуудаас бүрдсэн “НОГООН ТАНХИМ” ТББ-ыг ажиллуулж эхэллээ. Улмаар “НОГООН ТАНХИМ” ТББ-ынхан Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжил, хамгааллын ерөнхий газартай хамтран хүүхдэд зориулсан танин мэдэхүйн анхны дугаараа гаргажээ. Тодорхой хэлбэл, зөвхөн хүүхдүүдийн оролцоотой үе тэнгийнхэнд нь зориулсан “ӨНӨӨДӨР”-ийн ХҮҮХДҮҮД сонины анхны дугаарыг хэвлүүлсэн байна.

Зорилго нь хүүхдүүдийн хэл бичгийн боловсрол, танин мэдэхүй, чөлөөт сэтгэлгээ, унших бичих ур чадварыг нэмэгдүүлэх, авьяас чадвар, хүсэл мөрөөдлөө олж өөрийгөө таних, үе тэнгийнхнээсээ суралцаж хамтдаа хөгжих талбар нь болох ажээ.

Цаашид ч гэсэн хүүхдүүд, үе тэнгийн найз нөхдийнх нь бичсэн мэдээ, ярилцлага, захидал, шүлэг зохиолтой эл сониноор дамжуулан танилцах боломжтой. Мөн өөрсдөө мэдээ, сурвалжилга бичиж шагнал урамшуулал авах боломжтой. Тодорхой хэлбэл, дараагийн дугаарт хүүхдүүд маань өөрийн бүтээлээ хэвлүүлэх боломжтой шүү. Мөн хүүхдийн сонины логоны уралдаан зарласан. Уралдаан мэдээж шагналтай, мэдээ ч гэсэн урамшуулалтай. Тиймээс бяцхан найзуудаа өөрийн уран сэтгэмжээс бүтсэн лого болон бүтээлээ unuudurkids@gmail.com хаяг руу илгээгээрэй. Амжилт хүсье.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Н.Энхбаяр: Эрчим хүчний өртөг, үнийн зөрүү хэд байж болох вэ гэдэг зохистой хязгаарыг тогтоох ёстой DNN.mn

Эдийн засагч Н.Энхбаяртай ярилцлаа.

-УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар 2025 оны төсвийн тухай хуулиудын төслийг гурав дахь хэлэлцүүлэгт шилжүүллээ. Байнгын хорооны зарчмын зөрүүтэй саналууд ташраараа унаснаас харахад, ирэх оны төсөв ер нь анх өргөн барьснаараа батлагдах бололтой. Асуудлын гол нь юунд байна вэ гэдэг чухал. Бид төсвөө төлөвлөж чадахгүй байна уу?

-Манай эдийн засагт төсөв чухал. Сүүлийн жилүүдэд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 37-38 хувийг эзэлж байна. Зарлага өмнө нь 27 их наяд байсан бол ирэх онд 35 их наяд хүрэх гэж байна. Нэг талаараа эзэлж буй дүнгээрээ, нөгөө талдаа орж буй орлого нь уул уурхайн салбараас хамааралтай учир манайх шиг улсын хувьд их түвэгтэй. Ерээд онд зах зээлийн харилцаанд адилхан шилжсэн Зүүн Европын орнууд, Зүүн Өмнөд Азийн Вьетнам, Лаос, Камбож улсуудыг харахаар түүхий эдийн орлого багатай. Үйлчилгээ, аялал жуулчлал, хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбар хөгжсөн байдаг учраас эдийн засаг нь харьцангуй тогтвортой. Тал бүрийн орлоготой байна. Вьетнам улсын эдийн засаг гэхэд сүүлийн 20 жилийн турш 5-6 хувийн өсөлттэй байна. Хэлбэлзлээ гэхэд нэг л хувь.

Монгол Улсын хувьд төсвөө төлөвлөнө гэдэг маш түвэгтэй асуудал хэвээрээ байгаагийн гол шалтгааныг нэрлэхгүй юү?

-2008, 2009 он хүртэл дэлхийн зах зээл дээр түүхий эдийн үнэ ханш бага байхад манайд арай хялбар байсан. 1990-ээд оны сүүлээр би татварын хэлтэст ажиллаж байсан. Яг орлого төлөвлөхөд дараа жилийн гүйцэтгэл нь түүнээс 2-3-хан хувийн зөрүүтэй гардаг, маш оновчтой төлөвлөдөг байсан. 2008, 2009 онд дэлхийн зах зээл дээр түүхий эдийн үнэ ханш өсч, Монгол Улсын нүүрсний экспорт 4, 5 саяд хүрсэн юм уу даа. Бид уул уурхайгаас хамааралтай эдийн засагтай болоод 20 дахь жилийнхээ нүүрийг үзэх гэж байна. Тэр үеэс манай төсвийн төлөвлөлт амаргүй, савлагаа ихтэй болсон. 2008 оноос хойш гээд тооцоод үзвэл, 2008, 2009 оны эдийн засгийн хямрал, 2012 оноос хойш түүхий эдийн уналт, ковид гээд гурван ч удаа манай эдийн засаг гадаад зах зээлийн хүчин зүйлээс хамаараад савлаж байна. Ийм савлагаатай байдаг учраас бид төсвийг туйлын анхаарал болгоомжтой, эрсдэлийг бодож төлөвлөх шаардлагатай юм.

-Салбарын мэргэжилтнүүд одоогийн төсвийн хууль, эрх зүйн орчин өнөөдрийн шаардлагад төдийлөн нийцэхгүй байна гэж шүүмжилж байна. Санал нийлэх үү, та?

-Тийм ээ. 1993 онд шинэ Үндсэн хуульд нийцүүлээд, Монгол Улсын Төсвийн тухай хуулийг гаргаж байсан. Батлуулахад нь би оролцож байсан. Бид түүнээс хойш татварын тогтолцоогоо нэлээн өөрчилсөн. Татварын багц хууль, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар гэх мэт. Гэтэл төсвийн зарлага талын төлөвлөлт төдийлөн өөрчлөгдөөгүй. Яг л өнгөрсөн оны суурин дээр үндэслэдэг хэвээрээ. Бүтээмжтэй нь огт хамааралгүй. Төсвийн зарлага талд ийм алдаа байна. Харамсалтай нь, төсвөөр дамжиж зарж байгаа мөнгө нь өсөөд байдаг, төлөвлөлтийн арга зүй, түүнийг зарцуулж буй, хяналт тавьж буй байдал төдийлөн өөрчлөгдөхгүй байгаад л их санаа зовж байна.

-Эрсдэл нь юунд байх вэ?

-Зун Засгийн газраас өмнөх жилийн төсвийн гүйцэтгэлээ гаргаад, санхүүгийн нэгдсэн тайланг хэлэлцээд, есөн сард бараг гүйцэж хэлэлцэж дууслаа шүү дээ. Гүйцэтгэлийг хэлэлцэх явцад өнгөрсөн онд зарцуулсан мөнгөөр бид ямар үр дүнд хүрсэн бэ гэдгээ хэлэлцэж байгаа юм. Тэр үед гишүүд “Барьсан нь байгаа оносонгүй, халамж эзнээ олсонгүй, олон жижиг тойрогт хуваагаад, үр дүнтэй том бүтээн байгуулалт хийсэнгүй” гэх мэтээр маш их шүүмжилдэг. Гэтэл энэ шүүмжлэлээ засах арга замаа бид одоо болтол олохгүй байна. Арай нэг бодитой өөрчлөлт гэвэл сонгуулийн тогтолцоогоо холимог тогтолцоогоор өөрчилж үзлээ. Тодорхой хэдэн гишүүд тойргоос биш, нэрсийн жагсаалтаар гарч байгаа учраас тойргийн төлөө санаа зовохгүй. Улс орны том төслүүдийн төлөө санаа тавьдаг болсон нь нэг ахиц юм. Гэхдээ яг төсөвтэй холбоотой, төсвийн зарцуулалт талдаа хууль эрх зүйн орчноо сайжруулаагүйгээс болоод төсвийн үрэлгэн зарцуулалт маш их байна.

-Төсвийн байгууллагуудын хувьд маш олон хүн, маш их мөнгөөр ажил хийж буй ч ахиц дэвшил төдийлөн гардаггүй. Энд ямар зохицуулалт хэрэгтэй гэж та бодож байна вэ?

