Category: эдийн-засаг

Өнөөдөр буюу наймдугаар сарын 23-ний өдөр Монголын тэргүүлэх эдийн засагч, багш, судлаач эрдэмтэд цугларан Сангийн сайд Б.Чойжилсүрэнгийн Монголын эдийн засгийн уналтын талаарх мэдэгдлийг тойрсон асуудлын хүрээнд хэлэлцүүлэг хийлээ.

“Монголын эдийн засгийн өнөөгийн байдал, хүндрэл, гарц, шийдэл” сэдэвт хэлэлцүүлэгт МУИС-ийн багш, доктор Ч.Хашчулуун, МУИС-ийн Эдийн засгийн тэнхимийн профессор Б.Эрдэнэбат, МУИС-ийн багш доктор, профессор Ч.Энхбаяр, Монголын банкны холбооны гүйцэтгэх захирал Ж.Үнэнбат, СЭЗДС-н Санхүү удирдлагын тэнхимийн эрхлэгч Б.Мөнхзаяа, доктор Ж.Дэлгэрсайхан, Б.Алтанцэцэг нарын тэргүүтэй хүмүүс оролцож санал бодлоо солилцлоо. Эдийн засгийн ухааны доктор Б.Алтанцэцэг “Төлбөрийн тэнцэл, ханшид учирч буй дарамт” сэдвээр илтгэл тавьсны дараа хэлэлцүүлэг эхэллээ.

Доктор Б.Алтанцэцэг: Төгрөгийн ханш бидэнд ил харагдаж байгаа учир оролдохоо байчихъя. Системтэй том хэмжээний шок орж ирвэл эдийн засгийн хувьд эсрэг зогсох арга бол бидэнд байхгүй боллоо шүү дээ. Мэргэжлийн хүмүүсийн дуу хоолой их хэрэгтэй байна. Гэхдээ хэлэлцүүлэг хийгддэг ч ямар ч үр дүн гардаггүй, эргээд тайлагнадаг систем байвал зүгээр байна.

Г.Бумчимэг:

Монгол банкинд 10 гаруй жил ажиллаа. Ипотекийн зээлээ нэмэгдүүлээд байгаа нь сонин байна. Монгол банк урсгал тэнцлийг ашигтай болгохоор явж байгаа. Гэтэл урсгал тэнцэл, цэвэр нөөцөө хасах болчихоод байна. Тиймээс Монголбанк байр суурин дээрээ байна уу гэдэг нь эргэлзээтэй байна.

Ч.Энхбаяр:

Сүүлийн хоёр гурван жилийн судалгааг хараад ярилцсан бол илүү ашигтай байх байсан болов уу. Монголбанк бодлогын хүүгээ яагаад өсгөв, мэдээж үндэслэлүүд байгаа байх. Гэхдээ яаж санхүүжилтээ авах вэ гээд өөрсдийн зүгээс хэлэлцүүлэг хийгээд явсан бол илүү үр дүнтэй байх байсан болов уу. Хөрөнг оруулалт буурчихлаа. Нийт эрэлт буурчихлаа. Дээрээс хоёр талаас хумих бодлого явуулаад тал талаас нь балбаад байвал ямар эрсдэл учрах вэ, энэ тал дээр судлаачидтай ярилцсан бол дээр байсан юм. Сангийн яамнаас ирэх онд дахин ийм хэлэлцүүлэг хийнэ. Ханш тогтворгүй байвал намаас л боллоо гэж үздэгээ болих хэрэгтэй.

Ж.Дэлгэрсайхан:

2011 оноос хойш орох урсгал татарсан, гарах урсгал ч татарсан. Чингис, Самурай бонд гэх мэтээр гаргасан. Гадаад худалдаа бага байх нь илүү ашигтай нөхцөл үүсгээд байх шиг харагдаж байна.

Ч.Хашчулуун: Олон улсын байгууллагуудтай хамтран ажиллах хэрэгцээ, шаардлага” сэдвээр илтгэл тавилаа.

“IMF-Стэндбай” хөтөлбөрт Монгол Улс зайлшгүй хамрагдах ёстой гэсэн байр суурьтай байна. Энэ хөтөлбөр ядуу буурай орнуудад зориулсан зээлээ50 хувиар нэмсэн. 12 сараас хойш өнөөгийн нөхцөл байдал тодорхой байсан. Зарласан нь л саяхан болохоос биш. Машинаар яривал хэчнээн тооромсолсон ч хад мөргөх нь тодорхой эдийн засгийн нөхцөл байдалд бид байна.

