Дуучин Д.Түмэндэмбэрэлийн “Туулын урсгал шөнөдөө сайхан” дуунд дуртай. П.Адарсүрэн “Алтай хангайн уулс”-аа дуулж мандаж байхыг мэддэггэхээр би эртний хүн байх нь. Хааяа араажав харахад дотно санагддаг.Хуучны сайхан цагаа дурсах хөгшдийн сэтгэлийг ойлгодог,бид далаад оныхон. “Далаад оны хүн байдаг гэхээр сонин санагдаад байх юм” гэсэн хүүхдийн яриаг манай үеийнхэн наргиа болгон биедээ дамжуулдаг. Социализмын оргил үед мэндлээд, цэцэрлэгийн насаа хуучин нийгэмд үдсэн бидний шилжилтийн нас нийгмийн шилжилттэй хамт өрнөсөн. Бидний дараа үеийнхэн социализм гэж ямар нийгэм байсныг ойлгохгүй.
Харин бид багадаа “МАХН-ын үйл хэргийн төлөө хэзээд бэлхэн байхаа тангараглаж байна” гээд андгай өргөчихсөн улс. Түүний өмнөхөн цэцэрлэгт байхдаа “Манай багшийн багш даа, манлай Ленин багш аа” гээд дуулж байлаа шүү дээ. Эмээ маань “Цуурч байгаад хэрэгт оров” хэмээн сануулдаг байсан нь бидний мэдэрсэнсүүдэр. Биднийг багадховор бараанд хүмүүс оочерлоод, уртаасурт дараалал үүсчихсэн байдаг сан. Дэлгүүрт танилтай бол “арын хаалгаар” өөдтэй өнгөтэйгээс нь шилээд авчихна. Одоо үед баян тарганаараа гайхуулдаг бол тэр үед “Ядуу малчны хүүхэд” хэмээн бахархдаг, гурван үеийн түүхээ бичихдээ энэ талаа илүү тодотгож өгдөг байж. Ядуус мандаж, баячууд гишгэх газаргүй нийгэм одоогийн хүүхдэд бол үлгэр шиг л санагдах байх. Хэзээ нэгэн цагт хойч үе маань биднийг ч бас түүхэн ховор үзмэр шиг санах болов уу.
Б.ЯНЖМАА
АНУ-д сүүлийн жилүүдэд маш их түймэр гарч байна. Энэ их гамшгийн 15 хувь нь хүнээс үл хамаарч гарсан гэнэ. Эзгүй ойд гарсан түймрийн шалтгаан нь хэт их дагтаршсан мод бут, өвсний үлдэгдэл гэж үзэж байна. Маш их дагтаршсан мод бут хуурайшиж, нарны гэрэлд шатах аюул гардаг гэнэ. Их хэмжээний дагтаршсан ойн түймэр бидний мэддэг бензин шатах мэт дүрэлзэх бөгөөд одоогоор түүнийг унтраах дорвитой арга олоогүй байна. Харин монголчууд энэ тухай эртнээс мэдэж арга хэмжээ авдаг байсан түүх байдаг гэнэ. Нүүдэлчид газар сэлгэхдээ хамгийн ойрын ойгоос унасан бүхнийг түүж хоол хийх, дулаан үйлдвэрлэхдээ ашигладаг байсан тухай АНУ-ын нэгэн түүхч бичжээ. Түүний үзэж буйгаар бол монголчууд суурин амьдралд шилжсэнээс хойш ойн түймрийн тоо 20 дахин нэмэгдсэн аж. Түймрээс гадна ойн хөгшрөлт маш хурдацтай явагдаж байгаа аж. Энэ нь ойн цэвэрлэгээ байхгүйтэй холбоотой гэнэ. Манай ойгоос хэд дахин бага газартай орнууд биднээс их цэцэрлэгт хүрээлэнтэй байдаг нь ийм учиртай аж. 