-Өнгөрсөн жил 50 сая төгрөгийн төсөвтэй байсан байгууллагынх өнөөдөр 150, 200 сая болж өссөн байна. Байгууллагуудын бүтээмж төдийлөн өсөөгүй. Зүгээр урсгал ажлаа л хийдэг. Нэг өрхийн эмнэлэг 50, 60 хүнд үйлчилгээ үзүүлдэг байсан нь хэвээрээ. Цагдаагийн хэлтэс жилдээ 1000 гэмт хэрэг бүртгэдэг нь хэвээрээ. Нийгмийн чиглэлээр ажиллаж, ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлье гэж өчнөөн жил мөнгө зарсан. Гэтэл ажилгүйдлийн түвшин нь хэвээрээ. Бидний гаргаж байгаа үр дүн хаана байна вэ гэдэг асуудал байнга гарсаар байна. Бид эдгээрийг өөрчлөхгүй бол төсвийн орлогоо хэчнээн нэмээд, байшин барилгыг нь шинэчлээд үр дүн авчрахгүй. Олон улсын байгууллагууд үүнийг л анхааруулж байна. Түүхий эдээс хамааралтай орны бэрхшээл гэвэл орлого орсон үедээ их баярладаг, юм юмандаа мөнгө цацаж эхэлдэг. Түүхий эд унасан үед бүх зарцуулсан юмаа хамж, танаж эхэлдэг. Энэ мөчлөгөөсөө гараач ээ гэдгийг олон улсын байгууллагууд байнга хэлж байна. Өнөөдөр бидэнд хоёр зовлон байна. Нэг нь, түүхий эдээс хамааралтай, нөгөөх нь уламжлалт 1990-ээд оны социализмын үед төлөвлөдөг тогтолцоо. Үүнийг сууриар нь өөрчлөхгүй бол болохгүй. Энийг шийддэг арга тусдаа.

-Ямар ямар арга байна вэ?

-Зөв зохион байгуулалт, зөв бүтэцтэй зөв удирдлага менежмент, зөв технологи. Цахим технологи олон хүний хийх ажлыг маш өндөр бүтээмжтэйгээр бага хугацаанд хийдэг боллоо. Үүний үр дүн их байна. Энэ рүү чиглэж, төсвийн байгууллагуудын зардлын төлөвлөлт, зарцуулалтыг өөрчлөхгүй бол болохгүй. Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлөөс өгсөн дүгнэлт дотор бий. Төсвийн тухай хуульд нэг заалт байгаа юм. Төсвийн байгууллагад төсвийн ерөнхийлөн захирагчид 4-5 жил тутам нэг удаа харьяа төсвийн байгууллагад иж бүрэн дүн шинжилгээ хийнэ гэж. Түүнийг хийж байж асуудал хаана байна вэ гэдэг шалтгаанаа олж харах ёстой. Хүн, мөнгө нэмээд үр дүнд хүрэхгүй байна. Өнгөрсөн онд 50 бичиг үйлдвэрлэж байсан нь одоо ч хэвээрээ. Тэгэхээр энэ дээрээ дүн шинжилгээ хийгээч ээ. Хуулийн заалт байгаа боловч үүнийг одоо болтол хэрэгжүүлэхгүй байна. Хамгийн гол нь энэ судалгааг өөрөө хийж болохгүй. Жишээлбэл, ЭМЯ харьяа эмнэлгийнхээ судалгааг өөрөө хийж болохгүй. Цагдаагийн байгууллага харьяа хэлтсийнхээ судалгааг хийж болохгүй. Тэгэхээр асуудлаа олж харахгүй байна. Энийг хараат бус хөндлөнгийн, судалгааны байгууллагууд, төрийн бус байгууллагууд, Их, дээд сургуулиудын судлаачид оролцсон баг гаргаж байж, энэ байгууллага дээр ийм бүтээмжийн өртөг хийх, бүтцийн өөрчлөлт хийх боломж байна гэдгийг гаргаж ирнэ.

Компаниуд зах зээлийн нөхцөлд уялдуулж, байнга бүтцийн өөрчлөлт хийдэг, гэтэл төсвийн байгууллагууд хийхгүй байна. Бүх шатандаа улам л олон газар, хэлтэстэй болъё гэсэн ойлголттой байна. Үүнийг өөрчлөхгүй бол бидний жил болгон төсвөө улам л тэлдэг, алдагдлаа нэмдэг тогтолцоо төдийлөн сайжрахгүй. УИХ дээр ирээд бөөн маргаан болдог, шат шатандаа асуудал нь хэвээрээ, ийм л байна.

-Иргэдийг бухимдуулж буй эрчим хүчний үнэ тарифын асуудлын талаар ярилцъя. Эрчим хүчний салбарт тулгамдаж буй асуудлын шалтгаан юутай холбоотой гэж та хэлэх вэ?

-Эрчим хүчний үнэ өсгөх шалтгаан системээс хамааралтай. Одоо 60-аад оны цахилгаан станц ажиллаж байна. Судалгаагаар II цахилгаан станцын тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын хугацаа дууссан гэж гарсан. ТЭЦ-III-ын зарим тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын хугацаа дууссан байна. Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл хорогдлын зарчмаар анх байгуулсан өртгөөрөө аль хэдийнэ нөхөөд дууссан үйлдвэр. Хоёрдугаарт, инженерүүд нь металлынхаа хувьд дууссаныг хэлж байна. Жишээлбэл, хүнд даацын машин 10 жил явах ёстой гэхээр ашиглалтын хугацаа нь дууссан, тэрнээс илүү явбал эвдрэх эрсдэлтэй. Ийм түвшинд хүрсэн учраас үнэ өсгөх шалтгаан болж байна.

-Эрчим хүчний салбараа бүр орхиж, хөрөнгө оруулалт ч үгүй үлдээсний уршиг одоо нүүрлэж байх шиг?

-Бид эрчим хүчний салбарт хөрөнгө оруулалтыг байнга хийж явах ёстой байсан. Гэтэл тэгдэггүй, хөрөнгө оруулалт, мөнгөгүй гээд зогсоочихно. Улс төрийн шалтгаан, геополитик гээд зогсоочихно. Бид ТЭЦ-V дээр маш том алдаа гаргасан. 2017 онд Эрчим хүчний яам дээр тендер зарлагдаад, шалгаруулалт нь явагдаад, бараг ялагч нь тодорсон байхад цуцалчихсан. Ямар шалтгаан байсныг мэдэхгүй. Киловатт цагийн эрчим хүчний үнэ манайд одоогийн барьж байгаа үнээс өндөр байна гэдэг шалтгаанаар цуцалсан л гэж хэлдэг. Маш харамсалтай. Ийм байдлаар цаг хугацаанд нь хөрөнгө оруулалт хийхгүй явснаас болоод хуримтлагдсан асуудал одоо үүсч байна. Хоёрдугаарт, иргэддээ хайртайгаа зарлах гээд хайраа буруу илэрхийлээд байна. Иргэд бага мөнгө төлж байвал сайн гэж ойлгоод, эцэст нь хурааж хурааж байгаад нэг том “ачаа” буулгаж байна.

-Эрчим хүчний үнэ тарифыг индексжүүлэх зарчимд эрчим хүч үйлдвэрлэх, дамжуулах, түгээх, хангах зардалд нөлөөлөх хүчин зүйлд үндэслэн, эрчим хүчний үнэ тарифыг индексжүүлнэ гэж заасан. Энэ зарчим Монголд хэрэгжиж байна уу?

-Индексжүүлэх боломж бий. Гэвч индексжүүлэх ажлыг нь хийлгэхгүй байна. Эрчим хүчний зохицуулах зөвлөл өнгөрсөн 2022 онд журам гаргасан байсан. Ямар аргачлалаар бодож цахилгаан, дулааны үнийг индексжүүлэх вэ гээд. Тэр аргачлалаар бид жил болгон 3, эсвэл 5 хувийн индексжүүлэлт бодоод явах ёстой байсан ч тэрийг хийлгэсэнгүй. Ковидоор шалтгаалж, таван жил үнийг барьж байгаад нэгдүгээрт, ханшийн, инфляцийн өөрчлөлт, хоёрдугаарт, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлт, үнэ тарифын асуудлууд хуримтлагдаад, өнөөдөр гал алдах байдалд хүрч байна. Энэ алдаанаасаа сургамж аваад, цаашдаа бүх хууль эрх зүйн орчны зохицуулалтуудыг хийх ёстой.

