Ботаникийн цэцэрлэгт хүрээлэнгийн Ургамлын генофонд, интродукцийн лабораторийн эрдэм шинжилгээ-туршилт судалгааны талбайд Монгол орны байгалийн ургамлын 370 зүйл (нийт гуурст дээд ургамлын 12 хувь) үүнээс ховор, нэн ховор ургамал 95 (21.5 хувь) зүйлийн амьд цуглуулгыг бүрдүүлэн “ex situ” нөхцөлд тарималжуулсан хадгалалт хамгаалалтыг хийж байна.
.jpg?w=1200)
.jpg?w=1200)
.jpg?w=1200)
Цаг тооны бичигт зааснаар маргааш буюу 2021 оны тавдугаар сарын 26-ны өдөр сарны бүтэн хиртэлт болно.
Сарны хиртэлт манай улсад 20:34 минутаас 21:49 минутын хооронд ажиглагдах бөгөөд оргил үе нь 20:38 минутанд харагдах юм байна.
Сар хиртэлт гэдэг нь сар дэлхийн сүүдэрт орох үзэгдэл юм. Энэ нь нар, дэлхий, сар гурав энэ дарааллаараа нэг шугаманд давхцах, эсвэл бараг нэг шугаманд орох үед ажиглагдана.
Мөн сар хиртэлт нь зөвхөн тэргэл сартай үдэш л ажиглагддаг байна.
Дэлхийн харьцангуй бага тодорхой хэсэгт л ажиглагддаг нар хиртэлтээс ялгаатай нь, сар хиртэлтийг дэлхийн аль ч шөнийн хэсгээс ажиглах боломжтой байдаг. Сарны хэмжээ жижиг байдгаас нарны бүтэн хиртэлт хэдхэн минут үргэлжилдэг бол сар хиртэлт хэдэн цагаар үргэлжилдэг онцлогтой.
Сансрын онол судлаач эрдэмтдийн хийсэн шинэ судалгааны үр дүнгээс харахад өтний нүх хэмээн нэрлэдэг орон зайн хонгил бодитоор оршин байдаг байх боломжтой хэдий ч түүгээр дамжин сансарт аялах нь боломжгүй бололтой.
Өтний нүхийг ашиглан сансарт асар хол замыг хормын дотор туулж буй үйл явдал шинжлэх ухааны уран сэтгэмжит олон ном, зохиол, кино бүтээлд гардаг билээ. Гэвч өтний нүх хэмээх зүйл бодит байлаа ч түүгээр аялах боломжгүй хэмээн эрдэмтэд үзэж байна.
Эрдэмтэд сүүлийн үед хийсэн судалгааны тайландаа “Өтний нүх үнэхээр оршдог, тэр байтугай бодож байснаас илүү түгээмэл байж магадгүй” хэмээн дурджээ.
Өтний нүхний тухай анхны таамаглалыг алдарт эрдэмтэн Алберт Эйнштейн, Натан Розен нар хар нүхний тухай таамаглал дэвшүүлэхдээ мэдэгдэж байв. Тэдний тооцооллын дагуу хар нүхний гадарга огторгуйн өөр нэг хэсэгтэй хонгилоор холбогддог байх боломжтой гэжээ.