Саяхан нэгэн жиргээч “Далай ламтай Японд тааралдлаа. Тэнд байсан монголчууд адис авах гээд бүгд дайрсан учир эхний хэд нь л адис авч чадаад бусад нь авч чадсангүй. Замбараагүй байдал үүсээд хэнд нь ч адис өгөх аргагүй болоод хамгаалагч нар нь биднийг зайлуулсан. Харин япончууд хар аяндаа зохион байгуулалтад ороод эгнэн зогсож байгаад бүгд адис авч чадлаа” гэсэн байв. 
Саяхны нэгэн өдөр багын найзтайгаа уулзахад нэгэн болсон явдлыг надад ярьсан юм. Энэ бол хоёрхон минутад гар утас засварын газар болсон явдал л даа. Нэлээд ядруу байрын өвгөн орчин үеийн хотын хөгжилд тийм ч дасаагүй бололтой гар утасны худалдаа, засварын газар ороод эргэн тойрноо ажин хэсэг зогссоноо гар утас засдаг хүн хайж явсаар нэгэн залуугийн өмнө очиж “Миний хүү өвөөгийнхөө энэ гар утсыг үзээд өгөөч. Эвдэрчихсэн юм аа” хэмээн сарвайсан гэнэ. 
Ийм Япон зүйр үг байдаг аж. Эл зүйр үгийг уншаад, утгыг нь жаахан ухвал бидэнд ямар тохирсон үг вэ ч гэж бодогдохоор. Жагсаал, цуглаан, тэмцэл, ааш аяг гээд монголчууд сэтгэхүйн өлсгөлөнд нэрвэгдээд эхэллээ. Зүгээр нэг зүйр үг харчихаад хийрхээд байгаа юм биш л дээ. Сүүлийн үед гарч буй сэтгэл сэртхийлгэм хэрэг, ёс зүйн хэм хэмжээгээ алдсан үйлдлүүдийг бодох ахул энэ бүхэн улам тодрох юм. Өнөөдрийн өөхнөөс маргаашийн уушги дээр гэдэг дээ. Өлсөх нь туйлдаа хүрэхээр өрөвч сэтгэл ч үгүй болдог юм байна. Өрөвч, нинжин сэтгэл үгүй аваас өр өвтгөсөн олон зүйлд хүн ухаанаа өгдөг. Өөрийн мэдэлгүй түүн рүү явчихдаг. Яавал өлсөхгүй байх вэ гэдэг гаргалгааг хайх бус өлсгөлөн рүү өөрсдөө гүйгээд байгаад л асуудлын гол байх шиг. Турхиралтын давалгаанд шидэгдсэн загас амь тавихгүйн тулд ямар ч ус руу ороход бэлэн байдаг. Нарийн хөгтэй хөгжмийн зэмсгийг бүдүүн модоор хийдэггүйтэй агаар нэгэн юм. Том голын загас ч гэсэн цагаа тулбал өлсгөлөнд нэрвэгдэнэ. Гэхдээ том голын загас амьд үлдэх тухайгаа том голынхоо хэмжээнд сэтгэдэг юм. Тийм болохоор жижиг голын тавилан тэр бүр тохиох нь ховор л доо. Нэг хэсэг нь зориудаар сэтгэхүйн өлсгөлөнг бий болгож, нөгөө хэсэг нь өгөөш шиг хүлээж авдаггүй баймаар байгаа юм. Эцэст нь хэлэхэд бидний сэтгэхүй жижиг байгаад л асуудлын зангилаа оршиж байна. Түүнээс биш бидний гол чинь уг нь том юм шүү дээ. 
Алтанбулагийн чөлөөт бүсийн дарга Ч.Чимэдсүрэн дохиололтой машин унадаг юм байна. Түүний “унаж” явсан машиныгзамын цагдаа зогсоожээ. Ямар зөрчил гаргасан юм бүү мэд. Ямартай ч тэрээр машинаасаа бууж ирээд цагдаатай түлхэлцэн, хэрэлдэж байна. 