-Эрчим хүний үнэ тарифын өөрчлөлт инфляцид нөлөөлнө биз?

-Монголбанкны судлаачдын гаргасан судалгаанаас харахад, эрчим хүчний үнэ 100 төгрөгөөр өсөхөд инфляцид нөлөөлөх нөлөө харьцангуй бага байсан. Ялгаатай тал нь юу вэ гэхээр дулааныг арай багаар тооцож, цахилгааны үнийг голчилсон байсан. Одоо цахилгаанаас гадна дулааны үнэ нэлээн өндөр өсөх гээд байна. Тэгэхээр инфляцид нөлөөлөх нөлөө нь арай өндөр гарах байх. Гэхдээ энэ ондоо үзүүлэх нөлөө нь бага. Гол нь ирэх хавар халаалтын улирлын төгсгөлд иргэд нөлөөг илүү мэдрэх болов уу. Монгол Улсын Зөвлөх инженер Цэцэгээ маш зөв санаанууд хэлж байна лээ. Хэрэглэгчид өөрөө дулаанаа зохицуулах боломжтой байх ёстой гэж. Тэр боломжийг олговол тарифын өсөлт учиртай байхгүй юу. Тэр боломж нь байхгүй учраас хэчнээн халаалтаа бууруулъя гэсэн ч чадахгүй, хэрэглээгүй дулааны төлөө алдагдалтай үнэ төлөөд л яваад байна.

-Эдийн засагчид үнийн өсөлт иргэдээс илүү жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд илүү хүнд тусна гэсэн байр суурь илэрхийлж байна. Та энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Жил болгон төсвийн хэлэлцүүлэгтэй холбогдуулан дараа жилийн инфляцитай уялдуулан цалин хөлсийг нэмээд яваад байна. Өнгөрсөн хавар нэлээн сайн нэмсэн. Ирэх хавар цалин хөлс нэмэх талаар төсвийн төсөлд тусгасан. Цалин авч байгаа хүмүүсийн хувьд гайгүй, хувиараа хөдөлмөр эрхэлж буй хүмүүсийн хувьд энэ нь амаргүй тусна. Ирэх хавар энэ оны эцсийн инфляцийн түвшинг харгалзаад, дахиад цалин тэтгэврийн индексжүүлэх асуудал үүсч магадгүй. Үнийн өсөлт иргэдээс илүү жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд илүү хүнд тусах байх гэж бодож байна. Үнэ нэмэгдлээ гэхэд эхний өвөлдөө гайгүй. Гарч байгаа үнийн зөрүүгээр алдагдлаа нөхөж чадах уу гэдэг асуудал байна.

-Эрчим хүчний систем өнгөрсөн оны байдлаар 200-гаад тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гэж байна. Энэ нь хэдий хугацаанд хуримтлагдсан алдагдал бол?

-Бараг сүүлийн гурван жилд үүссэн алдагдал байна лээ. Бага багаар л нэмээд явах байсан. Үнийн зөрүүгээр ТЭЦ-III-ын их засварыг хийхгүй, зөвхөн урсгал зардлын үнийг л нөхнө. Тэр үүсч байгаа, ТЭЦ-III дээр хуримтлагдсан зөрүүг улсын төсвийн татаасаар нөхөх хэрэг гарна. Эрчим хүчин дээр маш чухал хоёр зүйлийг бодох хэрэгтэй болж байгаа юм. Эрчим хүчний өртөг, үнийн зөрүү гэж яриад байна.

Энэ хэд байж болох вэ гэдэг зохистой хязгаарыг тогтоох ёстой. Жишээлбэл, айл өрхийн цахилгааны үнэ доогуур бол дулаан дээр маш өндөр байна. Хэд хүрч, хэдээс дээш хэтэрсэн нөхцөлд бид үнэ тарифаа нэмэгдүүлэх вэ гэдэг нэгдүгээр асуудал байна. Хоёрдугаарт, бид улсын төсөв хэдэн хувийн зөрүүг нөхөх вэ гэдэг дээр Эрим хүчний яам, Сангийн яам, Эдийн засгийн хөгжлийн яам бүгд ойлголцсон байх ёстой. Хэрэглэгч дээр очих кВт цагийн зөрүү ийм байна гэж хуулиндаа тусгаж өгөх ёстой. Төвийн эрчим хүчин дээр кВт цагийн зөрүү 20 хувь байлаа гэж бодъё. Энэ зөрүүг улсын төсвөөс өгнө гэж хуульчилж, баталгаажуулж тусгах ёстой. Одоо мөнгөний бололцооноосоо хамаараад, татаасаар шийдээд байна. Зөрүү байх нь угаасаа ойлгомжтой. Иргэдэд дарамт учруулахгүй гэж байгаа бол зөрүүг улсын төсвөөс татаасаар нөхнө гэж хуульчлах хэрэгтэй.

Categories
гадаад мэдээ

Владимир Зеленский: Умард Солонгосын цэргийн тоо нэмэгдэж байна DNN.mn

Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский өчигдөр Батлан хамгаалах яамны болон Тагнуулын ерөнхий газар, Гадаад тагнуулын албаны мэдээллүүдийг эш татан “Оросын талд Украины эсрэг дайнд оролцохоор БНАСАУ-ын 11 мянган цэргийн албан хаагч ОХУ-ын Курск мужид хэдийнэ ирчихээд байна. Умард Солонгосын цэргийн тоо нэмэгдэж байгаа ч манай түншүүдийн хариу үйлдэл нэмэгдэхгүй байна” гэж гомдоллов. Үнэхээр ч АНУ-ын Төрийн департаментын хэвлэлийн төлөөлөгч Мэттью Миллер “БНАСАУ-ын 10 мянга орчим цэргийн албан хаагч ОХУ-д ирээд байна” гэсэн бол НАТО-гийн ерөнхий нарийн бичгийн дарга Марк Рютте Украины эсрэг дайнд Умард Солонгосыг оролцохгүй байхыг уриалж, Өмнөд Солонгос болон Европын Холбоо Хойд Солонгосын цэргүүдийг ОХУ-д шилжүүлснийг буруушааж, Герман улс Украины дайныг дэмжсэнийх нь төлөө Умард Солонгосыг хориг арга хэмжээ авна гэж сүрдүүлснээс өөр ямар нэгэн арга хэмжээ авахгүй байгаа билээ. Харин Өмнөд Солонгосын “The Korea Her­ald” сонин “Москва Пхеньянд Оросын талд оруулсан тулалдааны хувь нэмрийг нь үнэлж 600-700 мянган тонн будаа санал болгосон байна. Энэ нь энэ жилийн үр тарианы хэрэгцээний талаас илүү хувийг нөхөх болно” гэж мэдээлжээ. Мөн Өмнөд Солонгосын тагнуулын алба “Украины эсрэг байлдахаар илгээсэн Хойд Солонгосын цэргүүдийн сарын цалин ойролцоогоор 2000 ам.доллар байна” гэж мэдээлэв. Энэ бүхэн мэдээж бүх талууд АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгуульд аль нам ялахыг хүлээж байна гэсэн үг. Гэхдээ Хойд Солонгосын цэргүүд дайнд орсноор гарах цаад үр дүн нь ийм юм.

