Category: булангууд

Categories
арын-нүүр мэдээ

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Дадал DNN.mn

Тамирчид нэг дасгал хөдөлгөөнөө өдөр бүр, тогтмол хийдэг нь дадал болгох зорилготой юм. Үндэсний бөх, чөлөөт бөх, жүдогийнхон хэдхэн мэхээ өдөр болгон давтдаг. Нэг мэхийг 10-12 мянган удаа давтаж байж дархан мэх болдог гэж ярихыг бөхчүүдийн амнаас олонтаа сонссон. Ганцхан мэхийг 12 мянган удаа давтана гэхээр ямар их хүч чадал, цаг хугацаа, хөдөлмөр шаардах бол. Дархан мэхтэй бөхчүүд тэр мэхээ өөрийн болгохын тулд хичнээн хөдөлмөрлөж вэ гэдэг нь ч харагдаж байна.

Хүн муу зуршлаасаа салъя гээд ганц хоёр өдөр зүтгээд хийчихдэг юм биш. Олон сарын турш, уйгагүй дадуулсны үр дүнд л муу зуршлаасаа бага багаар салдаг. Монголчууд буруу хооллолттой, амьдралын хэв маяг нь эрүүл биш. Ус шингэн зүйл уудаггүй, өлсөж гүйж гүйж байгаад гэнэт их хоол иддэг, унтахын өмнө махан хоол иддэг, огт алхдаггүй, тамхи татдаг, гар утсанд донтсон гээд муугийн жишээ олон. Жишээ нь, ус ууж чаддаггүй хүн бий. Эхний хэдэн өдөр ус уухад хэцүү. Саванд ус хийж хажуудаа тавиад, хаа ч явсан биеэсээ, цүнхнээсээ салгахгүй байх. Гол нь гэнэт ихээр биш, ойр ойрхон шимж бага багаар уух. Ингэж зөв зохистой орсон ус бодисын солилцоог дэмжиж, булчингийн үйл ажиллагаанд оролцдог. Хүний биеийн 70 хувь нь ус. Усыг биедээ зөв оруулсан тохиолдолд түүний хийх эерэг нөлөөг энд тоочоод дуусахгүй. Эхний 2-3 хоногт усыг ийн ойр ойрхон шимээд ууж сурвал дараа дараачийн өдрөөс таны бие ус нэхэж, өөрийн мэдэлгүй ус руу гар, хөл тань явна. 14 хоног ус уугаад сурчихвал түүнээс цааш хэн ч танд сануулаагүй байхад та өдөрт хоёр литр ус уучихсан байх болно. Дадал ингэж л суудаг. Эрүүл амьдралын хэмнэлтэй хүмүүс зөв дадлыг амьдралдаа суулгаж чадсан байдаг.

Биеэ юунд дадуулах вэ гэдэг нь эзэн танаас л хамаарна. Харин нэгэнт дадсан зан үйлийг барагтай бол болиулж чадахгүй.

Ингэхээр танд бие, сэтгэлээ буруу хэв маягт сургах уу, эрүүл зөв хэв маягт дадуулах уу гэсэн хоёр сонголт байгаа юм.

Categories
арын-нүүр мэдээ нийгэм

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Гэрээ үүрсэн эмгэн хумс DNN.mn

“Эмэгтэй хүн өөрийн гэсэн гэртэй болохыг гэрлэлт гэнэ” хэмээн энэхүү номын арын хуудсанд бичжээ. Эмэгтэй гэхээрээ заавал аав ээжээсээ эсвэл эр нөхрөөрөө бүх зүйлийг бүтээлгэх, бусдын тусламжийг авах шаардлагагүй. Ер нь танил тал гэхээс илүү өөрийнхөө чадварт найдах хэрэгтэй.

