Category: эдийн-засаг

Улсын хэмжээнд Хөрөнгө, орлогын мэдүүлэг хүлээн авах ажлыг энэ сарын 15-ны өдөр албан ёсоор дуусгасан. Урьдчилсан дүнгээр төрийн болон нутгийн захиргааны нийт 109 байгууллагаас ирүүлсэн дүнгээр 39940 мэдүүлэг гаргагч 2015 оны мэдүүлгээ шинэчлэн бүртгүүлсэн бөгөөд энэ нь нийт бүртгүүлэх ёстой албан хаагчдын 99.7 хувь юм.

Харин Авлигатай тэмцэх газарт мэдүүлгээ бүртгүүлэх үүрэгтэй төрийн өндөр болон тэдгээртэй зэрэг зиндаа адилтгах 269 албан тушаалтан бүгд буюу 100 хувь бүртгүүлжээ. Энэ жилийн мэдүүлгийн бүрдүүлэлтийн хувьд Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүний өөрчлөлттэй холбогдуулан зарим төрийн байгууллагад халаа сэлгээ ихээхэн хийгдсэн. Авлигын эсрэг хуулийн дагуу холбогдох төрийн байгууллагууд хоёрдугаар сарын 15-ны өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Авлигатай тэмцэх газарт тайлан мэдээг ирүүлэх үүрэгтэй бөгөөд албан ёсны дүн мэдээг ирэх гуравдугаар сарын нэгний өдөр улсын хэмжээнд гаргана.

Өнөөдрийн байдлаар арилжааны банкуудад нэг ам.долларыг зарах ханш 2028 төгрөг байна. Сүүлийн нэг сарын хугацаанд долларын ханш огцом өссөөр ийн 2028 төгрөгт хүрлээ.

“Өнгөрсөн 12 дугаар сард АНУ-ын Холбооны нөөцийн банк бодлогын хүүгээ өсгөсөнтэй холбоотой. Цаашид ч мөнгөний бодлогоо алгуур хатууруулж болзошгүй байгаа. Энэ нь ам.долларын ханшийг дэлхийн бусад валютын эсрэг чангарахад хамгийн их нөлөөлж буй. Мөн дэлхийн томоохон худалдан авагч Хятад улсын эдийн засгийн өсөлт саарсан нь түүхий эдийн үнийн уналтыг эрчимжүүлж, хөрөнгө оруулалтын зүг чигийг өөрчилсөн” гэж Төв банк тайлбарласан юм.

Эдийн засагчдын зүгээс Монгол Улсад орж ирэх хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх хандлага ажиглагдаагүй учир ам.долларын ханш ийнхүү өссөн хэвээр байх болно гэж үзэж байгаа. Энэ оны улсын төсөвт нэг ам.долларыг 2030 төгрөг байхаар тооцсон билээ.

Улсын бүртгэл, статистикийн ерөнхий газраас өнөөдөр 2016 оны эхний нэг сарын улс орны нийгэм, эдийн засгийн тоон үзүүлэлтийн талаар мэдээлэл хийлээ.

Монгол Улсын мөнгөний нийлүүлэлт энэ оны нэгдүгээр сарын эцэст 9.9 их наяд төгрөг болж өмнөх сарынхаас191.7 тэрбум төгрөгөөр, өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 4.4 хувиар буурчээ. Гүйлгээнд гарсан бэлэн мөнгө 713.8 тэрбум төгрөг болж, өмнөх сарынхаас 7.1 тэрбум төгрөгөөр өсч, өнгөрсөн оны нэгдүгээр сарын эцэстэй харьцуулахад 18.6 тэрбум төгрөгөөр буурсан байна.

Харин аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд олгосон нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл 11.8 их наяд төгрөгт хүрчээ. Хугацаа хэтэрсэн зээлийн өрийн үлдэгдэл 922.2 тэрбум төгрөг болсон аж. Банкны системийн хэмжээгээр чанаргүй зээл 872.9 тэрбум төгрөг болж, өнгөрсөн оноос 215.5 тэрбум төгрөгөөр өссөн. Улсын нэгдсэн төсвийн зарлага, эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ энэ оны нэгдүгээр сард 415 тэрбум төгрөг болж, улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн нийт тэнцэл 79.8 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарчээ.