Израиль болон Палестины ХАМАС-ын тулаан маш хурдан Ливан, Сири, Ирак, Йемен, Ираны нутгийг хамарсан дайн болж өргөжив. Энэ нь үнэндээ эдгээр улсуудад байгуулсан өөрөө санхүүжүүлдэг янз бүрийн нэртэй зэвсэгт бүлэглэлүүдээр дамжуулан Ираны дэглэм Палестины Газ болон Ливан, Сири, Ирак, Йеменийг аль хэдийнэ эзэлчихсэн байсан гэсэн үг юм. Израиль үнэндээ эдгээр улсуудад байгаа Ираны дэглэмтэй байлдаж байгаа хэрэг. Саяхан Израилийн Иран, Сирид өгсөн цохилтоор Оросын С-300-гаас гадна С-400 гэх алсын зайн пуужингууд устгагдсан. Энэ нь Кремль ОХУ болон Израилийн хооронд 2015 онд байгуулсан “Дайсагнагч талд зэвсэг нийлүүлэхгүй” гэсэн гэрээгээ зөрчсөн гэсэн үг. Иймээс гэрээгээ зөрчин дайсанд нь тусалж буй Кремлийн эсрэг Израилийн арми хариу арга хэмжээ авахаас өөр аргагүй болов. Харин Өмнөд Солонгос Украинд зөвхөн хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлж байсан. Гэтэл Москва энэ улсын дайсан Умард Солонгосын цэргүүдийг байлдааны бодит туршлага суулгахаар өөрийн нутагт хэдэн арван мянгаар нь оруулж эхлэв. Иймээс Өмнөд Солонгосын арми Орос, Украины нутагт орж ирсэн Умардын цэрэг болгоныг устгахаас өөр аргагүй болов. Хамгийн гол нь бас адилхан өөрийн армийн цохилт өгөх хэсгийг бодит дайнд оруулж дадлагажуулах шаардлага үүсэв. Гэтэл Израиль, Өмнөд Солонгос улс хоёулаа байлдааны зэвсэг үйлдвэрлэдэг том гүрэн. НАТО-гийн гишүүн улсууд Өмнөд Солонгосын үйлдвэрлэсэн зэвсгээр өөрийн армийг хангаж эхэлсэн бол, Израилийн үйлдвэрлэсэн пуужингуудын байгаа устгах чадвар 95 хувь. АНУ болон баруун Европын улсуудад энэ үзүүлэлт 70 хувь байдаг бол ОХУ, Ираны пуужингуудын бай устгах чадвар барууны пуужингуудад дөхөж очиж ч чаддаггүй. Тэгээд ч Орос, Иран байтугай бүр барууны улсуудтай харьцуулахад Израиль, Өмнөд Солонгосын хуурай замын арми нь ямар янзтай байгаа билээ!

Израилийн удирдлага өөрийн хийж буй дайны зорилгыг “Ираны махчин дэглэмийг өөрчлөх” гэж тодорхойлсон. Харин Украин дайны зорилгоо “Газар нутгаа Оросын цэргүүдээс чөлөөлөх” гэж тодорхойлсон. Энэ бол цохилтын чиглэл, үр дүнг тодорхойлох том ялгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, Украины удирдлага өөрийн хийж буй дайны зорилгыг “Манай үндэстнийг устгах зорилготой Орос болон энэ улсад тусалж буй Ираны өнөөгийн дэглэмийг өөрчлөх” гэж зөв тодорхойлбол дайсныхаа нутгийн гүнд цохилт өгөх зөвшөөрөл барууны улсуудаас гуйгаад байх шаардлагагүй болно. Энэ нь Израиль, Өмнөд Солонгосын армийнхан Украины фронтод орос болон тэдэнтэй мөр зэрэгцэн тулалдаж байгаа солонгос цэргүүдийг төдийгүй Орос, Ираны өнөөгийн удирдлагуудыг устгаж эхэлнэ гэсэн үг. Учир нь Израиль, Өмнөд Солонгос, Украин гэсэн гурван улсын хувьд өнөөгийн Орос, Ираны харгис дэглэм өөрчлөгдөх нь дайн шууд зогсоно гэсэн үг болчихоод байна. Эрх ашиг нэгдэнэ гэдэг угаасаа ямар ч асуудлыг шийдэх маш чухал хүчин зүйл байдаг. Оросын талд Умард Солонгосын цэрэг орсноос үүдэн гарах гол үр дүн нь энэ юм.

 

 

Бэлтгэсэн Г.АМАРСАНАА

Categories
мэдээ нийгэм

Эрт илрүүлэгт хамрагдсан нэгдүгээр ангийн сурагчдын 83 хувь нь шүдний өвчлөлтэй байна DNN.mn

Судалгаагаар өсвөр үеийнхний дунд эрүүл мэндийн дараах асуудлууд тулгарч байгааг Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвөөс мэдээлсэн. Тодруулбал, судалгаанд оролцсон хүүхдүүдийн,

– 41,8 хувь нь өдөр бүр хийжүүлсэн ундаа хэрэглэдэг

– 39,7 хувь нь гар угаах дадалд суралцаагүй

– 38,5 хувь нь өглөөний цай тогтмол ууж хэвшээгүй

– 26 хувь нь шүдээ угаадаггүй буюу заримдаа л угаадаг гэжээ.

Мөн эрт илрүүлэгт хамрагдсан хүүхдүүдийн 77,8 хувь нь шүдний цооролтой байсан нь манай улс хүүхдийнхээ эрүүл мэндэд яаралтай анхаарал хандуулж, тэднийг мэдлэгжүүлж, эрүүл мэндийн боловсролыг нь дээшлүүлэх зайлшгүй шаардлага байгааг харуулсан.

Тиймээс Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан улсын хэмжээнд анх удаа сургуульд суурилсан эрт илрүүлгийн тогтолцоог бүрдүүлэхээр Боловсролын яамтай хамтран зургаан настнууд буюу ЕБС-ийн нэгдүгээр ангийн сурагчдын дунд нүд, шүд, зүрхний эмгэгийн эрт илрүүлгийн үзлэгийг зохион байгуулж эхлээд байна.

Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан, Боловсролын сайд П.Наранбаяр нар өчигдөр нийслэлийн Ерөнхий боловсролын 75 дугаар сургуульд ажиллаж, үзлэгийн явцтай танилцлаа.

Энэ удаагийн эрт илрүүлгийн нэг онцлог нь илрүүлээд орхих бус оношлоод, эмчлээд, хяналтадаа авах. Өөрөөр хэлбэл тухайн хүүхдийг эрүүл болтол нь хяналт тавихаас гадна эрүүл мэндийн боловсрол олгосноор ирээдүйд Эрүүл монгол иргэн болох суурь нь тавигдах юм.

Энэ үеэр Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан хэлсэн үгэндээ, “Сургуульд суурилсан эрт илрүүлгийн тогтолцоог бий болгох ажлын эхлэл зургаан настнуудын үзлэгээр тавигдаж байна. Цаашид 10 настайд нь амьсгалын эрхтэн тогтолцоо, 8 дугаар ангид нь мэдрэлийн эрхтэн тогтолцоо, 12 ангид нь шээс бэлгийн замын эртхэн тогтолцооны гэх мэт үе шаттайгаар үргэлжилнэ. Бид тандалт хийх зорилгоор 2 аймаг, 1 дүүрэгт үзлэг хийсэн. Үүнээс нийт хамрагдсан хүүхдүүдийн 11 хувь нь зүрхний өөрчлөлттэй, 21 хувь нь харааны өөрчлөлтэй, 80 хувь шүдний өвчлөлттэй байхаар байна гэсэн тооцооллыг гаргаж байсан бол өнөөдрийн байдлаар хүүхдүүдийн 23 хувь нь нүдний өөрчлөлттэй, 83 хувь нь шүдний өвчлөлтэй гарч байгаа нь хүүхдийн эрүүл мэнд ямар түвшинд байгааг харуулж байна” хэмээн онцлов.

Мөн Сайд П.Наранбаяр Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайханд Боловсролын яамтай хамтран улс орон даяар ЕБС-д суурилсан эрт илрүүлгийн үзлэгийг зохион байгуулахаар санаачилсанд талархал илэрхийлээд “Энэ бол хүн амаа эрүүл болгох, хүүхдүүдийнхээ эрүүл мэндийг хамгаалах, багш сурагчдад эрүүл аж төрөх ёсыг нэвтрүүлэх гэсэн оролдлого. Сайдын хувьд эцэг эхчүүдэд үүргээ сайн гүйцэтгээрэй, хүүхдүүдээ эрүүл болгох арга хэмжээг нь аваарай гэж уриалмаар байна. Эрүүл боловсролтой иргэн бол Монгол Улсын баялаг” гэлээ.

Зүрхний үзлэгт 2067 сурагч хамрагдсанаас 0.34 хувь нь өөрчлөлттэй, нүдний үзлэгт 5061 сурагч хамрагдсанаас 22.5 хувь нь өөрчлөлттэй, шүдний үзлэгт 815 сурагч хамрагдсанаас 83 хувь нь өвчлөлтэй гараад байна.