Хүн өөрөө чадвартай байхад бусад нь аяндаа болно. Харин бусдад найдах нь тийм ч сайн биш гэдэг санааг илэрхийлэх “Гэрээ үүрсэн эмгэн хумс” гэх номын тухай өгүүлье. Тус номыг 2021 онд Б.Солонго, Т.Билгүүн нар хятад хэлнээс орчуулан хүргэжээ. Хятадын орчин үеийн уран зохиолын нэрт төлөөлөгч Лю Люгийн зохиол. Уг номд 2005 оны Шанхайн амьдрал дүрслэгддэг ч номын үйл явдал, утга санаа өнөөгийн монголчуудын талаар өгүүлэх мэт сэтгэгдэл төрүүлнэ. Номын эхний хуудсыг сөхөхөд “Мөнгө хадгалах хурд үнийн өсөлтийн хурдыг яагаад ч гүйцэхгүй” гэж эхэлнэ. Тус номын гол үйл явдлыг дурдвал эгэл жирийн тосгоноос их хотын амьдралд хөл нийлүүлэн яваа Хайпин, Хайзао гэх эгч дүү хоёр 10мкв жижиг өрөө түрээслэн аж төрнө.

Ер нь өмнө нь ч одоо ч хүмүүс байр авахаас түрээслэх нь элбэг. Тэр нь мэдээж хэрэг өөрийн гэр боловч түрээс төлөх нь бусдад байр авч өгч байгаатай адил учраас сэтгэлд тухгүй мэдрэмж төрдөг. Энэ тухай ч өгүүлсэн байдаг.

Хүний амьдрал, гэрлэлтийн утга учир, алдаа оноо гээд гагцхүү Хайпин, Хайзао нарын амьдралаар бидний өнөөгийн бодит байдлыг харуулна.

Түр зуур амьдрахаар түрээсэлсэн нийтийн байрандаа тэд аль хэдийнэ нь таван жил болжээ. Энэ хугацаанд эгч нь нөхөр, хүүхэдтэй болно. Ажил хийн мөнгөө цуглуулж өөрийн гэсэн байртай болохыг зорьсон ч хуримтлуулсан мөнгө нь хаанаа ч хүрдэггүй. Тухайн үед хуучны байрыг 20 жил болоод л акталдаг байж. Тэгээд дүү Хайзао нь ажлаасаа халагдсан эгчдээ болон өөрийнхөө энэ амьдралд дэм болж, хэдэн төгрөг олохын тулд хичээж ажиллана. Эцэс нь эгч Хайпин гадаадын хэд хэдэн иргэнд хятад хэлийг өөрийн арга барилаар зааснаар хятад хэлний сургууль барихаар хэмжээний мундаг болж тэд сайхан амьдралыг бий болгож чаддаг.

“Нэг юань нүдэнд тусахаар их биш ч амьдрал гэдэг маш олон нэг юанийн нийлбэрээс бүтдэг. Нэг юань чамд баяр хөөр авчирч болно, бас гуниг шаналал авчирч болно. Нэг юань маш өчүүхэн, гэхдээ нэг юань дотроо эрч хүч сэмээрхэн нууж байдаг. Өнөөдрийн нэг юань хойшдоо хэдэн юань болохыг мэдэхгүй юм” хэмээх хэсгээс хүн хэн байж болохыг илтгэнэ.

Тиймээс уг номд тэр хоёрын ээдрээт амьдрал, хүсэл мөрөөдөл, амьдралын төлөөх тэмцэл, алдаа оноогоор дүүрэн үйл явдал, одоогийн нийгмийн бодит байдлыг тусган харуулжээ.

…Чи мэдэх үү. Хүний нэг насны амьдрал бол дээшээ доошоо хэлбэлздэг муруй шугам. Заримдаа өндөрт, заримдаа нам доор. Доор байхдаа чи баярлах хэрэгтэй. Учир нь удалгүй дээшээ явна. Харин өндөрт байх маш аюултай, доошоо унах ёроолд хязгаар үгүй” хэмээн өгүүлнэ. Бид бүгд үнэндээ гэрээ үүрсэн эмгэн хумсны амьдралаар амьдардаг. Өдөр бүр хөдөлмөрлөж байр, машин, гар утасны лизингээ төлнө. Сайхан амьдралыг бий болгохын тулд шүү дээ. Зээлээс зээлийн хооронд амьдрах иргэд. Гэхдээ нийгэмд илүү ойр сонсогдох “зээл авахыг хүсвэл төлөх чадвартай байх хэрэгтэй” гэх эшлэл.

