Category: эдийн-засаг

Улсын Бүртгэл, Статистикийн Ерөнхий Газрын мэдээлснээр энэ оны эхний таван сарын байдлаар Монгол
Улсын нүүрс, зэс, алт, төмрийн хүдэр, газрын тос, цайрын хүдрийн
экспортын биет жин бүгд өмнөх оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад өссөн үзүүлэлттэй байна.

Харин жонш, гянтболдын баяжмал, цэвэр зэсийн экспорт өмнөх оныхоос биет жингээр бага дүнтэй гарчээ.

Хэдийгээр эрдсийн экспортын биет хэмжээ нэмэгдсэн ч экспортын орлого
өмнөх оны мөн үеийнхээс бууралттай хэвээр байгаа юм. Энэ нь эрдсийн
бүтээгдэхүүний бууралтаас үүдэн экспортын орлогын хэмжээ багасч буйг
харуулж байна.

Нүүрсний тухайд оны эхний таван сарын байдлаар
нийтдээ 7.2 сая тонныг экспортолж, 222 сая ам.долларын борлуулалт хийсэн
нь биет жингээр 38.4%-иар өссөн ч орлогын хувьд 7.1%-иар буурчээ.

Зэсийн баяжмалын тухайд оны эхний таван сард нийтдээ
698 мянган тонн баяжмал нийлүүлж, 800 сая долларын худалдаа хийсэн нь
биет жингээр 30%-ийн өсөлттэй байгаа ч орлогын хувьд 10%-иар багассан үзүүлэлттэй гарлаа.

Зах зээлийн хүнд үе тохиож буйгаас үүдэн Монгол Улсын төмрийн баяжмалын уурхайнууд бүгд зогсонги байдалд ороод байгаа
билээ. Харин “Болд төмөр Ерөө гол” компанийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл,
нийлүүлэлт зах зээлийн шуурганд тэсч үлдээд байгаа юм. Оны эхний таван
сард улсын хэмжээнд 1.9 сая тонн төмрийн баяжмал экспортолж, 67.8 сая
долларын борлуулалттай байсан нь биет жингээр өмнөх оныхтой дүйж буй ч
орлогын дүнгээр 30%-ийн бууралттай байгаа юм.

Харин алтны тухайд зах зээлийн нөхцөл байдал
харьцангуй сайн байгаа бөгөөд үнийн уналтаас үүдэн томоохон алдагдал
хүлээх аюул бусад эрдэстэй харьцуулахад холхон байгаа нь сайн хэрэг юм.
Энэ оны эхний таван сарын байдлаар Монгол
Улс 5.2 тонн алт экспортолж, 204.8 сая долларын орлого хийсэн нь биет
жин болон үнийн дүнгийн хувьд 50 гаруй хувиар тус тус өсөлттэй гарлаа.

Ийнхүү оны эхний таван сарын байдлаар Монгол Улсын эрдсийн экспортын
биет жин нэмэгдсэн ч орлогын дүн бууралттай гарсан хэвээр байгаа нь зах
зээлийн байдал манай улсын ганц салбараас хамаарсан эдийн засгийн гадаад
худалдаанд сөргөөр нөлөөлж буйг тод харуулсаар байна.

2016 оны нэгдүгээр улиралд урсгал данс 11 сая ам.долларын алдагдалтай, хөрөнгө ба санхүүгийн данс 141 сая долларын ашигтай, нийт төлбөрийн тэнцэл 38 сая ам.долларын алдагдалтай буюу гадаад валютын улсын нөөц уг дүнгээр буурчээ. 2015 оны нэгдүгээр улиралтай харьцуулахад урсгал дансны алдагдал 17 сая ам.доллараар буурсан бол хөрөнгө ба санхүүгийн данс 177 сая ам.доллараар сайжирсан байна. Гадаад валютын улсын нөөц тайлант улирлын эцсийн байдлаар 1,5 тэрбум ам.доллар буюу сүүлийн 3 сарын дунджаар тооцсон импортын 7 сарын хэрэгцээг хангах түвшинд байна.

Өнөөдрөөс Монгол- Япон улс хооронд байгуулсан Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр албан ёсоор хэрэгжиж эхэлнэ. Манай улсын хувьд өнгөрсөн оны хоёрдугаар сарын эхээр Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр хүчин төгөлдөр хэрэгжихэд шаардагдах “Онцгой албан татварын тухай хууль”,“Импортын барааны гаалийн албан татварын хувь, хэмжээг батлах тухай” УИХ-ын тогтоолд өөрчлөлт оруулах ажил хийсэн.

