Зуны халуун өдрүүдэд бүсгүйчүүдийн толгойг өвтгөдөг том асуудал бол
сэвх. Арьсыг хамгаалж байдаг меланин будагч бодис багассанаас болж сэвх үүсдэг юм
байна.
Нар, салхи, ходоод, элэг цөсний хямрал ч сэвх үүсэх шалтгаан болдог
аж. Наадмын өмнөхөн боловсорч гүйцэх гүзээлзгэнэ гэхэд л сэвхний эсрэг эрчимтэй
үйлчилгээтэй гэнэ. Учир нь гүзээлзгэнэ жимсэнд лимоны хүчил ихээр агуулагддаг байна.
Гүзээлзгэнийг сайтар бяцалж, нүүрэндээ таван минут орчим тавиад байхад л үр дүн
нь дороо мэдрэгдэнэ гэж гоо сайханч зөвлөлөө.
Нимбэгний шүүс байна. Шүүсийг нь шахаж буцалгаад халбага тараг хийхэд
л сэвхний эсрэг маск бэлэн. Хэдхэн өдөр тавихад л мэдэгдэм өөрчлөлт гарна. Бас арьсыг
чийгшүүлдэг сайн талтай.
Яншуйны шүүсийг нимбэгийн шүүстэй тэнцүү хэмжээгээр хольж нүүрээ
шавшаад үзээрэй. Үр дүнд нь эргэлзэх хэрэггүй.
Бас нэг өндөгний шар, бага зэрэг ургамлын тос, эмийн санд зардаг
жижиг шилтэй улаан өнгийн B6 витаминыг хольж
маск бэлдээд долоо хоногт хоёр удаа 20 минутын хугацаанд тавиад үзээрэй. Хоёр, гурван
сарын дараагаас хавар, зундаа асуудал болдог сэвхнээсээ салах боломжтой.
Нүд аргаж, улайж загатнан, нулимс гоожих зэрэг нь хэн хүнд элбэг
Жорлондоо гэж жорлонгийн ус хураагчинд хийсэн хэрэг л дээ. Сүүлийн үед сошиалаар хүмүүс нэг нэгэндээ жорлонгийнхоо арын ус хураагчийн сав руу нэг ширхэг тоосго хийх хэрэгтэй талаар зөвлөгөөг дамжуулж, бусад нь хэрээрээ фав дарж, шэйрлэж байна. Харин одоо үүнийгээ ажил хэрэг болгоод эхэлбэл тун учиртай байна шүү. Дундаж жорлонгийн ус хураагуурт 23 орчим литр ус нөөцлөгддөг, нэг удаагийн хүчтэй таталтаар их хэмжээний ус татагдаад байдаг тул бага ч болов хэмнэхэд тустай гэдэг үүднээс эл үйл ажиллагаа дэлгэрчээ. Нэг тоосготой жорлонгийн ус дунджаар 15 литр ус ашиглаж, 6.7 литр усыг хэмнэж чаддаг талаар Америкийн хэвлэлүүдэд бичжээ. Харин манайхны нэгэндээ өгч байгаа мэдээллээр 1,5 литрийг нэг таталтаар хэмнэх аж. Их бага нь хамаагүй ус хэмнэх ийм боломж байгаа нь сайхан юм. Тоосго гэлтгүй устай сав ч хийж болох гэнэ. Ингэснээр гэрийнхээ сарын зарлагыг овоо хэмнэх боломжтой. Наанадаж усны тоолуур бага гүйж мөнгөө хэмнэнэ. Цаашлаад эх дэлхийнхээ усыг хэмнэж, дэлхийг ган гачгаас аварна гээд бодохоор сэтгэлд нэг л сайхан байгаа биз дээ. Сүүлийн үед усны хэмнэлттэй жорлонгууд гарсан ч дэлхийн улс орнуудад энэхүү нэг тоосго хөдөлгөөн ихээхэн тархаж байна. Зарим оронд нэг тоосго хийснээр нарны энерги төвд хөрөнгө оруулж байна, байгаль орчинд дэм үзүүлж байна гэж сурталчилгаа хийж байна. Бидний хувьд Туул голоо хамгаалъя, Төв цэвэрлэх байгууламжийн ачааллыг хөнгөлье гэх мэтээр бүр болохгүй бол усныхаа мөнгийг бага гаргаж, талхандаа илүүчилье гээд бусдадаа түгээхэд овоо явах биз ээ. 
