Category: эдийн-засаг

Монгол Улсын Их Хурлын 2015 оны 70 дугаар тогтоолоор доор дурдсан төрийн өмчит компаниудын тодорхой хувийг хувьчлахаар болжээ.

Тухайлбал дулааны II, III, IV цахилгаан станцууд, Багануурын уурхай, Монголын Цахилгаан холбоо, Монгол Шуудан, Шивээ овоо уурхай, Төрийн банк, Монголын хөрөнгийн бирж зэрэг багтсан байна.

Эднээс одоогийн байдлаар Монгол Шуудан, Багануурын уурхайн 30 гаруй хувь хувьчлагдаад байна.

Тэгвэл мэргэжилтнүүдийн дүгнэснээр зарим хувьчлалууд цөөн хоногийн дотор зарлагдаж, хувьцааг нь жирийн иргэд гэхээсээ илүү томоохон хөрөнгө оруулагчид худалдаж авсан аж.

Тухайлбал долоодугаар сарын 1-нд “Багануур” ХК-ийн хувьцааны арилжаа зар гарснаас гурав хоногийн дараа явагдсан тул олон нийтэд мэдээлэл нь тийм ч сайн хүрээгүй гэв.

Гэхдээ УИХ-ын тогтоолын дагуу ойрын хугацаанд хувьчлагдах томоохон төрийн өмчит компаниуд бий. Иргэд эдгээр хувьчлалд оролцож үндэсний томоохон компаниудын хувьцааг эзэмших боломжтой болж байна.

Энэ талаар Хөрөнгийн биржийн Гүйцэтгэх захирал асан Д.Ангар “Төрийн өмчийн хувьчлалд оролцох хүсэлтэй иргэд аж ахуйн нэгжүүд эртнээс бэлтгэлтэй байхыг зөвлөж байна” хэмээв.

Б.МӨНГӨНСОР

Өнгөрөгч долдугаар сард ам.долларын албан ханш эдийн засгийн түүхэн дэх хамгийн дээд цэгтээ хүрсэн. Тэгвэл өнөөдөр мөн л долларын ханш өсчээ.

Зургадугаар сард 1965 төгрөгтэй тэнцэж байсан ам.доллар хоногт 0.9-10 төгрөгөөр үргэлжлэн өссөөр, өнөөдөр 2135 төгрөгтэй тэнцлээ. Монголын валют арилжааны “Найман шарга” зах дээр нэг ам.доллар 2110 төгрөгөөр зарагдаж байгаа бол арилжааны банкууд нэг ам.долларыг 2095 төгрөгөөр зарж байна.

Долларын ханш өссөөр 2.100 төгрөгт хүрчээ. Энэ ханшийн өсөлт нь АСЕМ зэрэг айлчлалуудтай холбоотой зургаадугаар сард хийгдсэн томоохон гадаад төлбөрүүдээс шалтгаалан төлбөрийн тэнцэл алдагдалтай гарснаас болжээ. Энэ оны эхний хагас жилийн байдлаар 104.8 сая ам.доллараар ашигтай байсан төлбөрийн тэнцэл 46 сая ам.долларын алдагдал хүлээжээ.

Үүнтэй зэрэгцэн валютын захад оролцогчдын хүлээлт өөрчлөгдөж төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш долоодугаар сард зургаан хувиар суларчээ.

Гэвч дунд хугацаанд ханшийн хандлагыг тайлбарлагч суурь хүчин зүйл болох төлбөрийн тэнцэл 2016 онд алдагдалгүй гарахаар байгаа гэж мэргэжилтнүүд үзэж байгаа аж.

Монголбанкны зүгээс “Валютын зах илүү тогтвортой болох нөхцөлд тохирсон хөтөлбөрийг УИХ-аар батлуулах хэрэгтэй” гэж үзэж байгаа аж.

Өнөөдрийн байдлаар Монголбанкны валютын нийт нөөц 1.27 тэрбум ам доллартай тэнцэж байгаа бөгөөд энэ нь Монгол Улсын дөрвөн сарын импортын хэрэгцээг хангах хэмжээ юм. Олон улсын стандарт хэмжээ валютын нөөц гурван сараас доошгүй импортын хэрэгцээг хангахаар тогтоосон байдаг билээ.

Монголбанкнаас богино хугацааны эрэлт, нийлүүлэлтийн зөрүүнээс үүссэн ханшийн огцом хэлбэлзлийг зөөлрүүлэх зорилгоор валютын захад тухай бүр оролцож байгаа бөгөөд энэ чиглэлийг үргэлжлүүлэн баримтлах аж.

