Нэгдүгээр
ангийн сурагч охин маань хацраа маажуулчихаад иржээ. “Манай ангид нэг мангар хүүхэд
байдаг юм аа. Миний баллуурыг авах гэхээр нь би өгөхгүй гэсэн чинь намайг маажчихсан”
гэж охин маань ярилаа. Мангар гэдэг нь оюуны бэрхшээлтэй хүүхдийг хэлж байгааг ойлгов.
Охиныг маань сургуульд байнга хүргэж өгч, авдаг эмээ нь үглэж байна. “Ангидаа оюуны
бэрхшээлтэй хүүхэд байлгалаа гэж багшийг нь загнасан. Олон хүүхэд маажсан гэсэн.
Эцэг эхчүүд уурлаж байна лээ” гэнэ. “Ангийнхаа найзыг мангар гэж болохгүй ээ. Хөгжлийн
бэрхшээлтэй найздаа чадлаараа тусалж байгаарай. Бас чамаас юм гуйвал өгчих. Найзынх
нь толгой өвддөг учраас амархан уурлаж магадгүй. Тийм үед нь тэвчээртэй байж, уурыг
нь хүргэхгүйг хичээгээрэй” гэж охиндоо захисан юм. Хүүхдүүд ээжийнхээ хандлагыг
“хуулдаг” учраас зөв тайлбарлах гэж хэрдээ хичээв. Өөдрөг нүдээр харвал ангид хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүүхэд байгаад баярлах учиртай. Амьдралын олон өнгийг хүүхдүүд маань
мэдрэх боломжтой болно шүү дээ. Өчигдөрхөн бурхны оронд үдсэн сэтгүүлч Л.Болормаа
агсны бэлтгэсэн “Гэртээ ганцаараа” нэвтрүүлгийг үзээд энэ талаар ахин эрэгцүүлсэн
юм. Аутизмтай хүүхдийн сурах эрхийн тухай асуудал хөндсөн тэрхүү нэвтрүүлэгтээ сэтгүүлч
“Тэд өөрсдийнхөө тухай үг холбож чаддаггүй, нийгмийн сөрөг хандлагаас эмээж, аутизмтай
олон хүүхэд гэртээ нуугдаж үлддэг” гэж ярьсан. Орцны жижүүр, сургуулийн манаач,
багшаас авахуулаад хүн бүрт хүүхдийнхээ онцлогийг тайлбарлаж, бүхний өмнө буруутай
мэт явдаг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй эхийн сэтгэлийг энд өгүүлсэн байна лээ.
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд зориулсан бяцхан орчин, тусгаарлагдсан орон зайг бус
энгийн хүүхдүүдтэй хамт сурч хөгжих эрхийг ээж нар хүсч байна. Халдварт өвчтэй биш
дээ. Хайртай үрийг нь тусгаарлаж орхихыг ямар ээж хүсэх билээ. Хөнгөн хэлбэрийн
бэрхшээлтэй хүүхдийг энгийн сургууль, цэцэрлэгт сургахыг уг нь хуулиар зөвшөөрдөг.
С.Оюун гишүүн энэ нэвтрүүлэгт оролцож, Японы жишээнээс иш татав. “Миний хүүхэд ямар
ч онцлогтой байсан гэртээ ойрхон сургуульд өгөх эрхтэй” байдаг гэнэ. “Өнгө гэрэлтэй
орчинд хүүхдээ үлдээх гэсэн тэмцэл” хэмээх сэтгүүлчийн үг яг л гэрээслэл мэт сонсогдов.
Халамж, анхаарал шаардлагатай бяцхан охиноо үлдээгээд одсон эхийн сэтгэл зүрх шимшрүүлнэ.
Илүү өнгө гэрэлтэй нийгмийн төлөө ээж бүхэн хувь нэмрээ оруулаасай.