Харин өрхийн сарын дундаж мөнгөн орлого өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр улирлын судалгааны дүнгээр 848.8 мянган, зарлага 858.6 мянган төгрөг болж, өнгөрсөн оныхоос орлого нь 123.4 мянган төгрөгөөр буурсан байна.

Нийгмийн халамжийн тэтгэмж, тэтгэвэр авах иргэний тоо 31.4 мянгаар нэмэгдэж, тэдэнд олгосон тэтгэврийн хэмжээ 2.4 тэрбум төгрөгт хүрсэн. Харин ажилгүйдлийн тэтгэмж авах иргэдийн тоо нэмэгдэж, энэ оны нэгдүгээр сарын байдлаар хоёр тэрбум 194.7 сая төгрөгийг ажилгүйдлийн тэтгэмжээр дамжуулж авсан байна. Мөн бүртгэлтэй ажилгүй иргэд 34.6 мянга болж, өнгөрсөн оны энэ үеэс 1.2 мянган хүнээр буурсан ч өмнөх сарынхаас 1.8 мянган хүнээр нэмэгдсэн. Уул уурхайн салбар дахь гадаад шууд хөрөнгө оруулалт зогссон нь ажилгүй иргэдийн тоог нэмэх нэг шалтгаан болсон ба улсын эдийн засаг саармагжиж, аж ахуйн нэгжүүд орон тооны цомхотгол явуулсан нь ажилгүй иргэдийн тоог нэмжээ. Ажил хайсан иргэдийн 53.1 хувь буюу 624.6 мянган нь эрэгтэйчүүд байна.

Уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарт нүүрс, цайрын баяжмал, хайлуур жонш, төмрийн хүдэр, бутармал чулуу зэрэг бүтээгдэхүүний олборлолт 25.3-91.2 хувиар буурчээ. Харин боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарт цемент, хивс, төмөр бетон эдлэл, вакуум цонх, хаалга, тамхи, металл бэлдэц, ган төмөр хийц зэрэг гол нэрийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 1.0-99.8 хувиар буурсан байна.

Монголбанкны албан ханшаар нэг ам.доллар 2019.42 төгрөгт хүрлээ. Харин арилжааны банкуудад нэг долларыг зарах ханш 2024 төгрөгтэй тэнцэж байна. Ноён долларын ханш оны сүүлээр 2000 төгрөгийг давсан. Тэгвэл он гарсаар сүүлийн нэг сар гаруй хугацаанд долларын ханш ийнхүү төгрөгийн эсрэг хүчээ авч байна. Тодруулбал, оны эхэнд 2003 төгрөгтэй тэнцэж байсан ханш өнөөдөр ийнхүү 16 төгрөгөөр өсчээ.

Манай улсын эдийн засаг улирлын мөчлөгтэй гэдгийг судлаачид онцолдог. Өөрөөр хэлбэл, жил бүрийн нэгээс дөрөвдүгээр сард эдийн засаг идэвхждэг. Энэ үед компаниуд ирэх жилийн төлөвлөгөөгөө гаргаж, төлөвлөгөөнийхөө дагуу холбогдох хөрөнгө оруулалт, худалдан авалт болон зээлээ авч эхэлдэг. Үүнтэй холбоотойгоор жилийн энэ үед инфляци өсөх хандлагатай байдаг. Өнгөрсөн жилүүдэд нэг, хоёрдугаар сарын инфляци 3-5 хувьд хүрэх тохиолдол элбэг байлаа. Хоёрдугаар сард цагаан сарын баяр тохиодог нь иргэдийн эрэлтийг ч бас нэмэгдүүлснээр инфляцийн өсөлтийн багагүй хувийг бүрдүүлдэг.