Одоогоос хэдэн жилийн өмнө Д.Кёкүшюүзан Батбаяр Арлын орон руу өсвөр насны бөхчүүд явуулахаар болж хэвлэлийн хурлыг нь сурвалжилсан юм. Арав гаруй хөвгүүнээс арай л нэг сэргэлэн цагаан хүүтэй хөөрөлдөж, овог нэрийг нь асуувал “Дашдоржийн Цэрэнтогтох” гэв. Өвөрхангай аймгийн Нарийнтээл сумын харьяат, Халхын их аваргатай нэр овог нь адил болохоор жаахан гайхасхийж нутаг усыг нь асуувал “Баянхонгор аймгийн Заг сумынх” гэж төрсөн нутгийн маань нэрийг хэлдэг юм байна. Миний хувьд нутгархаж жалгархах талдаа жаахан төсөөдүү ч чин үнэнийг хэлэхэд дотроо их л баярласан юм даг. “Хүний газар нутгийн нэрийг хайрлаж яв” гэх өвгөдийн үг ямар ч монгол хүнд амин цэнэг нь болж явдаг биз. Монгол бөхийн өргөөнөө саяхан болсон Бүх цэргийн наадамд тэр жилийн уулзаж учирч явсан бяцхан хүү, эр өсч эсгий сунан зодоглож цэргийн начин цол хүртэж ус нутгийнхныхаа баярын магнайг тэнийлгэж байна. “Их Богд” дэвжээний бөх, сумын заан цолтой эл залуу Залаа, Чандмань овоо, Загийн гол, Хүрэн бэлчирийн талынханд Халхын их аваргын нэр овгийг өргөж явах хүчтэн шиг л сэтгэл зүрхэнд нь ойр дотно санагдаж байна. Нутгийн нэрийг өргөж, дуудах алдраа дуурсгаж яв гэж аав, ээж алтан сургаалиа хайрладаг нь учиртай байх юм. Тиймээс ч монголчууд ус нутгийнхаа нэрийг өргөх сайн бөхчүүд төрөөсэй гэж төрийн сүлдэндээ залбирч явдаг болов уу. 
Хотын дарга энэ амралтын өдрүүдээр иргэдээ хөдөө гадаа явж хоёр хонохыг уриалсан мэдэгдэл гаргасан билээ. Хотын цэвэрлэх байгууламж эвдэрсэн учир түүнийг засварлах хэрэгтэй болсон. Тиймээс цэвэр бохир усны хязгаарлалт хийнэ. Бас бохирын ус шугамаар гүйлгэхгүй байгаасай гэсэндээ ингэж хэлсэн.
Харахад тав, зургадугаар ангийн сурагч болов уу гэмээр хүү цэцэрлэгийн жаалуудаас ч долоон дор хэлээ хазалж, эрхэлж ярих нь эвгүй юм гээч. Тэр хүүгийн аав, ээж хоёрын хоорондоо ярьж байгааг сонсоход ямар ч асуудал алга. Тод, бас эмх цэгцтэй. Тэднээс хүүг нь хэдэн настай болохыг сонирхоод асуучихлаа. Гэтэл аав нь хүү рүүгээ хараад“Миний банди чинь хэдэн настай билээ” гээд яг хүүхэд шигээ зарим үсгийг нь хэлэхгүй зажлаад ярих нь тэр. Хүү өөдөөс нь “Алуун гулуу” гэжхариулав. Ер нь тэдний яриаг хөндлөнгийн хүн ойлгоход бэрх, аав, ээжийнх нь “орчуулга” шаардлагатай. Түүн шиг шулга хүүхэд сүүлийн үед ихэсч байгаа нь шууд эцэг, эхчүүдийн буруу болохыг эрдэмтэн, судлаачид онцолж байна лээ. Хүүхэд хэлд орохдоо ганц нэг хатуу үсгийг дуудаж чадахгүй байх нь энгийн үзэгдэл. Тэд аль болохоор дуудахад амар байгаа үсгээр орлуулан хэлдэг байна. Хүүхэд бүрэн хэлд орохоор аяндаа зүгширч, тод ярьж чаддаг ажээ. Гэтэл эцэг, эхчүүд тэднийг өхөөрдөж, дуурайн тультарч ярьснаас болж таны хүүхэд шулга, хэл муутай болдог байна. Энэ байдал тун богино хугацаанд буюу гуравхан долоо хоногийн дотор хүүхдэд зуршил болж тогтдог аж. Та ердөө сар хүрэхгүй хугацаанд бяцхан үрсээ эрхлүүлэн шулганаж ярьснаас болж хүүхдийнхээ хэл яриаг “эвддэг” байна шүү. Өнөөдөр та жаалуудаа өхөөрдөж ийн ярьж байгаа ч маргааш таны хүүхэд нийгэмд хүнтэй харилцаж чадахгүй, найз нөхдөдөө шоолуулахаас өгсүүлээд олон бэрхшээлтэй тулгарна. Үүнээс үүдэн хүүхэд өөртөө итгэх байдал алдарч, сул дорой нэгэн болоход нөлөөлдөг ажээ. Иймд эцэг, эхчүүд та бүхэн хүүхдээ хэлд орж эхлэхээс нь дуудаж чадахгүй байгаа үсгийг нь засч зааж, өөрсдөө тод ярьж байхыг эрдэмтэд зөвлөлөө. Харин шулга хэллэг нь нэгэнт тогтчихсон том болсон хүүхдүүд уйгагүй авиа зүйн дасгал хийснээр зөв тод дуудлагатай болох боломжтой гэнэ лээ.
