ЦЕГ-аас мэдэгдэл гаргажээ.
Тус мэдэгдэлд “Энэ оны 10 дугаар сарын 06-ны өдөр “Gan-Ochir /Ган-Очир/” гэх фейсбүүк хаягаас цагдаагийн алба хаагчийн дүрэмт хувцастай зураг ашиглаж, мэдээлэл нийтэлсэн.
Иргэн Г.Ган-Очир нь цагдаагийн байгууллагад ажиллаж байгаагүйг албан ёсоор мэдэгдье” гэжээ.
УИХ-ын гишүүн Б.Уянгатай ярилцлаа.
-Уламжлал болон зохион байгуулагддаг “Уул уурхайн долоо хоног” болж өнгөрлөө. Энэ удаагийн зорилго, гол онцлог нь юу байв?
-Уул уурхайн салбар Монгол Улсад сонгодог утгаараа хөгжиж эхлээд 100 жил болж буй ойг тохиолдуулан бид 2022 онд анх удаа “Уул уурхайн долоо хоног”-ийг зохион байгуулж байсан. Энэ жил гурав дахь удаагаа зохион байгуулсан нь энэ юм. Ер нь гол зорилго нь эрдэс баялгийн салбарын ололт амжилт, өнгөрсөн хугацаанд хийсэн ажил, Монгол орны нутаг дэвсгэр дэх ашигт малтмалын хэтийн төлөв, хөрөнгө оруулагчид яагаад манай улсыг сонирхох хэрэгтэй талаар чуулж, ярилцаж, ирээдүйгээ төлөвлөх байдаг. Энэ жил хурлын үйл ажиллагааг Mine Pro 2024 уул уурхайн үзэсгэлэнгээр тэлж, өвөрмөц байдлаар, задгай талбайд зохион байгуулсныг салбарын мэргэжилтнүүд их талархан хүлээн авсан.
-Таныг энэ удаад говийн бүсийг усжуулахтай холбоотой илтгэл тавьж оролцсон гэж сонссон. Энэ талаараа тодруулахгүй юу?
-УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан захирамж гаргаж, хууль, эрх зүйн орчны судалгаа хийж холбогдох зөвлөмж гаргахтай холбоотой чиглэл, чиглэлийн ажлын хэсгүүдийг байгуулсан.
Эдгээрийн нэг Ажлын хэсэг болох Ундны ус болон ариун цэврийн байгууламжаар хангагдах эрхтэй холбоотой хууль эрх зүйн орчныг судлах, холбогдох зөвлөмж, саналыг боловсруулах ажлын хэсгийг миний бие ахлан ажиллаж байна. Ундны усаар хангагдах бидний суурь эрх хэрхэн хангагдаж байгаа талаар судлах явцад гүн гүнзгий агуулгатай, өргөн цар хүрээтэй сэдэв гэдгийг улам бүр ойлгож байгаа. Монгол орны газар зүйн тогтоцтой холбоотойгоор усны нөөцийн тархалт хойд бүсдээ гадаргын, урд хэсгээр газрын доорх усны хэрэглээ болж хувирдаг. Сонгууль болгоноор л усны талаар онцлон хөндөж, олон асуудлыг холбож улстөржиж ирсэн. Аль нам, эвсэл төрийн эрхийг барихтай хамааралгүйгээр бид уг асуудалд ул суурьтай хандах шаардлагатай байгаагийн илрэл бол устай холбоотой судалгааны олон тооны ажил байгаагаар харагдаж байгаа. Эдгээр бүх мэдээлэл, судалгааны ажлыг нэгтгэн зангидахад цаг хугацаа их шаардагдахаар байна. Гэхдээ би байгалийн шинжлэх ухааны эрдэмтэн хүний хувьд уг асуудалд ул суурьтай хандаж, гүн гүнзгий орж ажиллах нь өөрт оногдсон эрхэм бөгөөд хариуцлагатай үүрэг гэж хүлээж авч байгаа. Одоогийн байдлаар хүрсэн дүгнэлт гэвэл усны асуудлыг тусгасан долоон хууль Монгол Улсад хэрэгжиж байгаа ч эдгээр хуулиуд хоорондын уялдаа холбоо хангалтгүй, зөрчилтэй, агуулга давхардаж тусгагдсан байгааг сайжруулах шаардлагатай байна. Улаанбаатар хотод Мянганы Сорилтын сангийн дэмжлэгтэйгээр хэрэгжиж буй саарал ус дахин боловсруулах үйлдвэр ашиглалтад орох ойртож байгаа хэдий ч яг энэ төрлийн ус буюу өртөг шингэсэн усны хэрэглээ, ашиглалттай холбоотой зохицуулалт дутагдаж байгаа гэдгийг судалгаанаас харж болохоор байна.
