“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК 2024 оны хоёрдугаар сарын 23-ны өдөр Монголын Хөрөнгийн Биржээр 20 багц буюу 128 мянган тонн хатуу коксжих нүүрс арилжлаа.
Арилжаанд 5 худалдан авагч оролцсон бөгөөд нэг тонн нүүрсний үнийг 157.5 ам.доллароос эхлэн дуудаж, 166.5 ам.долларт хэлцэл хийгдэв.
Ингэснээр “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК 2024 онд 440.9 сая ам.долларын үнэлгээ бүхий 3.3 сая тонн нүүрсийг биржээр борлуулаад байна.
Эх сурвалж: “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК
Монгол дахь Америкийн худалдааны танхимын Бодлого хариуцсан захирал Г.Жавхлантөгстэй ярилцлаа.
-УИХ-ын дарга Г.Занданшатар Хөрөнгө оруулалтын хууль дахь газрыг гадаадын иргэнд 100 жилээр эзэмшүүлж, ашиглуулахгүй байх хуулийн төсөл санаачилна гэж мэдэгдлээ. Энэ мэдэгдлийг хөрөнгө оруулагчид хэрхэн харж байна вэ?
-Хөрөнгө оруулагчдын зүгээс үл итгэсэн, хүлээж харзнасан байдалтай байна. УИХ-ын дарга мэдэгдэхдээ төрийн гурван өндөрлөг гадаадын хөрөнгө оруулагчдад газар эзэмшүүлж, ашиглуулахгүй гэдэг дээр нэгдсэн байр суурьтай байгаа гэсэн.
Хэрэв энэ үнэн бол Монгол Улс гадаадын хөрөнгө оруулалт болон бизнест хаалгаа хааж байна гэсэн үг. Энэ бол гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдад маш том сөрөг дохио болно.
-Хэрэв энэ хууль батлагдвал хөрөнгө оруулагчдын эрх ашиг хэрхэн зөрчигдөх вэ?
-Энэ хуулийг санаачилж, баталсан нөхцөлд Монгол Улс дахин гадаадын хөрөнгө оруулалт гэж ярих шаардлагагүй болно. Монголд ямар ч гадаадын хөрөнгө оруулагч дахин хөрөнгө оруулахгүй. Уг нь Засгийн газар сүүлийн жилүүдэд “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын хүрээнд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахаар нэлээд ярьж, зарим нааштай алхмуудыг хийж байгаа. Энэ бүхэн ямар ч үр дүнгүй болно гэсэн үг. Одоогоор 2013 оны хуулийн дагуу газар эзэмшиж, ашиглаж буй олон мянган хөрөнгө оруулагчдын эрх ашиг хөндөгдөнө.
-Одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хуулийн хүрээнд газар ашиглаж, эзэмшиж байгаа хөрөнгө оруулагчдад бас хамаатай гэсэн үг үү. Газар ашиглах, эзэмших эрхтэй гадаадын хөрөнгө оруулагчдын талаар ямар тоо баримт байдаг вэ?
-Тэгэлгүй яахав. Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын мэдээгээр 2024 оны нэгдүгээр сарын 3-ны байдлаар Гадаадын хөрөнгө оруулалттай ХХК болон тэдгээрийн охин 953 компанийн эзэмшдэг нийт газрын хэмжээ 757.5 мянган га байгаа. Нийт 439 гадаадын хөрөнгө оруулалттай ХХК газар ашиглах эрхтэй байгаа.
Эдгээр компаниудын эрх ашиг ноцтойгоор зөрчигдөж, шүүх дээр олон зуун өргөдөл, гомдол ирж, Монгол Улсын нэр хүнд шалан дээр унаж, олон улсын арбитрын шүүхэд дуудагдана.
-Газраа эзэмшүүлэхгүй, ашиглуулахгүй гэхээр яаж хөрөнгө оруулалт татах гээд байгаа юм бол?
-Дижитал бизнес л биш бол газар ашиглахгүйгээр хэн Монгол Улсад хөрөнгө оруулалт хийх вэ. Ямар ч хөрөнгө оруулагч газар ашиглаж, оффис, үйлдвэрийн барилгуудаа барих шаардлагатай болно. Энэ бол бизнес, хөрөнгө оруулалт хийхэд шаардлагатай үндсэн эрх.
Гэхдээ бидний зүгээс Засгийн газар гадаадын хөрөнгө оруулагчдаас газар ашиглах эрхийг булаахгүй байх гэж итгэж байна. Саяхан манай худалдааны танхим “Бизнес эрхлэхгүй” сэдвээр хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Үүнд ЭЗХЯ-ны Хөрөнгө оруулалтын бодлогын газрын дарга Б.Анар оролцох үедээ Засгийн газар Хөрөнгө оруулалтын хуулийн шинэчилсэн найруулгад хөрөнгө оруулагчдад газар ашиглах эрхийг эдлүүлэхээр тусгасан, үүнийхээ ард тууштай зогсоно гэдгийг мэдэгдсэн. Тиймээс бидний зүгээс бодлого тодорхойлогчид маань ийм бодлогогүй алхам хийхгүй байх гэж итгэж байна.
-Ингэхэд хөрөнгө оруулагчид юу хүсдэг вэ. Хөрөнгө оруулалтын хуулийн шинэчилсэн найруулгад зайлшгүй тусгах асуудлууд гэвэл юу, юу байна вэ?
-Хөрөнгө оруулалтын шинэчилсэн найруулгад манай танхимаас нийт 80 орчим зарчмын бодлогын болон нарийвчилсан саналуудыг тусгуулахаар өгсөн. Тухайлбал, Хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах зөвлөлийн үйл ажиллагааг хуулинд тусгах, хөрөнгө оруулалтын эсвэл татварын маргаан гарсан нөхцөлд заавал арбитраар оролгүйгээр энэхүү зөвлөлөөр хэлэлцэж, шийдвэрлэх гэх мэт асуудлуудыг хөндсөнийг ЭЗХЯ-ны хуулийн ажлын хэсэг хүлээн авч, хуулийн төсөлд тусгасан байгаа. Мэдээж бидний хувьд одоогийн мөрдөгдөж буй хуулийн дагуу тодорхой салбаруудад хөрөнгө оруулсан нөхцөлд олгож буй татварын урамшууллуудыг, тухайлбал гаалийн болон НӨАТ-ын албан татвараас хөнгөлөх заалтуудыг хэвээр үлдээх шаардлагатай гэсэн зарчмын өөр байр суурьтай байгаа.