Б.Эрдэнэбат:

“IMF Стэндбай” хөтөлбөрт хамрагдвал тухайн улс дотооддоо хуулиа баримтлах дэг журам алдагддаг. Жишээ нь “IMF”-с хүн ирэхгүй бол УИХ-ын чуулган ч хойшилж байсан туршлага манайд байгаа. Хэтэрхий нэг газраас хамааралтай болчих гээд байдаг. Монгол Улс энэ хөтөлбөрт хамрагдсаар хэтэрхий хар тамхи шиг донтчихвий. Дотооддоо хариуцлагаа тооцоод явдаг механизм байхгүй болж монголын эдийн засагчид ямар ч хэрэггүй болчих тал бий шүү.

О.ӨНӨР

Өмнөговь аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг “Оюутолгой” компани нь оюутны тэтгэлэгт хөтөлбөрөө ирэх 9-р сард зарлахаа мэдэгдлээ. Тус тэтгэлэгт өдрийн ангийн 2-оос дээш курсын, голч дүн нь 3.2-оос дээш оноотой оюутнууд хамрагдах боломжтой юм. Тэтгэлэгт хамрагдсан оюутнуудад жилийн сургалтын төлбөр, сар бүр 200,000 төгрөгийн тэтгэлэг, хөдөө орон нутгийн оюутнуудын дотуур байрны төлбөр, “Оюу толгой” компаниас зохион байгуулах хөгжлийн сургалтуудад хамрагдах, сонгогдсон оюутнууд тус компанид дадлага хийх зэрэг боломжтой аж. Энэхүү тэтгэлэгт уул уурхай, металлурги, баяжуулалт, механик, цахилгаан болон барилгын инженер, геологи, геодези, хими, орчин ба хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, байгаль орчны чиглэлээр суралцаж байгаа оюутнууд хамрагдах боломжтой юм байна.

Олон улсын үнэлгээний “S&P” агентлаг Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл “B” байсныг “B-” болгож бууруулжээ. Тодруулбал, Монголын арилжааны банкуудын эрсдэлийн түвшинг өсгөөд байсан тус байгууллага урт хугацааны зээлжих зэрэглэлийг бууруулсан үндэслэлээ “Төсвийн зарцуулалт танагдсан, гадаадын хөрөнгө оруулалт дорвитой сэргэж чадахгүй байгаагаас гадна экспортоос олох орлого буурч” байгаатай холбон тайлбарласан аж.

Урт хугацааны зээлжих зэрэглэлийг ийнхүү бууруулсан бол богино хугацааны зээлжих зэрэглэлийг хэвээр үлдээсэн байна. Харин ирэх 12 сарын хугацаанд “Оюу Толгой”, “Тавантолгой” төслүүд урагшилбал зээлжих зэрэглэлийг өсгөх боломжтой талаар холбогдох байгууллагаас дурджээ.

“Эрдэнэс Монгол” компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Бямбасайхан мэдээлэл хийхдээ “3.3 ИХ НАЯД ТӨГРӨГИЙГ УЛСЫН ТӨСӨВТ ТӨВЛӨРҮҮЛНЭ” гэж онцолсон юм.

“Эрдэнэс Монгол” компани нь Монгол Улсын Засгийн газрын холбогдох шийдвэр, тогтоолын дагуу дэлхийн хэмжээний уурхай болох “Оюу Толгой” ХХК-ийн монголын талын 34 хувь, “Эрдэнэс Таван Толгой” ХК, “Багануур” ХК, “Шивээ Овоо” ХК-ийн хувьцааг эзэмшдэг. 2012-2015 онд нэгдэл компанийн хэмжээнд Монгол Улсын төсөвт татвар, төлбөр, хураамж хэлбэрээр нийт 1.8 их наяд төгрөгийг төвлөрүүллээ.

“Эрдэнэс Монгол” болон охин компаниудын үйл ажиллагааг сайжруулах, бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, алдагдлыг багасгаж ашигтай ажиллуулах, үйл ажиллагааны менежментийг чадавхжуулах зорилготой техникийн туслалцааны төслийн зээлийн гэрээг Азийн хөгжлийн банк (АХБ)-тай байгуулав.