-УИХ-ын чуулган, байнгын хороогоор Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн ирэх оны төсвийн төслийг хэлэлцэж байна. Та ер нь хэр төсөв болсон гэж харж байна вэ?
-Байгуулагдаад удаагүй
байгаа хамтарсан Засгийн газрын хийхээр төлөвлөж буй томоохон төслүүдийн хөдлөх боломжийг бүрдүүлсэн төсөв гэж харж байна. Яг одоо бол чуулганаар Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөөг батлах тухай хэлэлцэж байна. Үүний дараагаар залгаад ирэх оны төсвийг хэлэлцэнэ. Бид хамтарсан Засгийн газартай байгаа дээрээ нэлээд сайн зөвшилцөж, олон талын саналыг тусгаж мега төслүүдээ хөдөлгөх хэрэгтэй байна.
-Ирэх жилийн төсвийн орлогод нүүрснээс олох ашгийг хэт өндрөөр төсөөлсөн гээд байгаа. Үүн дээр та юу хэлэх вэ?
-Энэ таамаг жил бүрийн төсөв хэлэлцэх үеэр асуугддаг таамаг байх.
Нүүрсний экспорт энэ жилийнхтэй ижил, түүнээс хил гаалийн нэвтрэлт, боомтын сэргэлт явагдахын хэрээр экспорт нэмэгдвэл төлөвлөгөөндөө хүрэх байх гэж бодож байгаа. Харин ирэх оны нүүрсний дундаж үнэ ноднин, уржнан жилийнхтэй харьцуулахад бага буюу нэг тонн нь 105 ам.доллараар төсөөлөгдсөн байсан.
-Уул уурхайгаас хэт хамааралтай эдийн засгаа солонгоруулах тухай дандаа ярьдаг ч ойрын жилүүддээ үүндээ л найдах юм шиг байна. Тэгэхээр уул уурхайн салбарын ойрын ирээдүй, манайд ашигтай байдал нь хэр байхаар байна вэ?
-Уул уурхайн салбар маань Монгол Улсын эдийн засгийг олон жил нуруун дээрээ үүрч ирсэн. Цаашдаа ч нэлээдгүй олон жил үүрнэ гэж боддог. Бид хариуцлагатай уул уурхайн концепцийг ярьдаг нь улс орныхоо эдийн засгийг солонгоруулах үйл хэрэгт түлхэц өгөх нэг шалтгаан байдаг. Ингэснээр жижиг гэлтгүй төслүүд хэрэгжиж, дотоодынхоо зарим хэрэгцээг хангадаг болбол нэг л өдөр гадагш тухайн бараагаа экспортлогч болно. Тиймээс хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлэх нь маш чухал.
-Засгийн газраас 14 мега төсөл хэрэгжүүлнэ гээд байгаа. Эдгээрээс эдийн засагт үр өгөөжтэй төслүүд нь аль гэж харж байна вэ?
-Нэлээд олон төслөөс эрэмбэлж байгаад энэ 14 төслийг зарлаж, чухалчилж байгаа тул яг төлөвлөсөн ажил төлөвлөгөөнийхөө дагуу явчихаасай гэж найдаж байна. Огт төлөвлөгөөгүй ухаантнаас төлөвлөгөөтэй нь хол явна гэдэг. Хамгийн гол нь хэрэгжүүлэгчид нь тогтвортой байж төслүүд хугацаандаа дуусах ёстой. Миний хувьд бүх цахилгаан станцын төслийг онцолмоор байна. Уул уурхайн салбар олборлолтоос боловсруулалт руу шилжих шаардлагатай байгаа. Хувийн хэвшлийнхэнд, ер нь баялаг бүтээгчид илүү өргөн цар хүрээтэй төсөл хэрэгжүүлэхээр хичээвч эрчим хүчний хязгаарлалтад ордог. Бид үйлдвэрлэгч орон болохын тулд цахилгааны эрэлтээ хангалттай нийлүүлдэг байх хэрэгтэй.
-Баялгийн сангийн тухай хууль, стратегийн ордуудын 34 хувийг төр авах дээр нэлээд маргаан үүсч байна. Үүнийг та юу гэж бодож байна вэ?
-Энэ маргаан монголчууд бид стратегийн ашигт малтмал гэдэг олон улсын болоод онолын шахуу ойлголтыг стратегийн орд болгон хуулинд тусгаснаас үүдэн гарсан гэж боддог. Ашигт малтмалын хэрэглээг, зах зээл дэх эрэлтийг л ярьмаар байгаа юм. Нэмээд орд авах тухай ярихаас өмнө одоо байгаа ордуудтай холбоотой хийгдээгүй ажлуудыг хийх хэрэгтэй байх. Цэгцлэх ажил их бий. Хөдөлгөх төслүүд ч бий.