Гэхдээ ам.долларын эсрэг төгрөгийн ханш цаашдаа харьцангуй тогтворжих нөхцөл бүрдсэн гэдгийг эдийн засагчид онцолж байна. Тодруулбал, Монголбанкинд тушаагдах алтны хэмжээ нэмэгдсэн. Үүнийг дагаад валютын нөөц өсч буй. Түүнчлэн төлбөрийн тэнцэл 2015 оны жилийн дүнгээрээ 150 орчим сая ам.долларын алдагдалтай гарчээ. Өмнө нь энэ алдагдал сард 300 сая ам.долларт хүрдэг байсан юм

Тэгвэл энэ удаад нөлөөлөл инфляциар бус ханшаар дамжин харагдаж байна. Төв банк он гарсаар бодлогын хүүг 13 хувиас 12 хувь болгож бууруулсан. Мөн орон сууцны ипотекийн зээлийн хүүг бууруулах гэх зэрэг эрэлтийг дэмжсэн бодлогууд яригдах болсон. Үүнтэй холбоотойгоор ханшид түр зуурын дарамт ирж байх боломжтой гэдгийг эдийн засагчид онцолж байна.

Нөгөөтэйгүүр улсын төсөвт ам.долларын ханшийг 2030 төгрөг байхаар тусгасан. Энэ нь нэг төрлийн хүлээлтийг бий болгосноор долларын ханшийг өсөхөөс нь өмнө худалдан авах хүмүүс нэмэгдсэн гэнэ. Мэдээж нийлүүлэлтээс давсан эрэлт үүсэх үед аливаа бараа, бүтээгдэхүүний үнэ өсдөг. Доллар бас нэг төрлийн бүтээгдэхүүн учраас эрэлт нэмэгдэхтэй зэрэгцээд, үнэ нь өсч буй хэрэг.

Гэхдээ ам.долларын эсрэг төгрөгийн ханш цаашдаа харьцангуй тогтворжих нөхцөл бүрдсэн гэдгийг эдийн засагчид онцолж байна. Тодруулбал, Монголбанкинд тушаагдах алтны хэмжээ нэмэгдсэн. Үүнийг дагаад валютын нөөц өсч буй. Түүнчлэн төлбөрийн тэнцэл 2015 оны жилийн дүнгээрээ 150 орчим сая ам.долларын алдагдалтай гарчээ. Өмнө нь энэ алдагдал сард 300 сая ам.долларт хүрдэг байсан юм. Тэр хэрээр Монголын зах зээлээс доллар гадагшилж, дотоодод долларын хомсдол үүсдэг байсан гэсэн үг.

Төв банкныхны тайлбарлаж буйгаар төв банк өнгөрсөн хугацаанд ханшаар дамжуулан төлбөрийн тэнцлийн хүндрэлийг эерэг тал руу нь өөрчилж чаджээ. Тэр хэрээр цаашдаа ханш дээр огцом хүндрэл бий болох магадлал буурсан гэж байгаа юм.

Товчхондоо бол энэ удаагийн ханшийн өөрчлөлт эдийн засгийн улирлын мөчлөгтэй холбоотой эрэлтээс үүдсэн түр зуурын өсөлт аж.

Албан тушаалтнуудын хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг жил бүрийн хоёрдугаар сарын 15-ны дотор авдаг уламжлалтай. Энэ жилийн хувьд сар шинийн баярын амралт болон долоо хоногийн амралтын өдөртэй үргэлжлэн олон хоногоор амарч байгаа. Тиймээс Авлигатай тэмцэх газрын нэр бүхий ажилтан, албан хаагчид сар шинийн өдрүүд болон амралтын өдрүүдэд албан тушаалтнуудын хувийн ашиг сонирхлын болон хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийг бүртгэн, хүлээж авч байгаа ажээ.