О.ӨНӨР

Энэ жилд мөнгө гэх металлын үнэ 49 хувиар нэмэгдэж, улам ч өсөх хандлагатай байна.

Тугалга, зэс, алт зэргийн металл олборлоход дагалдагч материал нь мөнгө болдог. Мөнгө үйлдвэрлэлийн жилийн дундаж нь жилдээ 671 сая унци болдог байна. Сүүлийн 10 жилийн дотор мөнгөний саналаас эрэлт нь давсан бөгөөд тэр нь улам бүр өссөөр байна.

Сүүлийн 10 жилийн дотор мөнгөний олборлолт 2,4 хувиар унасан дүнг энэ жил харуулж байна гэж түүхий эдийн судалгаа, консалтингийн CPM Group кмпани мэдээлэв. Харин энэ үеэр мөнгөний эрэлт 1,6 хувиар нэмэгдлээ гэж CPM хэлж байна. Мөнгийг нарны зай ба цахим, гоёл болон зоос зутгахад ашиглаж байна.

Алтын бодвол мөнгө нь аж үйлдвэрлэлд хэрэглэгддэг чухал материал ба түүний хэрэглээ нь байнга нэмэгдэж байгаа. Нарны зайн хавтангийн үйлдвэрлэлийн өсөлтийн улмаас мөнгөний эрэлт эрс нэмэгдээд байгаа. 2016 онд ойролцоогоор 70 сая унци мөнгө хэрэглэгдэх бөгөөд тэр нь бүх үйлдвэрлэсэн нарны зайн 10 хувь болох гэнэ. Өмнөх жилийнхээсээ 23 хувиар их мөнгө хэрэглэх юм. АНУ-ын Эрчим хүчний мэдээллийн агентлагийн мэдээгээр нарны эрчим хүч нь жилээс жилд улам алдартай болон хүчин чадал нь 8,3 хувиар өсч байгаа гэнэ.

Нарны эрчим хүч ашиглах технологийн хөгжил хурдан өсөх хандлагатай байна. Ер нь бол дэлхий даяар нүүрс, нефть, хийн хэрэглээнээс үүсэх нүүрё хүчлийн хийн хаягдлыг бууруулахаар хичээх болсон. Нарны эрчим хүчийг ашиглах гол арга нь мөнгө оруулан бэлтгэдэг нарны зай юм. Нарны зайн фото элеметын хавтангуудад цахиурын талст үүрийн 90 хувь орчмыг мөнгөн нунтгийг ашиглан бүтээдэг.

Нэртэй хөрөнгө оруулагч Жим Рожерс түүхий эдийн барааны үнийг хэрхэн тодорхойлох талаар тайлбар хийхдээ, “Бид хэтэрхий бага эсвэл хэтэрхий их хэмжээний мөнгөтэй байна уу даа?” Одоо бол өмнө үйлдвэрлэсэн мөнгөний хэмжээ хүрэхгүйд тулсан байдал үүсээд байна гэжээ.

О.ӨНӨР

Оюутолгойн захирлаар ажиллаж байсан Эндрью Вүүдлэйгийн оронд “Рио Тинто” компанийн Хөнгөн цагааны салбарт ажиллаж байсан Армандо Торрес томилогдон өнөөдрөөс ажилдаа оржээ. Томилгооны ерөнхий жишгээр шинэ захирал урьдахаасаа бараг илүү буюу Армандо Торрес нь метал, боловсруулах үйлдвэрийн чиглэлд 25 жилийн туршлагыг хуримтлуулсан хүн гэж хэвлэлүүд онцолж байна.

“Рио Тинто”-ийн шинэ захирлаар заларсан Жан Себастьян Жак ердөө нэг сарын дараа Австрали болон Монголд тухайлан шинэ томилгоо хийлээ. Энэ нь манай намууд шиг ах дүү хань хамсаатнаа ашигтай албан тушаалд татсан томилгоо биш гэдэг нь тодорхой. Яаруу хийсэн энэ томилгоо Оюутолгойн зэсийг баяжуулахад шинэ алхаа хийх бэлтгэл байж магадгүй гэсэн өөдрөг мэдээг авчирлаа.

