Намрын ногоон өдрүүд ирлээ. Туршлагатай гэрийн эзэгтэй нар өвөл хэрэглэх ногоо, жимсээ даршилдаг их ажлын цаг айсуй. Дархан, Сэлэнгийн гэрийн эзэгтэй нар энэ талын арвин туршлагатай хүмүүс. Дархан-Уул аймгийн иргэн, С.Наранцацралаас өргөст хэмх даршилдаг жорыг нь сонирхсон юм.
Тэрбээр олон жилийн турш ногоо, жимс даршилсан туршлагатай агаад хүүхдүүд нь ээжийнхээ даршилсан ногоог дэлгүүрийнхээс илүүд үздэг.
Өргөст хэмх даршлахын тулд эхлээд шил, таглаа, даршлах ногоогоо сайтар угааж цэвэрлээрэй. Дараа нь уусмал бэлтгэнэ. 10 литр усанд 500 г давс, 300г сахар, 200 г уксус орно.
Сайтар угааж бэлтгэсэн 800гр болон литрийн шилэндээ эхлээд амтлагч ногоогоо хийнэ.
Ингэхдээ нэг шилэнд укропны нэг жижиг багц, гоньд, нэг хумс сармисыг дөрөв хувааж хийнэ. Дунд зэрэг лаврын навч нэгийг, үрлэн хар перец таван ширхгийг нэмээрэй. Сонгино хэрчиж хийж болно.
Дараа нь шилэндээ өргөст хэмхнүүдээ сайтар чигжиж хийгээд, уусмалаасаа нэмнэ. Ингээд шилэн дээрээ тагаа хагас тавиад, буузны томхон жигнүүрт шилтэй ногоогоо хийж, 15 минут орчим жигнэж ариутгана. Заавал 15 минут хүлээлгүйгээр шилтэй уусмалд бөмбөлөг хөөрч эхлэхэд бэлэн болсон гэж үздэг.
Ингээд жигнэсэн шилтэй өргөст хэмхээ гаргаж, тагийг нь сайтар таглаад, уруу нь харуулж гурав орчим хоног тавиарай.
Тагаар нь уруу нь харуулж тавихад, шилний хий бүрэн гарч, консервлогдоно. Арван литр уусмалаар 800-гаас нэг литрийн шилтэй 55-60 шил даршилсан өргөст хэмх бэлтгэнэ. Уусмал бэлтгэх усаа буцалгаж хөргөсөн байх учиртай.
Дорноговь аймгийн Хөвсгөл сумнаа өнгөрөгч хавар зорчиж яваад цаг оройтож бүрэнхий болохын хавьцаа өвөлжөөндөө ганц гэрээр буусан нэг айлд хоног төөрүүлсэн юм. Нэг хөх өвгөн, эмгэнтэйгээ хоёулхнаа хэдэн хонь, ямаатайгаа өвөлжиж байсан. Цагаан сарын дараахан байсан учир үүргэвчинд байх “ганц юм”-аа мань өвгөнд барьж золголоо.
Томчуудын анзаарч хараагүй, бодоогүй тийм санаа балчир хүүхдүүдээс гарах нь олонтаа. Хүүхэд байгаа газарт хөгжилтэй яриа өрнөж, хөөр баяраар дүүрдэг шүү дээ. Хүүхдийн хэвлүүхэн ярианаас сонирхуулъя.
Сурагчийн цүнх үүрч, хүүхдээ хөтөлсөн аав ээжүүд сургууль руу нь яаран алхаж яваа харагддаг. Өнгөндөө хүүхдийнхээ ачааллыг багасгаж байгаа мэт боловч энэ нь эд зүйлдээ хайхрамжгүй, бусдад найдах хандлагад дасгаж байгаа хэрэг гэнэ. Хүүхдээ бие даасан, бусдаас хараат бус болгож төлөвшүүлэхийн тулд сургуульд орсон цагаас нь эхлээд бал, харандаа, цүнх гээд өөрийнх нь эд зүйлийг өөрт нь даатгах хэрэгтэй аж.