Монгол Улс хөрөнгө оруулалт татах талаар бусад улс орнуудтай өрсөлдөж буй тул тэднээс илүү таатай, өрсөлдөхүйц хөрөнгө оруулалтын орчин бүрдүүлж, тодорхой урамшууллуудыг санал болгох шаардлагатай гэж хөрөнгө оруулагчид хүсдэг.
-Ямар ч бизнес үйл ажиллагаа явуулахад хамгийн түрүүнд газрын асуудал хөндөгдөнө биз дээ. Гэтэл гадаадын иргэнд газрыг 100 жилээр эзэмшүүлж, ашиглуулна гэхээр баахан хятадууд орж ирнэ гэсэн нийгмийн эсэргүүцэл бий. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид гэнгүүт байгалийн баялгийг ухаж сэндийчих нь гэсэн монголчуудын газартаа харам муухай зан байна. Өөрсдөө ашиглаж чадахгүй хэрнээ бусдад ашиглуулахгүй. Энэ асуудалд хөрөнгө оруулагчдыг төлөөлж та байр сууриа илэрхийлэхгүй юү?
-Тэгэлгүй яахав. Өнөөдрийн өндөр хөгжилтэй бүх улс орнууд, тухайлбал, АНУ, Япон, БНСУ, БНХАУ, Европын холбоо Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт (ГШХО) -ыг татаж байж, хөгжсөн байдаг. Монгол Улс энэ жишгээр явахаас өөр аргагүй. ГШХО орж ирснээр тухайн улс шууд болон шууд бус олон ашиг тусыг хүртдэг. Тухайлбал, шинэ ажлын байрууд нэмэгдэж, шинэ технологи, нөү хау нэвтэрч, мэргэжилтэй ажиллах хүчинтэй болдог. Түүнчлэн эдийн засагт өр үүсгэдэггүй, харин татварын орлого нэмэгдэхээс гадна тухайн бизнесүүдийг даган ханган нийлүүлэгчид, үйлчилгээний салбарын бизнесүүд цэцэглэн хөгжиж, тэр хэрээрээ эдийн засагт шууд бус үр ашгаа өгдөг. Тухайлбал, 2022 онд Гадаадын хөрөнгө оруулалт (ГХО)-тай аж ахуйн нэгжүүд нийт 2.4 их наяд төгрөгийн татвар төлсөн байна. Цаашлаад өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, ядуурлыг бууруулахад чухал нөлөөтэй. Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан мэдээллээс харахад Монгол Улсад 1990-2023 оны I улирал хүртэлх хугацаанд нийт 41.7 тэрбум ам.долларын ГШХО орж ирсэн байдаг. 2012 онд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын ДНБ-д эзлэх хувь 43 хувь байсан бол 2022 оны дүнгээр 15 хувь болж, гурав дахин буурсан байна. Тиймээс ард нийтээрээ аливаа улстөржсөн байдлаар энэ чухал асуудалд хандалгүй, харин хэрсүү ухаанаар хандаж, ГШХО-ыг дэмжих хэрэгтэй. Хариуцлагатай уул уурхайн үйл ажиллагааг дэмжиж, байгаль орчноо хамгаалах нь зүйн хэрэг.
-Хөрөнгө оруулагчдын зүгээс манай улсын татварын орчны талаар ямар асуудлуудыг дэвшүүлдэг вэ?
-Улс орны дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлтийг нэмэгдүүлэх зорилгоор эдийн засгийг тэлэх, экспортыг дэмжих, мега төслүүдийг хэрэгжүүлэх орчин бүрдүүлэх, бизнес эрхлэх орчныг таатай болгох, гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдад ээлтэй, тогтвортой, тодорхой орчин бий болгох шаардлага үүсээд байна. Энэ хүрээнд хөрөнгө оруулагчдад итгэл өгсөн татварын ойлгомжтой, тогтвортой орчныг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Тиймээс татварын багц хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар хөрөнгө оруулагчдад таатай бизнес, татварын орчныг бүрдүүлэх шаардлагатай байна. Тухайлбал, хувьцаа борлуулсан орлогод ногдох 20 хувийг суутган татварыг бууруулах, Нэмэгдсэн Өртгийн урвуу албан татварыг цуцлах, татварын маргаан шүүхээр эцэслэн шийдэгдэх эсэхээс үл хамааран Нөхөн ногдуулалтын актын торгууль, алданги, хүү зэргийг шууд төлүүлэх практикыг зогсоох хэрэгтэй. Үүний улмаас компанийн дансуудыг хаадаг, үйл ажиллагааг нь зогсоодог. Энэхүү зохицуулалт нь татварын хэт дарамтыг татвар төлөгчдөд учруулаад зогсохгүй, Олон улсын нягтлан бодох бүртгэлийн стандартад нийцэхгүй байна. Тиймээс татварын маргаантай байгаа дүнгийн тодорхой хувиар торгууль, алданги, хүү зэргийг тооцох шаардлагатай. Монгол Улсад байрладаггүй албан татвар төлөгч оршин суугч этгээдийн хувьцаа (болон бусад санхүүгийн хэрэгсэл)-г борлуулсан тохиолдолд, Монгол Улсаас эх үүсвэртэй олсон орлогын нийт дүнгээр 20 хувийн татварыг суутгуулан төлдөг. Анх худалдан авсан үнэ болон бусад худалдан авахад төлсөн баримтаар нотлогдох зардлуудыг хасах боломжгүй байх нь хөрөнгө оруулагчид болон оршин суугч татвар төлөгчдөд татварын хэт дарамт болж байна. Түүнчлэн гадаадаас авч буй ажил үйлчилгээнд НӨАТ-ыг ногдуулснаар дотоодын ААН-ийн үйлчилгээний өртөг зардал өсөж, орлого ашиг нь багасаж цаашдын хөрөнгө оруулалтын хэмжээг бууруулж байна. НӨАТ-ын татварыг дотоод ААН-үүд өөрсдөө хариуцан төлөхөөр татварын дарамтыг өөр рүүгээ шилжүүлэн авдаг. Гаднаас авч буй ажил үйлчилгээнүүд нь голдуу манай оронд эдгээрийг гүйцэтгэх хүн хүч, ажлын мэдлэг, туршлага чадвар байхгүйгээс авч буй мэргэжлийн экспертүүдийн үйлчилгээ байдаг ба энэ нь шууд бус замаараа үндэсний боловсон хүчинд бэлтгэх оюуны хөрөнгө оруулалт, хүний хөгжлийг мөн чөдөрлөж байна.