-Францтай хамтарсан ураны төслийг эхлүүлнэ гээд байгаа. Энэ төслийн үр ашиг, бидний хүртэх боломж нь юу байх вэ?
-Хамгийн том бидэнд ирэх боломж нь бид орон нутагт олон тооны шинэ ажлын байр бий болгоно. Зөвхөн нэг том олон улсын хэмжээний компанитай хамтарсан төсөл хэрэгжүүлдэг байсныг олон болгох боломж бүрдэнэ. Энэ хэрээрээ эдийн засгийн хувьд бидэнд ашигтай. Бид байгаа ашигт малтмалаа, хамгийн шинэлэг технологиор гарган авч эргэлтэд оруулах л хэрэгтэй.
-УИХ-ын гишүүний хувьд цаашид татварын бодлого, хувь хэмжээг бууруулах дээр ямар зарчим барьж ажиллах вэ?
-Манай улсад ирээдүйд батерейн түүхий эд, газрын ховор металлын ордууд нээгдэнэ гэж боддог. Дараагийн Эрдэнэт ч нээгдэх боломжтой. Харин энэ ордуудыг хайж олох аж ахуйн нэгжийг бодлогоор дэмжиж татахад нэг татвар онцлогддог нь Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр байгаа. Бид өөрийн улсын ашигт малтмалын хэтийн төлөвтэй адил улстай өрсөлдөхүйц татварын орчныг санал болгох шаардлагатай. Хөрөнгө оруулалтыг татна гэдэг утгаараа. Бид дотоодоосоо хөрөнгө босгож дараа дараагийн ордыг нээнэ гэдэг их том зардал яригдах асуудал. Мөн аливаа ашигт малтмалын ордыг хайж олж, ашиглана гэдэг 10 болон түүнээс олон жилээр яригдах урт хугацаа шаардагдах тул шууд олборлохгүй юм байна, хайгуулыг нь хийлгэе гэсэн сэтгэлтэйгээр төсөл хэрэгжүүлэгчидтэйгээ хамтран ажиллах хэрэгтэй байна. Бидэнд боломж их бий. Харин тэр бүхнийгээ ашиглах л хэрэгтэй.
Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ
Монголын улаан загалмай нийгэмлэгээс Бүгд Найрамдах Өмнөд Судан Улсад явагдаж буй НҮБ-ын мандаттай “UNMISS” энхийг дэмжих ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэх Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний XIV ээлжийн цэргийн багт хүмүүнлэгийн тусламж болгон хувцас хэрэглэл, ариун цэврийн хэрэгсэл хүлээлгэн өглөө.
Уг хүмүүнлэгийн тусламжийг Бүгд Найрамдах Өмнөд Судан Улсын иргэдэд Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний XIV ээлжийн цэргийн баг тарааж өгөх юм гэж Монголын улаан загалмай нийгэмлэгээс мэдээллээ.
Өнгөрсөн долоо хоногт нийслэлийн 7 дүүрэг, 19 аймгийн 7 суманд аюулт үзэгдэл, ослын 92 удаагийн дуудлага бүртгэгдлээ.
Дуудлагын дагуу төв, орон нутгийн Онцгой байдлын байгууллагын алба хаагчид үүрэг гүйцэтгэж, 10 иргэний амь насыг авран хамгаалсан.
Нийт дуудлагын 74 нь гал түймэр, 17 нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой осол, нэг нь геологийн гаралтай аюулт үзэгдэл байна гэж ОБЕГ-аас мэдээллээ.
Нийслэлийн төвийн зургаан дүүрэгт байрладаг 17 хүнсний зах, худалдааны төвд хийсэн 36 нэр төрлийн хүнсний бараа бүтээгдэхүүний үнэ 2024 оны есдүгээр сарын 30-ны өдрийн ажиглалт.
Махны дундаж үнэ
Хонины ястай мах нэг килограмм нь дунджаар 14448 төгрөг, үхрийн ястай мах нэг килограмм нь дунджаар 18141 төгрөгийн үнэтэй тус тус худалдаалагдаж байна.
Өмнөх долоо хоногтой харьцуулахад үхрийн ястай махны үнэ 0.3 хувиар буурч 18141 төгрөг, үхрийн цул махны үнэ 20594 төгрөгийн дундаж үнэтэй байна.
Гурилын үнэ
“Алтан тариа” нэрийн савласан нэг кг гурилын дундаж үнэ дээдийн дээд зэрэг нь 4082 төгрөг, дээд зэрэг нь 3138 төгрөг, I зэрэг нь 2358 төгрөг, II зэрэг нь 1435 төгрөг байна.