Цаг хугацаа өнгөрөхийн хэрээр дээрх онол улам гүн гүнзгий, өргөн дэлгэр судлагдсаар буй. Хамгийн сүүлд эрдэмтэд судалгааны үндсэн дээр “Өтний нүхийг хүн төрөлхтөн болон ойролцоо хэмжээтэй зүйл нэвтрэн гарах боломжгүй хэтэрхий жижиг бөгөөд аливаа бодис нэвтрэхэд хаагдаж болзошгүй хэтэрхий эмзэг зүйл хэмээн үзсэн байна. Түүнээс гадна өтний нүх судлаач Брайанна Градо Уайт тэргүүтэй эрдэмтдийн үзэж байгаагаар бичил хэмжээтэй өтний нүхийг квант физикийн аргаар бүтээх боломжтой аж
УУР АМЬСГАЛЫН
ӨӨРЧЛӨЛТ
Уншигч та байгалийн гамшгийн талаар хэр их мэдлэгтэй вэ?Агаарын
бохирдол, аюултай хог хаягдал, газар хөдлөлт, цунами, цөлжилт гэх мэтчилэн
тоолж болох ч бидний заримынх нь мэддэггүй, заримынх нь мэдсэн ч анзаардаггүй
нэг сэдэв бол уур амьсгалын өөрчлөлт. Үүний тодорхойлолтыг дурдвал:
Эх сурвалж: /Насан туршийн боловсрол үндэсний төвийн гарын авлага/ Яг юунаас болж бидний оршин тогтнолын үндэс болсон эх дэлхийн уур амьсгал өөрчлөгдөн, өдрөөс өдөрт дулаараад байна вэ?
Эх сурвалж: Байгаль орчин уур амьсгалын өөрчлөлтийн сангийн нэгжийн менежер Б.Чулуунхүү: Уур амьсгалын өөрчлөлт нь хүлэмжийн хийгээс үүсдэгийг эрдэмтэд нотолсон. Хүлэмжийн хий гэдэг нь дэлхий болон далай тэнгисээс цацарч буй дулааны энергийн ихэнхийг агаар мандал шингээн авах бөгөөд зарим хэсэг нь эргэж газрын гадарга руу буцаж ирснээс уур амьсгал дулаарахыг хэлдэг. Энгийнээр тайлбарлавал аж, үйлдвэржилт эрчимтэй хөгжиж ирснээс хойш дэлхий дулаарал эхэлсэн гэсэн үг. Учир нь хүний үйл ажиллагаанаас үүдсэн хүлэмжийн хийн ялгарлын 80 орчим хувийг малтмал түлшний шаталтын улмаас үүсдэг нүүрстөрөгчийн давхар исэл эзэлдэг бөгөөд хөдөө аж ахуйгаас үүсэх метан хий, хог хаягдал, ойн бүрхэвчийг устгах зэргээс мөн хүлэмжийн хий ялгардаг.
Уур амьсгалын өөрчлөлт бидний амьдалд ямар сөрөг нөлөөлөл үзүүлдэг вэ?
ХИС-ийн Сэтгүүл зүйн III курсийн оюутан Г.ЭНХТУУЛ
ХХ зууны эцэс гэхэд хүн төрөлхтний өмнө хэд хэдэн тулгамдсан асуудал урган гарч ирсний нэг нь озоны цоорхой буюу озоны давхаргын сийрэгжилт. Энэ нь зүгээр нэг цоорно гэж үгүй маш олон жилийн хугацаатай химийн бодисуудыг агаарт алдсаны сөрөг үр дагавар юм.
1974 онд эрдэмтэд хлор флуоро карбон (CFC) нь озоны бамбайг устгахад хүргэж болохыг олж мэдсэн.
Озон нь хүн төрөлхтөнд амьдрах очин бүрдүүлж өгдөг хүн, амьтан, ургамлыг хамгаалж байдаг чухал элемент бөгөөд байгаль орчинг цэцэглүүлэх амьд организм бий болох нөхцөл бүрдүүлэгч юм. Энэхүү (O3) элемент нь газрын гадаргаас 10–16 километрийн өндрөөс эхэлж 50 километрийн өндөр хүртэл тархаж тогтох ба 20–30 км-т хамгийн их агууламжтай байдаг. Ерөнхийдөө дэлхийн бүрхэн байрладаг гэсэн үг.
Танд озон яг юунаас үүсдэг юм бэ? хаанаас гарч ирдэг юм бэ? гэсэн асуулт төрж магад.