Өнгөрсөн сарын дундуур Япон улсын зүгээс парламентаараа богино хугацаанд баталснаар уг түншлэлийн хэлэлцээр эрхзүйн хувьд хэрэгжих боломжтой болсон. УИХ-ын даргын энэ сарын эхээр Япон Улсад хийсэн айлчлал нь хоёр улс хоорондын эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр хэрэгжиж эхлэхтэй холбоотой хийгдэх гол ажлуудын талаар санамж бичгийн хүрээнд ойлголцолд хүргэсэн явдал байв.

Хамгийн чухал нь түншлэлийн хэлэлцээрийн үр дүнгээр худалдаа үйлчилгээ эрхлэгчдэд шууд замаар очиж буй татварын хөнгөлөлт. Тодруулбал, манай улс 97 бүлгийн 5700 орчим төрлийн бараа, Японы тал 97 бүлгийн 9300 орчим төрлийн барааны импортын гаалийн тарифыг бууруулах юм. Импортын барааны гаалийн тарифын 59 хувийг /3429 төрлийн бараа/, харин Япон улс 86 хувийг /8000 төрлийн бараа/ хэлэлцээр хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн шууд чөлөөлнө.

УИХ-ын дарга дарга З.Энхболд Япон улсад хийсэн айлчлалын мэдээллийн үеэр “Өнөөдөр онгоцонд суудал олдохгүй байна. Японы бизнесменүүд манай улсыг зорьж, олноороо ирж байна. Учир нь, тэд энэ сарын 7-ны өдрөөс хоёр улс хоорондын эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр хэрэгжихтэй холбоотой шинэ түншлэл, бизнес уулзалтууд хийхээр манай улсад ирж байна. Бизнесийнхэн энэ талаар хамгийн сайн мэдээлэлтэй байгаа. Манай ноолуурын компаниуд энэ сарын 7-ны өдрийг хүлээгээд экспортыг зогсоосон байна. Өнөөдөр гаргавал 15 хувийн татвартай, 7-ны өдрөөс хойш гаргавал 0 хувийн татвартай болж байгаа учраас тэр. Үүнээс хойш бизнесийн харилцаа улам сайжирна” гэж онцолсон юм.

Олон улсын туршлагаас харахад хоёр талын хийж буй нийт худалдааны үнийн дүнгийн 90-ээс доошгүй хувийг чөлөөлж байж чөлөөт худалдааны хэлэлцээрийн шалгуурыг хангадаг байна. Энэ ч үүднээс Үндэсний үйлдвэрлэгчдэд олдож буй татварын тэг хувийн систем эргээд засагтаа эерэгээр нөлөөлнө гэж тооцож буй. Манай хоёр улсын худалдааны эргэлт жилээс жилд өсөж байгаа хэдий ч өнгөрсөн оны байдлаар 343.4 сая ам.долларын алдагдалтай ажилласан нь судалгаагаар тогтоогдсон байдаг.

Эдийн засагчдын зүгээс хоёр орны эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр эхэлснээр гадаад худалдааны эргэлт эхний жилд 50-60 хувиар нэмэгдэх тооцооллыг гаргаж байгаа юм. Үүнийг дагаад манай улсын худалдаа эрхзүйн хувьд илүү тогтвортой байдлаар үргэлжилнэ гэсэн үг.

Нарийн дэг, хууль эрхзүйн орчинтой Япон улс анх удаа эл түншлэлийн хэлэлцээрийг богино хугацаанд батлах ажлыг шуурхайлсан талаар УИХ-ын дарга тодотгож байсан. Энэ нь Японы талаас уг түншлэлийн хэлэлцээрт онцгой ач холбогдол өгч буйг харуулсан явдал байв. Эл эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр нь манай улсын хувьд анхных, харин Японд 15 дахь хэлэлцээрт бичигдэж буй.