Бид төдийлөн анзаарахгүй байгаа ч сүүлийн жилүүдэд Оюутолгойн далд нөөцийн мэдээлэл улам баян болж байгаа нь үнэн бололтой. Харин ирээдүйн нэмэгдэх энэ боломждоо тулгаж зэсээ гаргах, боловсруулах ажил дөнгөж эхэлж байгаа. Гүний уурхайн олборлолт баяжуулалтын бүрэн хүчин чадал нь тал хувьдаа ч хангагдаагүй. Ил уурхайн олборлолтоор далд уурхайгаа тэтгэх нь эхлэл төдий байгаа гэж болохоор байгаа юм байна.

Энэ мэдээ нь Найман шарга дээр ногооны ханш өслөө гэхээр Оюутолгойгоос цутгах ам.долларыг асуудаг бидний хүлээлтэд “мөдгүй шүү” гэсэн хариулт болох юм даа. Ер нь бол гүний уурхайгаа босгохын хамт баяжуулах үйлдвэрээ зэрэг өргөтгөх шаардлага Оюутолгой дээр бий болооод байгаа бололтой. Шинэ захирлын томилгоо ч энэ чиглэлтэй холбоотой байж болох юм. Армандо Торрес нь метал, боловсруулах үйлдвэрийн чиглэлд 25 жилийн туршлагыг хуримтлуулсан гэдэг бардам тодорхойлолттой болохыг дээр өгүүлсэн. Ийн зуны халуунд Жан Себастьян Жакийн хийсэн шинэ томилгоогоор олны анхааралд дахин ороод байгаа Оюутолгой дээр улс төрийн шинэ нөхцөл байдалд тогтож ярих сэдэв. Дүгнэж цэгнэх асуудал цөөнгүй байгаа санагддаг. Заримыг энд дурдья.

“Оюутолгой” ХХК-ийн 66 хувийг “Туркуаз Хилл” эзэмшдэгийг бид мэднэ. Энэ компанийн 50.5 хувийг Рио Тинто авсан байдаг. Энэ компанийн Оюутолгой ордын үйл ажиллагааг ам.долларын хүлээлттэй уялдуулан шүүмжлэх уур амьсгал нийгэмд давамгайлдаг. Манай улс болоод хөрөнгө оруулагч хоёрын дунд татварын өр болоод хөрөнгө оруулалтын зардал хэтэрсэн зэрэг маргаан үүссэн. Энэ бол тийм онцгой зүйл биш. Хамтарсан бизнест гардаг жирийн бэрхшээл байсан гэж хөрөнгө оруулагч тал мэдэгдсээр ирсэн. Бодит байдал дээр Риогийн тал зардлаа үнэслэлгүй хэтрүүлсэн зүйл ч байсан. Ингэж зардал өссөнөөр манай нөгөө муу 34 хувьд оногдох ашиг буурч, бидний хувь хүртэх хүлээлтийн жил уртсах юм. Ийм л балай гэрээ алаг үнээний зурагтай. Эцэст нь татварын маргаан шийдэх нөхцлийг хоёр тал ярилцсаар манай хууль эрх зүйн орчны талаар ойлголцлолын зөрүү байна гэсэн цагаатгалаар үл ойлголцлолдоо цэг тавьж өнгөрсөн үед тооцоод гар барьсан.

Дубайн гэрээ шуугиан тарьж дараа нь гүний уурхайн төсөл эхэлснээр ам.долларын маш том урсгал хаалтнаас гарлаа гэж шинэчлэлийн Засгийн газар мэдэгдэж байлаа. Энэ нь Оюутолгойгоос гэнэт баяжих ээлжит том хүлээлтийг нийгэмд дахин амь оруулсан. Уул уурхайг шийдсэн Их хурлын нэг тогтоолоор амархан баяжих тухай ийм мэдэгдэл хямралд бухимдсан иргэдэд хүрэх нь хурдан. Хэсэгхэн зуурын тайвшралыг өгч, гайхалтай үйлчилдэгийг манай улстөрчид сайн мэдэрдэг болж дээ.

Ер нь өнгөрсөн 10-аад жилийг харахад манай аль ч засаг төр дэлхийн хэмжээнд яригдах Оюутолгой шиг том төсөл нь хилийн арилжаа наймаа шиг ашгаа дор нь олоод эхэлдэггүй. Удаан хугацаанд үргэлжилж өргөн хүрээг хамарч алсдаа эдийн засгийг тэлэхэд хэрэгтэй бүтээн байгуулалт үлдээх ёстойг иргэдэд ойлгуулаагүй байдаг. Харин ч сонгууль болоод хямралын үед иргэдээ тайвшруулах мэдээлэлд Оюутолгойг сайн муу талаас нь номер нэгт ашигласаар ирсэн харагддаг.