O3 элементийн молекул нь нарнаас ирэх өндөр энергитэй хэт ягаан туяа болон агаар мандал дахь хүчилтөрөгчийн молекул хоорондын үйлчлэлээр бий болдог. Тус давхарга нь нарны хэт ягаан туяа буюу UVB гэрлийн цацрагийг өөртөө шингээж өгдөг байна.
Нарны энерги нь озоныг шинээр тасралтгvй “үйлдвэрлэж” байдаг ч нөгөө талаар устөрөгч, азот, хлор, зэрэг химийн бодис агуулсан агаар мандал байгалийн хийн нөлөөгөөр “сvйтгэгдэж” байдаг. Үүнээс гадна хүний vйл ажиллагаа багагүй нөлөөтэй. Озоны задралын гол буруутнаар хлор фторт (CFC ) нэгдлүүд болон гал унтраагч агуулсан химийн бодисууд тодроод байгаа юм. Харин тэдгээрийг бүтээж үйлдвэрлэн гаргасан хүмүүс эдгээр хийг /фреон/ хөргөх бодис, автомашины дулаан үлээгч зэрэг сэрүүцүүлэхэд олон жилийн турш ашиглаж ирсэн юм. Үүнийг санамсаргvй байдлаар гадагш алдах нь хvний биед шууд хор хөнөөлгvй ч агаарт хөөрч хуримтлагдан ялзарч озоны давхарга цоороход нөлөөлдөг байна.
Хлорфторт нүүрстөрөгч тэдний ялзрал 20–120 жил үргэлжилдэг. Эдгээр бодисууд дэлхий дээр хүчиллэг бороотой буцаж ирдэггүй бөгөөд агаар мандалд үлдэж озоныг бүрмөсөн устгадаг.
Мөн эдгээр нь агаарын урсгалын нөлөөгөөр өмнөд болон хойд туйлд очдог. Ялангуяа Антарктид өвөл харанхуй үед агаарын хэм -83 хэмд хүрдэг ба туйлын давхраат мандалд мөсөн бөөмсийн үүлс аажмаар үүсдэг ба эдгээр нь гадарга дээр урвалд орох чадвартай хлорыг тогтоон барьдаг. Энэ үед идэвхгүй хлорын атомууд хөлдөн мөсөн бөөмсийн дунд түгжигддэг.
Озоны цоорхой жил бүрийн хавар их томорч тодорхой ажиглагддаг ба үүний учир нь туйлын өвлийн сүүлчээр нар Антарктид тив рүү эргэхэд нарны туяагаар хлорын атомууд чөлөөлөгдөн озонтой урвалд орж түүнийг задалдагтай холбоотой байгаа юм.
Энэхүү агаар мандлын эргэлтийн үйл явц задарсан озоныг
агаарын урсгалын нөлөөгөөр зөөвөрлөн бусад бүс нутгийн озоны бүтэцтэй холилдон
түүнийг саармагжуулдаг байна.
Мэдээж озоны цоорхойн бүтэн байлгах буцаан нөхөн сэргээхийн тулд дэлхий нийт анхаарлаа хандуулж байгаа бөгөөд агаар мандалд байх озоны хэмжээг багасгах чадамж бүхий химийн нэгдлүүдийн хэмжээ нь урьдчилан таамагласнаар бол үргэлжлэн өссөөр 2000 онд гэхэд хамгийн их болж түүнээс цаашид буурахаар эрдэмтэд төлөвлөсөн байгаа аж. Харин хлорын хэмжээ дор хаяж 100 жилийн дараагаас л хэвийн төвшинд хүрнэ гэж таамаглаж байна.
Дэлхийн бүх улс орон үүргээ ухамсарлан хэрэглээгээ хянаж чадвал 2050 он гэхэд Антарктид дээрх озоны цоорхой нөхөгдөж болохыг судлаачид тогтоогоод байгаа аж.