М.МӨНХЦЭЦЭГ
Монголбанкаас зарласан төгрөгийн ам.доллартой харьцах сарын дундаж ханш энэ оны нэгдүгээр сард 3407.37 төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 59.84, өмнөх сарынхаас 13.83 төгрөгөөр чангарав.
Төгрөгийн юаньтай харьцах сарын дундаж ханш өнгөрсөн сард 475.13 төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 35.27, өмнөх сараас 3.62 төгрөгөөр чангарсан байна.
Харин төгрөгийн рубльтэй харьцах сарын дундаж ханш энэ оны нэгдүгээр сард 38.17 төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 11.61 төгрөгөөр чангарч, өмнөх сарынхаас 0.55 төгрөгөөр суларчээ. Төгрөгийн евротой харьцах сарын дундаж ханш дээрх сард 3716.82 төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 19.78, өмнөх сарынхаас 13.24 төгрөгөөр чангарсныг Үндэсний статистикийн хороо мэдээлэв.
УИХ-ын гишүүн, Сангийн сайд Б.Жавхлантай зудын нөхцөл байдал, цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Засгийн газрын гишүүд багт хуваарилагдан зудтай аймаг, сумдаар явж, малчдад тусламж үзүүлж байна. Таны хувьд саяхан Төв аймгийн сумдаар явлаа. Зудын нөхцөл байдал ямар байна. Малын хорогдол мөн өндөр байгаа шүү дээ?
-Сүүлийн жилүүдэд зун нь гантай, зарим хэсгээрээ ус үер ихтэй болдог болсон. Харин намар орсон цас хайлж дуусалгүй өвөлтэй золгож, өвөлжилтийг хүндрүүлсэн ийм цаг уурын гамшигт үзэгдэлтэй жилүүд тохиолдсоор байна. Тэр дундаа өнгөрсөн өвөл, энэ хаврын их цас, хүйтрэлийг малчид өмнө үзээгүй амьдралдаа үзээгүй гамшигт үзэгдэл болж байна гэж ярьж байна лээ. Зөвхөн Монголд болж байгаа цаг уурын өөрчлөлт огт биш. Дэлхийн дулаарал, цаг уурын өөрчлөлтийн нөлөөллөөс болж ийнхүү огцом хүйтэрдэг, их цас ордог, хур бороо их орж, үер болдог гэх мэт цочир өөрчлөлтүүд болж байгааг цаг уурчид тайлбарлаж байна. Тэгэхээр малчид, иргэд нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй байгаа юм. Өнөө жил ингэж зуд болсон учир дараа жилийн өвөл өнтэй сайхан байна гэж бодох хэрэггүй. Учир нь ойрын жилүүдийн цаг уурын байдал яг ийм байх төлөвтэй байгааг олон улсын цаг уурчид онцгойлон анхааруулсаар байна. Тиймээс энэ жилийн зудыг давчихлаа гээд сэтгэл амар болно гэсэн үг биш шүү. Ирэх жил дахиад л өвөлжилт, хаваржилт хүндрэх эрсдэлтэй учир цаг уурын энэ өөрчлөлтөд тохируулан аливаа эрсдэлээс сэргийлж мал аж ахуйгаа эрхлэх шаардлагатай.
-Цаашид мал аж ахуйн салбарт томоохон өөрчлөлт хийгдэх шаардлага үүслээ гэсэн үг үү?
-Тийм. Тэр дундаа бид малын тоо толгойн ардаас хөөцөлдөх биш, малын чанар, таваарлаг байдал, мэдээж эрчимжсэн мал аж ахуй руу нийтээрээ шилжих цаг үе ирлээ. Суурин мал аж ахуй руу шилжих нь өнөө цагийн тулгамдсан гол асуудлын нэг болоод байна. Бидний сая ажилласан Төв аймгийн баруун урд талын сумдуудад малын хорогдол өндөр байна. Зөвхөн он гарснаас хойш нийт малын зургаан хувь нь хорогдсон гэсэн дүн мэдээ ирсэн. Гэтэл цас ханзарч, шинэ ногоо цухуйх цаг яагаа ч үгүй байна. Цас зудын байдал хүндэрч, малын хорогдол ид явагдаж байхтай зэрэгцээд мал төллөх хугацаа ирлээ. Өвөлжилтийн хүндрэл дуусаагүй байхад хаваржилтын хүндрэл эхэлчихлээ. Нэг үгээр хэлбэл, хатуу цаг их урт үргэлжлэхээр байна
-Энэ хүндрэл яг хэзээнээс эхэлсэн бэ. Малчид бол өвөлжилтийн хүндрэл эрт эхэлсэн гэж ярьж байна лээ?
-Хүндрэл бол эрт эхэлсэн. Бүр өнгөрсөн намрын арваннэгдүгээр сарын эхээр орсон цас хайлалгүй нэмэгдсээр, шуурсаар мөсөн зуд үүсэх нөхцөлийг бүрдүүлчихсэн юм билээ. Тиймээс эрт эхэлсэн энэхүү зудын нөхцөл байдлаас үүдэж малын хорогдол их явагдаж байна. Тэр дундаа залуу малчдын хувьд зүй бус малын хорогдол өндөр байгаа юм. Цөөн хэдэн малаа маллана гээд өрх тусгаарлаад гарсан малчид энэ жилийн зуданд ихэнхийг нь алдлаа гэж ярьж байна. Мал бол малчдын амьжиргааны гол зүйл. Тэгэхээр амьжиргааны малаа зуднаар алдсан энэ мэт залуу малчид хаачих вэ. Мэдээж хот, суурин газрыг бараадна. Тэгэхээр зуд турхан гэдэг зөвхөн хөдөө малчдын асуудал огт биш юм аа. Энэ бол улс орны хамгийн том тулгамдсан асуудал болж ирж байна. Тиймээс цаашид уламжлалт мал маллагааны арга технологио өөрчлөх, бүр цогц байдлаар реформ хийх шаардлага үүссэн гэж харж байна. Засгийн газрын хувьд энэ салбар луу чиглэсэн бодлого зорилтуудаа илүү тодорхой болгож, шуурхай арга хэмжээ авч ажиллаж байна.
-Энэ жилийн хувьд түүхэнд байгаагүй их мал хорогдох эрсдэл үүссэн гэж байгаа. Нөгөөтэйгүүр үлдэж байгаа малаа хамгаалах, зөвхөн мал гэлтгүй малчид, иргэдийнхээ эрүүл мэндийг хамгаалах асуудалд Засгийн газрын зүгээс хэрхэн анхаарч ажиллаж байгаа вэ?