Энгийн боловч хэн нэгэнд урам өгөх хэд хэдэн үг гардаг. “Эхнэр гэдэг бол угаасаа чиний чихэн дээр насан туршдаа үглэх тэр л хүн, Ядуу тарчиг л байвал хэрүүлч авгайн хувь тавилангаас хэлтэрч чадахгүй, гунигтай төгсгөл, Хичээл зүтгэлээс гадна тархиа ажиллуулах хэрэгтэй байдаг юм. Хөрөнгөө ч бас эргэлтэд оруулах хэрэгтэй. Сурах нь хүний амьдралын нэг л жижиг хэсэг, амьдрал илүү олон гайхамшигт зүйлээр дүүрэн шүү дээ. Сайн сурах, дүн сайн байх нь биш, харин сурах зөв арга барилаа олох нь илүү чухал” зэрэг цөөн хэдэн эшлэл бий. Хүн бүр энэхүү номоос өөр өөр зүйлийг олж харах биз ээ.

 

Categories
мэдээ нийгэм шинжлэх-ухаан-технологи

Саран дээр зам талбай байгуулах технологийг боловсруулжээ DNN.mn

Манай дэлхийн дагуул сар бол агааргүй, усгүй, температурын хэлбэлзэл нь 250 хэм хүрдэг амьдрахад таагүй ертөнц.

Гэхдээ хамгийн хэцүү асуудал нь нарийн тоос юм. Сарны гадаргыг бүрхсэн ийм сул тоос сансрын нисгэгчдийн өмсгөлийг элэгдэлд оруулж, машин техникийг гацааж, багаж хэрэгслийг эвддэг байна.

Саран дээр суурин байгуулах хүн төрөлхтний төлөвлөгөөнд хамгийн ноцтой саад бэрхшээл учруулагч нь энэ юм.

Тэгвэл хэсэг эрдэмтэд сарны тоосыг барилга байгууламжийн хатуу материал болгон хувиргах шийдлийг олсноо өчигдөр зарлажээ.

“Саран дээр гудамж талбай байгуулна гэхээр олон хүн гайхах байх. Гэхдээ энэ нь бүр эхнээсээ томоохон бэрхшээл байсаар ирсэн юм. Энэ бол маш сул хөнгөн материал бөгөөд агаар мандалгүй, таталцлын хүч сул орчинд хаа сайгүй тархдаг” гэж Берлин хот дахь Холбооны Материалын Судалгаа, Туршилтын Хүрээлэнгийн профессор Йенс Гюнстер ярьж байна.

Apollo 12 багийг газардах үед боссон сарны тоос Surveyor 3 сансрын хөлгийн ажиллагааг доголдуулж байсан гэдэг.

Тиймээс саран дээр байнгын сууринтай болох NASA-гийн төлөвлөгөөнд энэ нь том сорилт болж байгаа.

Барилгын материалыг сар руу тээвэрлэхэд хэтэрхий өндөр өртөгтэй.

Тиймээс саран дээрх бэлэн материалыг ашиглах шийдэл хэрэгтэй юм.

Профессор Гюнстерийн баг сарны тоосыг орлуулах зорилгоор Европын Сансрын Агентлагт бүтээсэн EAC-1A хэмээх нарийн ширхэгтэй материалыг туршилтдаа ашигласан байна.

Тэд 50 мм-ийн диаметртэй лазер гэрлийн туяагаар тоосыг 1,600 хэм хүртэл халааж, хайлуулжээ. Энэ хайлшаа хэвд оруулан царцаах замаар хоорондоо залгагддаг 25 см өргөнтэй гурвалжин хэлбэрийн хавтангуудыг гаргаж авсан байна.

Үүнийг залган угсрах замаар сарны гадарга дээр хатуу зам, талбай байгуулж болохоор болжээ.

Гэхдээ энэ нь тийм амар ажил биш юм байна. Хавтан нэг бүрийг бүтээхэд нэг цаг орчим хугацаа шаардагдах гэнэ. Өөрөөр хэлбэл 10:10 метрийн харьцаатай талбайг байгуулахад шаардлагатай хавтангуудыг үйлдвэрлэхэд 100 өдөр зарцуулахаар байна.