НҮБ-аас 9 сарын 16-ны өдрийг Озоны давхаргыг хамгаалах олон улсын өдөр болгон тэмдэглэдэг болжээ.
Эх сурвалж: NASA earth observatory, National geographic,
Байгаль орчин,аялал жуулчлалын яам (Озоны үндэсний алба) icc.mn
Andlog.blogspot.com, eic.mn, olloo.mn
ХИС-ийн Сэтгүүл зүйн IV курсийн оюутан
Н.ХОНГОРЗУЛ
Сайхан сэтгэлтэй хүмүүсийн ачаар тэнхэрсэн борцгор хотон шувуу Хар-Ус нуурандаа буцаж ирлээ. Тодруулбал, Дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF)-гийн Монгол дахь хөтөлбөрийн газар Хар-Ус нуурын БЦГ-ын хамгаалалтын захиргааны мэргэжилтнүүдтэй хамтран далавч нь гадны нөлөөтэй гэмтээд эдгэрсэн хотон шувууг нууранд нь буцаан тавьжээ.
Уг шувууны талаар өгүүлбэл, 2020 оны 11-р сарын 8-ны өдөр Хар-Ус нуурын хаяа Шувуун цуглаанд нисэж чадахгүй хотон шувуу байна гэсэн мэдээллийн дагуу Хамгаалалтын захиргааны мэргэжилтнүүд очиж хотон шувуу олжээ. Хотонд үзлэг хийхэд ямар нэгэн өвчний шинж тэмдэг байгаагүй, харингаднын нөлөөгөөр далавч нь гэмтсэн байв. Улмаар Хамгаалалтын захиргааныханярилцаж уг шувууг экологич мэргэжилтэй Ц.Ганболдоор асруулахаар болсон байна. Тэрээр өмнө нь 2018 онд шархадсан хотон шувуу тэжээж, эдгээгээд ижил сүрэгт нь нийлүүлж тавьсан туршлагатай нэгэн юм. Ц.Ганболд” Саяхан байгальд нь тавьсан хотонг маань “Азбаяр” гэдэг юм. Миний хувьд урьд нь буюу 2018 онд бас нэг шархадсан хотон тэжээсэн туршлагатай болохоор гэртээ авчраад тэжээсэн юм. Ингээд хагас жил тэжээгээд тавдугаар сарын 8-нд Дэлхийн шувуу хамгаалах өдрөөр Хар-Ус нуурт тавилаа. Баруун далавч нь өнгөрсөн оны долоо эсвэл наймдугаар сард гэмтээд арваннэгдүгээр сар гэхэд буруу эдгээд нисч чадахгүй болчихсон байсан. Тэжээж байх хугацаандаа Ховд аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт аваачаад рентген зураг авахуулсан. Далавчных нь нэг, хоёрдугаар үе гэмтсэн байна гэсэн. Монголд эмчлэх боломжгүй юм билээ. Харин Солонгос, Японд ийм төрлийн эмчилгээг хийх боломжтой гэсэн. Уг нь эрүүл далавчтай болгоод, нисч чаддаг болгоод явуулчих юмсан. Гэхдээ цар тахалтай байгаа болохоор хаашаа ч авч явж болохгүй байна. Харин “Азхүү”-гийн хувьд (2018 онд тэжээсэн шувуу нь) шинэ шархтай ирсэн болохоор эмчилгээ хийж далавч нь зөв эдгээд хэвийн нисдэг болсон билээ. Тиймээс “Азхүү”-г шууд сүрэгт нь нийлүүлсэн.“ гэсэн юм. Тэрээр мөн” “Азбаяр” маань нисч чадахгүй болохоор түүнд зориулсан орчин, талбай хэрэгтэй. Тиймээс талбай томтой хавтан хийж өгсөн. Үүнийг Дэлхийн байгаль хамгаалах сангийн Монгол дахь хөтөлбөрийн газрын санхүүжилтээр хийсэн. “Азбаяр”-ынхаа өмнөөс маш их баярлаад байгаа шүү” гэж нэмж ярьжээ.
Дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF)-гийн Монгол дахь хөтөлбөрийн газар өмнө нь 2018 онд “Азхүү”-г өнтэй өвөлжихөд дэм болгож амьдрах орчны зардлыг санхүүжүүлж байсан билээ.
Сонирхуулахад, борцгор хотон нь олон улсын хэмжээнд “Ховордож болзошгүй” ангилалд орсон бол Монгол оронд “Устаж байгаа” ангилалд байдаг нэн ховор шувуу юм. Борцгор хотон манай орны баруун бүс нутагт Их нууруудын хотгорын Хар-Ус, Хар, Айраг, Хяргас зэрэг томоохон нууруудад тархан үрждэг байсан бол сүүлийн 20 гаруй жилд тоо толгой нь эрс цөөрч зөвхөн Хар-Ус, Айраг нууруудад цөөн тоогоор үржих болсон. Хар-Ус нуур нь дэлхий дээрх борцгор хотонгийн зүүн Азийн популяцийн үржлийн чухал нутаг юм. Борцгор хотонгийн тоо толгой нь Монгол орны хэмжээнд 110-120 гэж судлаачид үнэлсэн байдаг ажээ.
Борцгор хотон эргэж ирсэн нь
Дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF)-гийн Монгол дахь хөтөлбөрийн газар нэн ховор борцгор хотон хамгааллын ажилд олон жилийн өмнөөс анхаарал хандуулан ажиллаж байна. 2009 оныг хүртэл 10-аад жил хотон өндөглөн зусахаа больсон нь малчидХар-Ус нуурын Цагаан голын бэлчээрийг чөлөөлдөггүй байсантай холбоотой юм. Иймд мэргэжлийн судлаачид бэлчээрийн судалгаа хийж Цагаан голын бэлчээрийн даац 3 дахин хэтэрснийг тогтоож, судалгааны үр дүнг малчдад ойлгуулах ажил хийсэн билээ. Үүний үр дүнд 3 сумын 3 багийн малчдаас бүрдсэн бэлчээр ашиглагчдын зөвлөл байгуулагдан жил бүрийн 4-р сарын 20-ноос 11-р сарын 20 хүртэл арлыг чөлөөлжэхэлснээр борцгор хотон өөрийн амьдардаг байсан нуурандаа эргэн ирэх таатай орчин бүрдсэн билээ. Энэ цагаас эхлэн Хар-Ус нуурын Цагаан голын арлуудад хотон тасралтгүй ирж өндөглөн зусдаг болсон нь хотонгийн гэр болсон арлыг тодорхой хугацаанд чөлөөлсөнтэй холбоотой. 2013 онд хийсэн тооллогоор Хар-Ус нуурт 62 бодгаль хотон тоологдсон. /доктор О.Мөнхтогтох/
Хошуугаар нь хурдан морины хусуур хийх зорилгоор хууль бусаар агнадаг. Сүүлийн2 жил дараалан хотон агнагдсан байгаа нь үнэхээр харамсалтай хэрэг юм. Дээр дурьдсан “Азхүү”, “Азбаяр” хоёр бол үүний тод жишээ юм. Иймд Ховд аймгийн ИТХ, Хүрээлэн буй орчны гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх салбар зөвлөлтэй хамтран “Ховдын бэлэгдэлт хотон шувуугаа хамгаалцгаая” аяныг зохион байгуулж байна. Энэ ажлын хүрээнд Ховд аймгийн уяачид “хотонгийн хошуугаар хийсэн хусуур хэрэглэхгүй” гэсэн амлалтыг өгч бусдыг уриалсан бол байгууллагууд хуулийн сурталчилгаа бүхий 8 самбарыг байршуулж олон нийтийн анхаарлыг хандуулаад байна.