-Энэ жилийн зуд үнэхээр гамшгийн хэмжээг хэдийнэ давчихаад байна. Энэ гамшиг дараа жил болох магадлал өндөр гэдгийг анхааруулж байгаа. Тиймээс үлдсэн малаа хамгаалахтай адил малчид, иргэдийнхээ эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хамгаалах нь Засгийн хувьд нэн тэргүүний зорилго юм. Засгийн газрын хувьд Монгол Улсын зургаан чиглэл рүү буюу бүсчилсэн хэлбэрээр томилгоот бүлгүүд гарч ажиллаж байна. Миний хувьд Төвийн бүс болох Төв, Дархан-Уул, Сэлэнгэ аймгийн хүндэрсэн сумдаар явж ажиллалаа. Бидний хувьд хүндэрсэн аймаг, сумдын асуудалтай танилцаж очих биш, тулгамдсан асуудлыг газар дээр нь шийдвэрлээд явж байгаа.
-Яг зудтай, нөхцөл байдал хүндэрсэн газарт тулгамдсан ямар асуудал байна вэ?
-Нэн тэргүүний тулгамдсан асуудал бол малчдын хот руу зам харгуй гаргах ажил байна. Сумын төвөөсөө 5-10-хан километр зайд байгаа хэдий ч сургуулийн хүүхдүүдээ эргэх нь битгий хэл төв суурин газраас өвс, тэжээл, хүнсний наад захын хэрэгцээгээ татаж чадахгүй малчин айл өрхүүд их байна. Гэхдээ нэг үеэ бодоход манай малчид тэжээл, өвсөө нэлээд их хэмжээгээр эртнээс базаадаг болсон нь сайн. Гэвч энэ жилийнх шиг удаан үргэлжилж байгаа байгалийн гамшигт үзэгдлээс болоод нөөц шавхагдах асуудал байна. Тиймээс нэн тэргүүнд бид малчдын хот руу зам гаргах, төв замтай холбох ажлыг эхлүүллээ. Өнөөдрийг хүртэл манай онцгой байдлынхан холбогдох албаныхан зам гаргах ажлыг сайн хийж байсан нь харагдсан. Гэвч нэг зам гаргаад удаагүй байтал цасаар шуурч дахиад хаагдах тохиолдол их байна. Зам нээх болгонд тодорхой хэмжээний техник, түлш, шатахууны зарцуулалт гарах нь тодорхой.
-Тэгвэл цаашид хэчнээн удаа цас орж шуурахыг хэн ч мэдэхгүй шүү дээ. Тэр болгонд зам гаргасаар л байх уу?
-Зам гаргах, сэргээх ажлыг цаг уурын нөхцөл байдал сайжиртал явуулахаас өөр гарц бидэнд байхгүй. Манай багийн хувьд Төв аймгийн хүндэрсэн сумд болох Эрдэнэсант, Өндөрширээт, Алтанбулаг, Лүн, Бүрэн, Дэлгэрхаан, Баян-Өнжүүл зэрэг сумдад ажиллалаа. Эдгээр сумдын боогдсон зам харгуйг дахин сэргээн нээх, малчдад өвс, тэжээл болон хүнс, эрүүл мэндийн багцуудыг тараалаа.
-Бүсчилсэн хөгжил гэдгийг хэн хүнгүй л ярьж байна. Иргэдийн хувьд энэхүү хөгжлийг улс төр, эдийн засаг талаас нь илүүтэй ойлгосон байх. Харин бүсчилсэн хөгжил хөдөө аж ахуйн салбарт хэрхэн тусах вэ гэдгийг одоо эхнээсээ мэдэрч байгаа болов уу. Тухайлбал, Дархан-Уул аймгийн хувьд цаг уурын нөхцөл байдал Төв аймагтай адил байгаа ч малын хорогдолд харьцангуй хэвийн түвшинд байна гэж байгаа. Энэ нь нэг талдаа эрчимжсэн мал аж ахуй хөгжсөн бүс нутгийн онцлог байх. Тэгэхээр бүсчилсэн хөгжлийн бодлого хэрэгжээд явбал Төв аймаг Дархан-Уул шиг аливаа байгалийн гамшигт үзэгдлийг эрсдэл багатай давах боломж гарч ирэх үү?
-Таны хэлж байгаа санаа маш зөв. Төв, Сэлэнгэ, Дархан-Уул аймаг хоорондоо хоршиж ажиллах боломж энэхүү бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын хүрээнд бий болно. Эдийн засаг, хөдөө аж ахуй, дэд бүтцийн хувьд ч энэхүү гурван аймаг хоорондоо уялдаа холбоотойгоор хамтран ажиллахад хамгийн тохиромжтой. Сэлэнгэ аймгийн хувьд газар тариалан хөгжсөн, тийм үү. Дархан хотын хувьд аж үйлдвэр, газар тариалан, эрчимжсэн мал аж ахуй өндөр хөгжсөн газар. Төв аймгийн хувьд хойд бүсээрээ газар тариалантай. Яг газар тариалан, мал аж ахуй хосолсон ийм бүс нутаг. Төв аймгийн хамгийн гол онцлог бол Монгол Улсын хүн амын талаас их хувь нь суурьшиж байгаа Улаанбаатар хотыг мах болон хүнс ногооны хэрэгцээгээр хангадаг. Тэгэхээр ийм онцлог бүхий аймгийн малыг бид энэхүү зуднаар хорогдуулаад байж болохгүй. Энэхүү гурван аймаг хоорондоо салбар бүртээ хоршин ажиллаж чадвал жинхэнэ утгаараа бүсчилсэн хөгжил гэдэг зүйл маань тодорхойлогдоно. Үүнийг л бүсчилсэн хөгжлийн эдийн засаг гэж байгаа юм шүү дээ.
-Засгийн газраас аймаг, сум болгонд зудын эрсдэлийг бууруулахад шаардлагатай хөрөнгө, санхүүжилтийг хуваарилан олгосон. Гэхдээ аймаг, сум бүрийн нөхцөл байдал харилцан адилгүй байгаа шүү дээ. Тэгэхээр ингэж жигд олгосон хөрөнгийг илүү хүндэрсэн аймаг, сум руу шилжүүлэх боломжтой юу?
