Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Эхнэртэйгээ олон жил аз жаргалтай амьдрах арга

Эр нөхөр нь тусгай хүчинд алба хаадаг, эхнэр нь онгоцны үйлчлэгч(стюардесс)-ээр ажилладаг тийм нэгэн Америк хос ер хоногийн туршид Номхон далайн эзгүй арал дээр хоёулхнаа хэрхэн амьдарч буйг үзүүлсэн реалити-шоу хэдэн жилийн өмнө гарч билээ. Тэр хоёр соёлт ертөнцөд эргэн ирээд нэг их удалгүй салцгаасан гэх юм. Бие биедээ учиргүй их хайртай гэцгээж нилээн хэдэн жил нэг гэрт амьдарсан тэр хоёр ийм олон хоног өөр харьцах ертөнц үгүйгээр хамтдаа байж үзээгүй, нүүр тулаад удаан хугацаа өнгөрөөхөөр хэн нэгнийхээ бүх л дутагдлуудыг нэвт олж харсан юм байлгүй дээ, хөөрхийс.

Саяхан Оросын нэг хошин шогийн жүжигчин эхнэртэйгээ олон жил эвтэй найртай амьдарсан тухайгаа хүүрнэж байна. Сэтгүүлч “Та бүхний сувдан хуримын тань ойд баяр хүргэе. Яаж ийм олон жил эхнэртэйгээ эвтэй найртай амьдарсан нууцаасаа дэлгээч” хэмээн асуухад нөгөө нөхөр “Нууцсаад байх юм алга. Эхнэртэйгээ аль болохоор бага уулзах хэрэгтэй” гэж хариулдаг юм даа. Тэр яахав хошигнож л байгаа байх л даа. Гэхдээ аль ч шоглолд чимх үнэн бий гэдэг биз дээ. Олон хоног хөдөө гадаа тэнэж яваад ирэхэд эхнэр маань улам хайр татаж гарын хоол нь илүү амттай болчихсон юм шиг санагдаад байдаг нь түүний ч баталгаа юм уу даа.

Д.БАТ-ЭРДЭНЭ

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ нийгэм

Нисч яваа шувуу шиг муугийн мөргүй амьдрах юм сан

Тэнгэрт нисэж байгаа шувуудыг харахад мөр огт харагдахгүй юм. Хий хоосон агаарт ямар юмных нь ч мөр үлдэх билээ. Газар дэлхийд харин хүний мөр үй олноороо хэлхэлдэн, хэрэлдэн, жим зам түмийг үүсгэсэн байнам. Хүний мөр үлдэхдээ сайн, муу янз бүрээр тодрон зурайх аж. “Түүхэнд л үлдэж байвал түймэр тавьсан ч яахав” гэсэн огтор бодолтой муу хүний үлдээсэн мөрийг хожим хойчийнхон нь жигшин муушааж байдаг. “Надаас хойш ертөнц сүйрсэн ч яамай” гэсэн бэртэгчин хааны нэрийг хүмүүс дурдахдаа элэг доогийн бай болгон эшилнэм. Энэ хорвоод амьдрах богинохон хугацаандаа сайн сайхны цэцэрлэгийг тарьж ургуулж л явах нь хүний эрхмээс эрхэм чанар байх учиртай мэт.

Хэн нэгийгээ гомдоож, шунал хүсэлдээ хөтлөгдөж, арван хар нүглийг үйлдвэл хожим хойч хэзээ нэгэн цагт мартахуйн харанхуй ангалд шидэж гэсгээдэг биз. Муу хүний үйлдсэн муухай бүхэн үеийн үед хараар дурсагдаж “яс нь өндөлздөг” гэх ухааныг монголчууд эртнээс үр хүүхдүүддээ сургамжлан захьж ирсэн. Сайн үйл хийсэн хүний нэрийг харин үргэлж сайн сайхнаар дурсаж, амьд ахуйнх нь сайхан чанарыг үе удамдаа өвлүүлэх гэж хичээдэг. Нисч яваа шувуу мэт муу муухайн хар мөргүй амьдрахад хүний амьдрал хэчнээн уудам, хэчнээн яруухан билээ.