Category: арын-нүүр
Токио, Бээжин, Сөүл зэрэг Азийн томоохон хотуудад замын гарцаар гарч байгаа хүмүүс нэг л их тайван хүмүүс харагддаг. Явган зорчигч гарцаар гарч болно гэсэн ногоон гэрэл асангуут аажуу тайвуу нэвтэрч нөгөө талд гарцгаадаг. Гэтэл манайд энэ дүр зураг эсрэгээрээ. Ногоон гэрэл асангуут гараанаас гарч байгаа морьд шиг түлхэлцээд, урдаас ирж байгаа хүмүүсээ мөрлөөд чухам л юманд хөөгдсөн мэт гүйлддэг. Хүүхэд, хөгшид, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд явсаар замын дунд иртэл өнөө ногоон гэрэл нь улаанаараа эргэлдчихнэ. Гэрэл нь солигдож амжаагүй, явган зорчигч нь замаас гараагүй байхад машин тэрэг нь дайрчих шахаад давхиж ирж тулж зогсоно.
Одоо байгаа гэрлэн дохионуудын ногоон гэрэл асах минут нь 600 мянган хүнтэй байх үеийн Улаанбаатар хотод зориулсан хугацаа. Одоо бол нийслэл хот мега болж нэг эгнээ зам нь хоёроос тав болтлоо өргөжчихөөд байхад явган зорчигчид гарцаар гарахын тулд богино зайн гүйлтийн уралдаанд оролцож байгаа тамирчид шиг гэрэл солигдохтой зэрэгцэн гүйлдэж байна. Ялангуяа нэг урсгалдаа хоёроос дээш эгнээтэй замд. Ахмад настнуудын дунд судалгаа явуулахад Улаанбаатар хотын зарим замын гарцаар гарахад ногоон гэрлийн асах хугацаа нь хэтэрхий богинохон гэсэн гомдол гаргасан байна лээ. Замаа өргөн болгож, машинуудаа шингээдэг болчихсон юм чинь одоо явган зорчигчдоо гарцаар аюулгүй гарах тал дээр нь анхаарал хандуулах хэрэгтэй болж байна. Өвлийн энэ халтиргаа гулгаатай үед арайчүү алхаж байж гарцны цагаан зурвас дээр уралдана гэдэг хэцүү л байна.
“Тамхины хяналтын тухай” хууль гарснаар олон нийтийн газар улайм цайм баагиулаад байх нь багассан гэж болно. Харин энэ хууль гарснаар тамхины үнэ өсч, олдоц нь багасч, хулгайгаар зарах нь нэмэгдсэн гэж гомдогсод олширсон. Хүйтний улирал эхэлсэнтэй холбоотойгоор архаг тамхичид гадаа гарч тамхилах нь багасч байна. Мэдээж тэдэнд зориулсан дулаан байр бэлдэж байгууллага илүү зардал гаргахгүй. Тиймээс архгууд хаа нэгэн газар булан тохой, умгар өрөөг бараадаж тамхилна. Олон жилийн өмнө Английн эрдэмтэд нэгэн судалгаа хийж олон нийтийг цочирдуулсан гэдэг. Эрдэмтдийн хийсэн судалгаагаар хязгаарлагдмал орчинд тамхи татах нь задгай орчинд татсанаас хэд дахин илүү хор уршигтайг тогтоожээ. Машиндаа тамхилдаг иргэд уушги болон зүрхний шигдээсээр өвчлөх нь их байдаг байна. Тамхичны сороод гаргасан утаа нь хүчилтөрөгчтэй холилдож илүү хоржиж уушгинд буцаж орно.
Мөн хувцсанд шингэсэн утаа хүүхэд, хөгшдийн амьсгалын замын эрхтэнд хөнөөл учруулдаг аж. Өнөөдөр тамхичид өдөрт 3-5 мянган төгрөгийг танхимд зарцуулдаг. Та тамхинаас гарч чадвал сард 90-150 мянга, жилд багаар тооцоход сая төгрөг хэмнэнэ. Бие эрүүлжиж, халаас ч зузаарна.