Дэлхийн хэмжээнд гэж яривал гурван эмэгтэй тутмын нэг, таван эрэгтэй тутмын нэг нь кальцийн дутагдлаас болж ясны сийрэгжилтэд нэрвэгддэг гэсэн статистик бий. Ясны сийрэгжилт эхэн үедээ илэрхий зовиургүй ч зүрх судас, хорт хавдар зэрэг олон өвчний шалтгаан болдгийг анагаах ухаан баталчихсан. Манайхан ясны сийрэгжилттэй гэсэн онош сонсонгуутаахүнсэндээ сүү, цагаан идээ түлхүү хэрэглээд эхэлдэг. Сүү цагаан идээнд кальци байдаг ч кальцийг ясанд шимэгдэж нэвтрэхэд чухал үүрэгтэй магнигаар ядмаг гэдгийг мартаж болохгүй. Бас нэг зүйл сануулахад тослог ихтэй сүүг тэр чигт нь уух сайн биш, шингэрүүлсэн юм уу, тослог багатай сүү уух хэрэгтэй. Сүүний тос ходоодны хананд наалдаж кальцитай урвалд орсноор усанд уусдаггүй саван үүсгэждотор эрхтнүүдийг гэмтээж эхэлдэг гэж эмч нар сануулдаг. Тэгэхээр сүүнээс кальц авъя гэвэл Д витамин хэрэглэх хэрэгтэй болж байна. Учир нь энэ витамин кальцийг нарийн гэдэснээс цусанд оруулж өгдөг гол элемент аж. Бас нарийн гэдэсний хананд наалдсан тосыг задалж гадагшлуулдаг тустай витамин юм байна. D витаминыг хамгийн амархан авах арга бол нар. D витаминыг зохистой хэмжээгээр авъя гэвэл өдөрт дор хаяж 15-20 минут бүтэн биеэ наранд шарах хэрэгтэй гэсэн зөвлөгөөг хаанаас ч харчихаж болно. Сүү, хийжүүлсэн ундаа нийлэхээрээ ясны эсрэг хүчирхэг дайснууд болдог гэсэн сонсохоос аргагүй мэдээлэл бас бий. Хүний биед кальци, фосфорын харьцаа 5:1 байж эрүүл амьдрах боломжтой гэсэн тооцоо байдаг аж. Сүүнд кальци агуулагддаг бол хийжүүлсэн ундаа фосфор ихтэй. Хоёуланг нь адил хэмжээгээр хэрэглэвэл юун кальци авах манатай, харин ч фосфор кальцитай урвалд орж хүний биед шимэгддэггүй давс үүсгэдэг аюултай гэнэ. 
Халхын анхдугаар Богд Өндөр гэгээн Занабазарын мэлмий гийсний 380 жилийн ой өнөө жил тохиож байна. Одоогоос 20 жилийн өмнө буюу 1995 онд 360 жилийнх нь ой тохиож Өвөрхангайн Есөнзүйлд даншиг наадам болсон юм. Уг наадмын ерөнхий найруулагчаар төрийн хошой шагналт Нацагийн Жанцанноров ажиллажээ. Тэрээр Өндөр гэгээний нутгийн хүн. Нутаг нугаа бодсон чиг уу, билэг авьяасыг нь биширсэн чиг үү, халхын анхдугаар Богдынхоо ойг ёс төртэй эхлүүлэх өндөр хариуцлагыг өөртөө тохсон нь мэдээж. Тэгээд мань хүн бодож л дээ. Бодсоны эцэст толгойд нь Мөөеө аварга буусан байна.
Эрүүгийн хуулийг УИХ-д өргөн бариад байгаа билээ. Иймд Улсын ерөнхий прокурорын орлогч, Эрүүгийн хуулийн төслийн ажлын хэсгийнахлагч Г.Эрдэнэбаттай ярилцлаа.
Яагаад ч юм бидний уншдаг бүхий л уран зохиол, үлгэр, ардын аман зохиол тэр битгий хэл бурхны сургаалд ч хувийн өмчийг элдвээр ад үзэн буруушаасан байдаг хэмээн итгүүлдэг. Энэ нь худал бөгөөд зориуд төөрөгдүүлсэн зорилтот сургаал юм. Социализмын үед уран зохиол, жүжиг киноны баатрууд нэг их хөрөнгөнд дургүй хүмүүс гардаг. Тэд байгаагаа хамт олон гэх хэсэг хүмүүстэй хуваагаад найрлаад дуусч байгаагаар үзүүлдэг. Энэ үзэл санаа одоо ч бат бөх байсаар байна. Тиймээс нөгөө уран зохиолын баатрууд дээр бурхан хүртэл нэмэгдчихээд хувийн өмчтэй байх муухай, өмчтэй хүн бусдадаа гэм тарьчихсан мэт гөлөлзөж байх ёстой гээд байгаа нь тэр. Үүнийг төр засагэс үйлдлээр дэмжиж байдаг. Яагаад тэр вэ. Хувийн өмч нь хүнийг төрөөс чөлөөтэй байх боломжийг бий болгодог. Мөн эрх баригчдын үйл ажиллагааг чөдөрлөж, шударга ёсыг тогтоож байдаг.