Тухайлбал, нүдний үзлэгээр нийт оношлогдсон хүүхдүүдийн дийлэнх нь буюу 88 хувь нь харааны өөрчлөлттэй байснаа огт мэдээгүй байжээ. Тэдгээр хүүхдийн 67 хувь нь холын хараа, 39 хувь нь ойрын хараа, 47 хувь нь стерео харааны өөрчлөлттэй байсан нь эрт илрүүлгийн үзлэгээр тогтоогдсон байна. Энэ нь ирээдүйд олон мянган иргэний нүдний эрүүл мэндийг хамгаалахад чухал ач холбогдолтой гэдгийг мэргэжлийн эмч нар нь ярьж байлаа.

Энэ жилийн хувьд эрт илрүүлэгт зөвхөн нийслэлийн ЕБС-ийн нэгдүгээр ангийн 39 мянган сурагч хамрагдах бол хөдөө орон нутгийн сурагчдыг ирэх жилийн 4 дүгээр сараас хамруулахаар бэлтгэл ажлаа хангаад байна.

Categories
мэдээ улс-төр

Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц, Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын төслүүдийг эхлүүлэх шийдвэр баталгаажлаа DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, БНХАУ-ын Төрийн зөвлөлийн Ерөнхий сайд Ли Чян нар Шанхай хотноо албан ёсны уулзалт хийлээ.

Хоёр улсын Засгийн газрын тэргүүн нар Монгол, Хятадын Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаа, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг бүхий л салбарт өргөжүүлэн хөгжүүлэх өргөн хүрээний асуудлаар дэлгэрэнгүй санал солилцож, олон чухал тохиролцоонд хүрлээ. Энэ онд Монгол Улс, БНХАУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жил, Найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааны гэрээний 30 жил, Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцааны 10 жилийн ой тохиож буйг талууд онцлоод Монгол, Хятадын Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаа бүхий л салбарт амжилттай өргөжин хөгжиж буйд сэтгэл хангалуун байгаагаа санал нэгтэй тэмдэглэв.

Цаашид хөгжлийн стратегийг харилцан уялдуулах, хоёр талын худалдааны хэмжээг ойрын хугацаанд 20 тэрбум ам.долларт хүргэх, төрөлжүүлэх, хилийн боомтыг харилцан холбох, хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагааны эрх зүйн үндсийг бэхжүүлэх, БНХАУ-ын буцалтгүй тусламжаар хэрэгжүүлэх төсөл, хөтөлбөрийг эрчимжүүлэх, нийслэлийн автозамын түгжрэлийг бууруулахад хамтран ажиллах, байгаль орчин, эрүүл мэнд, боловсрол, шинжлэх ухаан, инновац, шинэ эрчим хүч, ногоон болон цахим эдийн засаг зэрэг салбарын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх чиглэлд нягт хамтран ажиллахаар тохиролцов.

Талууд өнгөрсөн сард Исламабад хотод Монгол, Орос, Хятад гурван улсын Засгийн газрын тэргүүн нарын анхны уулзалт амжилттай болсныг онцлоод цаашид Монгол, Хятад, Оросын гурван талт хамтын ажиллагааг бэхжүүлэхэд санал нэгдлээ.
Хамтарсан Засгийн газар ирэх дөрвөн жилд 14 мега төсөл хэрэгжүүлж, тогтолцооны 14 реформыг хийх хүрээнд Хятадын талтай эрчим хүч, аж үйлдвэр, уул уурхайн салбарт хэд хэдэн томоохон төслүүдэд харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг өрнүүлэх, эдгээр төслийг хэрэгжүүлж, шилжилтийг хийхэд БНХАУ-ын баялаг туршлагаас суралцах, хамтарсан төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, санхүүжилт босгох, урт, богино хугацаагаар хүний нөөц бэлтгэх зэрэг асуудлаар хамтран ажиллахаар боллоо.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн энэ удаагийн ажлын айлчлалын хүрээнд хамтын ажиллагааны дараах найман баримт бичигт талууд гарын үсэг зурж, хүчин төгөлдөр болгов. Үүнд:
1.    “Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц” төслийн тусгайлсан зээлийн хэлэлцээр,
2.    Харилцаа холбооны салбарын хүртээмж, чанар, хяналтыг сайжруулах төслийн тусгайлсан зээлийн хэлэлцээр,
3.    Ерөнхийлөгч нарын нэрэмжит спорт цогцолбор барих төсөл хэрэгжүүлэх солилцох захидал,
4.    Монгол Улсын Эдийн засаг, хөгжлийн яам болон БНХАУ-ын Худалдааны яам хоорондын ногоон хөгжлийн салбар дахь хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагааны тухай харилцан ойлголцлын санамж бичиг,
5.    Монгол Улсын стандарт, хэмжил зүйн газар болон БНХАУ-ын Зах зээлийн зохицуулалтын удирдах газар хоорондын хамтын ажиллагааны харилцан ойлголцлын санамж бичиг,
6.    Монгол Улсын Монополын эсрэг газар болон БНХАУ-ын Зах зээлийн зохицуулалтын удирдах газар хооронд өрсөлдөөний салбарт хамтран ажиллах харилцан ойлголцлын санамж бичиг,
7.    Монгол Улсаас БНХАУ-д экспортлох тэжээлийн зориулалттай уураг болон өөх, тосны мал эмнэлэг, ариун цэврийн шаардлагын тухай Монгол Улсын Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам болон БНХАУ-ын гаалийн ерөнхий газар хоорондын протокол,
8.    “Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын гүүрийг хамтран барих тухай Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”зэрэг болно.

Ингэснээр олон жил гацаанд байсан, одоо Засгийн газраас хэрэгжүүлэх 14 мега төсөлд багтсан “Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц”, Гашуунсухайнт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын төслүүд хэрэгжих боломжтой боллоо. БНХАУ-ын Засгийн газраас олгож буй нэг тэрбум ам.долларын зээлийн ерөнхий хэлэлцээрийн хүрээнд нийт 11 төслийг санхүүжүүлэхээр төлөвлөсөн бөгөөд тэдгээрийн нэгд нь “Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц”-ыг барих төсөл багтдаг. Засгийн газар хоорондын энэхүү зээлийн хэлэлцээрийг байгуулснаар төслийг хэрэгжүүлэх нийт 253 сая ам.долларын санхүүжилтийн асуудлыг шийдэж байгаа юм.

“Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц” төслийг хэрэгжүүлснээр баруун бүс болон Алтай-Улиастай эрчим хүчний системийн импортын цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг тэглэж, ногоон эрчим хүчээр 100 хувь бүрэн хангаж, их ачааллын үед төвийн эрчим хүчний системийг дэмжиж ажиллах бололцоо бүрдэнэ. Анх 1964 онд ЗХУ-ын Электросеть институт урьдчилсан судалгааг хийж, 2015 онд уг төслийг хэрэгжүүлэх төслийн нэгж байгуулагдаж байсан түүхтэй.

Мөн энэ оны дөрөвдүгээр сарын 02-нд гарын үсэг зурсан “Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын гүүрийг хамтран барих тухай Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-ийг батлах дотоодын процедурыг дууссан тухай талууд харилцан мэдэгдсэнээр, энэхүү хэлэлцээр арваннэгдүгээр сарын 5-ны өдрөөс хүчин төгөлдөр болж байна. Засгийн газар хоорондын энэ хэлэлцээр хүчин төгөлдөр болсноор Гашуунсухайт-Ганцмод хил дамнасан гүүрийн барилгын ажлыг гүйцэтгэх Монгол, Хятадын аж ахуйн нэгжийн хооронд барилгын ажлын ерөнхий гэрээг байгуулах эрх зүйн үндэс тавигдаж байгаа юм.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

“Ногоон автобус”-ны хэргийн шүүх хурал болно DNN.mn

Ногоон автобусны гэх тодотголтой А.Ганхуяг нарын 24 хүнд холбогдох хэргийн шүүх хурал өнөөдөр болно. Шүүх хурлыг аравдугаар сарын 21-нд товлосон ч шүүгдэгч нарын өмгөөлөгчдийн хүсэлтээр өнөөдрийг хүртэл хойшлуулсан юм.