Гэхдээ 2.37 метр квадрат хэмжээтэй линзийг дэлхийгээс саранд хүргэвэл үйлдвэрлэлийг хурдасгах боломжтой гэж судлаачид тооцоолжээ. Үүгээр нарны гэрлийн тусгалыг нягтруулж, лазерын гэрлийн оронд ашиглах юм байна.

Ийм линзийг полимер материалаар бүтээх тул хуйлж, тээвэрлэхэд авсаархан байхаар тооцжээ.

Гэхдээ сарны тоос линзийн ажиллагааг ч тасалдуулах эрсдэлтэй гэж үзэж байна.

“Эрт орой хэзээ нэг цагт линзэн дээр хуримтлагдсан тоос ажиллагааг нь тасалдуулах байх” гэж хэлсэн Гюнстер линзийг сэгсэрч, тоосыг унагах механизмын талаар бодож байгаагаа ярьжээ.

Тэдний судалгааны тайлан “Scientific Reports” сэтгүүлд нийтлэгдсэн юм.

 

Эх сурвалж: The Guardian

Categories
мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

“Bennu” -гийн дээжний эхний үр дүн DNN.mn

Манай дэлхий бүрэлдэн бий болж байх үеийн буюу 4.5 тэрбум жилийн настай “Bennu” астероидоос авчирсан хөрсний дээжийг шинжилснээр “Эхний шинжилгээгээр чийгтэй шаварлаг эрдэс хэлбэрийн их хэмжээний ус байгааг илрүүллээ.

Энэ нь манай дэлхийд авчирсан бусад дээжүүдээс нүүрстөрөгчөөр хамгийн баялаг нь болж байна” гэж NASA-гийн захирал Билл Нэлсон мэдэгджээ. Манай гарагийн амьдралын үндэс суурь сансрын уудмаас гаралтай гэсэн онолыг энэ судалгаа улам бататгаж байна.

 

 

Г.АМАРСАНАА

Categories
мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

“Дэлхийн сансрын 7 хоног-2023” арга хэмжээ эхэллээ DNN.mn

“Дэлхийн сансрын 7 хоног – 2023” өнөөдөр эхэлж байна.

“World Space Week” буюу дэлхийн сансрын долоо хоног нь дэлхийн 90 гаруй улсад нэгэн зэрэг зохион байгуулагддаг шинжлэх ухаан, технологийн олон улсын томоохон наадам юм. Энэхүү долоо хоногтой холбогдуулан өнөөдрөөс эхлэн аравдугаар сарын 10-ны өдрийг дуустал өдөр бүр 10:00-20:00 цагийн хооронд 7 хоногийн турш Зайсан хилл цогцолборт болох аж.

Тус арга хэмжээ нь хүүхэд багачуудад шинжлэх ухаан, сансар огторгуй судлалаас бий болдог өндөр технологи, ашиг тусыг таниулах түүнд сонирхолтой болгох зорилготой.

Categories
мэдээ нийгэм шинжлэх-ухаан-технологи

“Дэлхийн сансрын 7 хоног-2023” арга хэмжээ эхэллээ DNN.mn

“Дэлхийн сансрын 7 хоног – 2023” арга хэмжээ өнөөдөр эхэлж байна. Тус арга хэмжээ 10.10-ны өдрийг дуустал өдөр бүр 10:00-20:00 цагийн хооронд 7 хоногийн турш Зайсан хилл цогцолборт үргэлжлэх юм. World Space Week нь дэлхийн 90 гаруй улсад нэгэн зэрэг зохион байгуулагддаг шинжлэх ухаан, технологийн олон улсын томоохон наадам юм.

Эцэг эхчүүд хүүхдүүдтэйгээ цагыг зугаатай, бүтээлч өнгөрүүлэхэд хамгийн тохиромжтой арга хэмжээ бол “Дэлхийн сансрын 7 хоног”. Тус арга хэмжээ нь хүүхэд багачуудад шинжлэх ухаан, сансар огторгуй судлалаас бий болдог өндөр технологи, ашиг тусыг таниулах түүнд сонирхолтой болгох зорилготой.