Худалдан авагч ихээр үйлчлүүлдэг “Барс” худалдааны төвд “Алтан тариа” нэрийн савласан нэг кг гурилын дундаж үнэ дээдийн дээд зэрэг нь 4000 төгрөг, дээд зэрэг нь 3000 төгрөг, I зэрэг нь 2300 төгрөг, II зэрэг нь 1500 төгрөгөөр тус тус худалдаалагдаж байна.
Хүнсний ногооны үнэ
Өмнөх долоо хоногтой харьцуулахад монгол төмс 2.9 хувиар өсч 1352 төгрөг, монгол байцай 4.1 хувиар буурч 1970 төгрөг, монгол сонгино 4.0 хувиар өсч 3298 төгрөг, хүрэн манжин 8.7 хувиар өсч 2812 төгрөгийн дундаж үнэтэй байна.
“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн Б.Уянгатай ярилцлаа. Тэрбээр “Устай холбоотой хуулиудын давхардлыг арилгаж, уялдаа холбоог сайжруулах шаардлагатай байна” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.
Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын эхний блок ашиглалтад орж, 660 мвт-ын Баянгийн дулааны цахилгаан станцын шавыг тавилаа
“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Энэ удаагийн “коммун”-ыг тэр жилийн коммун шиг илээд өнгөрөхгүй” хэмээн өгүүллээ.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ 2025 оны улсын төсвийн төслийг танилцуулж, УИХ-ын чуулганд үг хэллээ. Ерөнхий сайдын хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.
НИТХ-ын сонгуулийн 2 дугаар тойрог буюу Баянзүрх дүүрэгт МАН-аас нэр дэвшигч О.Гэрэлт-Одтой ярилцлаа.
УИХ-ын гишүүн, Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн” Монгол Улс 2028 он гэхэд цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээгээ дотоодоосоо бүрэн хангадаг болно” хэмээв.
Улстөрчид Орон нутгийн сонгуулиар халхавчлаад
Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн бэлтгэл хангаж байна
ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Орос, Ираны дэглэмийн хувь
заяаг “Брент”-ийн үнэ шийднэ
АРЫН НҮҮР: Нүд загатнах шалтгаан
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаараас уншаарай.
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.
Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.
Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ
Монголд Улс сэргээгдэх эрчим хүч ашиглан дотоодын хэрэгцээгээ хангах онцлог бүхий байршилд байна. Тэр дундаа говийн бүс жилдээ 260 гаруй өдөр цэлмэг, байнгын нартай мөн хүчтэй салхины урсгал ихтэй. Аж үйлдвэрлэлийн бүтээн байгуулалтыг дагаад эрчим хүчний хэрэглээ хаа сайгүй нэмэгдсээр байна. Гагцхүү энэ хэрэглээг хангах шийдэл нь сэргээгдэх эрчим хүч. Дорноговь аймагт Монголын хоёр том нар, салхины станцууд байрлаж байна.Тухайлбал, Сайншандын 55 м/Вт-ын “Салхин парк”, 30 м/Вт -ын чадалтай “Говь” нарны цахилгаан станц гэхэд л нийт 85 м/Вт цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэж нэгдсэн системд нийлүүлж байна. Гэвч Дорноговьчууд дэргэдээ ийм боломжит эх үүсвэртэй хэр нь хэрэглээгээ хангаж чадахгүй байгаа нь дамжуултын шугам, систем нь хоцрогдсон ашиглалтын хугацаа дууссан дэд бүтэцтэй холбоотой ажээ. Энэ нь Төрийн өмчит болон хувийн хэвшлийн дамжуулалт, борлуулалтын компаниудад дарамт болсоор байна. Тус аймгийг бүхэлд нь сэргээгдэх эрчим хүчээр үйлдвэрлэсэн эх үүсвэрээс цахилгаан, дулааныг хангая гэвэл 7-10 м/Вт л эрчим хүч хэрэгтэй. Тэгвэл дээрх хоёр станцын нийт үйлдвэрлэлийнх нь арав хүрэхгүй хувь юм. Дамжуулалтын шугамын энэ асуудал ганц энэ аймгаар тогтохгүй. Манай ашиглаж буй дулаан, хангамжийн систем нь хоёр дахь үеийн систем аж. Одоо тав дахь үеийн дулаан хангамжийн системд шилжсэн тухай эрчим хүчний зөвлөх инженер С.Цэцэгээ ярьж байна.Өөрөөр хэлбэл, гурван үеэр хоцорчээ. Монгол Улсын эрчим хүчний салбарын шинэчлэл, /либералчлал/ эндээс эхтэйг сурвалжилгаар хөндөж байна.