Хэргийг эргэн сануулбал, Нийслэлийн прокурорын газраас УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын сайд, Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах Үндэсний хорооны дарга асан Ж.Сүхбаатар, Нийслэлийн Засаг даргын ахлах зөвлөх асан Д.Мөнх-Эрдэнэ, Худалдан авах ажиллагааны газрын Мэдээллийн технологийн хэлтсийн дарга Б.Т, Нийтийн тээврийн газрын дарга асан С.Жавхлантбаатар нарын албан тушаалтнууд, Том оврын автобусны үйлчилгээ эрхлэгчдийн холбоо, “Тэнүүн-Огоо” ХХК-ийн албан тушаалтнууд болон БНСУ-ын хоёр иргэн, нийт 24 хүнд холбогдох хэрэгт Эрүүгийн хуулийн 22.1 дүгээр зүйлийн 1, 3 /Эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглах/, 17.3 дугаар зүйлийн 2.2 /Залилах/, 22.12  дугаар зүйлийн 1 /Хуулийн этгээдийн эрх мэдлийг урвуулан ашиглах/-д зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэн Чингэлтэй дүүргийн эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд шилжүүлсэн байдаг.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Нийтийн тээврийн 1123 автобус иргэдэд үйлчилж байна DNN.mn

2024 оны арваннэгдүгээр сарын 6-ны өдрийн 09:00 цагийн байдлаар нийтийн тээврийн 1123 автобус иргэдэд үйлчилж байна.

Categories
гадаад мэдээ цаг-үе

Саудын Арабын цөлд түүхэндээ анх удаа цас оржээ DNN.mn

Уур амьсгалын өөрчлөлтийн улмаас Ойрхи Дорнодын цаг уурын төлөв байдал өөрчлөгдөж, хамгийн хуурай бүс нутгуудад  ч нөлөөлж байна. Тухайлбал, Саудын Арабын Аль-Жавфд цас, том хэмжээний мөндөр орсон нь Вант улсын цаг уурын түүхэнд байгаагүй үзэгдэл болжээ.

Энэ нь нөгөө талаар оршин суугчид болон зочдод дэлхийн хамгийн дулаахан бүс нутагт ховор тохиолддог өвлийн үзэгдлийн мэдрэх боломжийг  ч олгосон байна.

Ойрын өдрүүдэд тус бүс нутагт хур тунадас орох төлөвтэй байгаа аж.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Үхэрт 13 тэрбум төгрөг өгөхөд тоодоггүй атлаа хүүхдэд мөнгө өгөх болсон чинь горойж үхлээ юү монголчууд аа DNN.mn

Ирэх оны улсын төсвийг УИХ-ын намрын чуулганаар хэлэлцэж байна. Жил болгоны төсвийн хэлэлцүүлгээр Их хурлын гишүүд тал бүрийн санал, шүүмжлэлийг гаргадаг. Ингэхдээ улсын төсвийн зарцуулалттай холбоотой зарим заалтаас болж гишүүд, сайд нарын дунд ширүүн маргаан өрнөх нь ч бий.

Тэгвэл энэ удаа хүүхдэд мөнгө өгөх заалт төсөвт өргөн баригдсан цагаас өдийг болтол нийгмийн дунд “бүүм” болж байна. Тэр заалт нь Соёлын сайдын багцад багтсан хүүхдүүдэд үнэгүй үзвэр үзүүлэх асуудал юм. Үүнд зориулж ирэх оны төсвийн төсөл дээр 18.3 тэрбум төгрөг тавих саналыг Соёлын яамнаас оруулж ирсэнд зарим УИХ-ын гишүүд хатуу эсэргүүцэж байгаа. Гишүүд ч гэлтгүй бичдэг, лайвддаг хүн бүхэн Ч.Номин сайдын дээрх төслийг эсэргүүцэж, орилолдож байна. УИХ-ын гишүүд нь эсэргүүцлээ чуулганы хуралдаанд ил хэлж байгаа бол нөгөө талдаа Ч.Номинг сайдын суудлаас нь унагаах сонирхолтой улс төр явагдаж л байна. Яаж зүгээр байх вэ, тийм улс төр явалгүй яахав. Баян айлын охин дур зоргоороо төсөв оруулж ирж, хувьдаа идэж уух гэж байна . Хүүхдүүдэд 18 тэрбум төгрөг төсөвлөж байхаар утаагаа алга болгоход зарцуул ч гэх шиг. Хэрэв хүүхдэд 18 тэрбум төгрөг төсөвлөчихвөл Монгол Улсын эдийн засаг элгээрээ мөлхөнө ч гэх шиг. Ер нь бол Ч.Номин баян айлын охин байна уу, эсвэл сайдын суудлаас нь унагаах улс төр явагдаж байна уу, энэ бол тийм чухал асуудал биш. Ийм сайхан суудалд горилогсод байлгүй яав гэж. Гол асуудал нь яагаад хүүхдэд хэдэн төгрөг өгөх болсны төлөө хэл амаа билүүдэн, уг асуудлыг жадлан эсэргүүцэгчид анхны 126 гишүүнтэй парламентад ийм олон байна вэ.

Яагаад бид хүүхдүүддээ үнэгүй кино, жүжиг, үзвэр үйлчилгээ үзүүлж болдоггүй юм. Арван жилдээ анги хамт олноороо үнэгүй жүжиг, кино, музей үзээд явж байхдаа хараагүйгээ харж, мэдээгүйгээ мэдэж, нэг өдрийг ч гэсэн найзуудтайгаа өнгөрүүлдэг байсан сайхан дурсамж тод санагдлаа. Баян айлын хүүхдүүд ч яах вэ, сонирхсоноо үзээд, хүссэнээ аваад явчихдаг. Харин хоногийн хоолноосоо илүү гардаггүй айл, өрхүүд Монголд баячуудаасаа ямартаа ч олон л байгаа. Тэр олон айлуудын хэдэн мянган хүүхэд эцэг, эхээсээ мөнгө шалгаахгүйгээр найз нөхдөөрөө кино, жүжиг үзэх эрх байхгүй гэж үү. Амтай хэлтэй болгон яагаад энэ асуудлыг, энэ төсвийг онцлон эсэргүүцэж, шүүмжлээд байгаа юм бэ. Хүүхэд бол бидний ирээдүй гээд л хүн болгон хэлдэг биш бил үү.

Хамгийн хоржоонтой нь үүнээс илүү том мөнгөнд ус балгачихсан юм шиг чив чимээгүй байх нь зэвүүн. Хулчгар монголчууд хүүхэд ямар зодож чадах биш гээд ингээд байдаг юм уу хаашаа юм. Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн 2025 оны төсөв дээр 18 тэрбум битгий хэл хэдэн зуун тэрбумын төсөл, арга хэмжээ байна. Бүр үр ашиг нь хэзээ эргэж мэдрэгдэх нь мэдэгдэхгүй өндөр өртөгтэй төсөл ч байгаа юм. Тухайлбал, малчдын зээлийн эргэн төлөлтөд 50 тэрбум төгрөгийг төсөвлөсөн. Энэ нь бүр ажил хэрэг болчихсон яваа. Зээл гэдэг бол авсан нь төлдөг болохоос биш төлж чадахгүй бол төр төлнө гэсэн ойлголт огт байх ёсгүй. Тэгээд энэ хүүхдийн 18 тэрбум төгрөгөөс илүү аюулгүй, бага мөнгө зүгээр гэсэн үг үү, ганц амьтан ч ган гэхгүй байхыг бодоход. Мөн бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажлын үйлчилгээний төлбөр хөлс 1.9 их наяд төгрөг болсон нь өмнөх оныхоос 2.5 дахин нэмэгдсэн. Хамгийн ноцтой нь энэний ард ямар ажил үйлчилгээ явах нь тодорхойгүй. Бараа ажил үйлчилгээний зардал 450 тэрбум байснаа 690 тэрбум болж нэмэгдсэн. 2023 оны төсөвт хийсэн аудитын шалгалтаар 74 тэрбум төгрөгийн илүүдэл бараа материал авсан. Энэ нь ашиглалтгүй, хугацаа нь дууссан бараа гэхэд 2023 онд 71 тэрбум байсан атал 960 тэрбум буюу бараг нэг их наяд төгрөг болсон байна.