Л.БАТЦЭНГЭЛ

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Хүний сайхан сэтгэл

Хубилай хааны элч нар хэлэлцээр хийхээр ирснийг тухайн үеийн япончууд үл ойшоож цаазалсан гэдэг. Таван элчийн нэг нь монгол бусад нь солонгос, хятад цэрэг байж л дээ. Хожим 1925 онд хүний нутагт цаазлагдсан элч нарыг өрөвдсөн Сүзүки Хаяатосу хэмээх япон лам цаазын газартай ойр байсан өөрийн сүмдээ тэдний сүнсийг аргадаж, хөшөө босгосон гэнэ. Японд амьдардаг найз маань энэхүү өр өвдөм түүхийг ярьж өгсөн юм. Тэр энэхүү хөшөөг зорин очиж, өрөвч ламд талархсан сэтгэлээ илэрхийлсэн гэнэ лээ. Жёоружи хэмээх уг сүм Токиогоос холгүй Канагава мужийн Фүжисава гэдэг хотод байдаг.

2004 оны есдүгээр сарын 7-ны өдөр Япон дахь Монголын Элчин сайд энэ сүмд очжээ. Түүнээс хойш жил бүр есдүгээр сарын 7-нд Элчин сайд ирж хүндэтгэл үзүүлдэг болсон гэсэн. Энэ түүхийг сонсоод сэтгэл өвдөж билээ. Харьд цаазлагдсан Монголын элч нарыг өрөвдөж, он цаг мянганаар урсан өнгөрсөн ч тэдний сүнсийг аргадсан хүний сайхан сэтгэлийг биширсэн юм. Өмнөх үеийнхэн нь алдаа гаргаж болно. Гашуун сургамж, мунхаг үйлдэл аль ч улс орны түүхэнд бий. Харин түүхийн хар цэгийг эерүүлж, цайруулж байдаг сайхан сэтгэлт хүмүүс энэ ертөнцийг аварч, зөөллөж байдаг гэлтэй. Сүзүки Хаяатосу шиг эгэл баатруудын хүчээр хорвоо эргэж байдаг юм.

Б.ЯНЖМАА

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ нийгэм

Үеийнхнээсээ илүү хөгжсөн хүүхдүүдэд тусгайлан сургах танхим нээе

МУИС-ийн Олон улсын харилцааны сургуулийн багш “Жил бүр элсэлтийн бүх шалгалтандаа авах ёстой дээд оноогоо авчихсан хоёр, гурван хүүхэд манай сургуульд элсдэг. Тийм хүүхдүүд их сургуульд авах мэдлэгээ аль хэдийнэ авчихсан, уншиж судлахаа судалчихсан байдаг. Тэдэнд юу зааж, яаж харьцахаа багш нар мэдэхээ больчихдог. Бид оюутнуудад нийтэд нь хичээл заах үүрэгтэй. Ганц, хоёр тийм хүүхэдтэй тусгайлан ажиллах боломж олдоггүй. Гэтэл нөгөө хүүхэд маань Монголын хамгийн том сургуульд орчихоод мэддэг зүйлээ сонсоод суухаар өөртөө сэтгэл ханачихдаг юм уу, эсвэл тоомжиргүй болчихдог юм уу. Төгсөхийн үед энгийн оюутнуудаас ялгарахааргүй болчихсон байдаг. Гадагшаа өөр сургуульд суръя гэхэд танилгүй бол боломж бараг байхгүй. Уг нь тийм авьяастай хүүхдүүдээ их сургуулийн түвшинд дээд зэргээр боловсруулж, ашиглавал улсын хөгжилд дэмтэй дээ” гэж ярилаа.

Дунд сургуульдаа өөрийгөө хөгжүүлж, өндөр мэдлэгтэй болсон ч мөнгө санхүүгээс шалтгаалж гадаадад сурах боломжгүй хүүхэд олон бий. Тэгэхээр их сургуульд тийм хүүхдүүдийг сургах танхимтай болж, оюутнуудаа өндөр шалгуураар элсүүлдэг болъё. Тэдэнд багшлах багшид ч шалгуур зааж, өндөр чадвартай боловсон хүчинг бэлтгэхэд төрөөс дэмжье. Жирийн оюутнуудаас тусад нь сургаж, өндөр хангамж эдэлснийх нь хариуд улсдаа ажиллах шаардлага тавьж, боломжоор нь хангамаар байна. Тэд улсын хөгжлийг хурдасгах хөдөлгүүр нь болно.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ нийгэм

Хүүхдэдээ ухаалаг биш утас хэрэглүүлье

Шинэ Монгол, Мон Турк зэрэг сургуулиуд сурагчдаа ухаалаг утас барихыг хориглочихож. Мон Турк бол бүр анхнаасаа ийм утас барихыг зөвшөөрдөггүй байжээ. Шинэ Монгол харин саяхнаас хэрэгжүүлсэн аж. Гэхдээ ахлах ангийнхныг ухаалаг утас барихыг одоогоор хориогүй юм билээ.

