Сүүлийн хэдэн өдөр ам.долларын ханш огцом өсч 2000 төгрөгийг давсан. Өнөөдрийн байдлаар Монголбанкнаас зарласан ханшаар нэг ам.доллар 2007 төгрөгтэй тэнцэж байна. Харин “Найман шарга” валютын зах дээр нэг ам.долларыг 2008 төгрөгөөр аваад 2010 төгрөгөөр зарж байгаа юм. Ам.долларын ханш сар шинийн баяр болох гэж байгаатай холбоотой өсч байгааг эдийн засагчид хэлж байгаа.
Сар шинийн өмнөхөн буюу жил бүрийн өдийд ам.долларын эрэлт нэмэгдэхтэй зэрэгцэн ханш нь өсдөг хэдий ч 2000 төгрөгөөс давж, бүр 2010 төгрөгт хүрч байгаагүй. Өнөөдрийн байдлаар “Найман шарга” валютын захад 2008 төгрөг, харин зарим арилжааны банкны ханшаар 2010 төгрөгтэй тэнцэж байна.
Ам.долларын ханш ийн өсч буй шалтгааныг эдийн засгийн шинжээчид АНУ-ын Холбооны нөөцийн банкнаас бодлогын хүүгээ нэмснээс гадна дэлхийн томоохон худалдан авагч Хятадын эдийн засгийн өсөлт саарч байгаа нь түүхий эдийн үнэ буурах шалтгаантай холбон тайлбарлаж байгаа юм. Ялангуяа Монголын нүүрсний томоохон худалдан авагч Хятадын эдийн засаг сайнгүй байгаа нь манайд ам.долларын ханш өсөх голлох шалтгаан болоод буй гэх.
Гэхдээ төгрөгийн ханш ам.долларын эсрэг 6 хувь, юанийн эсрэг 1.6 хувиар тус тус суларсан ч рублийн эсрэг 15.6 хувь, еврогийн эсрэг 6.4 хувиар тус тус чангараад байна.
Ам.долларын ханш огцом өсч 2008 төгрөгт хүрсэн нь түүхэнд байгаагүй өндөр ханш болоод байна. Үүний шалтгааныг Холбооны нөөцийн банкны шийдвэртэй холбоотой гэж эдийн засагчид үзэж байгаа гэнэ. Учир нь өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард Холбооны нөөцийн банк бодлогын хүүгээ өсгөсөн юм. Цаашид ч мөнгөний бодлогоо алгуур хатууруулах магадлал өндөр байгаа юм байна. Энэ нь ам.долларын ханш дэлхий даяар чангарах нөхцөлийг бүрдүүлжээ. Үүнээс гадна хэд хэдэн шалтгаан нөхцөл байгааг дэлгэрэнгүйгээр нь та өнөөдрийн “Өдрийн сонин”-оос унших боломжтой.
Монголбанкны Мөнгөний бодлогын зөвлөл 2015 оны
арванхоёрдугаар сарын 22-ны өдрийн хуралдаанаар мөнгөний Бодлогын хүүг 1 нэгж
хувиар бууруулж 12 хувь болгох шийдвэр гаргажээ. Бодлогын шийдвэр нь өнөөдрөөс буюу 2016 оны 1 дүгээр
сарын 14-ны өдрөөс эхлэн мөрдөгдөж байгаа юм байна. Хэрэглээний үнийн индексээр илэрхийлсэн жилийн инфляци 2015 оны 11
дүгээр сарын эцэст 2.9 хувь болж, сүүлийн 5 сарын турш зорилтот түвшнээс
доогуур байгаа, цаашид ч нийлүүлэлтийн гаралтай инфляци нам, тогтвортой байхын
зэрэгцээ эрэлтийн шалтгаантай инфляцийн дарамт бага түвшинд байх төлөвтэй гэж үзсэн
нь мөнгөний бодлого тэлэх орон зайг нэмэгдүүлж байгаа юм байна.
Дунд хугацаанд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт
сэргэх, тогтвортой байх эерэг хандлагууд бий болж байгаа нь макро эдийн засгийн
гадаад тэнцвэрийг дэмжихээр байна гэж зөвлөлөөс дүгнэсэн байна.
Мөнгөний бодлогын төлөвийг алгуур зөөлрүүлэх
энэхүү шийдвэр нь мөнгө, зээлийн өсөлт, хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалт болон
эдийн засгийн идэвхжилийг дэмжихэд эергээр нөлөөлөх юм.