Одоо хэлэлцэж байгаа төсөв дээр энэ мэт хэдэн тэрбум, хэдэн их наядаар орж ирсэн төсөвтэй төсөл, арга хэмжээнүүд олон байхад дуугарч чадахгүй мөртлөө очиж, очиж хүүхдэд өгөх 18 тэрбум төгрөг дээр эвэртэй туулай үзсэн юм шиг эсэргүүцээд байгаа нь зөөлөн хэлэхэд гайхмаар. Хатуухан хэлбэл, хэний зараалаар хэн рүү үсчээд байгаа юм, хэдэн бор хүүхдэд тавьсан мөнгө л чамд харагдаад байна уу, тэр дарга сайдууд хувааж идэх их мөнгө бол харагдахгүй байна уу гэж асуумаар. Энэ оны төсөв битгий хэл өнгөрсөн жилийн төсөв дээр үхэрийг ээмэгжүүлэх ажилд 13 тэрбум төгрөгийг төсөвлөж орж ирж байсан. Үүн дээр хэн ч юу ч дуугараагүй. Гэтэл улс орны ирээдүй болсон үр хүүхдэдээ бид арай л хатуурхаж байгаа юм биш үү, гишүүд ээ.

Монгол Улсыг нэг айл өрх гэж жишээ авч ярьдаг хүмүүс олон. Тэгвэл тэр айл үр хүүхдийнхээ соёлын боловсролд анхаарч жүжиг, кино, янз бүрийн үзвэр үйлчилгээг нэг удаа ч гэсэн үзүүлье л гэж байгаа юм биш үү. Ахмадууд нь тэтгэврийн зээлээ тэглүүлчихдэг. Малчид нь үнэгүй өвс авчихдаг. Гэтэл залуучууд, хүүхдүүд рүү чиглэсэн бодит хөрөнгө оруулалт яг юу байна вэ. Ирээдүй хойч үеийнхээ хүмүүжил, ёс суртахуунд нь ямар хөрөнгө оруулалт хийж байгаа билээ. Энд тэнд сонгуулиар боссон хөгжлийн нэртэй хоосон байшингууд л байгаа нь үнэн. Яг бодитой хийгдэж байгаа ажил, тэр дундаа оюун санаа, зөв хүн болж төлөвших, нийгэмшихтэй холбоотойгоор ямар ажил хийсэн юм бэ. Ямааны нэг кг ноолуур тутамд төрөөс 20 мянган төгрөгийн урамшуулал олгож байсан. Нийт дүнгээрээ хэдэн зуун тэрбум төгрөгийн бодит дэмжлэгийг малчдад өгсөн. Ямааны ноолууранд 20 мянга, үхрэнд 13 тэрбумыг зарцуулахад хэн ч юу ч дуугараагүй атлаа хүүхдүүдэд мөнгө өгөх гэсэн чинь юу вэ. Бүр үхэх нь ээ.

Эсэргүүцэж байгаа гишүүдийн, дарга нарын, зарим нэг мөнгөтэй лайвчдын хүүхдүүд хүссэнээрээ дуртайгаа үзээд явдаг байх. Гэтэл бусад нь та нарын хүүхдүүдтэй адилхан өмсөх битгий хэл идэх хоол, амьдрах орчин нь тэс өөр гэдгийг санах хэрэгтэй. Мөнгөн дүн хэд байх нь хамаагүй. Гагцхүү өөрт нь ашиггүй төсөл, арга хэмжээ ороод ирвэл дуугардаг, өөрт нь ашигтай байвал мөнгөн дүн нь хэдэн их наяд төгрөг байсан ч чимээгүй суудаг ийм бэртэгчин зангаасаа улстөрчид, тэднийг даган намирч заасан зүг рүү нь урдаг нохой шиг дайрдаг лайвчин сошиалчид одоо болимоор юм. Ядаж та нар ирээдүйгээ бодох хэрэгтэй. Хүн болох багаасаа гэдэг. Нийгмийг соёлжуулъя, зөв төлөвшсөн иргэдтэй болъё гэж бодож байгаа бол өнөөдөр бид хүүхдүүддээ илүү цаг гаргаж, илүү анхаарах хэрэгтэй. Юу үзүүлбэл, юугаар үлгэрлэвэл өнөөдрийн хүүхдүүд ирээдүйд зөв хүн болох вэ гэдгийг бодох хэрэгтэй. Нөгөөтэйгүүр сонгууль өнгөрөөд удаагүй байна. Сонгуулиар ялсан нам, улстөрчид ард түмэндээ амласан амлалтаа, мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх гэж байна. Зөвхөн төсвөөр хүүхдүүдэд мөнгө өгнө гэж ярьсан асуудал биш шүү дээ.

Сонгуулиар ч үүнийгээ ярьж л явсан. Тэр үед нь дуугараад наадах чинь буруу, дэмжихгүй шүү гээд саналаа өгөхгүй байх нь яасан юм. Дэмжээд саналаа өгөөд гаргаж ирчихээд, ажлаа хийе гэхээр хийлгүүлэхгүй эсэргүүцээд байгаагаас ганц л зүйл тодорхой харагдаж байгаа юм. Энэ бол зүгээр л хоосон улстөржилт. Улстөржилт хийж байгаад төсөл, арга хэмжээнээс нь өөртөө ашиг хүртэх гэсэн увайгүй үйлдэл гэж ойлгогдож байна. Энэ улстөржилт нь гишүүд сошиалчдын горьдож байгаа шиг яваад засаг унагалаа ч гэсэн нэг ээлжийг нь л хоолонд оруулж байгаа болохоос нам хүчнийг нь солиод шинээр засаг бүрдүүлэх гэж буй хэлбэр огт биш. Ард түмэнд өнчин ишигний ч ашиггүй, харин ч гарзтай асуудал. Тиймээс юуг эсэргүүцэх вэ, юунд дуугарах вэ, алийг нь дэмжих вэ гэдгээ сайн бодох хэрэгтэй, гишүүд ээ. Та нарын дэмжиж байгаа, дэмжихгүй байгаа төсөл, заалт бүрийн чинь цаад санаа зорилго ард түмний нүдэн дээр ил байдаг юм шүү дээ…

Э.МӨНХТҮВШИН

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Д.Энхтүвшин: Төсвийн урсгал зардлыг ингэж өндөр батлах юм бол УИХ бараг тарчихсан нь дээр DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэн, Ж.Баярмаа, Б.Түвшин, Д.Энхтүвшин нарын гишүүд Ерөнхий сайдад 2025 оны төсвийн төслөө эргүүлэн татаж, урсгал зардлыг нь 3.6 их наяд төгрөгөөр танах шаардлага өчигдөр хүргүүлсэн. Мөн Д.Энхтүвшин гишүүнийг төсвийн төсөл дээр эсрэг байр суурьтай байсан учраас УИХ-ын гишүүнээс эргүүлэн татах тухай асуудал яригдаж байгаа гэх мэдээлэл цахим орчинд гарсан юм. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Д.Энхтүвшинтэй ярилцлаа.

-Ирэх оны төсвийн урсгал зардлыг 3.6 их наяд төгрөгөөр танах боломжтой гэж байна. Чухам яагаад ингэж үзэж байгаа юм бэ?

-Энэ жилийн төсөв бол сонгуулийн жил гэдэг утгаараа нэлээн томорсон. Гэтэл ирэх жилийн төсвийг үүнээс ч нэмэгдүүлж оруулж ирсэн. Гол нь урсгал зардлыг нь нэлээд нэмэгдүүлсэн. Үүнийх нь задаргааг аваад үзэхэд ойлгоход төвөгтэй, том зардал их байгаа. Жишээлбэл, гадаад томилолт, зочны зардал маш их өссөн. Бусдаар гүйцэтгүүлэх ажил, үйлчилгээ гэсэн нэр тавьчихсан ч яг ямар ажил хийлгэх нь тодорхойгүй. Энэ мэтчилэн төсвийн хэт тэлэлт маань буцаад инфляцийг нэмэгдүүлэх магадлалтай. Эдийн засагчидаар бид судалгаа хийлгэсэн. Гадаад валютын нөөц болоод валютын ханшид ачаалал өгнө. Тийм учраас төсвийн урсгал зардлыг нь ядаж энэ оны хүлээгдэж байгаа гүйцэтгэлийнхээ хэмжээнд байлгая.