Уг төслийг хэрэгжүүлснээр нэгдэл компанийн хэмжээнд нэгдсэн санхүүгийн удирдлага, ханган нийлүүлэлт, хөрөнгө оруулалтын болон төслийн менежментийг бүхэлд нь хамарсан цогц удирдлагын системийг бий болгох юм. Нэгдэл компанийн хэмжээнд ирэх 6 жилийн хугацаанд татвар, төлбөр, хураамж, ногдол ашиг хэлбэрээр нийт 3.3 их наяд төгрөгийг Улсын төсөвт төвлөрүүлэх аж.

Монголбанкны Захирлуудын зөвлөл хуралдаж бодлогын хүүг 15 хувиар өсгөх шийдвэр гаргажээ. Өмнө нь бодлогын хүү 10.5 хувь байсан. Одоо 4.5 хувиар нэмэгдэж, 15 хувь боллоо. Энэ талаар Монголбанкны мэдэгдлийг хүргэе.

“Монголбанкны Захирлуудын зөвлөлийн өнөөдрийн хурлаас бодлогын хүүг 4.5 нэгж хувиар нэмэгдүүлэн 15 хувьд хүргэх шийдвэрийг гаргалаа. Хэдийгээр инфляци бага түвшинд хадгалагдаж байгаа ч төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш долдугаар сарын эцэстэй харьцуулахад 7.9 хувиар суларсан үзүүлэлттэй байна.

Монгол Улсын гадаад худалдааны тэнцэл 2016 оны эхний хагас жилийн байдлаар өмнөх оны мөн үеэс 602.0 сая ам.доллараар сайжирч, урсгал тэнцлийн алдагдал 2 дахин буурлаа. Валютын орох болон гарах урсгалын тэнцэлд ийнхүү нааштай хандлага харагдаж байгаа ч цаашид макро эдийн засгийн суурийг бэхжүүлэх, төгрөгт итгэх итгэлийг бэхжүүлж, төгрөгийн өгөөжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн шат дараалсан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.

Иймд Монголбанк төгрөгийн ханшийг хамгаалах, эдийн засгийн дунд хугацааны тогтвортой байдлыг хангах зорилгоор төгрөгийн активын өгөөжийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг авч байна. Үүний зэрэгцээ төсвийн болон мөнгөний бодлогын засах арга хэмжээг эрчимтэй авч хэрэгжүүлэх замаар төгрөгийн ханшийн тэнцвэрийг хангах бодлого баримтална” гэжээ.

Монголбанкнаас бодлогын хүүг нэмэх нь бэлэн мөнгөний нийлүүлэлтийг тодорхой хэмжээнд багасгадаг байна. Мөн инфляци буурах нөхцөлийг бүрдүүлдэг ба бодлогын хүү ямар байхаас шалтгаалж, арилжааны банкуудын зээлийн хүү тэр хэмжээнд байдаг хэмээн эдийн засагчид хэлж байна.

Зургаадугаар сараас хойш ам.долларын ханш улам өссөөр байна. Өчигдөр буюу наймдугаар сарын 16-нд “Найман шарга” валют арилжааны зах дээр нэг ам.долларыг 2234 төгрөгөөр авч, 2245 төгрөгөөр арилжаалж байсан бол өнөөдрийн байдлаар нэг ам.доллар 2280 төгрөгтэй тэнцээд байна. Долларын ханш ийнхүү өссөнөөр эдийн засагт орж ирэх долларын нийлүүлэлт эрс муудаж буй. Мөн гадаадын хөрөнгө оруулалт хасахтай гарч, валютын нөөц дуусч, экспортын орлого эрс багассан хэмээн эдийн засагчид хэлж байна. Өөр нэг шалтгаан нь Төв банкны ерөнхийлөгчийн мэдэгдэл ам.долларын ханш өсөхөд нөлөөлсөн гэж УИХ дахь АН-ын бүлэг буруутгаж байгаа билээ.

“Найман шарга” валют арилжааны төв дээр амерк долларын авах ханш 2210 төгрөг, зарах ханш нь 2225 төгрөгтэй тэнцэж байна. Евро 2440/2470 байгаа бол Хятадын юань 336/341 төгрөг байна.

Ингэснээр зургаан сарын эхээр 1900 төгрөг байсан долларын ханш огцом өсч 2225 төгрөг болсон нь манай улсад өмнө нь тохиож байгаагүй зүйл болоод байна.

Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын хэлэлцээрийн хүрээнд транзит тээврийн туршилт өчигдрөөс эхэллээ. Монгол Улс транзит тээврийн системээрБНХАУ, ОХУ-ын хоорондох байгалийн хий болон нефтийн тээврээс 2020 он гэхэд 200 тэрбум төгрөгийн ашиг хүртэхээр тооцоолсон билээ.

Монгол, ОХУ, БНХАУ гурван улс хоорондын байгуулсан Эдийн засгийн коридорыг төв, баруун, зүүн гэсэн гурван чиглэлд байгуулахаар төлөвлөөд байгааюм. Зүүн чиглэлд Эрээнцав-Чойбалсан-Баруун урт-Бичигтийг холбосон авто зам тавихаар яригдаж байна.

Харин төмөр замын хувьд Чойбалсан-Хөөт-Бичигтийг дамжих аж. Баруун чиглэлд Арцсуурийн боомтоос урагш БНХАУ-ын Шинжаан-Уйгурыг чиглэсэн төмөр зам тавина. Ингэснээр авто зам нь Цагаан нуур-Өлгийн-Ховд-Булганыг дайрна гэсэн төлөвлөгөө боловсруулсан байна.

Монгол, ОХУ, БНХАУ-ын эдийн засгийн коридор байгуулах хөтөлбөрийн хүрээнд Азийн автозамын сүлжээний АН-3 чиглэлээр дамжин өнгөрөх транзит тээврийг БНХАУ-ын Тяньжины боомтоос эхлэн Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжин ОХУ-ын Улаан-Үд хүртэл маршрутаар явуулж байхаар тохиролцсон билээ.

Өнгөрөгч зургаадугаар сараас өссөн ам доллар, сүүлийн хоёр өдөр огцом өслөө. Тодруулбал “Найман шарга” зах дээр нэг ам.доллар 2200 төгрөгтэй тэнцэж байгаа аж. Харин арилжааны банкуудад нэг ам.доллар 2170-2188 төгрөгийн ханштай байна. Монголбанкны ерөнхийлөгчийн “ам.долларын нөөцгүй болсон” гэх мэдэгдлийн дараа долларын ханш огцом хөөрсөн. Хэрэв Засгийн газар, төв банк яаралтай арга хэмжээ авахгүй бол ханшаа ч алдаж мэдэхээр байна гэж эдийн засагчид сануулж байна.

Сонгуулийн өмнө 1965 болтлоо буурсан долларын ханш долоодугаар сараас хойш үргэжилсэн өсөлт үзүүлсээр байгаа билээ. Өнөөдрийн байдлаар долларын ханш 2155 төгрөгтэй тэнцээд байна. Тухайлбал Монголбанк нэг ам.доллар 2132 төгрөгийн ханштай байгаа бол”Номин Карт” ББСБ нэг ам.долларыг 2147 төгрөгөөр авч, 2150 төгрөгөөр зарж байна. Харин “найман шарга” зах дээр нэг ам.долларыг 2150 төгрөгөөр авч, 2155 төгрөгөөр арилжаалж байна.Ханш өсөх шалтгаан нь экспортын орлого багасч, хөрөнгө оруулалт хасахтай гарсан аж. Монголбанкны ерөнхийлөгч Н.Баяртсайхан төв банкны валютын нөөцийг хасахтай хэмээн зарласан нь эдийн засагт “түймэр” тарьж мэдэхээр байдал үүсгээд байгаа хэмээн эдийн засагчид хэлж байна.

Улсын төсөвт нэг ам.долларыг 2030 төгрөгөөр бодож суулгасан билээ. Тэгвэл өнөөдөр ам.долларын ханш 2155 төгрөгтэй тэнцсэн нь төсөвт суулгаснаас 115 төгрөгөөр илүү гараад байгаа аж. Цаашид эдийн засагчдын зүгээс долларын ханшийг өснө гэсэн урьдчилсан дүгнэлтийг хийж байгаа юм. Ирэх оноос эхлэх Чингис бондын өрийг төлөөд эхэлбэл долларын ханш тогтворжих магадлал багатай хэмээн үзэж байна. Учир нь “Оюутолгойн” далд уурхайн хөрөнгө оруулалтаас өөр гадаадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдээгүй аж.