-Боломжтой байлгүй яах вэ. Тухайлбал, Дархан-Уул аймгийн хувьд энэ жилийн зудын нөхцөл байдал бусад аймагтай харьцуулбал харьцангуй хэвийн байна. Тиймээс дарханчууд маань хөрш зэргэлдээх аймгуудад өөрсдийнхөө боломжоор туслалцаа үзүүлж байгаа. Үүний нэг жишээ саяны бидний ажилласан Төв аймгийн хүндэрсэн сумдад зам харгуй гаргах зориулалтын техник буюу ковшийг Дархан хотоос авчрууллаа. Энэ бол нэг бүсийн аймгууд нэгэндээ туслах боломж байгааг харуулсан үйл явдал. Мэдээж бусад шаардлага хөрөнгө мөнгийг хүндэрсэн аймаг, сумд руу шилжүүлнэ гэдгээ мэдэгдсэн.
-Төсөв санхүүгийн хувьд ямар хуваарилалтуудыг хийж ажиллаж байгаа вэ гэдгийг тодруулбал?
-2023 оны нөөц тэр ондоо дууссан. Одоо ид явагдаж байгаа энэ зудын гамшигт нөхцөл байдал аль эрт арваннэгдүгээр сараас эхэлж явагдаж байгаа гэдгийг би түрүүн хэлсэн шүү дээ. Тэр утгаараа 2023 оны үлдэгдэл нөөцөө аймаг, сумдууд маань тэр ондоо дуусгачихсан байгаа. Он гарснаас хойш болон цаашлаад хоёр сар гаруй хугацаанд энэхүү хүндрэл үргэлжлэх төлөвтэй байна. Тэгэхээр 2024 оны нөөцөө тэр чигээр нь энэхүү цас зудын хүндрэлд зарцуулах болно. Үүнтэй холбогдох төсвийн хуваарилалтуудыг бид одооноос шинэчлэн өөрчилж байгаа. Бүр төсвийн тодотгол ч хийх нөхцөл байдал үүсэх магадлалтай болсон. Ер нь аймаг, орон нутгийн төсвийн нөөц боломжууд урьд өмнөхөөсөө илүүтэйгээр нэмэгдсэн. Аймагт олгогддог гурван ч том орлого сумдуудад хуваагддаг болсон. Улсын төсөв рүү татдаг аж ахуйн орлогын албан татварын 40 хувь нь эргээд орон нутагтаа хуваарилагддаг болсон. Ингээд аймгуудын 2023 оны төсвийн гүйцэтгэл дээрээс харахад нийтдээ 570 гаруй тэрбум төгрөгийн төсвийн давсан орлого байгаа юм. Үүнийг 2023 онд хуваарилсан. Харин 2024 оны хуваарилалтыг хараахан хийгээгүй байна. Тэр нь ч зөв болсон байна. Үүнийг бид одоо өвөлжилт, хаваржилтын хүндрэлд бүрэн зарцуулна.
-Монгол Улсын хувьд 1990 он хүртэл 25-30 орчим сая малтай байсан. Одоо 70, 80 сая болсон. Гэвч энэ жилийн зуднаар 20-25 сая мал хорогдох эрсдэлтэй гэдгийг судлаачид хэлж байна. Нэг зуднаар хорогдоно гэдэг асар сөрөг үзүүлэлтүүд бий болно гэсэн үг шүү дээ. Үүнд Засгийн газар хэрхэн анхаарч ажиллаж байгаа вэ?
-Тэр 30 сая малтай байх үед л бэлчээрийн даац гэдэг зүйлийг ярьж байсан. Одоо 60, зарим үедээ 70 гаруй сая мал тоологддог нь нөгөө бэлчээрийн даацыг хэд дахин нэмэгдүүлчихэж байгаа юм. Нэг талдаа бэлчээрийн даацын асуудал яригдана. Нөгөө талдаа эдийн засгийн үр өгөөж малын тоо нэмэгдэх тусам өсдөггүй юм байна гэдгийг харуулж байгаа юм. Тиймээс бэлчээрийн мал аж ахуйгаа бид суурин мал аж ахуй руу шилжүүлэх бодлогын томоохон өөрчлөлтийг хийх цаг болжээ гэж ойлгох хэрэгтэй. Үүнийг хийхгүй бол жил болгоны зуднаар 10, 20 саяараа цөөрсөөр л байх нь. Тиймээс малаа эхлээд чанаржуулъя. Зөвхөн тоонд нь анхаардгаа больцгооё. Чанартай цөөн мал чанаргүй олон малаас хэд дахин илүү эдийн засгийн үр өгөөжтэй байдгийг суурин мал аж ахуй эрхлэгчдээс бид тодорхой хардаг шүү дээ. Эрчимжсэн мал аж ахуйтай болчихвол ямар ч байгалийн гамшигт нөхцөлд бараг нэг ч толгой малын хорогдолгүй давна. Үүнийг манай уламжлалт мал аж ахуй эрхлэгчид маань ойлгоосой.
-Малын хорогдол малчин айл бүрд л явагдаж байна. Тэр утгаараа малаа даатгуулсан айл өрх ямар хэмжээнд байна. Ер нь даатгалын асуудалд Сангийн яам хэрхэн анхаарч ажиллаж байгаа вэ?
-Даатгалын тогтолцоо гэдэг улсын төсөв, нөөц хөрөнгөөс тусдаа ойлголт шүү. Үүнийг хольж хутгаж огт болохгүй. Манайд өнөөдөр хэрэгжиж байгаа даатгалын систем 10, 20 жилийн өмнөхийг бодоход сайжирсан зүйл бий. Зах зээл дээр эзлэх хувь хэмжээ нь ч нэлээдгүй өргөжсөн. Хохирлын нөхөн төлбөрүүд ч боломжийн нэмэгдэж байгаа. Харин малын эрсдэлд нөхөн төлбөр олгодог даатгал өөрөө маш эрсдэл өндөртэй гэдэг учраас хувийн даатгалын компаниуд үүн рүү огт ордоггүй. Нөгөөтэйгүүр энэ бол сайн дурын даатгалын систем. Тиймээс энэхүү том орон зайд төрийн даатгалын компаниуд чадан ядан орж байгаа. Тэр утгаараа энэ салбарын даатгалын асуудлыг бид цаашид хөгжүүлэх шаардлага бол бий. Нөгөөтэйгүүр даатгал бол тусдаа асуудал. Бид бэлчээрийн мал аж ахуйгаа суурин, эрчимжүүлсэн мал аж ахуй руу шилжүүлэх нь л хамгийн том зорилт болчихоод байна.