Ер нь уул уурхай тойрсон хөрөнгө оруулалт дотооддоо эсэргүүцэл ихтэй байгаа. Үүнд дэлхийн хэмжээний Оюутолгой зэрэг төслийн үр дүнг ам.долларын ханшийг буулгах түвшинд доош татсан популизм болгож, зэс нүүрсээ шууд зараад баяжих мэтээр иргэдээ төөрүүлсэн улстөрчид том буруутай. Эрдэс баялгийг гаргаж ирж мөнгө болгохын тулд уурхай босгож олборлох, баяжуулах хэрэгтэй. Баяжуулахын тулд эрчим хүч татах үйлдвэр барих. Баяжуулсанаа зарахын тулд тээвэрлэх, зам гүүр тавих болдог. Ийм харилцаа хамаарлаар хөрөнгө оруулалтын ард цогц бүтээн байгуулалт үлдэх ёстойг дурьдалгүй явж ирсэн. Үүнд зарцуулах их мөнгө, урт цаг хугацааг ам мэдэн товчилж сонгуулийн 4 жилдээ багтаж бөөн доллар оруулж ирнэ гээд амалчихдаг. Бэлэн амтай улстөрчдийн ийм гавьяагаар иргэд баялгаа зарж мөнгө олохыг талх барих шиг амархан төсөөлөх болсон. Тэд одоо ч итгэсээр. Оюутолгойгоос энэ намартаа багтаж эдийн засагт их хэмжээний доллар эргэлдэнэгэж хүлээсээр байгааг буруутгах аргагүй.

Оюутолгой компани стратегийн ордод үйл ажиллагаа явуулдгаараа онцлогтой гэдгийг бүгд мэднэ. Энд манай төр 34 хувь эзэмшдэг ба үүнд оногдох ашгаа урьдчилж зээл болгон аваад нэг сонгуулийн амлалтыг хаачихсан. Хоёр дахь бүтээн байгуулалтын гэрээгээр манай хүртэх ашиг дор хаяж 15 жилээр ухарсан байгаа.

Одоо нэгэнт дундаа орсон энэ том бүтээн байгуулалтыг улс төржүүлэлтээс холдуулж бизнес гэдэг талаас нь бодитой мэдээллийг олон нийтэд өгөх болсон санагддаг. Хавар намартаа ам.доллар өсөх бүрт Оюутолгойгоос шуудай шуудайгаар ногоон ирж ханшийг нь нам буулгана гэсэн тархи угаалт явуулдгаа одоо болих хэрэгтэй юм. Энэ гэнэн хүлээлт мухардах бүртээ хөрөнгө оруулалтыг дэндүү ахар зайд харах, гадны хөрөнгө оруулагчдад үл итгэх уур амьсгалыг ханиад томууны вирус шиг нийгэмд халдааж байгаа.

О.ӨНӨР

Монголбанкны Статистик мэдээлэл тархаах хуваарийн дагуу Төлбөрийн тэнцлийн эхний хагас жилийн урьдчилсан гүйцэтгэл 2016 оны 7 дугаар сарын 29-ний өдөр гарлаа. Энэ оны 6 дугаар сард хийгдсэн томоохон гадаад төлбөрүүдээс шалтгаалан 2016 оны эхний 5 сарын байдлаар 104.8 сая ам.доллараар ашигтай байсан төлбөрийн тэнцэл эхний 6 сарын байдлаар 46 сая ам.долларын алдагдалтай гарчээ. Үүнтэй зэрэгцэн валютын захад оролцогчдын хүлээлт өөрчлөгдсөнөөс шалтгаалан гадаад валютын эрэлт нэмэгдсэнээр төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш 7-р сард 6.1 хувиар суларсан байна.

Тодруулбал 2016 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар 1982.25 төгрөгтэй тэнцүү буюу оны эхнээс 0.7 хувиар чангараад байсан Монголбанкнаас зарласан төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш 7 дугаар сарын 28-ны өдрийн байдлаар 2068.43 төгрөгтэй тэнцүү гарсан бөгөөд энэ нь оны эхнээс 3.6 хувь, өмнөх оны мөн үеэс 4.3 хувиар тус тус суларсан үзүүлэлт юм.

Богино хугацаанд төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш ийнхүү хэлбэлзсэн ч дунд хугацаанд ханшийн хандлагыг тайлбарлагч суурь хүчин зүйл болох төлбөрийн тэнцэл 2016 онд алдагдалгүй гарахаар төсөөлөгдөж байна.