Өнөөдрийн гадаад валютын дуудлага худалдаагаар банкууд 1996.0-1999.90 төгрөгийн ханшаар 23.2 сая ам.доллар худалдан авах, 304.0-304.25 төгрөгийн ханшаар 3.5 сая юань худалдан авах, 306.0 төгрөгийн ханшаар 0.5 сая юань худалдах санал тус тус ирүүлсэн бөгөөд Монголбанк 1998.49 төгрөгийн хаалтын ханштайгаар 10.7 сая ам.долларыг ялгаатай ханшаар хийх арилжааны хэлбэрээр нийлүүлэв.
Энэ өдрийн ээлжит гадаад валютын своп, форвард хэлцлээр банкууд 77.34 сая ам.доллар худалдан авах төгрөгийн своп хэлцэл, 3.0 сая ам.доллар худалдах ам.долларын своп хэлцэл тус тус байгуулах санал ирүүлж, Монголбанк саналуудыг 100 хувь биелүүлэв.
Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль хэрэгжиж эхлээд гурван жилийг ардаа орхисон. Энэ хугацаанд Засгийн газар гурав дахь Хөрөнгө оруулалтын гэрээг “Монполимет” болон “Монцемент Билдинг Материалс” компани хооронд оны өмнөхөн байгуулсан билээ. Хөрөнгө оруулагч “Монполимет” компани Дорноговь аймгийн Өргөн сум дахь “Монцемент” төсөлд 463.4 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгээд байгаа ажээ. Төслийн хүрээнд Дорноговь аймгийн Өргөн суманд 375 шинэ ажлын байр бий болж, 220 айлын орон сууцны хотхон, хүүхдийн цэцэрлэг, худалдааны төв барих юм байна. Жилд нэг сая тн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай тус үйлдвэр өнгөрсөн наймдугаар сард нээлтээ хийж, Ерөнхий сайд оролцсон юм. “Монцемент” үйлдвэр нь жилд нэг сая тн цемент үйлдвэрлэхээс гадна 984 мянган тонн чулуунцар, 100 мянган тонн шохой үйлдвэрлэх боломжтой. Тиймээс уг төсөлд нийт 512.2 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт шаардлагатай байгаа аж. Үүнээс 90 хувийг “Монполимет” компани санхүүжүүлээд байгаа бол үлдсэн 48.8 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагын санхүүжилтээр шийдвэрлэх юм байна.
Хөрөнгө оруулалтын гэрээний хугацаанд “Монцемент” үйлдвэр улсын төсөвт жилд 21.8 тэрбум төгрөг, нийт 458.1 тэрбум төгрөгийн орлого төвлөрүүлэхээр тусгагджээ.
Японы ерөнхий сайд Шинзо Абегийн Засгийн газар өнөөдөр /XII.24/ ирэх 2016 оны улсын төсвийг хэлэлцэн баталжээ. Японы ирэх оны улсын төсөв 96.72 их наяд иен буюу ойролцоогоор 800 тэрбум ам.доллар байхаар баталсан байна. Тус улсын өнгөрч буй 2015 оны улсын төсөв 96.3 их наяд иен юм.
Японы улсын төсөвт хурдацтай нэмэгдэж буй хүн амын насжилтын улмаас нийгмийн халамжид илүү мөнгө зарцуулахаар тусгасан байна. Мөн Шинзо Абегийн засгийн газар улсын төсөвт цэргийн зардлыг таван их наяд иен байхаар тусгажээ.
Японы ирэх оны улсын төсвийн нэлээд хувийг татварын орлогоос бүрдүүлэхээр төлөвлөсөн аж. Японы татварын орлого 57.6 их наяд иенд хүрснээр улсын зээлийн хэмжээг 2008 оноос хойш хамгийн бага түвшинд хүргэн багасгах боломжийг олгосон байна.
Монголын банкны холбооны “Шилдэг банкир” цол хүртсэн “Голомт” банкны Зээл хариуцсан дэд захирал Т.Нямсүрэнтэй ярилцлаа.
–Шилдэг банкир болсонд тань баяр хүргэе. Энэ цолыг мундаг банкирт олгодог байх л даа?
– Баярлалаа. Би 2001 онд МУИС-ийг банкны эдийн засагч мэргэжлээр төгсөөд, түүнээс хойш “Голомт” банкинд тасралтгүй ажиллаж байгаа юм. Ер нь нэг их мундаг гэдэг утгаараа биш, тогтвортой ажилласан гэж үнэлсэн хэрэг болов уу. Ажилтан нь тогтвортой сайн ажиллана гэдэг нь банк өөрөө тогтвортой хөгжиж, хүмүүсээ өсөн дэвжих боломжоор хангасан орчинтой гэсэн үг.