-Зудын гамшигт өртсөн малчдын амьжиргаа ямар байна вэ. Цаашид эдгээр малчдын амьжиргааг дээшлүүлэх асуудалд Засгийн газар хэрхэн анхаарч ажиллах ёстой юм бэ?
-Гамшигт өртсөн малчдын маань амьдрал үнэхээр сэтгэл эмзэглүүлмээр хүнд байна. Мэдээж зээлтэй, өртэй малчид ч цөөнгүй. Тэгэхээр дунд болон урт хугацааны бодлогоор энэхүү асуудалд далайцтай, хүртээмжтэйгээр шийдвэрүүдээ гаргаж явах шаардлагатай. Ойрын хүндрэл, тулгамдсан асуудлаа бид газар дээр нь шийдвэрлээд явах хэрэгтэй байна. Ядаж л үлдсэн хэдэн малаа хорогдуулалгүйгээр дулаан цагтай золгуулах нь юу юунаас илүү чухал.
Э.МӨНХТҮВШИН
Улсын нэгдсэн төсвийн нийт орлого, тусламжийн хэмжээ энэ оны нэгдүгээр сарын урьдчилсан гүйцэтгэлээр 2.8 их наяд төгрөгт хүрчээ.
Энэ нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 1.5 (2.2 дахин) их наяд, тэнцвэржүүлсэн орлого тусламжийн хэмжээ 2.7 их наяд төгрөгт хүрч, 1.6 (2.5 дахин) их наяд төгрөгөөр нэмэгдсэн байна.
Нийт зарлага, эргэж төлөх цэвэр зээлийн хэмжээ өнгөрсөн сард 2.1 их наяд төгрөгт хүрч, тэнцвэржүүлсэн тэнцэл 676 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарсныг Үндэсний статистикийн хороо мэдээлэв.
Татварын орлого энэ оны нэгдүгээр сард 2.6 их наяд төгрөгт хүрч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 1.6 (2.6 дахин) их наяд төгрөгөөр өсөхөд орлогын албан татварын орлого 544.2 (3.4 дахин) тэрбум, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр 668.9 (41.1 дахин) тэрбум, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар 147 (48.8 хувь) тэрбум, онцгой албан татвар 64.1 (2.2 дахин) тэрбум төгрөгөөр өссөн нь нөлөөлжээ. Орлогын албан татварын 78 хувийг ААНОАТ, 22 хувь (буцаан олголтыг хассан дүнгээр)-ийг ХХОАТ-ын орлого бүрдүүлж байна.
Улсын нэгдсэн төсвийн зарлага, эргэж төлөх цэвэр зээлийн хэмжээ өнгөрсөн сард 2.1 их наяд төгрөгт хүрч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 935.2 (83.6 хувь) тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэв. Зарлага өсөхөд хөрөнгийн зардал өмнөх оны мөн үеийнхээс 414.6 (10.4 дахин) тэрбум, бараа үйлчилгээний зардал 281.3 (2.3 дахин) тэрбум, урсгал шилжүүлэг 162 (23.9 хувь) тэрбум төгрөгөөр өссөн нь нөлөөлжээ. Нийт зардалд хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь нэгдүгээр сард өмнөх оны мөн үеийнхээс 18.3, бараа үйлчилгээний зардал 4.5 нэгж хувиар өсөж, урсгал шилжүүлгийн эзлэх хувь 19.8, хүүгийн зардал 2.4, татаас 0.7 нэгж хувиар багассан аж.
Компанийн тухай хуулийн 46.5-д хувьцаат компанийн төлөөлөн удирдах зөвлөл нь санхүүгийн жил дууссанаас хойш 50 хоногийн дотор ногдол ашиг хуваарилах эсэх талаар хэлэлцэн шийдвэрлэж, энэ тухай Санхүүгийн зохицуулах хороонд мэдэгдэхээр хуульчилсан.
Энэ дагуу өчигдрийн байдлаар 35 компани 480.24. тэрбум төгрөгийн ногдол ашиг хуваарилахаар болсныг Санхүүгийн зохицуулах хорооноос мэдээлсэн. Тэгвэл өнөөдөр /2024.02.21/ нийт 39 хувьцаат компани болж нэмэгдэж, ногдол ашгийн дүн ч 535.1 тэрбум төгрөгөөр мөн нэмэгдээд байна.
Үндэсний давхар даатгал компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Жавхланттай малын индексжүүлсэн даатгалын талаар ярилцлаа.
-Цас зудтай холбоотойгоор малчдын малын индексжүүлсэн даатгалын тухай нэлээд яригдаж байна. Энэ төрлийн хууль эрх зүйн орчин, даатгалын бүтээгдэхүүний талаар сонирхмоор байна?
-Монгол Улсын хэмжээнд 2000-2001 онд томоохон хэмжээний зудын нөхцөл байдал үүсч, НҮБ-аас шинжээч томилогдож ирж байв. Ингээд зудын эрсдэлийг олон улсын гамшгийн үзэгдлийн хэмжээнд хүлээн зөвшөөрсөн дүгнэлт гаргаж байсан. Нүүдлийн мал аж ахуй бол манай улсын нийгэм эдийн засгийн хувьд эзлэх байр суурь үнэлэхүйц өндөр хэмжээтэй. Тэр ч утгаар ядуурлыг бууруулах, уур амьсгалын өөрчлөлтийг таслан зогсоох хүрээнд малын индексжүүлсэн даатгалын төслийг Дэлхийн банк 2006-2014 онд хэрэгжүүлсэн. Энэ хүрээнд зудын эрсдэл ямар үр дагавартай вэ. Даатгалын шаардлага байна уу, байвал ямар хэмжээнд байх ёстой вэ
Даатгуулагч малчин өрхөд даатгалын хураамж буюу даатгалынхаа зардлыг хамгийн боломжит түвшинд яаж тохируулах вэ. Даатгалын компаниуд буюу хувийн хэвшлийн оролцоог хэрхэн хангах вэ гэх мэт олон хүчин зүйлийг үнэлж байгаад малын индексжүүлсэн бүтээгдэхүүнийг олон улсын шинжээчийн багтай хамтран боловсруулж, хэрэгжүүлж эхэлсэн. Дээрх төсөл 2014 онд дуусч, Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хууль батлагдаж байлаа. Энэ хуулийн дагуу Үндэсний давхар даатгалын компани үүсгэн байгуулагдсан.
-Даатгалын бүтээгдэхүүний талаар дэлгэрүүлье?