Х.Баттөгс
Одоо юм л болбол “Түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн сармагчинтай адил” гэж атны тавхай аман дээр тавих болж. Ийн хэлж буй нөхдийг үнэхээр түүх уламжлалдаа гүнзгий мэддэгийн далай болсон хүмүүс юм уу гэхээр ачир дээрээ огтхон ч тийм биш. Харин ч гүехэн устай бяцхан цөөрмүүд байх нь олонтаа. Эзэн богд Чингис хаан минь гэцгээх атлаа хямдхан архи, тамхи, боов боорцгоо хүртэл тэнгэрийн алдарт тэр хүмүүний нэрээр овоглож, арай л ариун цэврийн цаас, бүсгүй хүний өдөр тутам хэрэглэдэг самбайг тийн нэрлэх нь халаг. Өгөдэй, Хубилай, Галдан бошигт, Өндөр гэгээн нэртэй архи сархад, цай үй түмээрээ бий. Монголын төр засаг хүртэл “Монгол бахархлын өдөр” хэмээн сүржиндүү нэртэй даржиндуу ёслол бий болгож, баахан л халхайсан улс хэлхийсэн дээл өмсөн нийслэл хотоор нэг хөлхөх нь сансрын гэгдсэн энэ эринд үлгэр домгийн баатрууд амилан ирсэн мэт сэтгэгдэл төрүүлнэ. Энэ цаг үе бол шинжлэх ухаан хөгжиж, оюун ухааны ололт амжилт халгисан түүхийн нэгэн мөчлөг. Тиймдээ ч ухаант хүмүүн төрөлхтөн яавал амар жимэр, эвтэй найртай, энгүүн даруу аж төрөх вэ гэдгийг тал талаас нь тунгааж, өндөр хөгжилтэй улс орнууд иргэдээ хөгжүүлэх, амьдралын баталгааг нь улам сайхан болгохын төлөө зүтгэж байхад манайхан элийрсэн баларсан эртээ урьдын цагаа санагалзаж суух нь хунгийн сүрэг дунд буй нугасны муухай дэгдээхэй шиг өрөвтөр. Түүхээ уншилгүй л яахав, судлалгүй л яахав. Хамгийн гол нь өнөөгийн амьдралынхаа чиг баримжаа болгож, цээжээ дэлдэн бахархана гэдэг дэндүү гунигтай. Түүх бол хүн төрөлхтөний бахархал биш туулсан замнал нь. Түүх судлаад улс орон диваажин болтлоо хөгжчихдөг гэвэл даанч өрөөсгөл. Түүх бол хөгжлийн түлхүүр огтхон ч биш. Харин түүхээс суралцаж, алдаагаа давтахгүйд л түүхийн жинхэнэ мөн чанар нь оршдог. Тэгэхээр түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн сармагчинтай адил гэдэг үг амны уншлага болгоод байхаар зүйл биш байгаа биз. Төрөлх ойдоо төөрдөг сармагчин ч гэж юу байлаа. Түүх бүтээсэн өвөг дээдсийн үр сад байтлаа сармагчин болчихдог ард түмэн ч гэж хаана байлаа даа.