Манай улсын хувьд дэлхийн өндөр хөгжилтэй Япон улс манай оронтой эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулснаар зах зээлээ илүү чөлөөтэй болгож байгааг судлаачид онцолж байна. Энэ нь хямрал нүүрлээд байгаа өнөө үед үзүүлж буй улс төр, эдийн засгийн цагаа олсон дэмжлэг юм. Түүнчлэн олон улсын хамтын нийгэмлэг, санхүүгийн зах зээлийнхэнд, хамгийн гол нь манайд орж ирэх эсэхээ шийдэж чадахгүй эргэлзэж буй гадаадын хөрөнгө оруулагчдад эерэг үлгэр жишээ болох ач холбогдолтойг тэмдэглүүштэй.

Тавдугаар сарын сүүлээс эхлэн долларын ханш бага багаар буурч өнөөдрийн байдлаар “Найман шарга” зах дээр нэг ам.доллар 1991 төгрөгтэй тэнцэж байна. Харин арилжааны банкууд нэг ам.долларыг 2003 төгрөгөөр зарж байгаа юм. Долларын ханш буурсан нь Оюутолгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтад шаардагдах эхний ээлжийн мөнгө орж ирсэнтэй эдийн засагчид холбон тайлбарлаж байна.

Долларын ханш гуравдугаар сард хамгийн өндөр ханш дээрээ очсон бол дөрөвдүгээр сараас 2050 төгрөгөөс уруудаж 1980 төгрөгтэй тэнцсэн. Гэвч, буцаад долларын ханш 2025 төгрөгт хүрээд бага зэрэг буурч байна. “Найман шарга” зах дээр нэг ам.доллар 1998 төгрөгтэй тэнцсэн бол арилжааны банкууд 2002-2007 төгрөгөөр долларыг зарж байна.

Монгол улсын эдийн засаг өдрөөс өдөрт тэлж буйн хэрээр эрчим хүчний хэрэглээ өсөх болсон. Тиймээс эрчим хүчний салбарт хэд хэдэн төслийг хэрэгжүүлэхээр Засгийн газар шийдвэрлэсэн. Ингэснээр Монгол Улсын эрчим хүчний хангалт сайжирна гэж эдийн засагчид үзэж байна.

Багануурын станцыг концессийн гэрээгээр барина

Монгол Улсын эрчим хүчний нэгдсэн системийн тогтвортой, найдвартай ажиллагаа болон төвийн бүсийн эрчим хүчний системийн өсөн нэмэгдэж буй хэрэглээг хангах “Багануурын цахилгаан станц” төслийг концессын гэрээгээр хэрэгжүүлэхээр болсон. Чойр-Нялгын нүүрсний ордыг түшиглэн 700 МВт-ын суурилагдсан хүчин чадал бүхий энэхүү станц ашиглалтад орсноор Монгол Улсын эрчим хүчний нэгдсэн системийн Багануур-Чойрын район буюу Дорноговь, Дундговь, Хэнтий аймгуудын цахилгааны ачааллын хэтийн төлвийг хангах эх үүсвэр бий болох, бие биенээ дэмжиж ажиллах, эрчим хүчний аюулгүй, найдвартай, тогтвортой ажиллах боломж бүрдэх аж. Төслийн нийт хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 800-900 сая ам.доллар.

Бөөрөлжүүтийн станц жилдээ 35.5 сая долларыг татварт төлнө

Төв аймгийн Баянжаргалан сумын нутагт орших Бөөрөлжүүтийн нүүрсний ордыг түшиглэн 300 мВт-ын хүчин чадал бүхий цахилгаан станц, уурхайн нэгдмэл төслийг хэрэгжүүлэх болсон. Төсөл хэрэгжиж эхэлснээр Монгол Улсад жилд 35.5 сая ам.доллар, төсөл дуусах хүртэл нийт нэг тэрбум ам.долларын татварыг улсын төсөвт төвлөрүүлэх боломжтой аж. Мөн 300 гаруй Монгол иргэдийг шууд ажлын байраар хангах, туслан гүйцэтгэгч, ханган нийлүүлэгчээр Монголын аж ахуйн нэгжийг ажиллуулах нөхцөл бололцоог бүрдүүлсэн байна.

Тавантолгойн станцын санхүүжилт нэг тэрбум доллар

Тавантолгойн цахилгаан станцын хөрөнгө оруулагчаар Японы Марубени компани шалгарсан. Цахилгаан станцын урьдчилсан санхүүжилт нэг тэрбум орчим ам.доллар. Энэхүү төсөл нь 30 жил үргэлжлэх юм байна. Барилга угсралтын үед 2000-3000 хүнийг ажлын байраар хангах гэнэ. Уг цахилгаан станцыг 2019 онд станц ашиглалтад оруулахаар төлөвлөөд байгаа. Тавантолгойн цахилгаан станц төсөл хэрэгжсэнээр улсад жил бүр 50 гаруй сая ам.долларын орлогоор урьдчилсан тооцоо бий. Тус станцад Оюутолгой компани баталгаа гаргаж өгсөн.