Нөгөө талаар эдийн засгийн тэнцвэрийг хангах төсөв, мөнгө, өрийн удирдлагын нэгдсэн бодлого-хөтөлбөрийг Улсын Их Хурлаар батлуулан хэрэгжүүлэх шаардлагатай бөгөөд эдгээрийн үр дүнд эдийн засгийн хүндрэлтэй байдлаас гарах, валютын зах илүү тогтвортой болох нөхцөл бүрдэнэ гэж үзэж байна. Өнөөдрийн байдлаар валютын нийт нөөц 1.27 тэрбум ам доллартай тэнцэж байна. Энэ нь Монгол улсын 4 сарын импортын хэрэгцээг хангах хэмжээ юм. Олон улсын стандарт хэмжээ валютын нөөц 3 сараас доошгүй импортын хэрэгцээг хангахаар тогтоосон байдаг.

Монголбанкнаас богино хугацааны эрэлт, нийлүүлэлтийн зөрүүнээс үүссэн ханшийн огцом хэлбэлзлийг зөөлрүүлэх зорилгоор валютын захад тухай бүр оролцож байгаа бөгөөд энэ чиглэлийг үргэлжлүүлэн баримтлахаа үүгээр мэдэгдье гэж Монголбанкны Олон нийтийн боловсрол, мэдээллийн төвөөс мэдээлэв.

О.ӨНӨР

Долдугаар сар гарсаар долларын ханш үргэжлэн өсч, төгрөгийн ханш үргэжлэн уруудсаар байгаа билээ.Тэгвэл өнөөдрийн байдлаар “Найман шарга” зах дээр ам.долларын ханш 2078 төгрөг байгаа бол арилжааны банкууд 2080-2085 төгрөгөөр зарж байна.

Сүүлийн нэг сарын дотор ам.доллараас гадна бусад улс орнуудын валют бүгд төгрөгийн эсрэг чангарсан үзүүлэлттэй байгаа аж. Тухайлбал, юань 1.5 төгрөгөөр хагас хувийн өсөлттэй байгаа бол иен 26 мөнгө, евро 2293 төгрөгтэй тэнцэж байна. Голлох валютууд дундаас хамгийн бага өсөлт үзүүлсэн нь ОХУ-ын рубль байгаа ба 11 мөнгөөр нэмэгджээ.

Энэ оны зургаадугаар сарын сүүлээр 1965 төгрөгтэй тэнцэж байсан долларын ханш долоодугаар сараас эрчимтэй үргэжилсэн өсөлт үзүүлж, өнөөдрийн байдлаар арилжааны банкууд нэг ам.долларыг 2080-2081 төгрөгөөр зарж байна. Харин “Найман шарга” дээр нэг ам.доллар 2078 төгрөгтэй тэнцлээ. Долларын ханшийн өсөлтийн шалтгаан нь нийлүүлэлтийн хомсдол гэдгийг эдийн засагчид өмнө нь хэлж байсан. Цаашдаа ч энэхүү өсөлд явагдах магдлалтай хэмээн мэргэжлийн шинжээчид хэлж байна.

Өнгөрсөн зургаадугаар сард нэг ам. доллар 1965 төгрөгтэй тэнцэж байсан бол өнөөдрийн байдлаар буюу долдугаар сарын 27-ны байдлаар нэг ам.доллар 2070 төгрөгтэй тэнцлээ.Тодруулбал, арилжааны банкуудын зарж байгаа доллар 2068-2070 төгрөгт хүрээд байна. Харин “Найман шарга” зах дээр нэг ам.доллар 2066 төгрөг. Долларын ханш цаашид ч өснө гэдгийг эдийн засагчид хэлж байна. Учир нь долларын нийлүүлэлт нэмэгдээгүй, дээр нь төсвийн алдагдал нэг их наяд давсан нь ханшийн өсөлтийг эрчимжүүлж байна гэж мэргэжлийн шинжээчид үзжээ.

Тав, зургадугаар сард буураад байсан долларын ханш зургадугаар сараас өсч
эхэлснээр нэг ам.доллар 2056 төгрөгтэй тэнцээд байна. “Найман шарга” зах дээр нэг ам долларыг
2056 төгрөгөөр зарж байгаа бол арилжааны банкууд 2057-2058 төгрөгөөр зарж
байна. Долларын ханшийн улсын төсөвт 2030 төгрөгөөр тооцож суутгасан бөгөөд эдийн засагчдын зүгээс төсвийн тодотголыг яаралтай хийх ёстой гэсэн байр сууриа илэрхийлж
байгаа аж.