“Maroon 5” хамтлагийн “Sugar” гэж дуу бий. Хэмнэлтэй хөнгөн аятай энэ дууг дагаж дуулсаар ажилдаа ирэхэд цаанаа л нэг аз жаргалтай. Таарсан хүн бүр рүү сайхан инээмсэглэмээр тийм нэг таатай мэдрэмж төрүүлдэг юм. Угаасаа дууны клипэн дээр ч хуримлаж буй хос дээр очиж гэнэтийн бэлэг барьдаг тухай гардаг. Амьдралынх нь хамгийн чухал өдөр хайртай хамтлагийнхан нь ирж гэнэтийн бэлэг барихад хэрхэн аз жаргалд умбаж буйг өгүүлдэг юм. Нэг ёсондоо сайхан дуу тийм хүчтэй гэсэн үг. Дэлхийн хөгжмийн ертөнцийг бүтэн хоёр сарын турш байлдан дагуулсан энэ дууг “Youtube” сайтаас 712 сая хүн үзсэн байна лээ. Яг үүн шиг нэг сонсоод л сэтгэл сэргээд, цоглог болгодог дууг манайхан гаргадаг болмоор байна. Сүүлийн үеийн шинэ уран бүтээлүүдийг сонсоод байхад дандаа л гансарсан, шаналсан утгатай байх юм. Эс бөгөөс хаягдаж бүтэлгүйтсэн хайрын тухай дуулна. Нэг нэгийгээ магтаж, талархаж, хайрлан дуулж болдоггүй юм байх даа. Магтвал гагцхүү адууны тухай л дуу зохиох ажээ. Адгуусыг өөд уруугүй магтан дуулахын оронд хүний тухай ганц сайхан дуу зохиож болмоор санагдана. Тэрийгээ хит болгож олон нийтэд хүргээсэй. Тухайлбал, дээр өгүүлсэн “Мaroon 5” хамтлагийн “Sugar” дууны хэсгийг өөрийнхөө хэмжээнд орчуулбаас
Сүүлийн 10 жилд Монголд 650 гаруй мянган хүүхэд шинээр мэндэлжээ. Ер нь төрөлт 2006 оноос эрчимтэй өссөөр байгаа бөгөөд өнгөрсөн жил гэхэд 80 гаруй мянган үрс шинээр өлгийдөн авсан байна. Энэ эрчээрээ Монгол Улс дорхноо 10 саяулаа болох юм байна. Гэтэл төрийн бодлого нь төрөлтөө гүйцэхээ больжээ.
Хоёр жил гаруйн өмнө батлагдаад хэрэгжилтийг нь нэг хэсэгтээ их л ширүүн мөрөөдөөд байсан “Тамхины хяналтын тухай хууль” өнөөдөр бараг л мартагдаж хэнийг ч цочроохоо больжээ. Үнэмшихгүй байна уу. Нийтийн тээврийн зогсоол дээр зогсоод тав, зургаан автобус өнгөрөөгөөд үзээрэй. Аль нэгнийх нь жолооч “…нийтийн тээврийн хэрэгсэл дотор утаат тамхи татахыг хориглоно” зааврыг зөрчөөд цонхоороо “баагиулж” л байх вий. Лангуун дор нуугдах тамхи ил байхаасаа илүү үнэ хүрдэг тул бүхий л жижиг мухлагууд хайрцагтай болон ширхгийн тамхийг айх зүйлгүй зардаг болж. Одоо хичээлийн шинэ жил эхлэх гэж байна. Сургууль, цэцэрлэг зэргийн ойролцоо татаж болохгүй гэдгийг мөн ч олон хүн мартсан байгаа даа. Гэтэл тамхитай тэмцэнэ гэдэг төрөөс асар их хариуцлага шаарддаг, хуулийн хэрэгжилтээ тогтмол шалгаж, “эрэг шургийг нь” байнга чангалж байдаг өвөрмөц тэмцэл гэж байна шүү. Шинэ Зеландын Засгийн газар 2025 он гэхэд тамхи татдаггүй улс болно гэж таван жилийн өмнө зарлаад тэмцэж эхэлсэн гэнэ лээ. Манайхтай төстэй хууль баталсан, бас ганц нэг өөр санаанууд байх. Жишээ нь жил бүр тамхины татварыг 10 хувиар нэмдэг, дараа жилээс эхлээд бүх тамхийг нь нэг савлагаатай, брэндийн шошгогүй худалдаалдаг болно гэж тэнд амьдардаг нэгэн ярилаа. Хайрцаг тамхи нэг өдрийн хүнсний өртгийн талтай тэнцээд ирэхээр хүссэн ч, эс хүссэн ч тамхийг хаядаг юм билээ гэж тэр бас ярьсан. Тамхины талаар хуулиа эргэж нэг санаад шалгадаг, торгодог арга хэмжээгээ ажиллуулаач. Тэртээ тэргүй түгжрэлд “мөлхөж” яваа жолоочийг бүсээ зүүсэнгүй, аюулгүй байдлыг хангаж байна гээд төр торгоод болж байгаа юм чинь ил татаж байгааг торгох бүр ч амархан баймаар даа. 
Цэрэгт байсан анд маань тааралдаж жаал хууч хөөрөв. Тэрээр