Арга хэмжээний үеэр дэмжигч байгууллагууд өөрсдийн бүүт дээр сонирхолтой туршилтуудыг танилцуулж хүүхэд багачууддаа олон гайхалтай гэнэтийн бэлгийг барих болно. Эйнштейн карттай харилцагч Та бүхэн хүүхдүүдээ, дүү нараа дагуулаад хүрэлцэн ирэхийг урьж байна. Эйнштейн картаа үзүүлээд шинжлэх ухааны сонирхолтой туршилт үнэгүй хийх боломжтой.  Мөн Эйнштейн бүүт дээр ирсэн хүүхэд бүхэн бяцхан бэлэгтэй шүү!

Categories
мэдээ нийгэм шинжлэх-ухаан-технологи

Эрдэмтэн Л.Хурцбаатар 1300 жилийн өмнөх эртний Түрэг руни бичээсүүдийг илрүүлэн тайлж уншжээ DNN.mn

Хүйс толгойн бичээсийг тайлж уншин монголчуудын бичиг үсгийн түүхийг 600 жилээр урагшлуулсан эрдэмтэн Солонгод Л.Хурцбаатартай ярилцлаа. Тэрбээр саяхан Өмнөд Монголын Ордосын нутгаас 1300 жилийн өмнөх эртний Түрэг руни бичгийн хоёр бичээсийг илрүүлэн тайлж уншсан байна. Энэ талаар нь сонирхлоо.

-Таныг Хүйс толгойн монгол брахми бичээсийг тайлж уншсан гэдгээр монголчууд таньдаг болсон. Саяхан Ордосын нутгаас эртний бичээс илрүүлжээ. Энэ талаараа та сонирхуулбал?

-Энэ сарын 8-нд Өмнөд Монголын Ордосын Отог хошууны Үзүүр балгасын Харангуйн хөндийгөөс одоогоос 1300 жилийн өмнө Түрэг руни бичгээр бичигдсэн хадны бичээсийг олж ирүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл, Орхонд байгаа руни бичээстэй адил бичээс олдсон гэсэн үг. Өмнөд Монголын баруун хэсгээс хамгийн анх олдож байгаа руни бичиг юм. Дэлхийд руни бичгийн 600 гаруй бичээс бий. Энэ бичээсүүдийн дийлэнх нь Монгол, Казахстанд бий, Орост ч байдаг. Харин Хятадад тав байдаг. Өөрөөр хэлбэл, энэ удаад Ордосоос илрүүлсэн руни бичгийн хоёр бичээстэй нийлээд долоо болж байна гэсэн үг.

Харангуйн хөндий ууланд Отог хошууны Түүх, соёлыг хамгаалан судлах газрын дэд захирал Жарантай, хамтран ажиллагч Хас, Оюун нартай хамт тухайн бичээс буй газарт очиж сурвалжилж, руни бичиг мөн гэдгийг баталсан.

Энэ сарын 26-нд Монгол Улсын ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгээс зохион байгуулсан “Орхон бичгийн дурсгал-Нүүдэлчдийн хэл, иргэншлийн түүхэн сурвалж болох нь” эрдэм шинжилгээний хурал болсон. Энэ хурал дээр би уг судалгааны ажлаа илтгэлээр танилцуулсан. Академич Лу.Болд энэ чиглэлээр судалсан мэргэжилтэн, эрдэмтэн хүн. Ордосоос илрүүлсэн энэ руни бичгийн судалгааны ажлыг өндрөөр үнэлж байгаагаа илэрхийлсэн. Ялангуяа эртний Түрэг руни бичиг Өмнөд Монголоос олдож байгаа нь энэ чиглэлээр судлах ажилд ахиц, дэвшил болж байна гэж тэмдэглэсэн.

-Юуг тэмдэглэж үлдээсэн бичээсүүд болж таарав?