Авлига, ашиг сонирхлын зөрчлийн эсрэг хууль тогтоомжид заасны дагуу албан тушаалтнуудаас хувийн ашиг сонирхлын болон хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийг бүртгэх, хүлээн авах, хянах үйл ажиллагааг Авлигатай тэмцэх газар улсын хэмжээнд хоёрдугаар сарын 15-ныг хүртэл авна. Амралтын өдрүүдэд та Авлигатай тэмцэх газрын Хяналт шалгалт, дүн шинжилгээний хэлтсийн ажилтнууд тусгай хуваарийн дагуу ажиллах бөгөөд тэдэнтэй 70112468, 70112469, 70112499 дугаарын утсаар холбогдож, заавар зөвлөгөө авч болох юм. Түүнчлэн хувийн ашиг сонирхлын болон хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийн цахим бүрдүүлэлтийн https://meduuleg.iaac.mn системийг 24 цагийн турш ажиллуулна.

Мэдүүлэг гаргагчид хоёрдугаар сарын 13, 14-ний бямба, ням гарагт хувийн ашиг сонирхлын болон хөрөнгө, орлогын мэдүүлгээ бүртгүүлэх боломжтой юм.

Жил бүрийн нэгүгээр сарын 1-нээс хоёрдугаар сарын 15-ны өдөр хүртэлх хугацаанд төрийн албан хаагчид хувийн ашиг сонирхлын болон хөрөнгө, орлогын мэдүүлгээ шинэчлэн бүртгүүлэх хуультай. Авлигатай тэмцэх газар уг ажлыг зохион байгуулж байна. Өнөөдрийн байдлаар мэдүүлгийн бүрдүүлэлтийн явц байдал 91.2 хувьтай байгаа аж. Тодруулбал, нийт 40031 хүн мэдүүлгээ шинэчлэн бүртгүүлэхээр байгаа. Энэ жилийн хувьд Авлигатай тэмцэх газарт мэдүүлгээ бүртгүүлэх төрийн өндөр болон тэдгээртэй зэрэг зиндаа адилтгах 270 албан тушаалтан байна. Өчигдрийн байдлаар тэдгээрийн 171 нь мэдүүлгээ бүртгүүлжээ. Эдгээрээс 47 нь УИХ-ын гишүүн байгаа аж. Хуулийн хугацааг сунгах боломжгүй. Тиймээс сар шинийн өдрүүдэд тусгай хуваарийн дагуу ажиллах юм байна. АТГ-ын зарим албан хаагчид 6, 7, 13, 14-ний бямба, ням гаригт ажиллах аж. Мөн цахим бүрдүүлэлтийн www.meduuleg.iaac.mn системийг 24 цагийн турш ажиллуулж байгаа гэнэ.

2016 оны хоёрдугаар сарын 02-ны өдрийн Монголбанкны гадаад валютын дуудлага худалдаагаар банкууд 2009.00-2015.05 төгрөгийн ханшаар 64.85 сая ам.доллар худалдан авах, 304.36-305.00 төгрөгийн ханшаар 26.5 сая юань худалдан авах санал тус тус ирүүлсэн бөгөөд Монголбанк 2014.35 төгрөгийн нэг ханшаар 20.0 сая ам.доллар, 304.8 төгрөгийн хаалтын ханштайгаар 5.5 сая юанийг тус тус нийлүүлэв.

Мөн өдрийн ээлжит гадаад валютын своп, форвард хэлцлээр банкууд 5.45 сая ам.доллар худалдан авах төгрөгийн своп хэлцэл, 30.0 сая ам.доллар худалдах ам.долларын своп хэлцэл байгуулах саналыг тус тус ирүүлсэн бөгөөд Монголбанкнаас нийт 5.45 сая ам.доллар худалдан авах төгрөгийн своп хэлцэл байгуулах саналыг 100 хувь биелүүлж, Монголбанкинд 30.0 сая ам.доллар худалдах ам.долларын своп хэлцэл байгуулах саналыг биелүүлээгүй болно.

