Нүднээс далд юу ч үгүй, нууцлах ч боломжгүйг 70 сая төгрөгийн өртөгтэй усан хөшиг харуулчихлаа. Сүр дуулиантайгаар нээсэн усан хөшиг 70 саяын үнэтэйг Шилэн данс харуулчихав. Хийсэн ажлынх нь нүүр царай, татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зориулсан дүнг нь хүмүүс хараад л “шүүчихлээ”.
Мэргэжлийн инженерүүд нийлээд өнөөх ажлынх нь төсөвт өртгийг тооцоод гаргаад ирэв. Хамгийн өндрөөр тооцоход материал 14, урсгалд нь зургаа, тээврийн зардал дөрвөн сая гээд хүснэгтэлж байгаад тооцоо хийгээд 23.7 сая төгрөгт багтана гэчихлээ. Чухам үнэнийг холбогдох байгууллагууд тогтоож, тайлбарлах биз ээ.
Харин энэ явдал ардчилсан, зах зээлийн нийгэмд хүн бүр нүд, чихтэй байх ёстойг харуулж байгаа хэрэг. Хүн бүрийг нүдтэй, чихтэй болгохын тулд Шилэн дансны тухай хууль батлагдсан.
Эрх мэдэлтэн, албан тушаалтнуудын хийсэн үйлдэл, зарцуулсан мөнгө бүгд нүдний өмнө ил байгаа учраас л иргэд шүүмжилж, дүгнэж, нөгөө нөхдүүд үйлдэл бүрээ хянахаас аргагүйд хүрч байгаа юм. Үүний үр дүнд татвар төлөгчдийн мөнгөнд хуруу дүрэхгүй болно.
Их хотын стресс дарамтаас залхсан залуус хөдөөгийн эгэл даруухан амьдралын хэв маягийг илүүд үзэх болсон гэнэ. Үүнийг дагаад хувцасны хэв маяг хүртэл энгийн, спорт хэв загвартай болж байгаа гэж солонгос мэргэжилтэн ярьж байсан. Хүн төрөлхтөн нэгэн үе байгалийг эрхшээлдээ оруулах том санаа агуулж байсан бол өдгөө байгальтайгаа зохицож амьдардаг нүүдэлчдийн амьдралын хэв маягийг судалж эхэлжээ. “Язгуур шүтлэг ба байгаль соёлын экологийн асуудал” олон улсын хурал дээр саяхан энэ санаа их яригдсан. Байгальтайгаа зохицож амьдрахгүй бол хүн төрөлхтний өсөлт, хэт хэрэглээ цэнхэр гаригт маань аюул учруулах болсон. Тийм учраас хүн байгаль эн тэнцүү орших учиртай гэсэн үзэл санаа бий болоход хүрчээ. “Уул усны үр сад” гэдэг шиг өөрсдийгөө байгаль эхийн хүүхдүүд гэх мэтээр байгаль, уул, ус, амьтныг хүншүүлж, сүнсжүүлж хүнтэй адилтган үзэх нь мухар сүсэг бус ахуйгаас урган гарчээ. Монголчуудын уламжлалт ухаан нь байгальд хайр найргүй хандахгүй байхыг, байгалийг хохироохгүй байхыг сургадаг.
Социализмын үеийн сурагч бид “Хүнийг хөдөлмөр бий болгосон” хэмээх үгийг ой тойндоо шингэтэл тогтоож авсан сан. Тэр ч байтугай сармагчин байхдаа жимс, самар авах гэж мод өөд өндийж боссоор хөгжлийн зүй тогтлын аясаар хоёр хөлтэй болсон гэж ч заадаг байсан.
Өтгөн байнга эсвэл давтамжтай хатахаас сэргийлэхийн тулд таныг хоол, хүнсээ сонгохдоо анхаарахыг зөвлөж байна. Биед хуримтлагдсан хорт бодисууд хугацаандаа гарахгүй дотор эрхтэнд хямрал үүсгэх нь арьсыг гэмтээж хөгшрөлтийг түргэсгэдэг аж. Тиймээс эрүүл мэнд, гоо сайхандаа анхаардаг хүн бүр өтгөн хаталтаас сэргийлэх хэрэгтэй. Үүний тулд та өглөөний цай, ундаа тогтмол ууж байх хэрэгтэй аж. Өлөн элгэн дээрээ хар чавганы ханд, зөгийн балтай буцалсан ус зэргийг хэрэглэвэл нэн сайн гэж эмч нар зөвлөдөг. Энэ нь өтгөнийг саадгүй гадагшлуулахад тустай байдаг гэнэ. Өтгөн хатахаас сэргийлж хоолны дэглэм сахих нь буруу зүйл биш аж. Харин дэглэм барихдаа голцуу ногоо, жимс, хар талх зэрэг ислэг ихтэй бүтээгдэхүүн түлхүү хэрэглэх нь илүү үр дүнтэй байдаг байна. Дэглэм барьдаггүй хэн боловч мах бага хэрэглэж, чавга, байцаа, лууван, цайны жигнэмэг, ногооны зууш идэх нь өтгөн хаталтаас айх аюулгүй болгодог гэнэ.