Хангалттай эрчим хүч үйлдвэрлэж буй ч тэр хэрээр нь хураагуурт нөөцөлж дутагдалтай байгаа хэрэглэгчдэд хүргэж чадахгүй байгаа нь салхи, нарны станцуудын тулгамдсан асуудал. Тэгвэл Сайншандын “Салхин парк” болон “Говь” нарны станцтай танилцах боломж өнгөрсөн сарын сүүлээр олдсон юм.
Улаанбаатар хотоос 460 км алслагдсан Дорноговь аймгийн Сайншанд хотын ойролцоо байрлах “Сайншанд салхин парк” ХХК 2009 онд байгуулагджээ. Төслийн үр дүнд 121сая ам.долларын шууд хөрөнгө оруулалт Монгол Улсад хийгдсэний зэрэгцээ ажлын байр, татвар төлөлт болон байгальд ээлтэй тогтвортой эрчим хүчний эх үүсвэрийн нэг юм. Эднийх жилд 215 сая кВт/ц цэвэр эрчим хүчийг төвийн бүсэд нийлүүлж байна. Ингэснээр 222 мянган тонн хүлэмжийн хийг агаар мандалд ялгарахаас сэргийлдэг. Жилд хэмнэх нүүрсний хэмжээ 78 мянган тонн бол цэвэр усны хэмжээ 2.0 сая орчим шоо метр гэж тус станцын ХАБ-ын ажилтан бидэнд танилцуулсан юм. Тэрээр цааш станцын үйл ажиллагааг газар дээр нь дэлгэрүүлж тайлбарлахдаа “Тус бүр нь 98 метрийн өндөртэй хоорондоо 20-50 метрийн зайнд 25 салхин сэнс байрласан. Салхин сэнсний бүхээгт эрчим хүч үйлдвэрлэх эд анги нь байдаг. Бүхээгээс холбоотой далбаа буюу сэнс нь салхинд их, бага, дунд хэмжээтэй арааны тусламжтайгаар эргэлт хийж дамжсаар хамгийн бага араанд хурд нэмэгдэж эрчим хүч болон хувиргах генератортай холбогддог. Ингэснээр үйлдвэрлэсэн цахилгааныг 35 м/Вт болгож газар доогуур шугамаар дамжуулж улмаар газар дээрх цахилгаан байгууламжтай холбогддог. Салхин сэнс, бүхээгээс ирсэн 35 м/Вт ийг 110 м/Вт болгож өсгөх трансформаторт холбогдож Сайншандын дамжуулах нэгдсэн систем рүү өгдөг. Эрчим хүч хол зайд явах тусмаа хорогддог учраас байнга өсгөж өгдөг гэсэн үг” гэсэн юм. Тус станц нь ногоон эрчим хүч үйлдвэрлэгч гэдгээрээ ногоон санхүүжилт, урамшуулал авдаг гэж байв. Салхины хурдын судалгааг байнга хийдэг. Хамгийн бага салхитай үе нь долоо болон наймдугаар сар. Харин хүйтрэх тусам салхины хурд ихэсдэг. Энэ хэрээр эрчим хүч үйлдвэрлэх чадлын муруй нь өсдөг гэлээ. Гол асуудал нь өвлийн их үйлдвэрлэлийн үед нөөцлөх хураагуур байхгүй нь тулгамдсан асуудал. Станцыг өргөтгөх хураагуур барих төлөвлөгөө байгаа эсэхийг тодруулсан ч хариулах боломжгүй гэссэн юм. Гэхдээ сэргээгдэх эрчим хүчний нэг давуу тал нь горимын тохируулга хийдгээрээ онцлогтой. Диспетчерийн үндэсний төвөөс хэдий хэрийн цахилгаан эрчим хүч тус төвөөс авахаар байгаа захиалгаа өгдөг аж. Тухайлбал, эдийнх дээд тал нь 55 м/Вт-ыг гаргах хүчин чадалтай ч ДҮТ-өөс 40 м/Вт-ыг нийлүүлэх захиалга өгвөл тохируулга хийж өгөх боломжтой. Өөрөөр хэлбэл, сэнсний далбаа нь 90-0 хүртэл чадлаа зохицуулдаг онцлогтой.