-Нэгдүгээр бичээст нь, гурван мөр үсэг, зургаан үг байна/Тonga qabga qudag Örük Jeli qagan. “Тунгаа хавха худаг үнснү”. Үүнийг монголоор орчуулбал “Ирвэс хаалгын эрэг”. Гэтэл Ч.Баттулга сүүлийн үгийг нь “босго” гэж орчуулсан. Казахстаны судлаач Б.Напил “Худаг” гэж орчуулсан. Доорх нь “Өрөг жилхан” гэсэн үг байна. Б.Напил энэ үгийг хүний нэр байна гэж уншсан. Ч.Баттулга “Буудал жила” гэж уншсан. Би бас хүний нэр гэж тайлаад “Буудал Жили хаган” гэж уншсан. Жили хаан бол 620-630 онд Тан улстай байлдаж байсан хааны нэр юм болов уу гэж таамаглаж байгаа. Энэ бичээс бол эртний руни бичиг гэдэг нь 100 хувь батлагдсан. Хоёрдугаар бичээсийг “Хоосон ахан/ qo­muz aqang” гэж уншсан. Энэ нь “өвөө аавд” гэсэн утгатай. Энэ бичээсийн талаар илтгэл тавихад Лу.Болд академичаас гадна 20 гаруй эрдэмтэн судлаачид ихэд сонирхсон. Тайлж уншихыг эрдэмтэд адилгүйгээр уншина. Учир нь бага бичээс учир өгүүлбэргүй. Өгүүлбэргүй учир уншихад хэцүү.

-Тийм юм байна.

-Ямар ч эрдэмтэн хувийн үзэл бодлоороо уншиж болдог. Энэ бичээсийг тайлж унших нь ялангуяа Монгол Улсын хувьд эртний Түрэгийн руни үсгийг судлахад түлхэц, тусламж болно. Тухайн үед зөвхөн Орхоны хөндийгөөр руни үсгийн бичиг дурсгал олддог байсан бол хүрээ нь урагшаа тэлж Өмнөд Монгол, Ордосоос олдож байна.

-Та Хүйс толгойн монгол брахми бичгийг тайлж уншсанаар “Монголчууд нүүдэлчдийн дунд хамгийн эрт бичиг үсэгтэй байсан” гэдгийг баталсан. Харин энэ удаагийн эртний Түрэг руни бичгийг тайлсан нь бидэнд ямар ач холбогдолтой вэ?

-Нүүдэлчин үндэстэн тухайн үед буюу 1300 жилийн өмнө Орхоны хөндийгөөр тогтохгүй урагшаа түрэг руни бичгийг хэрэглэж байсан байна. Монголын эртний бичиг үсгийг эртний Түрэгийн руни бичиг үсэгтэй харьцуулан судална. Ингэх нь Монголын эртний бичиг үсгийн санд маш их хувь нэмэр болно.

Харьцуулан судлах нь маш чухал. Бямбын Ринчен “Монгол эрдэмтэн, монгол судлаач эртний түрэг руни бичгийг мэдэхгүй нь харамсалтай байна. Түрэг руни судлаач эртний монгол бичиг үсгийг мэдэхгүй нь нэн харамсалтай. Энэ хоёр талын эрдэмтэн энэ хоёр бичиг үсгийг хоёуланг нь мэдэж авбал нэн сайн” гэж хэлсэн байдаг. Лу.Болд академич яг энэ утгыг цохон тэмдэглэж, хятад үсгийг ч мэдэх хэрэгтэй гэж нэмж

 

Categories
мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Швейцарын мөсөн голууд хурдацтай хайлж нийт талбай нь 10 хувь хорогджээ DNN.mn

Зундаа хэт халж, өвөлдөө цас бага унаж байгаагаас Швейцарын мөсөн голууд хурдацтайгаар хайлж үгүй болж байна.

Улмаар сүүлийн хоёрхон жилийн дотор мөсөн голууд нийт эзэлхүүнийхээ 10 хувийг алджээ.

Швейцарын ШУА-ийн эрдэмтдийн бүлэг ийм сэтгэл түгшим судалгааны дүнг тайлагнасныг олон улсын хэвлэлүүд уламжилж байна.

Швейцар Европтоо хамгийн олон мөсөн голтой улсад тооцогддог. Энэ 2023 он гарсаар эндэхийн нийт мөстлөгийн 4 хувь нь хайлж үгүй болсон бол, 2022 онд 6 хувиар хорогдож, хэмжилт ажиглалт явуулж эхэлсэн түүхийн туршид хамгийн өндөр үзүүлэлт болж байсан удаатай байна.