-“Байлдагчийн халаасанд генералын мөрдөс бий” гэдэг шиг 14 жилийн хугацаанд захирал болтлоо дэвшинэ гэхээр танай банкинд карьерын үе шатууд тодорхой байдаг гэсэн үг үү?
-Ер нь “Голомт” банкинд тогтсон тодорхой соёл бий. Банкинд бүтцийн өөрчлөлт хийгдэж, шинээр эрсдэлийн удирдлага гэдгийг төлөвшүүлж байхад зээлийн эдийн засагчаар орж байлаа. Түүнээс хойш зээлийн эрсдэлийн чиглэлээр ажиллаж байгаад, зээл хариуцсан дэд захирал хүртлээ дэвшсэн. Ховдод дунд сургууль төгсөөд, Улаанбаатарт орж ирсэн юм. МУИС-ийг онц төгсөөд, “Би эдийн засагч хийнэ” гэсэн бодолтой байв. Энэ үед “Эдийн засагч авна” гэсэн зар “Голомт” банк гаргаж таараад, миний зорилготой нийцээд ажилд орсон юм. Олон шатны шалгалт өгч, ярилцлагад орсон. Надад ирээдүйд боломж олгох ажлын байр байсан учраас “Голомт” банкийг сонгосон юм. Бүх юм нээлттэй, тогтсон соёлтой, ямар ч хүн карьер хийж болдог байгууллага гэж боддог. Эрсдэлийн удирдлагын алба гэж байлаа. Дараа нь манай алба хэлтэс болсон. Эхлээд албаны ахлах, дараа нь хэлтэс болоход хэлтсийн ахлах болсон. Манай хэлтэс газар болоход би газрын захирал болсон. Энэ хугацаанд хүн өөрөө л хичээгээд, хамт олныхоо нэг хэсэг байж чадвал карьер нь нээлттэй байдаг, энэ банкинд. Банкинд ажиллахын тулд банкны эд эс бүхнийг мэддэг байх шаардлагатай. Анх нягтлан бодогч хийхгүй, заавал эдийн засагч болно гэж боддог ч буруу байж гэж сүүлд бодсон. Мөнгө тоолж үзэж, 100 сая төгрөг хэр их хэмжээний мөнгө гэдэг мэдрэмжээс банкир хүний ажил эхлэх учиртай. Намайг тэр үед ажилд авсан ахлах мэргэжилтэн сайн хүн таарсан. “Банкир болох гэж байгаа бол банкаа мэдэж байх ёстой” гээд намайг эхний хэдэн сар салбар руу явуулж, мөнгө тоолох ажлаас эхлээд сургасан. Гурван жил ажиллаад, хүн банкаа, өөрийгөө, авьяас чадвараа аль хэсэгт тохирохоо илүү мэдэрдэг юм билээ. Эхлээд хүн өөрийгөө нээхэд хугацаа шаарддаг юм байна. Өөрийнхөө мөн чанарт тохирсон ажлаа хийх учиртай. Ярьж чаддаг хүн бол харилцагч татаж ирэх хэрэгтэй. Ярих чадвар сул бол ард суугаад, тоогоо бодоод, над шиг ажил хийх хэрэгтэй болов уу. Банк гэдэг нэг хаалгаар орж байгаа ч маш олон ажлын байр бий. Өөрийнхөө мөн чанарт тохирсон ажил дээр хүн гялалзаж чадна.
–Компанийн нийгмийн хариуцлагын тухай их ярьдаг. Тухайлбал өрхийн үйлдвэрлэл явуулж, амьжиргаагаа залгуулж байгаа эмэгтэй байлаа гэхэд танайхаас зээл авч чадах уу?