Фэйсбүүкийг үндэслэгч Марк Цукерберг үргэлж саарал өнгийн пудволк, жинсэн өмдтэй харагддаг. ”Apple”-ийн Стив Жобс хоолойтой хар цамцнаас салдаггүй. Агуу Эйнштейний дуртай хувцас нь саарал костюм. Дээд сургуулийн маань нэг багш “Европчууд биед эвтэйхэн хувцас харвал нэг өнгө, ижил загвар байсан ч хамаагүй хэд хэдийг авчихдаг. Хувцас бол тэдний хувьд энгийн хэрэглээ учраас тэр. Манайд ингэж өмсвөл энэ одоо өөр хувцасгүй юм байх даа гэж өөлнө дөө” гэж ярьсан нь санаанаас гардаггүй юм. Хүний тархинд секунд тутамд 11 сая ширхэг мэдээлэл ирдэг, гэтэл хүн гээч амьтны тархи нэг дор гурван зүйлд л зэрэг төвлөрөх чадвартай, үүнээс ахиад ирэхээр анхаарал нь сарниж, зөв шийдвэр гаргах боломжгүйд хүрдэг гэсэн сонирхолтой статистик бий. Бүтээмж өндөртэй эрхмүүд элдэв зүйлд сатаарахгүй гэсэндээ ижил загварын аятайхан хувцаснаас хэд хэдийг сонгочихдог байж мэдэх л юм. Нээрээ л хувцсаа сонгох гэж дэлгүүр хэсэх, худалдаж авах үгүйгээ шийдэх гэж толины өмнө эргэлдэх, өглөө сэрээд хувцасны шүүгээгээ онгичиход зарцуулсан хугацаагаа тооцоод үзвэл өчнөөн цаг гарах байх шүү. Тийм болохоор “Interstellar” киноны найруулагч Кристофер Нолан “Өглөө бүр юу өмсөх вэ гэж бодох нь энерги барсан, стресстэй зүйл” гэж төвөгшөөсөн байх. Зохиолч Алис Грегори “Өдөр бүр адилхан хувцаслах нь өөрийгөө олонд таниулах хамгийн хэмнэлттэй, хялбар арга. Бас тогтвортой, бие даасан байдлын илэрхийлэл. Хүүхдийн номны гол дүрийн баатрууд үргэлж нэг хувцастайгаар дүрслэгддэг нь бяцхануудыг маань үлгэр дуурайл аваг гэсэндээ тэр” гэсэн нь бий. Шүүгээгээ нээгээд нэг хараарай. Тун цөөхөн нь таны өмсөх дуртай хувцас байгаа даа. Тэгэхээр ухаалаг хувцаслалт танай гэрийн эдийн засагт ч хэмнэлттэй. Мэдээж хувцасны төлөө үрсэн цагаа өөр зүйлд зарцуулахаар бүтээмж тань ч өсөөд ирнэ. Бүтээмж өсөхөөр олох мөнгө дагаад үржинэ. Бидний олонхи өөртөө эвтэйхэн гэхээс илүү бусдад сайхан харагдахын тулд хувцасладаг. Гэтэл эргэн тойронд маань амьдарч буй элит гэгдэх хэсгээ нэг анзаараарай. Тэд энгийн, биедээ эвтэйхэн хувцасласан харагддаг.
“Сүүлийн үед хүүхдийн тууралт, суулгалт, шарлалттай халдварт өвчин, ханиад томуу нэмэгдэх хандлагатай байна” гэж Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвөөс сэрэмжлүүлэв.
“Хүүхдэд тавих анхаарал халамж, асаргааг сайжруулаарай” хэмээн эмч зөвлөж байна. Хүүхдээ дулаан хувцаслаж, малгай ороолт өмсүүлэх, маск зүүлгэх, витаминлаг хоол унд хэрэглэх, гарыг нь савандаж угаалгах, ам, хоолойг нь зайлуулж цэвэршүүлэхийг ХӨСҮТ-өөс зөвлөсөн юм.
“Халууралт, тууралттай шинж тэмдэг бүхий өвчин нэмэгдэж байна” хэмээн тус төвийнхөн өмнө нь ч сануулж байв. Ийм шинж тэмдгээр илэрдэг халдварт өвчин бол улаанбурхан, улаан эсэргэнэ, улаанууд байх нь элбэг. Энэ онд дэгдэлт байдлаар гарч, долдугаар сараас буурах хандлагатай байсан улаанбурхан өвчин нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүрэгт, 0-1 насны хүүхдийн дунд бүртгэгдэж, улаанбурхан, улаан эсэргэнэ оноштой эмчлүүлэгсэд нэмэгдэх хандлагатай байна. Улаанбурхан өвчнөөс сэрэмжлүүлэх зөвлөмжийг хүргэе.