Н.БАТБАЯР
Калифорнийн их сургуулийн эрдэмтэд Сугар гаригийн өдрийн урт, тэнхлэгийн хазайлт, цөмийнх нь хэмжээг нарийвчлан гаргаж чаджээ. Үүний тулд мэргэжилтнүүд 15 жилийн турш радарын тусламжтайгаар уг гаригийг судалсан тухай Nature Astronomy сэтгүүл мэдээлэв.
Сугар гариг манай дэлхийн хөрш ч гэсэн бид түүний талаар мэдээлэл маш багатай. Хоёр гариг хэмжээ, жин, нягтралаар нийтлэг зүйл ихтэй. Гэхдээ тэдний хөгжлийн замууд нь өөр. Сугар гаригийн өдрийн урт нь түүний шинж чанарыг ойлгоход тустай. Эргэлтийн хэмжилт ба Сугарын чиглэл нь түүний доторх жингийн хуваарилалтыг харуулна. Дотоод бүтцийг нь мэдэж авснаар гариг хэрхэн бүрэлдэн бүтснийг ойлгох юм. Мөн галт уулын идэвхжилтийн түүхийг тогтоож гаднах давхрага хэрхэн бүрэлдсэнийг мэдэж болно. Гадаргын бүрэн хэмжээний ойлголт нь ирээдүйд түүнийг судлан хаймсууруудыг нисгэх төлөвлөгөөг биелүүлэхэд тустай.
Радиолокацийн хэмжилт нь Сугар гаригийн хоногийн урт нь дэлхийн 243.0226 хоногтой тэнцэн дэлхийн жилийн гуравны хоёртой дүйж буйг харуулав. Сугар гаригийн эргэлт нь байнгын хувирч байдаг ч дунджаар 20 минут орчим гэж тооцоолжээ. Өмнөх тооцооллууд зөрж байсан нь гаригийн атмосферийн хүндээс болсон гэж үзэж байна. Тэр нь хатуу гадаргад нөлөөлөн эргэлтийг хурдасгах буюу удаашруулдаг ажээ. Сугар гаригт агаар нь дэлхийнхээс 93 дахин хүнд байдаг.
Сугар гариг нэг тийшээгээ 2.6392 градусын хазайлттай гэж эрдэмтэд тооцжээ. Дэлхийн хазайлт нь 23 градус болдог. Мөн мэргэжилтнүүд мөсжилтийн давтамжийг гаргажээ. Дэлхийд нэг цикл нь 26 мянган жил бол Сугарт тэр нь 29 мянган жил болж байна. Гаригийн цөм нь 3500 километрийн голчтой бөгөөд харин шингэн үү, хатуу юу гэдгийг тогтоож чадаагүй байна.
Испанийн “ABIBOO” архитектурын компани “Ангараг” гараг дээр байгуулагдах нийслэл “Нюва” хотын анхны зургуудыг цацлаа.”Нюва” хот нь “Ангараг” гаригийн хамгийн их усны нөөцтэй хадан цохионд байрлах ба шууд нарны тусгалаас хамгаалах зорилгоор хадан цохиог нүхлэн байрлах юм.
ABIBOO компани АНУ-ын Ангараг гарагийн нийгэмлэг болон SONet байгууллагын эрдэмтэн судлаачид, одон орончидтой хамтран Марс дээр байгуулагдах нийт таван хотын зургийг гаргасан ба эхний ээлжид нийслэл Нюва хотыг дэлгэрэнгүй танилцуулсан нь энэ ажээ.
“Макро сууц” хэмээн нэрлэсэн хадан дотор байрлах барилгууд нь хоорондоо өндөр хурдны цахилгаан шатаар холбогдох ба хадан цохион өндөрлөг хэсэгт хүнс, эрчим хүчний үйлдвэрүүд байрлахаар болжээ.