-Анх энэ банкийг байгуулсан хүмүүсийн гаргаж тавьж байсан зорилго, философийг уншиж байхад нэг номерт нийгмийн хариуцлага гэдэг юмыг тавьж байжээ. Зээлийн бодлого дээр гэхэд л бид архи, согтууруулах ундааны үйлдвэрлэлийг дэмжихгүй гэх мэтээр тэр үед нийгмийн хариуцлага гэдэг үгээр илэрхийлээгүй ч ийм санаа нэвт шингэсэн байдаг. Одоо бол банкны систем маш сайн хөгжсөн. Нийгмийн хариуцлагыг янз бүрийн хэлбэрээр хэрэгжүүлж байгаа. Бид арилжааны банкны тогтвортой санхүүжилтийн бодлого гаргаад, тэрэндээ манлайлж оролцдог. Тогтвортой санхүүжилтын бодлогын мөн чанар юу гэхээр заавал ашгийн төлөө улайрахгүй. Тухайлбал, уул уурхайд санхүүжилт өгөхдөө тогтвортой эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих санхүүжилт хийх, өөрөөр хэлбэл байгаль орчинд халгүй үйлдвэрлэлд хөрөнгө оруулалт хийхийн тулд байгаль орчинд халгүй байх стандарт хангах тодорхой шаардлага тавьдаг. Эмэгтэйчүүдийн тухай их яригддаг. Гадны сангууд ч та нар эмэгтэйчүүдийн үйлдвэрлэлийг, эмэгтэй эзэдтэй компаниудыг яаж дэмждэг юм бэ. Хэрэв дэмжиж байвал хамтарч ажиллана гэх тохиолдол ч байна. Угаасаа манай эдийн засагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа байгууллагууд ихэнхи нь эмэгтэй эзэнтэй, захиралтай болохоор эмэгтэй, эрэгтэй гэж ялгаад байдаггүй. Гэхдээ гар үйлдвэрлэл, өрхийн үйлдвэрлэл дээр ажиллаж, аж ахуйгаа авч яваа эмэгтэйчүүдээ тогтвортой санхүүжилтын бодлогын хүрээнд дэмжихээр төлөвлөсөн ажлууд бий. Манайх ер нь Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сан, ЖАЙКА гэх мэт олон байгууллагатай хамтарч ажилладаг. Хямд эх үүсвэртэй зээлүүдийг хамгийн сайн дамжуулан зээлдүүлэгч банк. Зээлдэгч гэдэг баялаг бүтээгчид. Бид зээл олгохдоо энэ хүн нэмүү өртөг бүтээж чадах уу гэдгийг л хардаг. Өрхийн үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа хүмүүс банкны данс төдийлөн ашиглахгүй байсан ч бидэнд энэ хүн ийм хэмжээний юм үйлдвэрлээд, ийм хэмжээний ашиг олдог юм байна гэдгийг тооцдог арга бий.
–Т.Нямсүрэнгийн нэг өдөр яаж өнгөрдөг вэ?
-Өглөө босоод, нүүр амаа янзлаад, хүүгийнхээ авч явах хоолыг бэлтгэдэг. Багыгаа тэврээд гарна. Хүүхдээ цэцэрлэгт аваачиж өгөөд 8.30 гэхэд ажил дээрээ ирдэг. Программаа нээгээд, өчигдрийнхөө ажлын үр дүнг харна. Тоонуудаа харчихаад, ажлын эхний өдөр бол долоо хоногийн ажлаа нарийвчилж төлөвлөөд, хаалгаа онгойлгож, хүмүүсээ нэг нэгээр дуудаж эхэлнэ дээ.
–Таны удирдлагад хэдэн хүн ажилладаг вэ?
-Зээлийн газрын 31 ажилтан бий. Зээлийн газрын үйл ажиллагаанд оролцогчид шууд бус удирдлагад ажиллана. Нэг мэдэхэд үдийн цайны цаг болчихно. Орой 19 цагаас өмнө ажлаасаа гарна гэж байхгүй.
–Энэ хугацаанд сурч амжив уу?
-Сурсан. 2007 он хүртэл зогсоо зайгүй ажилласан. Нэг эргээд харсан чинь сурсан мэдсэнээ ахиулах хэрэгтэй болсон байв. СЭЗДС, БНСУ-ын Хандоны их сургуультай хамтраад магистрын хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг. Монголдоо сураад, Солонгост очиж диплом авдаг. Тэр хөтөлбөрт хамрагдаад, Бизнесийн удирдлагын мастер Хандонд хийсэн. Одоо бол онлайн сургалтууд ч их байна. Ажлаа хийнгээ сурч болно. Банк маш олон сургалтад хамруулна л даа. Нэг стандарт гарахад л “За, чи явж сургалтанд суугаад ир” л гэдэг.
–Сургалт гэснээс хамгийн сүүлд уншсан ном, сонссон хөгжмийнхөө тухай яриач?