Говь дунд нуур уу гэлтэй харагдах нарны хавтангууд нүд гялбам. Салхин парктай хаяа залган орших тус хавтангууд бол “Говь” нарны станцынх юм. “Манай нарыг танайх ашиглаад байгаа хэр нь биднийг хангалттай цахилгаан, дулаанаар хангахгүй байна” гэсэн гомдол нутгийн иргэдийн дунд байдаг аж. Энэ нь үйлдвэрлэгч хэрэглэгчийг хүссэн үед эрчим хүчээ өгч чадахгүй байгаагаас үүдэлтэй хошин яриа аж. Нөгөөтэйгүүр, эдний үйлдвэрлэсэн нэг к/Вт цахилгааны үнэ 14 цент буюу 473 төгрөг. Тэгвэл ахуйн хэрэглээнд бид нэг к/Вт цахилгаан эрчим хүчийг 125 төгрөгөөр хэрэглэдэг. Тэгвэл энэ зөрүүний алдагдлыг ард түмэн нуруун дээрээ үүрч байгаа нь дээрх гомдлыг төрүүлдэг аж. Тэгэхээр анхнаасаа сэргээгдэх эрчим хүчний тарифын үнэлгээг Монгол Улсын үндэсний мөнгөн тэмдэгт болох төгрөгөөр биш ам.доллароор тооцох гэрээ, дүрэм журам, хууль боловсруулсан нь тухайн үеийн бодлого боловсруулагчдын алдаа юм. Тэгэхээр энэ үнэлгээг төгрөгөөр тооцох талаар хуульдаа засвар оруулах нь зүйтэй. Энэ тухай яриаг “Говь” нарны станц руу орох үед тус станцын ХАБ-ын ажилтан н.Банзрагч бидэнд онцолсон юм. Эднийх 110860 ширхэг нарны дэлгэцтэй. Сайншанд 35 м/Вт ийг 110 м/Вт болгох дэд станцтай. 2.5 км агаарын шугамаар дамжиж төвийн эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээнд холбогддог. Өдөртөө үйлдвэрлэгч шөнөдөө хэрэглэгч гэсэн горимоор ажилладаг гэж DSP инженер Бат-Амгалан яриагаа эхэлсэн. Бүрэн хүчин чадал нь 27.5 м/Вт. Энэ цаг үед манайх төвийн системд 23 м/Вт -ыг нийлүүлж байна. Өнөөдөр өглөөнөөс хойш зургаан цагт нийтдээ 63 м/Вт эрчим хүч нийлүүлсэн нь дэлгэц дээр харагдаж байна. Хаана ямар панеллд доголдол үүсэж байгааг хяналтын самбараас харж тогтоодог. Түүнчлэн бүх гүйдлээ хянаж ачааллыг нэг товч дарснаар буруулах, ихэсгэх боломжтойгоороо давуу талтай. Мөн горим төлөвлөлтөө хийхдээ өнгөрөгч оны цаг агаарын төлөв болон маргаашийн цаг агаар, нарны мандах, жаргах цаг дулааны хэм зэргийг харгалзаж тооцоолно. Өмнөх жилүүдийн радияцын мэдээлэл дата хэлбэрээр хадгалагддаг. Зуны улиралд нар ихтэй байх тусам илүү үйлдвэрлэдэггүй. Харин ч сэрүүн, цэлмэг байх тусам үйлдвэрлэл илүү байдаг аж. Тиймээс өвлийн улиралд нарны радияц 600-800 байсан ч үйлдвэрлэл 25-27 м/Вт аас буудаггүй. Зун нарны энерги радияц 1000 байлаа гээд ялгаагүй 27 орчим м/вт эрчим хүч үйлдвэрлэнэ. Яг одоо 750 тай гэхэд 23 м/Вт байх жишээтэй хэмээн тайлбарласан юм. Сүүлийн үед иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагууд бие даасан нарны эх үүсвэрээр цахилгаан, дулаанаа хангах сонирхол их болсон аж. Тус аймагт таван байгууллага өөрсдийн бие даасан сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэртэй болж эднийхээс тусалцаа зөвлөгөө авчээ. Барилга, байгууламжийн хэмжээнээс хамаарч анхны хөрөнгө оруулалтын үнэ тогтдог байна. Өрхийн тухайд дунджаар 28 орчим м2 байшинд 40 орчим сая төгрөгийн өртөгтэй. Энэ нь нэг удаа л гарах зардал. Цаашдаа үнэгүй хэрэглэнэ гэсэн үг. Одоогоор эдний нэг нарны хавтан 250 м/Вт цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэдэг. Нарны панеллын технологиос шалтгаалж нэг к/Вт цахилгаан эрчим хүчний үнэ тогтдог. Тэгвэл нано технологийн нэг нарны хавтан 500 м/Вт хүчин чадалтай. Ийм хавтанг Дубай улс нэвтрүүлээд байна. Ингэснээр нэг к/Вт цахилгааны үнэ 8.0 цент болж буураад байна. Тэгвэл манайх өнөөдрийн тухайд 16 орчим цент байна.
