Ирэх жил Монгол
Улсын нийслэл Улаанбаатарт АСЕМийн уулзалт болно. Энэ нь Ази, Номхон далайн орнуудын
хамгийн том чуулга уулзалт юм.
Монголчууд
түүхэндээ ийм том олон улсын арга хэмжээг зохион байгуулж байгаагүй. Тавь гаруй
төр, засгийн дээд хэмжээний зочид хүлээн авахад өнөөгийн Улаанбаатар бэлэн биш.
Гэхдээ монголчууд ямар ч давааг давчихдаг улс. Мэдээж даваад л гарна. “Гэхдээ сүх
далайтал үхэр амар” гэдэг шиг гараа хумхиад суугаад байж болохгүй. Нийслэл цэргийн
ангиудын нүүр царайг гурван орон сууцны шагнал зарлаж гайгүй болгож чадлаа.
Аж ахуйн нэгжүүдийн
дунд багагүй бооцоотой уралдаан зарласан нь эхнээсээ үр дүн гарч байгаа гэнэ. Одоо
иргэд бидний хүчин зүтгэл хэрэгтэй болж байна. Чуулганд оролцсон томчуудын эргэж
эх орондоо очоод хэлсэн нэг үг манайд маш нөлөөтэй тусна.
Түүнээс илүүтэйд
нийгэмд нь тусах үг бол сэтгүүлчдийн мэдээлэл. Тэд траншейны хүүхдүүдээс эхлээд
талын монголчууд байшинд хэрхэн дассаныг доогтойхон мэдээлэхийг хүснэ. Монголчуудыг
доош нь хийх нь тэдний зорилго биш. Социализм хүнийг сармагчин болгодог юм шүү гэдгийг
нийгэмд сурталчлах нь тэдний үүрэг.
Тиймээс нийслэлчүүд
гэр, орон сууцныхаа гадна үзэмжийг гоё болгочихвол “Талын монголын монголчууд
дэлхийн соёлтой амьдарч байна” гэсэн мэдээ дэлхийгээр цацагдаж магадгүй юм.
Төрийн шагналт, соёлын гавьяат зүтгэлтэн зохиолч, яруу найрагч Пүрэвжавын Пүрэвсүрэн, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ч.Сангидорж хоёр бол Хонгор нутгаас төрсөн авьяас билэг төгөлдөр уран бүтээлчид билээ. Нэгэнтээ мань хоёр ам жаахан муруйж хэн хэндээ тунирхан хэдэн оныг үдэж. “Зулай цагаан Алтай”, “Монгол далай” зэрэг олон сайхан уран бүтээлээрээ олон түмэндээ танигдсан Сангиа “банхар” Пүүжээгээсээ жаахан эмээсхийж явахдаа нэг сайхан аялгуу зохион ноотолсноо үзүүлж, төгөлдөр хууран дээрээ тоглож сонсгожээ. “Их Тээлийн даваа”, “Үдийн нар өндөр” туужууд болон олон сайхан дуу зохиосон П.Пүрэвсүрэн мөнөөх аялгууг нь сонсож, сэтгэлийн таглаа ханзлан суухдаа “Найзад нь наадахад чинь таарчихмаар ийм шүлэг байна” хэмээн “Миний ээж тэмээчин” дууны шүлгээ өгсөн гэдэг. Тэр сайхан дууг “Зууны манлай эстрадын дуучин”, гавьяат жүжигчин Б.Сарантуяа, соёлын тэргүүний ажилтан Э.Оюумаа нар дуулсан нь нийтийн унаанд явахад сэтгэл зөөллөн сонстох нь цаанаа л нэг дотнохон. 
“Хүүхдийг ивээх сан”-гаас хүүхдээ зодож шийтгэхгүйгээр хэрхэн ойлголцох талаар эцэг эхчүүдэд зөвлөжээ. Эцэг эхчүүд ядарч хямарсан үедээ хүүхдээ зодож шийтгэх хандлагатай байдаг гэнэ. Эсвэл алганы амт үзүүлэх нь хүмүүжлийн арга гэж боддог хүмүүс ч бий. Гэвч хүчирхийллийн арга нь хүүхдийг гэмтээж мэднэ. Өөртөө итгэх итгэлийг нь бууруулна. Аймхай халирамхай болгодог. Хүүхэд түрэмгий догшин, хүчирхийллийн аргаар асуудлыг шийддэг нэгэн болж төлөвшихөд хүргэнэ. Хүүхдээ бусдыг хүндэлдэг,хүнлэг энэрэнгүй хүн болгохыг хүсч байгаа бол зодож шийтгэж болохгүй.Харин тэднийг ойлгож хүндэтгэж харьцвалтэр таны шаардлагыг биелүүлэх болно. Хүүхдүүд өсч бойжих тусмаа өөрчлөгддөгучраас таны хүмүүжлийн арга ч өөрчлөгдөх учиртай.Нялх хүүхдүүдийн хувьдбусадтай харилцах хэл нь уйлах. Энэ үед нь түүний дэргэдүргэлж хамт байна гэдгээ мэдрүүлэх учиртай.Хөлд орж байгаа хүүхэд аливаад хүрч, амталж эсвэл унагаж байж шинийг нээж, суралцдаг тул тэвчээр шаардагдана. Сургуулийн өмнөх насныхан тоглонгоо бас олон асуултаараа дамжуулжаливааг сурдаг. Асуултыг нь сонсч, нухацтай хариулах нь чухал. Хүүхдүүд сургуульд явахдаа шинэ нөхцөл, нөхөрлөлтэй учирдаг. Бэрхшээлтэй асуудлыг хэрхэн зохицуулж, аливаа зөрчлийг хүч хэрэглэхгүйгээршийдэх аргыгбиеэрээ үлгэрлээрэй. Шилжилтийн насныхан найз нөхдөдөө цаг зарцуулах нь ихэсдэг. Тэднийбие даасан байдалд нь хүндэтгэлтэй ханд. Өсвөр насныхан өөрсдөд нь итгэж, бие даасан байдлыг нь хүндэтгэхийг томчуудаас хүсдэг гэнэ.