Харин хадны бэл хэсэгт цацраг туяанаас хамгаалах дээвэр бүхий эмнэлэг, сургууль, дэлгүүр зэрэг олон нийтэд зориулсан аварга байгууламж байрлах гэнэ. “Нюва” болон зэргэлдээх хотуудын бүх барилга байгууламжууд нь агаар мандлын даралтыг зохицуулахын зэрэгцээ онцгой байдлын үед хоргодох бүсүүдтэй байхаар төлөвлөгдсөн байна. Харин ариун цэвэр, аюулгүй байдлыг хамгаалах зорилгоор ”Макро барилга” бүрийн үүдэнд агаарын шүршүүр байрлуулсан гэдгийг онцолжээ.
“Ирээдүйд ямар нөхцөл байдалтай тулгарахаа мэдэхийн тулд бид эрдэмтэдтэй хамтран маш олон тооны судалгаа, шинжилгээг хийсэн. Тэдгээрийн нэг бол таталцлын хүч юм. “Ангараг” гаригийн таталцлын хүч дэлхийгээс гурав дахин бага буюу 37 хувьтай байдаг. Түүнчлэн “Ангараг” гариг дээр ус хатуу төлөвт оршдог нь хамгийн том давуу тал бөгөөд үүний тусламжтайгаар хот байгуулалтад хэрэглэгдэх материалуудыг үйлдвэрлэх болно” хэмээн “ABIBOO” архитектурын компанийн үүсгэн байгуулагч Альфредо Муньоз ярьжээ. Тэрээр “Марс” дээр хот байгуулах ажил 2054 оноос эхэлж, 2100 онд анхны оршин суугчдаа хүлээн авна гэж үзэж байгаа юм.
Монгол орны цоохор ирвэсийн тархац нутгийг нарийвчлан тогтоох, тоо толгойг үнэлэх өргөн цар хүрээтэй судалгааны ажлыг Дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF)-гийн Монгол дахь хөтөлбөрийн газар санаачлан хамтрагч байгууллагууд болох Монголын ирвэс хамгаалах сан, Олон улсын ирвэс хамгаалах сан, Шинжлэх ухааны академийн Ерөнхий ба Сорилын биологийн хүрээлэн хамтран 2017 оноос зохион байгуулж дууслаа. Судалгааны ажлыг дээрх хамтрагч байгууллагууд болон Монгол Улсын их сургууль, эрдэмтэн судлаачид, Тусгай хамгаалалттай газар нутгуудын мэргэжилтэн, байгаль хамгаалагчид, нутгийн иргэд нийлсэн 500 орчим хүн 40 гаруй удаагийн хээрийн судалгаагаар хийж гүйцэтгэлээ. Маш чухал энэ ажлыг Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам бодлогоор дэмжиж оролцсон юм.
Цоохор ирвэс бүхий 12 улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр баталсан “Дэлхийн цоохор ирвэс болон түүний амьдрах орчныг хамгаалах хөтөлбөр”-т дэлхийн хэмжээнд цоохор ирвэсийн тоо толгой, тархац нутгийг тогтоох ёстой гэсэн томоохон зорилго тавьжээ. Тэгвэл дээрх судалгааны ажил тус зорилготой нийцэж байгаа бөгөөд Монгол Улс дээрх орнуудаас дэлхийд анх удаа шинэлэг арга зүй, том талбайг хамарч хийснээрээ анхдагч нь болж байгаагаараа онцлогтой юм.