Тэр нь 3.6 их наяд төгрөг болж байна. Харин хаанаас нь юуг нь танахаа Сангийн яам, Засгийн газар өөрсдөө шийдээд оруулж ирэх нь зөв байх. Гишүүдийн зүгээс төсвийг багасгах гэж их үзсэн. Гэвч явж байгаа процессыг харахад бараг л танах зүйл байхгүй. Засгийн газрын хувьд ч энэ талын санал гаргахгүй. Санал хураалт ч гэсэн хайрцаглах маягтай. Зарим нэг унасан саналыг дахин санал хураалгаж дэмжүүлэх зэргээр явж байгаа учраас Г.Тэмүүлэн, Ж.Баярмаа, Б.Түвшин бид дөрөв Ерөнхий сайдад шаардлага хүргүүлсэн.

-Шаардлагынхаа хариуг энэ сарын 8-ны өдөр авахаар бичсэн байсан. Яагаад энэ өдрийг сонгосон юм бэ. Хэрэв шаардлагыг тань хүлээж авахгүй бол яах юм бэ?

-Одоо цаг нь тулчихсан. Энэ сарын 15-ны дотор баталж чадахгүй бол УИХ тарах хуулийн заалттай. Миний хувьд энэ урсгал зардлыг ингэж өндөр чигээр нь батлах юм бол УИХ бараг тарчихсан нь дээр гэж үзэж байгаа. Яагаад наймны өдрийг сонгосон бэ гэхээр төсвийн төслийг буцаан татаад нэн яаралтай горимоор оруулж ирээд хэлэлцүүлэх боломжтой хугацааг нь тооцож сонгосон. Бид өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригийг дуустал харсан. Ингээд өнөөдөр (өчигдөр) шаардлагаа хүргүүлж байгаа юм.

-Ерөнхий сайд гадагшаа томилолтоор явчихсан үе таарлаа. Тэгэхээр шаардлагыг тань хүлээж авна гэдэгт хэр итгэлтэй байна вэ?

-Төрийн институци учраас энэ асуудлыг хүлээж аваад шийдэх байх л гэж бодож байна. Ерөнхий сайдын ажлын алба, ЗГХЭГ гээд олон газар бий. Түүнээс биш Ерөнхий сайдыг ирэхийг хүлээж ажил гацдаггүй байх гэж бодож байгаа.

-Та хувийн хэвшлийн төлөөлөл болж УИХ-ын гишүүн болсон. Тэгэхээр татварын хувь, бодлого дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Энэ 3.6 их наяд төгрөгийн урсгал зардлыг танахгүйгээр баталлаа гэж бодоход энэ хэрээрээ татвар төлөгчдийн ачаалал л нэмэгдэнэ. Бизнес эрхлэгчид, иргэд нийгмийн даатгалын шимтгэл, НӨАТ гээд бусад татвараараа төлнө. Харин энэ хэрийн мөнгийг төсвөөс таначих юм бол аж ахуйн нэгжийн хувьд том дэмжлэг болно. Инфляцийг бууруулах боломжтой. Мөн жижиг дунд үйлдвэрүүдийн төлдөг татварын бараг тал хувь нь болж байгаа юм. Хамтарсан Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн гарчиг нь их гоё байгаа. Гэхдээ дотор нь хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хувьд хангалттай заалт ороогүй гэж бодож байна. Өнөөдөр аж ахуйн нэгжүүдийн дансыг нь шууд хаадаг. Үүнээс болж үйл ажиллагаа нь доголддог. Улмаар дампуурдаг байдал газар авсан. Мөнгө нь орж ирээгүй байхад шууд борлуулалт тооцогдож бүртгэгдээд НӨАТ төлөх үүрэг хүлээлгэдэг. Орж ирээгүй мөнгөн дээрээ НӨАТ төлнө гэдэг чинь аж ахуйн нэгжүүдэд эргэлтйин хөрөнгөн дээр нь маш их дарамт ирж байгаа юм. Үүнийгээ төлж чадахгүй бол дансыг нь хаах эрсдэлтэй байна. Мөн хууль дээр өөрөөр заасан хэрнээ хэрэгжилт дээр өөрөөр тайлбарладаг. Амьдралд нийцэхгүй хуулийн заалтууд дээр үндэслэж, татвар төлөхийг шаарддаг зүйл байна. Энэ мэтчилэн асуудлууд байгаа учраас татварын орчныг сайжруулж, эрх зүйн орчныг нь боловсронгуй болгох хэрэгтэй. Ерөнхий сайдын дэргэд Эдийн засгийн бодлогын зөвлөл гэж байгаа. Тэнд ядаж эхний ээлжинд арга аргачлал, давхардсан хувь хэмжээ, татвар хураалт, маргаантай холбоотой асуудлуудын судалгааг хийлгэж, танилцуулга хийе гэж бодож байгаа. Одоо аж ахуйн нэгжүүдэд НӨАТ-ын 540 тэрбум төгрөгийн өр байна. Ийм үед төсвийг ингэж өндөр алдагдалтай баталчих юм бол татварын байцаагч нар аж ахуйн нэгжүүд дээр очоод дансыг нь хаана гэсэн үг. Ингээд ирэхээр ирэх хавар амьдрал нэлээд хүнд байх дүр зураг гарч байгаа учраас наана нь засахын тулд л ажиллахыг зорьж байна.

-Таныг төсвийн төслийг эсэргүүцсэн учраас УИХ-ын гишүүнээс эргүүлэн татах асуудал яригдсан гээд байгаа. Үнэхээр ийм зүйл болсон уу?

-УИХ-ын гишүүнийг эргүүлэн татна гэдэг асуудал байхгүй. Намын бүлгийн нэгдсэн байр суурийг эсэргүүцсэн бол сануулах зэрэг арга хэмжээ авах журмын төсөл хэлэлцэж байгаа юм билээ. Миний хувьд МАН-ын бүлгийн хамгийн анхны хурал дээр Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр хэлэлцэхэд эсэргүүцсэн. Миний хувьд сонгуулийн амлалтуудаас дөрөвхөн зүйлийг л ярьж байсан. Гэвч одоо тэд бүгд байхгүй болчихсон.

-Тэр нь юу вэ?

-Төвийн зарлага ДНБ-ий 25 хувиас ихгүй байх. Засгийн газрын гадаад өр ДНБ-ий 40 хувиас байнга доошоо байлгах. Инфляцийг нэг оронтой тоонд байлгана. Эдийн засгийн өсөлтийг тогтмол зургаагаас дээш хувьтай байлгах зэрэг заалтууд байсан.

-Та өөрийгөө МАН-ын гишүүн биш гэсэн байсан. Хэрэв ийм бол эргүүлэн татах үндэслэл болно гэсэн зүйлийг цахим орчинд хүмүүс илэрхийлж байна?

-Татуулах, зүгээр нэг кнопчин оруулж ирэх хүсэлтэй хүн олон байгаа байх. Гэвч хуулиараа тийм боломж байхгүй. Би 1999 онд Монгол ардын хувьсгалт нам гэж байхад гишүүнээр элсэж байсан. Түүнээс хойш нам хоёр салаад эргэж нийлээд олон зүйл болсон. Энэ хооронд би МАН-д гишүүнээр элсээгүй. Тийм болохоор МАН-ын үнэмлэх байхгүй. Гэхдээ яаж залгамжилж явсныг би мэдэхгүй. Энэ улс орныг өөрчлөх, хөгжүүлэхэд хамгийн нөлөөтэй улс төрийн хүчин бол МАН байгаа юм. Гэвч өнөөдөр нам нь ард иргэдийнхээ дээр гарчихсан байна. Төрийн барих ард түмний эрх мэдэл нь УИХ-аа сонгож, түүнээс нь Засгийн газраа байгуулж явах учиртай. Харамсалтай нь өнөөдөр намын цөөхөн хүрээллээс томилгоонууд хийгддэг. УИХ-д нэр дэвших үгүйг, чуулганд юу хэлэх хэлэхгүйг шийдэж байна. Ингээд эрэмбэ нь буруу байгааг өөрчлөх хүсэлтэй намын гишүүд олон байдаг юм байна лээ. Сая намайг төсөвтэй холбоотой санал хэлсний дараа МАН-ын гишүүд холбогдож байр сууриа илэрхийлсэн. Хамтарч ажиллахыг ч хүссэн.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