Хамгийн гол нь ухаалаг гар утаснаас татгалзсаны үр дүн гарчээ. Хүүхдүүд хичээлдээ анхаарах, завсарлагааны цагийг үр бүтээлтэй өнгөрөөх нь эрс ихэссэн байна. Зарим эцэг эх хүүхдээ ухаалаг гар утаснаасаа салахгүй болохоор сайн дураараа ухаалаг биш, одоогийн хүүхдүүдийн хэлдгээр хоцрогдсон гар утас бариулах гээд нөгөөдүүл нь “Бусдаасаа ичээд байна” гэж эсэргүүцдэг гэнэ. Бүгдээрээ адилхан болчихвол хэн нь хэнээсээ ичих билээ.

Нэгэнт гар утас бидний амьдралтай салшгүй холбоотой, өдөр тутмын хэрэглээ болчихсон болохоор түүнийг нийтээрээ хэрэглэхээ байчихна гэж байхгүй биз. Ядаж л хүүхэдтэйгээ холбоо барихад дэвшилтэт энэ холбоо тун чухал. Ухаалаг гар утас эрүүл мэндэд илүү хортой нь аль хэдийнээ нотлогдчихсон. Тэгэхээр хүүхдээ хичээлдээ анхаардаг болоход, хулгайч нарын урт гараас хол байлгахад, насанд хүрэгсдийн аялдаг сошиал ертөнцөөр хяналтгүй аялах, гар утсандаа тоглоом татаж тоглохоос эхлээд эрүүл мэндийн хувьд сөрөг нөлөөтэй энэ дэвшилтэт технологиос хамгаалъя. Сургуулиудын удирдлага, эцэг эхчүүдэд нэг зүйл уриалмаар байна. Дээрх сургуулиуд шиг ухаалаг утас хэрэглэхийг хориглочих. Сурагчдад эцэг эхтэйгээ ярихаас өөрөөр гар утас бараг хэрэг болдоггүй. Тиймээс ухаалаг утаснаас татгалзаж, ухаалаг бишийг нь хэрэглэхэд тийм хэцүү биш. Ердөө л сургуулийн дотоод журмаар зохицуулчих.

Д.МӨНГӨНДАЛАЙ

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Эрчүүд хайртай бүсгүйгээ хэт их хайрлахын хэрээр дургүйг нь хүргэдэг гэсэн

Аргадаж ханилдаг эхнэр, айж унадаг морь шиг хэрэггүй юм байхгүй гэж амьдрал таньсан хүмүүс ярьдаг. Гэхдээ энд эхнэр хүүхдийн асуудал ярих гэсэнгүй. Зүгээр л жишээлж байгаа хэрэг. Ухаандаа ажлын талбар дээр, хамтран ажиллаж байгаа хүмүүсийн дунд тийм нэг арга эв нь олддоггүй, өөрийнхөөрөө муйхарласан, ер ганцаараа ажиллаж амьдарч байгаа мэт ааш авир гаргадаг хүмүүс байдаг. Таны зан араншин бол таны хувь тавилан юм гэдгийг огт мэдэрдэггүй хүмүүс. Таны хэр амьдарч байгаа чинь таны зан араншингаас үүдэлтэй гэдгийг ойлгох ёстой. Тэдэнд л зориулсан үг юм. Амьдрал дээр ч тэр эхнэрээ үргэлж аргадсан, ар өвөрт нь гүйж, яахав ийхэв, хайраа ханиа, энхрийнхэн минь… юу юу ч гэнэ вээ, ертөнцөд олдошгүй амьтныг олоод авсан юм шиг эхнэрийнхээ өмнө бөхөлзөх нь эр хүний үнэ цэнээ алдаж буй хэрэг. “Эрчүүд хайртай бүсгүйгээ хэт их хайрлахын хэрээр тэдний дургүйг нь хүргэж байдаг” гэсэн суутны үг бий.Яг энэ агаар лугаа адилаар Монголд аливаа байгууллагын удирдлагын зүгээс сайн ажилтнаа хэт туйлшран магтахын хэрээр нөгөөдөхөөс нь “Надаас өөр хүн энд алга” гэсэн биеэ тоосон шинж чанар илэрдэг. Аливаад халихгүй, жижгэрэхгүй байх сайхан. Амьдралаас олсон бүхэндээ сэтгэл хангалуун байж, даруухнаар дээшээ өгсөж дэвжиж байгаа хүмүүс олон байна шүү дээ.