Барууны орнуудыг хэтэрхий өндөр хөгжилтэй болохоор иргэд нь хөрш битгий хэл аав, ээжтэйгээ ч дотно харьцаатай байдаггүй, үр хүүхдээ нас биед хүрэнгүүт нь гэрээсээ хөөчихдөг, ер нь хүйтэн хөндий улс гэх нь бий. Энэ бол азичуудын тэдэнд өгсөн тодорхойлолт. 
Шинэ Зеландын Өмнөд Аукландад саяхан таван настай бяцхан хүү сургууль
Зуны халуун өдрүүдэд бүсгүйчүүдийн толгойг өвтгөдөг том асуудал бол
Нүд аргаж, улайж загатнан, нулимс гоожих зэрэг нь хэн хүнд элбэг
Жорлондоо гэж жорлонгийн ус хураагчинд хийсэн хэрэг л дээ. Сүүлийн үед сошиалаар хүмүүс нэг нэгэндээ жорлонгийнхоо арын ус хураагчийн сав руу нэг ширхэг тоосго хийх хэрэгтэй талаар зөвлөгөөг дамжуулж, бусад нь хэрээрээ фав дарж, шэйрлэж байна. Харин одоо үүнийгээ ажил хэрэг болгоод эхэлбэл тун учиртай байна шүү. Дундаж жорлонгийн ус хураагуурт 23 орчим литр ус нөөцлөгддөг, нэг удаагийн хүчтэй таталтаар их хэмжээний ус татагдаад байдаг тул бага ч болов хэмнэхэд тустай гэдэг үүднээс эл үйл ажиллагаа дэлгэрчээ. Нэг тоосготой жорлонгийн ус дунджаар 15 литр ус ашиглаж, 6.7 литр усыг хэмнэж чаддаг талаар Америкийн хэвлэлүүдэд бичжээ. Харин манайхны нэгэндээ өгч байгаа мэдээллээр 1,5 литрийг нэг таталтаар хэмнэх аж. Их бага нь хамаагүй ус хэмнэх ийм боломж байгаа нь сайхан юм. Тоосго гэлтгүй устай сав ч хийж болох гэнэ. Ингэснээр гэрийнхээ сарын зарлагыг овоо хэмнэх боломжтой. Наанадаж усны тоолуур бага гүйж мөнгөө хэмнэнэ. Цаашлаад эх дэлхийнхээ усыг хэмнэж, дэлхийг ган гачгаас аварна гээд бодохоор сэтгэлд нэг л сайхан байгаа биз дээ. Сүүлийн үед усны хэмнэлттэй жорлонгууд гарсан ч дэлхийн улс орнуудад энэхүү нэг тоосго хөдөлгөөн ихээхэн тархаж байна. Зарим оронд нэг тоосго хийснээр нарны энерги төвд хөрөнгө оруулж байна, байгаль орчинд дэм үзүүлж байна гэж сурталчилгаа хийж байна. Бидний хувьд Туул голоо хамгаалъя, Төв цэвэрлэх байгууламжийн ачааллыг хөнгөлье гэх мэтээр бүр болохгүй бол усныхаа мөнгийг бага гаргаж, талхандаа илүүчилье гээд бусдадаа түгээхэд овоо явах биз ээ. 
Одоогоос хэдэн жилийн өмнө Д.Кёкүшюүзан Батбаяр Арлын орон руу өсвөр насны бөхчүүд явуулахаар болж хэвлэлийн хурлыг нь сурвалжилсан юм. Арав гаруй хөвгүүнээс арай л нэг сэргэлэн цагаан хүүтэй хөөрөлдөж, овог нэрийг нь асуувал “Дашдоржийн Цэрэнтогтох” гэв. Өвөрхангай аймгийн Нарийнтээл сумын харьяат, Халхын их аваргатай нэр овог нь адил болохоор жаахан гайхасхийж нутаг усыг нь асуувал “Баянхонгор аймгийн Заг сумынх” гэж төрсөн нутгийн маань нэрийг хэлдэг юм байна. Миний хувьд нутгархаж жалгархах талдаа жаахан төсөөдүү ч чин үнэнийг хэлэхэд дотроо их л баярласан юм даг. “Хүний газар нутгийн нэрийг хайрлаж яв” гэх өвгөдийн үг ямар ч монгол хүнд амин цэнэг нь болж явдаг биз. Монгол бөхийн өргөөнөө саяхан болсон Бүх цэргийн наадамд тэр жилийн уулзаж учирч явсан бяцхан хүү, эр өсч эсгий сунан зодоглож цэргийн начин цол хүртэж ус нутгийнхныхаа баярын магнайг тэнийлгэж байна. “Их Богд” дэвжээний бөх, сумын заан цолтой эл залуу Залаа, Чандмань овоо, Загийн гол, Хүрэн бэлчирийн талынханд Халхын их аваргын нэр овгийг өргөж явах хүчтэн шиг л сэтгэл зүрхэнд нь ойр дотно санагдаж байна. Нутгийн нэрийг өргөж, дуудах алдраа дуурсгаж яв гэж аав, ээж алтан сургаалиа хайрладаг нь учиртай байх юм. Тиймээс ч монголчууд ус нутгийнхаа нэрийг өргөх сайн бөхчүүд төрөөсэй гэж төрийн сүлдэндээ залбирч явдаг болов уу.