Орцныхоо үүдээр орж явтал ард тар няр хийгээд явчихав. Эргээд хартал нэг хүүхэн жижгэвтэр суудлын машины цонхыг чулуугаар хайр найргүй балбаж харагдлаа. Хавь ойрд нь явж байгаа хүмүүс бүсгүй рүү харах хэдий ч хажуугаар нь юу ч болоогүй мэт зөрөөд өнгөрөх аж. Нөгөө хүүхэн “Чи ингээд уур хүргээд бай” хэмээн хашгичиж машины цонхыг хагалчихаад яваад өгөв. Намайг гэртээ ортол машины эзэн гарч ирээгүй юм. Магадгүй тэр цонхоороо энэ бүхнийг хараад зогсож байсан ч байж болох. Энэ явдлаас гурав хоногийн дараа тэр өдөр чухам юу болсныг олж мэдсэн. Нөхөр нь гэртээ хоноогүй аж. Гэтэл ажил дээр нь эхнэр нь ирээд зогсоолд байсан машиных нь шилийг хагалаад явсан нь тэр аж. Машины эзэн энэ явдалд огт бухимдаагүй гэсэн.Тэр машинаа нэг тойруулж харснаа “Манай эхнэр 400 мянган төгрөгөөр энэ удаа бухимдлаа тайлчихлаа. За яах вэ, 600 мянган төгрөгөөр уурлачихаагүй нь яамай” гэж хэлснийг дэргэд нь байсан хүн надад дамжуулсан юм. Эхлээд ухаан муутай хүүхэн мэт бодогдож байсан ч тэр бүсгүйн зоримог араншинг бахархмаар санагдсан. Нөхөр нь чухам яасан болоод тэр хүүхэн ийм алхам хийснийг мэдэхгүй шүү дээ. 
Сар шинийн баяраар золголт хийж яваа бололтой охин нялх тугал тэвэрсэн зурагныхаа дор “Айлд очсон чинь төрөөд нэгхэн хонож байгаа хөөрхөн ботго байна” гэсэн тайлбартайгаар facebook-тээ тавьсан нь сүүлийн хэдэн өдөр цахим ертөнцийн зугаа болов. Шооч нөхдүүд ишиг тэвэрсэн зургаа “хурга” гэсэн тайлбартайгаар, тэмээг “үхэр” хэмээн жиргэж өнөөх охиныг байх суух газаргүй болтол нь шоолцгоолоо. Биднийг багад аав минь “Мал зүсэлсэнгүй, тооллоо. Монголгүй монди. Зүсээр нь ялгаж сур” гэж загнадаг байж билээ. Зуны амралтаараа малын захад гурван сар болохдоо хоттойгоо зүслээд ялгах гэхээр зарим нь баараггүй адилхан харагдаад мөнчиг их загнуулдаг байсансан. Тэгэхээр төрснөөсөө хойш мал хуй хараагүй хүүхэд ботго, тугалаа ялгахгүй байх нь аргагүй. Хотын төвд, гадаадад амьдарч байгаа олон ийм хүүхэд бий. Хүн угаасаа л үзээгүй, сонсоогүйгээ мэдэхгүй байдаг шүү дээ. Үзэж харж, мэдэрч байж мэддэг, таньдаг болдог. Аав ээж, багш нь тэднийг монгол хүн учраас угаасаа л мэдэж байх ёстой гээд малын тухай “А” ч заадаггүй. Зааж, хэлж өгөөгүй атлаа “Монголгүй” гэж загнах, шоолох эрх томчуудад байхгүй. Даяаршсан нийгэмд монгол ахуйгаас хол өсч болно. Харин монгол ахуй, түүх, соёлыг нь ярьж хэлж өгдөг байх ёстойг дээрх жишээ харуулж байгаа юм.
Хэн нэгэнд сэтгэлээ уудлах хэрэгцээ хүн бүрт байдаг. Ханиа сэтгэлээр унагахгүйн тулд ярьж болохгүй юм гэж бий. Найз нөхдөдөө зовлонгоо байнга тоочоод байж болохгүй. Тэгээд ч хүний зовлонг сонсох дуртай хүн гэж байхгүй. Жаргалтай үед найз нөхөд олон. Зовлонтой үед бурхнаас өөр хандах хүн олдохгүй ч байж мэднэ. Бурханд захидал бичих хаяг гэж байдаг бол мөн ч олон хүн стрессээ тайлах байсан даа гэж заримдаа боддог юм.