Үүнээс урьд нь, мөсөн голуудын эзлэхүүн жилд 2 хувиар хорогдох тохиолдолд “онц ноцтой үзэгдэлд” тооцож тодорхойлж ирсэн байдаг юм байна.

Гэтэл 1960-1990 оныг хүртэлх 30 жилийн хугацаанд хайлсантай тэнцэхүйц хэмжээний мөс сүүлийн хоёрхон жилийн дотор хайлж үгүй болсон гэдэг тайлан судалгааны дүнг эрдэмтэд танилцуулж байна. Мөн маш олон жижиг мөсөн гол бүрэн хайлж үгүй болжээ.

Дэлхийн мөсөн гадаргуугийн ажиглалтын төв ГЛАМОС байгууллага Швейцар дахь 1400-аад мөсөн голын тоо чамгүй буурч болзошгүй байгаа анхааруулга сэрэмжлүүлгийг үндэс болгон энэ жил урьд хожид байгаагүй хурдацтайгаар мөстлөг хайлж үгүй болж байгаа үйл явцад ажиглалт тандалт явуулж байгаа юм байна.

Энэ багийнхны ярьснаар энэ оны хоёрдугаар сард хэмжигдсэн цасан бүрхүүлийн зузаан уг нь харьцангуй цас багатай жилүүд гэдэг тодорхойлолтод багтсан 1964, 1990 эсвэл 2007 оныхоос ерөнхийдөө өндөр байсан байна.

Гэвч дөнгөж 2 сарын дундаас хойш, цасны зузаан нь олон жилийн дунджийн дөнгөж 30 орчим хувь руу орж буурчээ.

2000 гаруй метрийн өндөрт байрлуулсан, доод тал нь 25 жил болж байгаа автомат хяналтын станцуудын талаас илүү хувьд нь энэ хугацааны туршид үзэгдээгүй доогуур үзүүлэлт тэмдэглэгдсэн байна.

Түүнээс хойш “Зургаадугаар сар ер бусын дулаан байснаас” цас ердийнхөөс 2-4 долоо хоногийн өмнө хайлсныг судалгааны багийнхан мөн мэдээлжээ.

Швейцарын цаг уурчид энэ оны наймдугаар сард, цельсийн тэг градусын түвшин буюу ус хөлддөг өндөрлөгийн хэмжээ урьд өмнө тэмдэглэгээнд байсан үзүүлэлтүүдийн хамгийн дээд түвшинд буюу бараг 5300 метрийн өндөрт очсон талаар мэдээлж байсан байна.

Энэ нь Швейцарын нутаг дахь Альпийн нурууны бүх оргил тэр аяараа тэгээс дээш буюу нэмэх градустай байсан гэсэн үг болж байна.

Categories
мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Хүннүгийн үеийн төмөр тогоог сэргээн засварлажээ DNN.mn