Хүн бүхэнд эхээс мэндлэхэд нь сэтгэл хэмээх их сайхан саглагар навчит мод заяадаг. Тэрнээс биш, хүн энэ хорвоод ирэхдээ бурхан, эсвэл буг чөтгөрийн бүрэлбаа болох томилолт өвөрлөж ирдэггүй. Сэтгэл хэмээх саглагар сайхан модоо цаг мөч бүхэнд тордон нахиалуулах тусам орчлонгийн сайхан бүхэн шувуу мэт тэр л хүн рүү тэмүүлж, ажил үйлс нь өөдрөг, амьдрал ахуй нь ч өнгөлөг гэгээн болдог. Харин хар хорын өчүүхэн салхи авахуулахад л навч нахиа нь толботон гундаж, өт хорхойн идэш болон түмэн зовлонгийн үүр уурхайд хувилдаг. Сайхан сэтгэлийн модонд шувуу бүхэн жиргэж, жиргээ бүхний чимээнд энэрлийн навчис дэлгэрдэг. Энэрлийн навчис дэлгэрэхэд буяны гэгээ цацарч, хүн олныхоо сайн сайхны төлөө, байгаль дэлхийнхээ ариун дагшныг нүдний цөцгий мэт хайрлах гэгээн мөр бүрддэг. Хүн бол сэтгэлийн амьтан гэгддэгийн утга учир ч ийм. Мод хараад уурлаж уцаарладаг хүн тун ховор байх. Түүнтэй нэгэн адил сайхан сэтгэлтэй, сайхан инээмсэглэж чаддаг хүнийг ч бас гай зовлон аяндаа тойрч, үйлс заяа нь бүтэж явах учиртай ийм л сайхан хорвоо билээ.
Одоогоос
Наадмаар мэргэжлийн хяналтын байцаагчид майонезтай хоол хүнс худалдуулахгүй гээд хяналт шалгалт хийгээд байсан даа. Учир нь мах, далайн гаралтай хүнс, чанасан будаа, гоймон, кремтэй бүтээгдэхүүн зэрэг бүх төрлийн болсон хоолонд нян өсөж үрждэг. Нэг нян хоёр дахин их тоотой болоход ердөө 15 минут хэрэгтэй байдаг бөгөөд зургаан цагийн дотор нэг нян 16 сая болдог аж. Тиймээс баяр наадам цалгисан энэ улиралд анхааруулах үүднээс хоолны хордлогоос хэрхэн сэргийлэх талаар сонирхуулъя.
Инээмсэглэлийн талаар нэг ийм судалгаа гарчээ. Зургаан настай хүүхэд өдөрт 300 удаа инээдэг бол 45 хүртэл насныхан хоногт дор хаяж 14 удаа инээмсэглэдэг гэнэ. Харин тавиас дээш насныхан бүтэн өдрийн турш ердөө дөрөвхөн удаа жуумалздаг аж.
Монгол төрийн наадмын зүүний магнайг манлайлах гэж хөлөө жийлцсэн хоёр аваргын хүүхэн шуухных шиг тулга тойрсон хэрүүлийн хөлд зуны сар өнгөрчихлөө. Эр хүний ноён нуруу, жудаг бүхний илэрхийлэл гэж итгэж, хүндэлж явдаг бөхчүүд нь хэрүүлтэй болохоор санаа дагаад ч тэр үү энэ зун Монголын их тал нутаг хаа хаанаа гандуухан байгаа сурагтай. Харин өчигдөр эрэмбээ булаалдсан хоёр аваргын хэрүүлийг эцэслэж Монголын үндэсний бөхийн холбооноос мэдээлэл хийлээ. Тэдний шийдвэрээр дархан аварга Г.Өсөхбаяр зүүн жигүүрийг магнайлахаар болов. Ер нь хоёр дархан аваргын хэн нь зүүний магнайд гарах нь наадамчин олны хувьд падлийгүй зүйл. Гэхдээ л “Энэ жилийн наадам юу л болдог бол доо, энэ бөхчүүдийн байж байгааг…” хэмээн сэтгэл зовних хүн цөөнгүй. Зарим нь бүр “Зүлэг нь хиймэл ч гэлээ, бөхийн жудаг нь жинхэнээрээ байвал зүгээр сэн” гээд жиг жуг хийх болов.
Наадмын үеийн асуудлууд үүсч, Улаанбаатар хотынхон ид оволзож