Ирвэсийн хээрийн судалгаа хийнэ гэдэг амаргүй ажил. Ирвэс бол тал хээрийн амьтан биш. Уулын хамгийн бартаа саадтай, хад асгатай, явахад хүндрэлтэй газарт амьдардаг. Аргаль, янгир бол нүдэнд харагддаг учир тоо толгойг нь тоолоод гаргах боломжтой. Харин ирвэс нуугдан амьдардаг учраас нүдээр харж тоолох боломжгүй. Тиймээс судалгааны өвөрмөц аргуудыг ашиглажээ. Үүнд, цоохор ирвэсийн ул өрийг тогтоох тохиолдцын судалгаа, автомат камерын судалгаа, амьдрах орчны загварчлал, хүзүүвчилсэн цоохор ирвэсийн шилжилт хөдөлгөөний зураглалаар эзэмшил нутгийг нь тогтоох, нутгийн иргэдээс ирвэсийн талаар асуулга авах зэрэг олон арга, аргачлал бүхий мэдээлэл бүрдүүлэн ажиллажээ. Ингэснээр Монгол орон дэлхийд цоохор ирвэсийн хоёр дахь том популяци бүхий улс болж байна.
Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамны Амьтан, ургамал, байгалийн нөөцийн хэлтсийн дарга П.Цогтсайхан: “Монгол орны цоохор ирвэс хэдий хэмжээтэй газар нутагт тархсан, тоо толгой нь хэд байгаа юм, цаашид хамгааллын ямар менежмент баримтлах ёстой вэ гэдгийг тодорхойлох цаг болсон. Тэгвэл Дэлхийн байгаль хамгаалах сангийн Монгол дахь хөтөлбөрийн газрын санаачилгаар Монгол орны цоохор ирвэсийн тархац тоо толгойн судалгааг амжилттай хийлээ. Судалгааны үр дүнг үндэслээд цаашдаа бид өндөр уулын экосистем, биологийн олон янз байдлыг хамгаалах дэд хөтөлбөрүүд боловсруулж хэрэгжүүлэх боломжтой болно”.
Дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF)-ийн Монгол дахь хөтөлбөрийн газрын зүйлийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн, доктор /Ph.D/Б.Гантулга: “Цоохор ирвэсийн ул мөрийн судалгааг цоохор ирвэс байх магадлалтай Монгол орны 10 аймгийн 406800 км квадрат нутгийг хамруулан гүйцэтгэсэн бөгөөд мөн нийт 29 ууланд автомат камерын судалгааг амжилттай хийж дуусгалаа. Асар их тооцоолол, судалгаа хийж байж үр дүнг гаргасан учир шинжлэх ухаанд суурилсан маш чухал, ач холбогдолтой ажил боллоо. Судалгааны үр дүнгээр хаана цоохор ирвэс аюулд өртөөд байна, тэр газар нь хамгааллын ямар үйл ажиллагааг хэрхэн явуулах вэ гэдэг арга замаа тогтоож, үр дүнтэй явуулах боломж бүрдэх юм”.
Эх сурвалж: Дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF)-гийн Монгол дахь хөтөлбөрийн газар
Өнөөдөр Дэлхийн зэрлэг амьтан, ургамлын өдөр тохиож байна.
НҮБ-ын Ерөнхий ассемблейн 68 дахь хуралдаанаар 2013 оноос эхлэн жил бүрийн гуравдугаар сарын 3-ны өдрийг дэлхийн өнцөг булан бүрт байгалийн ургамал, амьтныг хамгаалах, зохистой ашиглах, тэдгээрийн үнэ цэнийг таниулах мэдлэгийг дээшлүүлэхээр арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулдаг болсон.
Дэлхийн амьтан, ургамлын өдрийг 2021 онд дэлхийн олон зуун сая хүний амьжиргааг хангадаг ой, ойн төрөл зүйл, экосистемийн үйлчилгээний гол үүргийг таниулах мэдүүлэх зорилготойгоор “Forests and Livelihoods: Sustaining People and Planet” буюу “Ой ба амьжиргаа- Хүн төрөлхтөн, эх дэлхийн тогтвортой байдал” уриан дор тэмдэглэж байна.
Эх дэлхийн амьдралыг тэтгэгч ой мод, зэрлэг амьтан, ургамлаа хамгаалах үйлсэд нэгдэцгээе!
Эх сурвалж: БОАЖЯ