“Шивэ Энержи”-д 11 тэрбумын хөрөнгө оруулалт хийгдэнэ

Эрчим хүчний салбарын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх үүднээс Засгийн газраас энэ чиглэлд хэд хэдэн төсөл хэрэгжүүлэхээр шийдвэрлэсний нэг нь “Шивээ Энержи” төсөл юм. “Шивээ Энержи” төсөл амжилттай хэрэгжиж эхэлснээр Монгол Улсад нийтдээ 11 тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт орж ирэхээр төлөвлөгдөж байгаа юм. Төслийн хүрээнд Говьсүмбэр болон Дорноговь аймгаар дамжин нийтдээ 1300 километр шугам тавигдахаас гадна Шивээ-Овоогийн нүүрсийг түүхийгээр нь биш нэмүү өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүн болгон экспортолохоор төлөвлөөд буй. Төслийн хүрээнд 9240 мВт-ын эрчим хүч үйлдвэрлэх чадалтай цахилгаан станц баригдах бөгөөд энэ нь Монгол Улсад эрчим хүч үйлдвэрлэж байгаа цахилгаан станцуудтай харьцуулбал бараг 10 дахин илүү хүчин чадалтай байх гэнэ. Энэхүү эрчим хүчний аварга том “мангас”-т жилдээ 34 сая тонн нүүрс нийлүүлэх боломжтой аж.

2016 оны эхний дөрвөн сарын байдлаар 7.4 сая тонн нүүрс, 2.7 тонн алт, 404.1 мянган тонн газрын тосыг тус тус олборлоод байна. 58.8 мянган тонн хайлуур жоншны баяжмал, 498.9 мянган тонн зэсийн хүдрийн баяжмал, 713.1 мянган тонн төмрийн хүдрийн баяжмал, 29.0 мянган тонн цайрын баяжмал тус тус үйлдвэрлэсэн байна.

Экспортын хувьд 2016 оны эхний дөрвөн сард 557.5 мянган тонн зэсийн баяжмал, 1,386.8 мянган тонн төмрийн хүдэр, 4.3 тонн алт, 5.0 сая тонн нүүрс, 392.3 мянган тонн газрын тос тус тус экспортлосон байна.

Өнөөдрийн гадаад валютын дуудлага худалдаагаар банкууд 1989.50-1994.00 төгрөгийн ханшаар 1.9 сая ам.доллар худалдан авах, 1997.81-1997.83 төгрөгийн ханшаар найман сая ам.доллар худалдах, 303.00-303.20 төгрөгийн ханшаар 4.5 сая юань худалдан авах, 304.70 төгрөгийн ханшаар 0.65 сая юань худалдах санал тус тус ирүүлжээ.

Харин “Монголбанк” энэ удаагийн дуудлага худалдаагаар ирүүлсэн саналыг биелүүлээгүй болно.

2016 оны тавдугаар сарын 26-ны өдрийн ээлжит гадаад валютын своп, форвард хэлцлээр “Монголбанк” банкуудаас ирүүлсэн 21.7 сая ам.доллар худалдан авах төгрөгийн своп хэлцэл, 25.0 сая ам.доллар худалдах ам.долларын своп хэлцэл байгуулах саналыг тус тус биелүүллээ.

Нийслэлийн удирдлагын зөвлөлийн ээлжит хуралдаан 2016 оны тавдугаар сарын 26-нд болж, хуралдаанаар нийслэлийн Дотоод аудитын албанаас нийслэл, дүүргийн төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн хамрах хүрээний байгууллагуудад хийсэн Шилэн дансны тухай хуулийн хэрэгжилтийн 2015 оны үзлэг шалгалтын тайланг танилцууллаа. Нийслэлийн дотоод аудитын албаны дарга Ш.Нацагдорж энэ асуудлыг хуралдаанд танилцуулж, нийслэлийн хэмжээнд Шилэн дансны тухай хуулийг 96,4 хувиар биелүүлсэн дүнтэй гарсан гэсэн мэдээллийг өглөө. Шилэн дансны тухай хуулийн хэрэгжилтийн үзлэг шалгалтыг Нийслэлийн Дотоод аудитын албанаас нийслэлийн харъяа 75 байгууллага, дүүргийн Дотоод аудитын алба нь нийт 442 байгууллагад үзлэг шалгалт хийсэн байна.