Манай улс өвлийн ид ачаалалтай үеийн хэлбэлзлийн горимыг хойд хөршийн тусламжтайгаар хийдэг. Энэ нь Монгол Улс горимын тохируулга хийх эх үүсвэргүйтэй холбоотой. 2007 онд Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хууль баталсан ч хөрөнгө оруулалтын гэрээндээ хураагууртай байх тухай заалт оруулаагүй нь өнөөдөр асуудлыг дагуулсаар. Нэгэнт баригдсан станц хэрэгтэй, хэрэггүй гэсэн шүүмжлэлийг ард түмнээс багагүй сонсдог ч тухайн үеийн бодлого боловсруулагчид алсаа харсан хууль хийгээгүйгээс өнөөдрийн нөхцөл үүсжээ. Тиймээс хуулиа эргэж харж одоогийн нөхцөлд тохирсон хуулийн шинэчлэлээс тус салбарын хөгжил, реформ шалтгаална гэдгийг мэргэжилтнүүд хэлж байлаа. Хамгийн гол шийдэл нь барилгыг дулаан алдагдалгүй, дулаан хэмжигч, усны тоолуур зэрэг хэмжих хэрэгсэлтэй барих шаардлагатайг мэргэжилтэн зөвлөж байна. Түүнчлэн Засгийн газраас цахилгаан, дулааны үнийг 30 орчим хувиар нэмэгдүүлнэ гэж байгаа ч энэ нь эрчим хүчний салбарын шинэчлэл биш. Эсрэгээрээ дээрх алдаатай бодлогын үрийг ард түмэнд үнийн нэмэгдлээр дамжуулж үүрүүлэх нь шударга ёсонд нийцэхгүй. Тиймээс горимын тохируулга хийх боломжтой эх үүсвэрүүдийн гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хэрэгтэй. Түүнчлэн энэ салбарт бодлогын цогц шинэчлэл хийх шаардлагатай аж. Нөгөөтээгүүр, иргэд, байгууллага аж ахуйн нэгж дулаан, хэмнэлттэй барилга, орон сууц барих нь үнийн нэмэгдлийн дарамтаас зайлах нэг гарц нь юм.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2024 ОНЫ АРАВДУГААР САРЫН 4. БААСАН ГАРАГ. № 193 (7437)
Өнөөдөр 08 цагаас 20 цаг хүртэл ихэнх нутгаар цаг агаар тогтуун, дулаан байна. Нийт нутгаар хур тунадас орохгүй.
Салхи нутгийн баруун хэсгээр баруун өмнөөс, бусад нутгаар баруун хойноос секундэд 5-10 метр.
Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр +4…+9 градус, говийн бүс нутгийн баруун өмнөд хэсгээр +13…+18 градус, бусад нутгаар +9…+14 градус дулаан байх аж.
Нийслэл орчмоор багавтар үүлтэй. Хур тунадас орохгүй. Салхи баруунаас секундэд 5-10 метр. +11…+13 градус дулаан байна.
Олон нийтийн хүний эрхийн боловсрол, энэ талаарх мэдлэг, ойлголтыг нь сайжруулах шаардлагатай талаар Хүний эрхийн үндэсний комисс (ХЭҮК)-ынхон өчигдөр мэдээлэв. Үүнтэй холбоотойгоор байгууллага, аж ахуйн нэгжүүд, албан хаагч, ажилтнуудынхаа хүний эрхийн боловсрол, мэдлэг, ойлголтыг нэмэгдүүлэх хүсэлтэй бол ХЭҮК-т албан бичиг илгээхийг зөвлөв. Тухайн байгууллага, аж ахуйн нэгжийн хүсэлтийн дагуу тус комиссынхон хүний эрхийн сургалтаа үнэ төлбөргүй явуулах боломжтой юм байна. Түүнчлэн ХЭҮК-ынхон 2022 оноос эхлэн төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллага, аж ахуйн нэгжийн ажилтнуудыг хүний эрхийн сургагч багшаар бэлтгэж эхэлжээ. Одоогоор 1400 гаруй сургагч багш бэлтгээд буй гэнэ. Тэд ажиллаж буй байгууллага, салбартаа хүний эрхийн сургалт явуулж, нөлөөллийн ажлуудыг зохион байгуулах үүрэгтэй аж.
“Сургагч багш болсноос хойш хоёр жил орчмын хугацаа өнгөрлөө. Энэ хугацаанд 40 гаруй сургуульд 70-80 цагийн сургалт явуулсан. Өнөө цагт нийгмийн бүх харилцаанд, бүх салбарт хүний эрх зөрчигддөг боллоо. Миний хувьд хүний эрх хүүхдийн эрхээс эхэлнэ гэсэн зарчим баримталж ажилладаг. Бид сургалт явуулах байгууллагынхаа ажилтан, албан хаагчдыг эхлээд сургалтад хамруулдаг юм. Энэ судалгаанд оролцогчдын, ялангуяа хүүхдүүдийн 70-80 хувь нь хүний эрх гэж мэддэггүй. Харин 1-2 удаа сургалт явуулсны дараа хандлага нь өөрчлөгдөж, мэдлэг, ойлголт нь 60-70 хувиар дээшилдэг давуу талтай. Гэхдээ цаашид хүний эрхийн боловсролыг нэг удаагийн сургалтаар олгох бус, тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулах хэрэгтэй. Ерөөсөө үндэстнээрээ хүний эрхийн мэдлэг, ойлголтоо сайжруулах шаардлагатай байна. Үүнд бүх салбар, чиглэлийнхэн шат шатандаа анхаарах хэрэгтэй” гэж ХЭҮК-ын дэргэдэх Иргэний нийгмийн зөвлөлийн гишүүн, сургагч багш Б.Ардак хэллээ.