-Ном нэлээд уншина. Хамгийн сүүлд хөвгүүдтэй ээжүүдэд зориулсан ном уншсан. Хоёр хүүтэй болохоор эрэгтэй хүүхдүүд сахилгагүй. Их дэлгүүрээс хэрэг болгож ийм ном авч уншсан. Ер нь бол хөгжим гэхээсээ яруу найраг их сонсоно. Бүүр их ядарсан үедээ А.Эрдэнэ-Очирын “Голын тохой дээр” шүлгийг сонсч, амралт авдаг.
Б.ЭГШИГЛЭН
Газрыг
эдийн засгийн эргэлтэд оруулахын тулд Газрын харилцаа, геодези, зураг зүйн
газар газрын цахим биржийг ажиллуулахаар болжээ. Ингэснээр иргэн, байгууллага
ямар ч хүндрэлгүйгээр аль ч улсаас, гэр, ажлаасаа онлайнаар буюу цахим
хэлбэрээр газрын дуудлага худалдаа, газрын биржийн худалдаанд оролцох эрх нь
нээлттэй болно гэж албаны хүн хэллээ. Одоогоор газрын биржийн үйл ажиллагааг
цахим болгоход шаардагдах мэдээ материалын санг багтаасан тусгай программыг
босгох ажил Газрын харилцаа, геодези, зураг зүйн газарт хийгдэж байна. Газрын
биржээр арилжаалагдах тухайн иргэн, байгууллагын газартай холбогдох инженерийн
шугам сүлжээ, зураг төсөл, баримт бичиг бүгд дээрх программд орсон байх юм.
Энэхүү бирж Засгийн газрын журам батлагдсаны дараа албан ёсоор ажиллаж эхэлнэ.
Цаасан
бичгээр явагддаг байсан газрын харилцааг бүрэн цахимжуулахаас гадна газрын
архивыг цахим болгох юм байна. Тодруулбал, газрын үйлчилгээг иргэд заавал
харьяа дүүрэг, аймаг, сумдынхаа газрын албанд биеэр очиэ авах шаардлагагүй,
компьютерийн цаанаас авч болно. Тухайн иргэн, аж ахуйн нэгж газраа бусдад
эзэмшүүлж борлуулах гэж буй бол шинээр ашиглагдах дээрх биржийн цахимд
программд хандаж, зараа оруулж, холбогдох бичиг баримтаа файл хэлбэрээ
байршуулах юм. Ингээд иргэн, байгууллагын дуудлага худалдаагаар борлуулах
газрыг сонирхсон иргэн аж ахуй нэгж, дэнчингийн мөнгөө зарлагдсан банкны
дансанд байршуулж, холбогдох бичиг баримтаа дээрх биржийн мэдээллийн цахим
системдээ байршуулаад хамгийн дээд үнийг хэлсэн хүн зарлагдсан тухайн газраа
авах зарчмаар явдаг болох юм байна. Энэ нь интернет ашиглаж, газрыг эдийн
засгийн эргэлтэд оруулах, үнэ цэнэтэй болгох арга аж. Газрын бирж ажиллаад
эхэлбэл газартай холбоотой бүхий л мэдээллийг эрх бүхий байгууллагууд буюу
цагдаа, шүүх банк зэрэг тодорхой түвшний этгээдүүд онлайнаар мэдээллийг авч,
хянадаг болно гэж албаны хүн тодотгов.
Гашуунсухайт боомтын нүүрсний экспорт энэ оны эхний арваннэгдүгээр сарын дүнгээр 5.5 сая тонн болж, экспортын хэмжээ өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад хоёр дахин буурчээ. Харин улсын хэмжээнд нүүрсний экспортын биет хэмжээ 25 орчим хувиар буурсан байна. “Шивээ хүрэн” боомтын экспорт хэвийн үргэлжилж байгаа бол “Таван Толгой”-н бүлэг ордын экспорт буурчээ. Ингэж нүүрсний экспорт буурсан шалтгаан нь БНХАУ-ын зах зээлийн таагүй байдал нөлөөлсөн гэж шинжээчид үзэж байна. Мөн нүүрсний тээврийг автозам дээр гаргаснаар тээврийн зардал өсөж, дотоодын компаниудын өрсөлдөөн буурахад нөлөөлжээ. Энэ нь цаашид тээврийг төмөр замаар шийдэхгүй бол өрсөлдөх чадвар сайжрахгүй гэдгийн нотолгоо болж байгаа юм. Одоогоор Ганц мод боомтод нүүрс импортолдог 15 компани үйл ажиллагаа явуулж байна. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 19 компаниар буурсан дүн болохыг эх сурвалжууд мэдээллээ.