Үзлэг шалгалтын явцад нийслэлийн харьяа зарим байгууллагууд өмнөх оны төсвийн зарлагын хэмнэлт, туслах үйл ажиллагааны орлогоос давсан хэсгийн урамшуулалд зарцуулсан байгууллагын тайлан, цалингийн зардлаас бусад таван сая төгрөгөөс дээш үнийн дүн бүхий орлого, зарлагын гүйлгээ, тендер, дараа жилийн төсвийн төслийг оруулаагүй гэх мэт нийтлэг алдаа зөрчлүүд илэрсэн гэдгийг хэллээ. Гэхдээ энэ нь Сангийн яамнаас шилэн дансны нэгдсэн цахим хуудсыг шинэчилсэн, шинэ тутам хэрэгжиж байгаа хууль, журам учраас ойлголтын зөрүү үүссэн, эрх зүйн актыг буруу ташаа ойлгох гэх мэт санаатай бус алдаа дутагдалаас үүдэлтэй гэж дүгнэж байгаагаа хэллээ. Нийслэлийн удирдлагууд энэхүү тайланг сонсоод, тайлангаас харахад нийслэл Шилэн дансны тухай хуулийг манлайлан хэрэгжүүлдэг нь харагдаж байна. Татвар төлөгчид, иргэдийн мөнгийг хэн, хэрхэн, юунд зарцуулсныг нь тодорхой харуулж мэдээллэдэг байх зорилгоор Шилэн дансны тухай хууль батлагдан гарсан. Гэвч шилэн дансны мэдээллийг иргэд тэр бүр сонирхож хараад байдаггүй нь анзаарагддаг. Тиймээс шилэн дансны мэдээллийг иргэдэд энгийн ойлгожтойгоор байршуулах, харах өөр боломжуудыг судлаж хэрэгжүүлэх нь чухал гэдгийг онцолж байлаа.

Нийслэлийн Засаг дарга Э.Бат-Үүл, нийслэлийн хэмжээнд шилэн данс хөтөлдөггүй нэг ч байгууллага байхгүй байгаа нь маш том дэвшил юм. Цаашид энэ хуулийн хэрэгжилтийг бүрэн хангахын тулд хуулийг зөрчсөн албан тушаалтнуудад хуулийн дагуу хариуцлага тооцдог байх ёстой гэлээ. Нийслэлийн удирдлагын зөвлөлийн хуралдаанаас нийслэлийн харъяа газрын удирдах албан тушаалтнуудад Шилэн дансны цахим хуудсанд мэдээллийг бүрэн байршуулж ажиллах, 2015 оны шилэн дансны мэдээллийг дутуу оруулсан байгууллагуудад Нийслэлийн Дотоод Аудитын албанаас албан тоот хүргүүлж, ойрын хугацаанд мэдээллийг нөхөн оруулахыг үүрэг болголоо гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Дэлхийн зах зээл дээр Брент нефтийн үнэ энэ он гарсаар анх удаа 50 ам.доллар давлаа. Энэ нь Канадын газрын тостой элстэй бүсэд түймэр асч АНУ олборлолтоо 4.2 сая баррелиар танаж, Нигерид үймээн дэгдсэнтэй холбоотой юм. Түүнчлэн Иран улс барууны хориг цуцлагдсан ч хэт нийлүүлэлтийг тооцон нефть олборлолтоо тодорхой хугацаанд барьж байгаа аж. Хоёр жилийн өмнө 100 ам.доллар давж байсан баррель нефтийн үнэ энэ оны эхээр 27 ам.долларт хүрч унасан билээ.

Ирэх зургадугаар сарын 2-нд болох Олон улсын нефть экспортлогч орнуудын чуулга уулзалтаар олборлолтыг танах асуудлыг дахин хэлэлцэх юм. Өмнө нь өнгөрсөн сард энэ уулзалт Дохад болсон ч олборлолтоо багасгах асуудалд талууд тохиролцож чадаагүй аж.