Хэнтий аймгийн Засаг даргын тамгын газраас энэ онд зарласан “Асуудлаас шийдэлд” уралдаанд аймгийн “Тэмүүжин” ЕБС хамт олноороо оролцож, сурагчдынхаа хамгийн тулгамдсан гэж үзсэн спорт танхимын хувцас солих өрөөг байгууллаа.
Сургуулийн багш, ажиллагсад зуны амралтын үеэр төсвөө тал бүрээс бүрдүүлж хичээлийн жил эхлэхтэй зэрэгцэн спорт танхимын жижиг хоёр өрөөг нэгтгэн шинэчлэн тохижуулжээ. Өрөөний ханыг буулгаж, агааржуулалт тавихаас эхлээд тааз, хана, шал бүгдийг иж бүрнээр нь хүүхдэд ээлтэй, өнгөлөг дулаан тохитой байхаар тохижуулсан байна. Хүүхдүүд нэг зэрэг хувцсаа солих хана, хөшгөөр тусгаарласан тасалгаатай, тасалгаа болгон толь, зөөлөн сандал, хөшигтэй. Мөн хөл угаах, бие засах болон цэвэр усны өрөө, хувцасны 48 шүүгээ гээд биеийн тамирын хичээл, тэмцээн уралдаанд оролцож байгаа хүүхдүүд тухтай байх нөхцөл бүрджээ. Төсвөөс нэг ч төгрөг авалгүй өөрсдийн санаачилгаар шийдэж чадсан гэж багш нь нар танилцууллаа.
“Тэмүүжин” ЕБС-ийн захирал М.Золзаяа энэ тухай танилцуулахдаа “Биеийн тамирын хичээл, секц дугуйлан гээд зөвхөн спорт танхимд өдөрт дунджаар 14 хичээл ордог. Нэг ээлжид 35 хүүхдүүд хичээллэдэг гэхээр 500-аад хүүхэд өдөр бүр энэ өрөөнд хувцсаа сольж байна. Сургуулийн хүүхдүүдийн нэн хэрэгтэй гэж тодорхойлсон хувцас солих өрөөний асуудлыг шийдэхэд сургуулийн эрэгтэй багш нар маш идэвхтэй оролцсон. Хүүхдүүд айдасгүйгээр амар тайван хувцсаа солих боломжийг бүрдүүллээ. Сурагчид маань их баяртай байгаа. Бүх багш, ажилтан сэтгэлээрээ хамтран ажилласныг ч хэлмээр байна. Ер нь ерөнхий боловсролын сургуулиудад биеийн тамир, уралдаан тэмцээний үеэр хувцас солих тохитой орчин шаардагддаг. Тиймээс бидний туршлагаас санаа аваасай, дэлгэрүүлээсэй гэж хүсэж байна. Зорилгоо амжилттай биелүүлсэн нийт багш ажилтнууддаа талархлаа илэрхийлье” гэлээ.
Дээрх санаачилгаараа Хэнтий аймгийн “Тэмүүжин” ЕБС “Асуудлаа шийдэж чадсан шилдэг төрийн байгууллага” шагналыг авсан байна.
Сургууль гэхээр ногоон хана, хоосон коридор, зөвхөн хичээлийн танхимуудтай байдаг гэсэн тогтсон ойлголтыг 2000 гаруй хүүхэдтэй тус сургууль халж чаджээ. Сул зай, хонгилын талбайг ашиглан кофешоп, орчин үеийн амрах өрөө шиг тохижуулсан нь хүүхдүүдийн сонирхол талархлыг хүлээжээ. Мөн шинэ хичээлийн жилд сургуулийнхаа бие засах бүх өрөөнд бидэ суултуур суурилуулаад байна.
Тогтвортой хөгжлийн боловсрол-II төслийн жишиг 30 сургуулийн нэг тус сургууль асуудлаа шийдвэрлэхдээ хамтаараа хэлэлцэн эрэмбэлж, бүгдээрээ оролцож өөрчилж, хийж бүтээдэг гээд бусад газрууд авч хэрэгжүүлмээр сайн туршлага олон байна.