Улаанбурхан нь вирусийн гаралтай халдварт өвчин. Агаар дуслын замаар халддаг. Халуурах, нүдний салст үрэвсэх, нус гоожих, ханиалгах, аманд улаан хүрээтэй, цагаан толбо үүсдэг. Нүүрнээс эхлэн толбот, гүвдрүүт тууралт гарч эхлэх бөгөөд аажмаар доошилсоор бүх биеэр тархана. Урьдчилан сэргийлэхийн тулд хүүхдээ есөн сар, хоёр настайд вакцин тариулаарай. Хүүхдэд “А” болон бусад аминдэм уулгаж, илчлэг сайтай хоол хүнс идүүлж, дархлааг нь дэмжээрэй. Хэрэв дээрх шинж тэмдэг илэрвэл ХӨСҮТ-ийн 100 тоот утсанд болон эмнэлэгт хандана уу.
Б.Эгшиглэн
Үндсэн хуулийг өөрчлөх тухай бид ид шуугиж эхэлж байна. 99 тэнгэртэй байна ч гэл үү, яана ч гэлээ гэцгээгээд л. Тэнгэр ч биш л дээ. Гишүүдийн тоог ярьж байгаа юм. Тэднийг тэнгэр гэх нь зөв гэж мэтгэх хүн ч байгаа л байх. Гэхдээ гишүүдийг юу гэх нь гол биш. Харин манай Үндсэн хуульд хувийн өмчийн баталгааг алдагдуулсан нэг заалт байдаг нь харин ёстой өөрчилмөөр зүйл байгаа юм.
Хоёрдугаар бүлгийн Хүний эрх, эрх чөлөө гэсэн хэсгийн 16 дугаар зүйлийн гуравт …Хувийн өмчийг хууль бусаар хураах, дайчлан авахыг хориглоно… гэсэн заалт байдаг. Энэ нь эсрэгээрээ хувийн өмчийг хууль гаргаад хураан авч болно гэсэн агуулгатай юм. Тэгвэл хэн эрх барьж байна тэр нөхөр дургүй хүнийхээ өмчийг хууль гаргаж байгаад хураагаад авчихаж болно гэсэн үг. Ингэхээр Монгол Улсад хувийн өмч ямар ч баталгаагүй гэсэн үг. Яг энэ тохиолдлыг ашиглах гэж оролдсон үзэгдэл УИХ-ын зүгээс ойр ойрхон гарах болоод буй нь хувийн өмчийн дархлааг хуульд суулгаж өгөх хэрэгтэй болоод байна. Популист гишүүд олширч байгаа нь хувийн өмчид санаа зовох үндэслэл улам бүр нэмэгдээд байгааг ч хэлэх үү.
Хувийн өмчийг баталгаатай болгохын тулд Үндсэн хуульд ямар ч тохиолдолд хувийн өмчийг нийгэмчлэх юм уу төр хүч хэрэглэн хууль баталж дайчлан авахгүй байх заалт хэрэгтэй. Амьдрал баян, юу ч тохиолдож болно. Бүүр аргагүй тохиолдол гэж ч байдаг. Тэр өмчөөс болоод Монгол Улс тусгаар тогтнолоо алдах гээд байх ч юм уу. Ийм үед л хувийн өмчийг хураах, дайчлан авах хууль гаргадаг байх хэрэгтэй. Тийм учраас ямар тохиолдлыг арга үгүй тохиолдол гэж үзэх вэ гэсэн хуулийн заалтуудыг Үндсэн хуульдаа суулгаж өгвөл иргэдийн өмчлөх эрх баталгаатай болно.
НҮБ-аас хүний
эрүүл мэндэд хортой арван бодисыг нэрлэжээ. Автомашинаас ялгардаг нүүрстөрөгчийн
исэл хортой чанараараа цацраг идэвхт бодисын дараа ордог гэнэ. Өнөө бидний ад үзээд
байдаг гэр хороолол, уурын зуухны яндангаас гардаг утаа агаарын бохирдлын хорт чанарын
дөнгөж арав орчим хувийг эзэлдэг байна. Харин үлдсэн 90 гаруй хувийг автомашинаас
ялгардаг утаа бүрдүүлдэг гэсэн судалгаа гарчээ.