П.ХАШЧУЛУУН

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Сандалгүй оффис

Голландын уран барилгачид саяхан оффисын нэг өвөрмөц загвар танилцуулжээ. Тэдний танилцуулсан оффис ямар ч суудалгүй.“Суух хангалттай” төслийн хүрээнд хийсэн гэж гадны хэвлэлүүд мэдээлж байна. Ихэнх цагаа оффисын ширээний ард хөдөлгөөн багатай өнгөрүүлдэг хүмүүс өчнөөн өвчинд нэрвэгдэх эрсдэлтэйг анагаах ухаан аль хэдийнэ тогтоочихсон. Наад зах нь компьютерийн ард удаан сууснаас болдог хуурай нүдний синдром гэж өвчин байна. Оффисын синдром гэх нь ч бий.Нүд чинь улайж, хуурайшиж, элс орсон юм шиг торж хорсоод байвал “оффис”-ын синдром туссан гэсэн үг. Хүндэрвэл мэс засал хийлгэхээс аргагүйд хүргэдэг айхавтар өвчин гэж эмч нар сэрэмжлүүлдэг. Компьютерийн араас босох дургүй хорин хүн тутмын нэг нь ийм өвчтэй гэсэн статистик хүртэл гарчихаж. За тэгээд гэнэтийн үхэлд хүргэх эрсдэл дагуулдаг судсанд бүлэн үүсэх өвчин,шамбарам, судас бүдүүрэх гээд сууж ажилладаг хүмүүст илэрдэг өчнөөн өвчнийг жагсааж болж байна. Бүр хачин сонин өвчин хүртэл байна. Неофобия буюу шинэчлэл, шинэ зүйлээс айх өвчин гэхэдоффист суудаг нөхдөд л ажиглагддаг гэнэ. Парурезис гэж өвчин байдгийг хүртэл эрдэмтэд тогтоожээ. Энгийнээр тайлбарлавал хүмүүсийн дэргэд бие засахаас айх айдас. Гэрээсээ өөр газар бие засч чадахгүй болдог энэ өвчин сууж ажилладаг нөхдийг л зовоодог гэж байгаа. Суудалгүй оффис гэхээр зарим хүмүүст сонин санагдаж магадгүй л дээ. Мэдээж хэн ч өдөржин зогсч ажиллахгүй нь тодорхой.Байнга сууж ажиллавалсая дурдсан шиг өвчнүүдэд нэрвэгдэх эрсдэлтэйгсануулах гэжГолландын уран барилгачид оффисын ийм өвөрмөц загварыг сонирхуулсан хэрэг. Товчхондоо ядаж цайныхаа цагаар багахан хөдөлгөөн хийгээрэй л гэсэн санаа юм даа.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Амьдралдаа үлгэрлэх Н.Цэвэгням философи

Монгол Улсын гавьяат тамирчин Кёкүтэнхо Н.Цэвэгням өдгөө 40 гаруй настай. Тэрбээр сумод 20 жил мятаршгүй зүтгэсний үр дүнд 38 настайдаа дээд зиндааны барилдаанд анх удаа түрүүлсэн. Ер нь Кёкүтэнхо Н.Цэвэгням тухайн башёдаа тавин хувийн амжилтаа бууруулалгүй, алтан дунджийг барьж ирсэн. Халихгүй, жижгэрэхгүй нэр хүндтэй, сайхан л амьдарч байна. Үүнийг ”Амьдралдаа үлгэрлэж болох Н.Цэвэгням философи” гээд байгаа юм.

Сумогийн ертөнцөд дээд цол Ёкозуна хүртсэн л бол цолоо хадгалах шаардлага гардаг. Муу барилдвал сумогийн холбооны шахалтад орж, үзэгчид дургүйцлээ илэрхийлж эхэлдэг. Их аварга Асашёорюү Д.Дагвадорж цагтаа яаж мандаж байлаа. Дээд амжилтыг тогтоогоод сумогийн холбооны шахалтаар шахуу зодог тайлж нутагтаа ирсэн. Одоо Монголын төр хувьчилсан циркээ түүнээс буцааж авах ухааны юм ярьж байна. Энэ хэрээр түүнийг үнэлэх үнэлэмж буурсан гэсэн үг. Түүнтэй харьцуулахад Кёкүтэнхо Н.Цэвэгням тавин хувийн амжилтаа баталчихаад л өндөр цалин аваад, сайхан л амьдарч байгаа. Голыг нь олоод сэтгэл ханамжтай амьдрах энэ Н.Цэвэгнямынфилософийг хүмүүс амьдралдаа хэрэгжүүлмээр санагддаг. Гоц авьяастай л биш бол ердийн хүнд хэрэгтэй философи. Күнз “Мэргэн ухаанд хамгийн ойрхон цэг бол аливаа юмны алтан дундаж юм” гэж сургасан байдаг. Алтан дундаж байна гэдэг нөгөө талаараа өөрийгөө хянаж ухаантай амьдарна гэсэн үг ч байж болох.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ нийгэм