УИХ-аас
2016 оны нэгдүгээр сарын 19-ний өдөр Иргэний хууль, Үл хөдлөх эд хөрөнгийн
барьцааны тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг баталснаас хойш нийт 11
банк 1,129 зээлдэгчид 68.5 тэрбум төгрөгийн орон сууцны ипотекийн зээл шинээр
олгохоор шийдвэрлэсэн байна. Үүнээс зургаан банк 300 зээлдэгчид 15.9 тэрбум
төгрөгийн орон сууцны ипотекийн зээл олгосон хэмээн Монголбанк мэдээллээ.

УИХ-ын 2015 оны 108 дугаар тогтоолд заасан 2015 оны улсын төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн хавсралтад заасан, бодит гүйцэтгэл нь 2016 оны нэгдүгээр сарын 1-ний байдлаар 80-аас дээш хувьтай хэрэгжиж байгаа, гэрээний дагуу үлдэгдэл төлбөр бүхий, мөн “Барих-шилжүүлэх” концессын хэлбэрээр хэрэгжүүлж, ажил нь дууссан энэ тогтоолын 1-2 дугаар хавсралтад заасан төсөл арга хэмжээний төлбөрийг векселиэр баталгаажуулахыг Сангийн сайдад зөвшөөрлөө.

Векселиэр баталгаажсан хөрөнгө, векселийн хүүгийн зардлыг холбогдох хууль, тогтоомжийн дагуу 2017 оны Улсын төсвийн төсөлд тусгахыг Сангийн сайд Б.Болор, төсөл арга хэмжээний санхүүжилтийг вексель эзэмшигчдэд олгохыг холбогдох төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарт даалгалаа.

Хувь хүний орлогын албан татварын /ХХОАТ/ тухай
хуулийн дагуу иргэд анх удаа өөрийн болон банк, санхүүгийн байгууллагын авсан
зээлийн хөрөнгөөр амьдран суух зориулалтаар орон сууц худалдаж авах буюу байшин
барьсан бол, мөн их, дээд сургуулийн бакалаврын түвшний өдрийн ангийн оюутны сургалтын төлбөрийг төлсөн бол
тодорхой хэмжээний буцаан олголт авдаг юм.

Татварын хөнгөлөлт эдлэх хүсэлтэй иргэд тусгайлан
заасан материалыг бүрдүүлэн харьяа дүүргийнхээ Татварын албанд тухайн жилийнхээ
хоёрдугаар сарын 15-ны дотор хандаж, тайлангаа өгдөг. Бүрдүүлэх материал нь
анхны жил болон дараагийн жил гэж ялгагдан, харилцан адилгүй байдаг. Орон сууц
болон байшин барьсан тохиолдолд тухайн зарцуулсан хөрөнгийн 30 сая хүртэлх
төгрөгийн 10 хувьтай тэнцэх төгрөгийн буцаан олгодог. Өөрөөр хэлбэл иргэд 70
сая төгрөгөөр байр худалдаж авсан ч хуулийн дагуу 30 хүртэлх сая төгрөгийн 10
хувь буюу 3 сая төгрөгийг буцаан авна гэсэн үг юм. Ингэхдээ иргэн тайлан
мэдүүлсэн жилд төлсөн татварынхаа хэмжээтэй тэнцэх төгрөгийг буцаан авдаг учир
энэ мөнгийг нэг дор эсвэл хэд хэд хуваан авдаг.

Сургалтын төлбөр төлөлтийн хөнгөлөлтийн тухайд албан татвар төлөгчийн төрсөн
болон үрчилсэн хүүхэд нь гадаад, дотоодын их, дээд сургууль, коллежид элсэн
сурч байгаа бол сургалтын төлбөрт төлсөн төлбөрөөс буцаан олгодог. Мөн оюутан
өөрөө сурч байхдаа хугацаандаа ажил эрхлэж төлбөрөө төлсөн бол буцаан олголт
эдлэнэ. Ингэхдээ сургалтын төлбөрт төлсөн мөнгөний 10 хувийг буцаан авах юм.
Жишээ нь, 1 сая 800 мянган төгрөгийн төлбөр төлсөн бол 180 мянган төгрөгийг
татвараас танд буцаан олгох аж.