Ялангуяа
автомашины утаа өвлийн улиралд хамгийн их хортой байдаг. Учир нь хүйтний хэмээс
хамаарч агаар нягтарсан байдаг болохоор дээш хөөрдөггүй гэсэн. Өнөөдөр нийслэл хотын
замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа 300 мянга орчим тээврийн хэрэгслээс ялгардаг хорт
утаа агаарт замхран сарнихгүй тогтдог байх нь.
Автозам дагуух
явган хүний замаар та бага насныхаа хүүхдийг хөтөлж алхахаас татгалзаарай. Хэдийгээр
явган зорчигчдод зориулсан энэ хэсэг аюулгүй ч хүүхдэд тун хортой зам юм байна шүү.
Тээврийн хэрэгслээс ялгардаг 260 гаруй хорт бодисын нэгдэл болсон утаа хүний амьсгалах
түвшинд цацагддаг болохыг эрдэмтэд аль хэдийнэ баталжээ. Тэр дундаа хорт утаа насанд
хүрсэн хүний өвдөгнөөс доогуур хэмжээнд агаарт тогтдог байна. Энэ нь алхаж яваа
бага насны хүүхдийн уушги руу шууд орно гэсэн үг. Улмаар хүүхдийн өсөлтөд сөргөөр
нөлөөлж, тархины хөгжлийг сааруулах аюултай юм байна. Тиймээс томчууд явган хүний
замыг хүүхдэд хортой гэдгийг санахад илүүдэхгүй болов уу. Үүгээр алхахдаа бага насны
хүүхдээ аль болох өөртэйгөө чацуу түвшинд байлгахаар тэвэрч явах ёстой ажээ.
Автозам дагасан
ногоон байгууламж байх, үгүйд хүмүүс их талцдаг. Сүүлийн жилүүдэд хотын замын ачаалал
нэмэгдээд, бөглөрч, таглараад байхад замаа тэлэх нь чухал гээд ихэнх ногоон байгууламжийг
асфальтаар сольсон. Харин мод, бут агаарыг цэвэршүүлдэг гэдгийг хүн бүр мэднэ. Тэр
дундаа автомашинаас ялгардаг хорт утааг өөртөө шингээдэг. Модод хэдий чинээ замын
хажуугаар байна тэр хэрээр бидэнд хүчил төрөгч бэлэглэж байдаг юм. Тиймээс автозам
дагуу ногоон байгууламж байх нь ийм л ач тустай ажээ.
Амралтын өдрийн өглөө уламжлал ёсоороо дөрвөн аяга ус уучихаад буцаад хэвтэж байтал Японы “NHK” телевизээр гарч буй нэвтрүүлэг анхаарал татав. Учир нь усыг хэрхэн зөв уух тухай байсан юм.
Өглөө бүр өлөн элгэн дээрээ хэд, хэдэн аягаар угсруулж ус уух нь буруу гэж ирээд л ярилаа. Тавхан минутын өмнө литр шахуу ус нэг дор уусан болохоор анзаарахгүй өнгөрч чадсангүй. Уг нэвтрүүлэгт оролцож буй эмч нарын яриаг сонстол “Эмэгтэйчүүд, ялангуяа залуу бүсгүйчүүд арьсаа сайхан болгохын тулд ус уух хэрэгтэй” гэж байна. Үргэлжлүүлээд “Өглөө босоод өлөн байх үедээ ус уух хэрэгтэй. Гэхдээ нэг дор их хэмжээгээр уугаад хэрэггүй” гэлээ. Учир нь нэг дор таван зуун граммаас илүү ус уухаар ходоод сунадаг гэнэ. Улмаар ус биеэс гадагшлахад ходоод хоосорч өлсөх учиртай. Энэ үед хоол идэхээр ходоод өмнөх уусан усны хэмжээгээр дүүрч байж сая цадах мэдрэмж төрүүлдэг ажээ. Тиймээс нэг дор их хэмжээний ус уувал ходоод сунаад, идэмхий болдог гэж тайлбарлаж байна лээ.