Сэрүүлэг

Тагтан дээрх хэрэгтэй, хэрэггүй зүйлсээ ялгаж байтал охин минь сэрүүлэгтэй цаг олов. Хэрэггүй болоод удсан цаг. Орны минь дэргэдэх тавиур дээрарван жилийн өмнө байж байсан юм. Түүнээс хойш хэзээ ч юм гэрт байлгах шаардлагагүй эд зүйлс дотор орчихоод яваад л байж.

Аавынхаа гэрт байхдаа тэр цагийг би яг охин шигээ олж байв. Ээж маань “Эмээ чинь айл гэр болоход өгч байсан юм. Та нарыг төрүүлснээс хойш сэрүүлэгтэй цагны хэрэг надад гарч байсангүй” гэж хариулж байв. Яагаад гэхэд “Та нарын уйлах дуу хангалттай сэрүүлэг болж байсан болохоор дахин надад сэрүүлэгний хэрэг гарч байгаагүй юм” гэж билээ. Тухайн үед содон сонсогдсон ч ухаж ойлгоогүй л явж. Гэхдээ тэр цаг гоё гялалзсан шар өнгөтэй, бүсгүй хүний уран гоё галбиртай байсан болохоор авч хадгалах хүсэл төрсөн юм. Хожим нөхөр маань цаг засварын хүн дээр очиж янзлуулсан байв. Охиныг төртөл залуухан гэр бүл болсон бидний өдөр хоногийг хэмжих, ажилдаа хоцорохгүй явах нэг шалтаг нь тэр сэрүүлэгтэй цаг байв. Түүнээс хойш яасныг бүү мэд. Ямартай ч хэрэггүй эд зүйлс дунд орчихсон явжээ.

Магадгүй ээжийн минь хэлсэн үг үнэн биз. Би охинтой болсноос хойш надад ээжийн минь адил сэрүүлэгний хэрэг гарч байгаагүй байх. Охиноо тэр цагийг гаргаж ирэхэд л энэ тухай санаж, тэр үгний үнэ цэнийг ухаарав. Энэ хорвоогийн эх хүн бүрт сэрүүлэг шаардлагагүй байдаг биз. Учир нь үргэлж дэргэд нь сэрэмж шаарддаг үртэй учраас тэр байх гэж бодогдном.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ нийгэм

Гаа идсэний араас газтай ундаа уух нь аюултай

Хүний нийгэм хөгжихийн хэрээр хоол хүнсэнд хүртэл томоохон өөрчлөлт явагдаж байна. Хүнсний хэрэглээ эрүүл, экологийн гэдгээс хальж химийн хольц, найрлагатай болоод удаж байгаа. Энэ нөхцөлд хүмүүс мэдээд авахад илүүдэхгүй олон зүйл байдаг ажээ. Тэр ч бүү хэл байнга сэрэмжилж байх шаардлагатай тохиолдлууд ч байдаг. Тухайлбал, гаа идсэний дараа залгаад газтай ундаа уух нь хүний амь насанд ч хохирол учруулах хэмжээний уршиг дагуулдаг аж. Гаа хийгээд газтай ундаанд орсон химийн бодисууд нэгдэхэд исэлт үүсдэг гэнэ. Хүний ходоодонд энэ урвал явагдахад уусан ундаа нь хөөрч, сагаад улаан хоолой руу түрж улмаар уушгийг нь дүүргэнэ. Хэрэв ийм байдалд хүрвэл амьд үлдэх найдвар тун бага болдог байна.

Ялангуяа бага насны хүүхэдтэй гэр бүл хүүхдүүдийнхээ хүнсний хэрэглээг байнга хянаж байхгүй бол экологийн бус хүнс улам л аюултай болжээ. Гадны оронд энэ тухай эмч, мэргэжилтнүүд байнга сэрэмжлүүлэг гаргадаг бөгөөд өлөн үедээ газтай ундаа уухыг хатуу хориглодог байна.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