-Олон жилийн статистик тоон үзүүлэлтэд тулгуурлаж харахад улсын хэмжээнд малын хорогдол 5-6 хувь гарч байдаг. Үүнээс давчихвал гамшгийн хэмжээнд хүрчихдэг. Тиймээс гамшгийн хэмжээний хохирлыг хөнгөвчлөх зорилгоор босго үзүүлэлт тогтоох тухай хуулинд тусгасан. Өөрөөр хэлбэл, сумын том /төл мал орохгүй/ малын хорогдлын хэмжээ зургаан хувиас дээш давах юм бол даатгалын тохиолдол бий болсон гэж үзнэ. Ингээд нөхөн төлбөр олгоно гэдэг үндсэн загвартай бүтээгдэхүүнийг хуульчилсан байдаг. Үүний дараа зургаан хувийн босго үзүүлэлтийг доошоо, дээшээ нэг хувь хэлбэлзүүлэх боломжийг Засгийн газарт олгосон. Ингэснээр Засгийн газар гурван жил тутамд босго үзүүлэлтийг тогтоодог. Үүний даатгалын гэрээнүүд хийгддэг.
-Босго үзүүлэлтээс давсныг яаж тодорхойлдог хэрэг вэ?
-Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуулийн дагуу хагас жилийн буюу түүвэрчилсэн мал тооллогыг хийдэг болсон. Хагас жилийн байдлаар бүх сумдын хэмжээнд түүвэрчилсэн тооллогоор малын хорогдлын хэмжээг хувьчилж гаргана. Энэ тоогоо болон өнгөрсөн жилийн мал тооллогын дүнтэй харьцуулж том малын хорогдлын хэмжээг тооцдог.
Хагас жилийн мал тооллогын үр дүн долдугаар сарын хоёрдугаар хагаст багтаж гарчихдаг. Үүний дараа хохирлын хэмжээг тодорхойлоод даатгуулагч нарт нөхөн төлбөрийг есдүгээр сараас эхэлж олгодог. Өнгөрсөн жилийн хувьд зүүн аймгуудыг хамарсан хүчтэй салхи шуурганы улмаас малын хорогдол нэлээд гарсан. Архангай аймаг, Увс аймгийн зарим сумдад өвөлжилт хүндэрсэн шүү дээ.
-Нөхөн төлбөр хэр хэмжээнд гарсан бэ?
-Өнгөрсөн жил 27 мянган малчин өрх даатгалд хамрагдсанаас 14 мянга нь 4.2 тэрбум төгрөгийн нөхөн төлбөр авсан. Өөрөөр хэлбэл, даатгалд хамрагдсан малчдын хоёр хүн тутмын нэг нь авчээ гэсэн үг.
-Даатгалын үнэлгээг яаж хийх үү?
-Малчид малынхаа үнэлгээг өөрсдөө сонгодог. Энэ төрлийн даатгалын онцлог бол малыг зүсэлж биш, сүргийн бүтцээр нь даатгадаг. Таван хошуу малынхаа хонин сүргийг даатгуулъя гэхэд нэгж хониныхоо үнэлгээг өөрөө тогтооно гэсэн үг. Ингэхдээ хэдээр ч тогтоож болно. Сүүлийн үед малын индексжүүлсэн даатгалын дийлэнх орлогыг банкны системээр дамжуулж бүрдүүлж байна. Малчны зээлтэй уялдуулаад даатгалд хамрагдах уу, үгүй юү гэдгийг сонгоно. Хамрагдвал тодорхой хувийн хүүгийн хөнгөлөлттэй зээл авах боломжтой гэх байдлаар хэрэгжүүлж байна.
-Тэгвэл энэ жил хэчнээн малчин даатгуулсан юм бол?
-2023-2024 оны даатгалын эрсдэлийн жил гэвэл 2023 оны намраас 2024 оны зуны эхэн сар хүртэл буюу долдугаар сарын 1 хүртэл гарсан хохирлыг даатгалд хамруулахдаа 2023 оны долдугаар сарын 1 хүртэлх хугацаанд даатгалын гэрээ хийгддэг. Түүнээс хойш хийгдэхгүй. 2024 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс долдугаар сарын 1 хүртэл гэрээ хийгдэнэ. Энэ нь 2025 оны даатгалын гэрээ гэсэн үг. Өнгөрсөн жилийн байдлаар 35 мянган малчин өрх буюу нийт малчин өрхийн 18 хувь нь хамрагдсан. Малын тоо толгой гэвэл долоон сая мал даатгуулсан байна.
-Аль аймгийн малчид тэргүүлж даатгуулж байна?
-Аль ч жилүүдэд хамгийн өндөр борлуулалт буюу өндөр хамрагддаг нь Баянхонгор аймаг. Нийтдээ малчин өрхийн 30 хувь нь хамрагдсан. Мөн Говьсүмбэр аймаг 49 хувьтай, Говь-Алтай аймаг 41 хувьтай байна. Энэ жилийн хувьд нийт 149 тэрбум төгрөгөөр даатгалын үнэлгээг тогтоосон байгаа.
-Тэдгээр малчид хэр хэмжээний нөхөн төлбөр авах боломжтой гэсэн үг вэ?
-Малын индексжүүлсэн даатгалын босго үзүүлэлт зургаан хувиар тооцоход тухайн сумын малын хорогдол хагас жилийн түүвэр тооллогоор 10 хувь гарлаа гэж бодъё. Зургаа хүртэлх хувийн эрсдэлийг малчин өөрөө даадаг. Харин 6-10 хүртэлх буюу дөрвөн хувийн хохирлын нөхөн төлбөрийг даатгалаас авах эрхтэй болдог. Гэхдээ мал нь хорогдоогүй малчин энэ дөрвөн хувийн нөхөн төлбөрийг авах боломжтой.
-Яагаад?
-Гол нь даатгуулчихсан байна. Магадгүй сайн малчин гэж хэлж болно. Нэг ёсондоо сайн малчны урамшуулал ч гэж ойлгож болно. Малаа онд мэнд оруулахын тулд маш их хөдөлмөр зарсан байгаа. Гэтэл сумын хэмжээнд гамшгийн үзүүлэлтэд хүрчихсэн, их хэмжээний хохирол гарчихсан байдаг. Тиймээс л авч байгаа хэрэг.