Манай ихэнх бүсгүйчүүд ус л уугаад байвал жин хасна гэж боддог. Улмаар гэнэт ус уухаа санаад нэг дор 500 грамм орчим ус залгилчихдаг. Харин ингэж уух нь буруу ажээ. Хэрэв та арьсаа чийглэг байлгах, улмаар биеийн жингээ хэвийн хэмжээнд барихыг хүсдэг бол өдөрт 1.8-2.5 литр ус уухад л тохиромжтой юм байна. Гэхдээ бага, багаар биедээ шингээж уугаарай. Ингэхийн тулд өглөө боссон цагаасаа хойш бага, багаар хувааж уусаар 18 цагт зогсоох ёстой юм байна. Учир нь орой уусан ус бөөрөнд ачаалал өгдөг ажээ.
Хэрэв хоолны дараа болон нэг дор их хэмжээгээр ус уувал ходоод сунаж хоол идэх дуршлыг нэмэгдүүлдэг байна.
С.АЛТАНЦЭЦЭГ
Өдийд ханиад томуу ихэсдэг. Ялангуяа бага насны хүүхдүүд цэцэрлэгээсээ ханиад авчих гээд байдаг талтай. Ханиад шуухинаа хүрэх бүрт нь эмээр бөмбөгдөөд байхаар хүүхдийн дархлаа сулардаг. Тиймээс эм тарианд найдахаас өмнө асаргаа чухал гэдгийг эмч нар зөвлөдөг билээ. Ус сайн уулгах, цэвэр агаарт гаргах, нуруунд нь доргиох массаж хийх гээд асаргаа мундахгүй. Бас ханиадыг эмгүйгээр, гэрийн нөхцөлд эмчлэх арга ч олон. Дээр үед архаг хатгаатай хүний уушгин тушаа адууны нимгэн хэрчсэн махаар жин тавьж эмчилдэг байсан талаар хөгшчүүл ярьдаг. Сүүлийн үед үүнтэй төстэй буюу байцааны навчаар ханиад эмчлэх орос арга үр дүнгээ өгч байгаа талаар ээжүүд ам дамжин ярьж байгаа. Цэртэй ханиалгаж байгаа бол энэ арга илүү тохиромжтой. Буцалж буй халуун усанд бөөрөнхий ногоон байцааны навчыг дүрж зөөлрүүлнэ. Зөөлөрсөн навчин дээрээ зөгийн бал түрхээд ханиадтай хүнийхээ цээж, нуруун дээр наана. Дээр нь бариу цамц өмсүүлээд салхи авахуулахгүй хонуулах ёстой. Эхэндээ нойтон байцаа эвгүй мэдрэмж төрүүлэх боловч хорсгох зэрэг зовиур байхгүй. Маргааш өглөө нь авахад байцаа жижгэрч зөөлөрсөн байдаг. Зөгийн бал цэр ховхолж, ханиадыг багасгахаас гадна арьсанд тэжээл өгдөг сайн талтай. Бас наадаг гич (горчичник)-нд зөгийн бал түрхээд дээрхийн адил нуруу, цээжиндээ наавал ханиад намддаг. Зөгийн бал түрхвэл гич хорсгохгүй учраас өвчтөнд мөн зовиургүй гэсэн үг.
Бас цээж, хоолойгоо шар тосоор тослоод унтахад ханиалгах нь намдаж, хоолой сэрвэгнэхээ больдог. Баавгайн тос нуруунд нь бага зэрэг түрхэх арга ч бас бий. Чанасан сүүнд тарваган шийр хийгээд уулгахад ч ханиад намдчихдаг.