Шинжлэх ухааны академийн Археологийн хүрээлэн нь Унгар Улсын Унгар судлалын хүрээлэнтэй хамтран 2022 онд Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэр Ар Гүнтийн Хүннүгийн оршуулгын цогцолбор дурсгалт газарт археологийн малтлага судалгааны ажлыг гүйцэтгэжээ.
Хоёр орны хамтарсан археологийн судалгааны хүрээнд Хүннү гүрний үед холбогдох долоон булшийг малтан шинжилсэн бөгөөд судалгааны үр дүнд илрүүлсэн олдвор, хэрэглэгдэхүүнийг сэргээн засварлах, нарийвчлан судлах ажлыг ид хийж, эхний үр дүнгүүд гарчээ.
Археологийн малтлага судалгааны явцад том хэмжээтэй төмрөөр хийсэн тогоо илэрч олдсон бөгөөд Хүннүгийн үеийн хүрэл тогоонуудтай хэлбэрийн хувьд төстэй боловч төмрөөр хийснээрээ онцлог юм. Төмөр тогоо нь илэрч олдохдоо зэвэрч муудсан, хадгалалтын байдал их эмзэг байсан тул Унгар улсын Унгар судлалын хүрээлэнд илгээж сэргээн засварлалтын ажлыг хийлгээд байна.
Нэг жилийн хугацаанд сэргээн засварлалтын ажил явагдаж 2023 оны 09 сарын 21 ны өдөр ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнд буцаан хүлээлгэж өгөх үйл ажиллагаа ШУА-ийн хурлийн танхимд боллоо. Төмөр тогоог хүлээлгэж өгөх арга хэмжээнд ШУА-ийн ерөнхийлөгч, академич Д.Рэгдэл, Унгар улсаас Монгол улсад суугаа онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд хатагтай Борбала Анна Обущански, Монгол улсын Гадаад харилцааны яамны Гадаад харилцаа, соёлын харилцааны газрын дарга Б.Булган, ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнгийн захирал Г.Эрэгзэн нар оролцсон бөгөөд хүндэт зочдод Археологийн хүрээлэнгийн судалгааны бүтээлийн дээжийг дурсгав.
Ар Гүнтийн Хүннүгийн оршуулгын цогцолбор дурсгалаас илэрсэн энэхүү төмөр тогоо нь одоогоор археологийн дурсгалаас илэрч олдсон хамгийн том хэмжээтэй төмөр сав суулгын нэг болох бөгөөд Хүннү гүрний төмөрлөг боловсруулалтын технологийн түвшин, үйлдвэрлэх хөгжил зэрэг Хүннүгийн соёлын талаар олон мэдээлэл өгөх чухал олдвор болно.
Categories
мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Озоны давхаргыг хамгаалах Олон улсын өдөр тохиож байна DNN.mn

Озоны давхаргыг хамгаалах Олон улсын өдөр есдүгээр сарын 16-нд тохиодог. Хүн төрөлхтөн хөгжлийнхөө турш олон сайн зүйлийг бүтээсэн боловч тэдгээрээс бас нэлээд сөрөг үр дагавар бий болжээ. Түүний нэг нь агаар мандлын озоны давхаргын хомсдол юм. Энгийнээр Озоны давхарга бол нарнаас ирж буй хэт ягаан туяаг өөртөө шингээж, шүүж авдаг бидний амьдралыг хамгаалдаг давхарга юм.

1970-аад оны сүүлчээр ажиллаж байсан эрдэмтэд хүн төрөлхтөн энэхүү хамгаалалтын бамбайд нүх үүсгэж байгааг олж мэдээд тэд түгшүүрийн дохиог өгсөн гэдэг. Энэ нүх нь хөргөгч, агааржуулагч гэх мэт аэрозоль, хөргөлтөд ашигладаг озоны давхаргыг задалдаг хий (ODS) -ээс үүдэлтэй байсан тул арьсны хорт хавдар, катаракт өвчний тохиолдол нэмэгдэж, ургамал, таримал, экосистемд гэмтэл учруулах аюул заналхийлж байв.

Тиймээс хүн төрөлхтний өмнө тулгараад байгаа байгаль, хүрээлэн буй орчны асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор 1972 онд олон улсын хуралдаанаас санаачлан байгуулсан НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөрийн ивээл дор дэлхийн улс орнуудын энэ талаар мэдлэг чадвар бүхий эрдэмтэн мэргэд, олон улсын харилцааны мэргэжилтнүүд 1985 он хүртэл хэд хэдэн удаа хуран чуулж, тулгараад байгаа аюултай үзэгдэл асуудлаар санаа бодлоо солилцож, гарах арга замыг дипломат бодлогын хүрээнд олж тогтоосон нь аюулыг сөрөн зогсоох эхлэл болжээ.

Ийнхүү озоны давхаргыг хамгаалах Венийн конвенц буюу Монералын протоколыг 1985 онд Австри улсын нийслэл Вена хотноо баталсан байдаг. 

Монералын протоколын дагуу засгийн газрууд, эрдэмтэд, аж үйлдвэрүүд хамтран озон задалдаг бодисын 99 хувь багасгахын төлөө хамтран ажилласан. Энэ протоколын ачаар озоны давхарга нөхөгдөж, энэ зууны дунд үе гэхэд 1980 оноос өмнөх утгадаа эргэж орох төлөвтэй байна.