Нөгөө талд сумын нийт малын хорогдлын хэмжээ зургаан хувьд хүрээгүй мөртлөө Доржийнх малынхаа тал хувийг алдах тохиолдол бий. Малын босго үзүүлэлтээс даваагүй учраас тэд нөхөн төлбөр авах боломжгүй. Сумын малын хорогдлын хэмжээ гамшгийн хэмжээнд хүрээгүй учраас тэр. Өнгөрсөн жил гэхэд Сүхбаатар аймгийн хэд хэдэн суманд хохирлын хэмжээ найман хувь гарсан. Гэтэл 20, 30, 40 хувиар малаа алдчихсан мадчид байсан. Сумын хэмжээнд хохирол найман хувьтай байгаа учраас зөрүү болох хоёр хувийн нөхөн төлбөрийг л даатгуулсан малчид нийтээрээ авсан. Малаа бага үнэлгээгээр даатгуулж байгаа учраас нөхөн төлбөр бага гардаг. Энэ бол даатгуулагч буюу малчны хувьд сул тал гэж хэлж болно. Гол нь энэ бол гамшгийн эрсдэлийн даатгал шүү дээ. Өнгөрсөн жил гэхэд хамгийн өндөр нөхөн төлбөрийг Төв аймгийн Баянцогт сумын малчин 14 сая төгрөгийн нөхөн төлбөр авсан байдаг.
Энэ жилийнх шиг цастай хүйтэн хавсарсан хүнд өвөл 2010-2011 онд болж байсан. Нийт малын 30 хувь хорогдсон. Энэ жил хэд болохыг хэлж мэдэхгүй. Хавар нь урт болно. Энэ хугацаанд одоо муудсан мал сэхэх магадлал багатай.
-Одоо энэ хүнд цаг үеийн малын хорогдлын тоо урьдчилсан байдлаар гарч байна уу?
-Бид Онцгой байдлын байгууллага, Ус цаг уурын эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгээс байнга мэдээлэл авч байна. Гэхдээ тоо гаргах боломжгүй.
-Жишээ нь, Сүхбаатар аймагт гэхэд 260 мянган мал хорогдсон мэдээллийг өгч байгаа. Тус аймгаас энэ жил даатгуулсан малчид хэчнээн байх юм бэ?
-Энэ жилийн хувьд Сүхбаатар аймгийн малчид даатгалд хамрагдах байдал хангалтгүй байсан. Нийт малчны 26 хувь буюу 2382 өрх даатгалд хамрагдсан байна. Сүхбаатар аймагт гамшгийн хэмжээнд хүрчихсэн энэ үед малын хорогдлын тоог гаргах боломжгүй байгаа.
-Одоо малаа даатгуулж байгаа малчин өрх хэр их байна вэ?
-Өчигдөр /уржигдар/-ийн байдлаар 5027 малчин өрх 23 тэрбум төгрөгийн үнэлгээтэй 842 мянган малыг 808 сая төгрөгийн хураамж төлж даатгуулсан байна. Даатгалын гэрээг долдугаар сарын 1 хүртэл хийнэ. Мэдээж энэ жилийн хувьд онцгой жил болох нь. Ялангуяа цас зуд хүндрэлтэй байгаа аймгуудын малчид ийм нөхцөл байдалд байгаа юм чинь даатгалд хамрагдах боломж байхгүй шүү дээ.
Б.ЭНХЗАЯА
Он гарснаас хойш 65 аж ахуйн нэгж 1.9 сая ам.долларын 13,782.3 тонн улаанбуудайн хивэг импортолсон байна. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 7.5 мянган тонноор буюу 119 хувиар өссөн үзүүлэлт аж. Улаанбуудайн хивгийг зөвхөн ОХУ-аас буюу Алтанбулаг, Сүхбаатар боомтоор импортолжээ.
Малын малын нэмэлт тэжээлийн хувьд 521 ам.долларын үнэ бүхий 1,083.4 тонныг энэ онд импортолсон байна. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 0.7 мянган тонноор буюу 219.1 хувиар өссөн дүн бөгөөд ОХУ-аас 0.8 мянган тонн, БНХАУ-аас 0.3 мянган тонныг тус тус авсан байна.
Жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулагддаг “Ялта хүрэх зам” олон улсын хөгжмийн VI наадамд оролцох Монголын уран бүтээлчээр Улсын филармонийн Морин хуурын чуулгын флейт хөгжимчин Б.Одмандах шалгарчээ.
Б.Одмандах нь Хөгжим бүжгийн коллежийг 2015 онд МУБТА Д.Сарантуяагийн удирдлага дор флейт хөгжимчин мэргэжлээр, 2019 онд Монгол Улсын консерваторыг дуурийн дуучин мэргэжлээр тус тус дүүргэжээ.
Б.Одмандах мөн “Universe best songs” нэвтрүүлгийн шилдэг 25-д багтаж, “Voice of Mongolia” шоунд амжилттай оролцож байсан билээ.
“УБТЗ” ХНН энэ оны нэгдүгээр сард 2.9 сая тонн ачаа тээвэрлэсэн байна. Үүний 1.2 сая тонныг орон нутгийн нүүрсний тээвэр эзэллээ.
Сүүлийн жилүүдэд Монгол Улсын эрчим хүчний хэрэглээ тогтмол өсөн нэмэгдэж байгаа нь ийнхүү орон нутгийн нүүрс тээврийн хэмжээ нэмэгдэхэд голлон нөлөөлжээ. Үлдэж буй саруудад тогтмол ийм хэмжээтэй тээвэр хийнэ гэж тооцвол 2024 оны жилийн эцэст ачаа тээврийн хэмжээ 34 сая тоннд хүрэх боломжтой юм. Жилийн бүрийн нэгдүгээр сард ачаа тээврийн хэмжээ буурах хандлагатай байдаг ч энэ жил эсрэгээрээ өссөн нь хөрш улсуудын худалдаа нэмэгдэж, ачааны шинж чанар өөрчлөгдсөнтэй холбоотой аж.
Мөн өвлийн улирал, баяр ёслолын өдрүүдэд тээврийн хэмжээ буурах хандлагатай байдаг байсан нь өөрчлөгдөж, ямар ч үед жигд байх болжээ. Тухайлбал, ОХУ өөрийн экспортыг нэмж, мөн БНХАУ-аас худалдан авдаг бараа бүтээгдэхүүний тээвэрлэлт өссөн байна. Энэ бүхэн нь манай улсаар дамжин өнгөрөх ачаа тээврийн хэмжээг нэмэгдүүлэх сайн талтай. Урд хөрш БНХАУ–ын уул уурхайн түүхий эдийн худалдан авалт нэмэгдсэн нь экспортын тээврийг ч дэмжиж байгаа юм.