Category: арын-нүүр

Энэ бол харилцааны амин сүнс. Найз нөхөд, дарга цэрэг, улс үндэстэн, бизнес хамтрагчдын амжилтын өнө удаан оршин тогтнох гол түлхүүр. Хар элгийн хүмүүсийг хамаатан садангаас ч илүү ойртуулдаг амьд харилцааг зөвхөн итгэл усалдаг. Итгэлцэл дээр соёолж, дэлгэрдэг харилцаа хамгийн зөв. Хүний амьдралд гайхалтай эерэг өөрчлөлтүүд, олон боломжийг ургуулж чаддаг. Архинд донтоод амиа хорлохоор оосор бүчдээ тулж байсан залуу өнөөдөр үндэстэн дамнасан бизнесмэн болжээ. Түүний амжилтын түүх “Биднийг өсч өндийх цорын ганц найдвар бол аав” гэсэн бяцхан үрсийнх нь итгэл байв.

Итгэл хүнийг ухааруулж урам зориг өгөхөөс гадна бас ичээдэг. Хүүхэд байхын ном уншихаар нойр нь хүрдэг байсан ангижав маань өнөөдөр эрдэмтэн болсон юм. Түүнийг ингэж өөрчлөгдөхөд номын санч эгч их нөлөөлж билээ. Ахлах ангиа төгсөх жил найзуудаараа шалгалтад бэлдээд номын санд хичээлээ давтдаг байв. Номноос зугтдаг ангийн хөвгүүн сурсан зангаараа нойрмоглон сууна. Номын санч эгчид хэдэн билет атгуулаад бид нэг, нэгээрээ асуугдаж, шалгалтдаа бэлддэг байв. Мань эрийн асуугдах ээлж болов. Номын санч асуулт тавьсны дараа өнөөх гайхлын битүүхэндээ харж явдаг нөгөө ангийн охин ороод ирдэг байгаа. Номоо уншаагүй хүн андашгүй. Нүүр нь минчийж улайгаад, шилээ байн байн маажаад л нүдний харц нь тогтож ядах нь тэр. Гэтэл номын санч эгч энэ байдлыг анзаарч, түүнийг зэмлэсэнгүй, харин ч магтав. “Маш сайн хариуллаа, онц” гэв. Сэтгэлтэй хүнийхээ нүдэн дээр онц сурлагатан шиг харагдсан тэрбээр яг үнэндээ номын санчаас тоймгүй их ичсэн гэдэг. Өөрийг нь аврах гэж худлаа хэлсэнд нь баярлаж даварч болохгүй гэсэн бодол тэр үед орой руу нь орох шиг болж. Номын санч түүнд “Чамд эгч нь итгэж байна. Маргааш асуугдахдаа сайн бэлдээрэй” гээд аминчлан захисныг ангижав маань сүүлд ярьж билээ. Магадгүй номын санч түүнийг “Хичээлээ уншихад яадаг усан толгой вэ” гээд хэлсэн бол ийм амжилтад хүрээгүй ч байж мэднэ.

Итгэл хүнийг ичээж амжилтад хүргэдэг бол хүмүүжүүлдэг өөр нэг жишээ хуваалцъя. Салбартаа шаггүй гавьяа байгуулсан нэгэн эрхэм дунд ангид байхдаа нууцаар тамхи татдаг байж. “Ээж маань дахиж намайг тамхи татвал аавд хэлэх байх. Нэг удаа боломж олголоо. Ээжийнхээ итгэлийг алдаж болохгүй” гэж бодон өөрийнхөө алдааг ухаарч, тэр цагаас хойш тамхи таталгүй 40 жил болжээ.

Хэдхэн хоногийн өмнө зургаахан настай Б.Тэмүүлэн хүүг харийн оронд хагас тэрбум төгрөгөөр амь насыг нь аврах боломжтой гэх баяртай хийгээд гунигтай мэдээг аав нь хэлээд уйлж зогссонсон. Баяртай мэдээ нь хүүг эмчлэх боломжтой. Гунигтай нь гуч шүргэж яваа залууст хагас тэрбум төгрөг гэдэг дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуугаас өөрцгүй.

Цусны цагаан эсийн хорт хавдар гэх аюулт өвчнөөр сүүлийн гурван жил шаналсан хүүд хоёрхон настай дүү нь донор болох гээд талбай дээр ирчихсэн монгол түмнээсээ тусламж гуйж зогссон. Монголчууд нэгдээд нэгхэн өдрийн дотор 570 сая төгрөг цуглуулаад өгчихлөө. Хүүгийн гэр бүлийнхэнд магнай хагартал баярлана гээч л болж байгаа дуулдана. Ямартаа ч Монголын нэг иргэн аюулт өвчнөөсөө салах эхний даваагаа давлаа.

Харамсалтай нь өнөөдөр Монголд өөр олон Тэмүүлэн шиг охид, хөвгүүд, хэдхэн сартай нярай амьтад Монголд эмчлэгдэх боломжгүй гэх аюулт өвчнөөр шаналж байгаа. Тэнгис кино театрын хойно байрлах “Оранж” гэх төвийн зургаан давхрын нэг том танхимаар дүүрэн тусламж хүссэн самбарууд өрөөстэй байдаг юм. Ихэнх нь хорт хавдрын оноштой бяцхан хүүхдүүдийн зурагтай. Тэнд бас ар гэрийнх нь аав, ээж, ах дүүс нь тусламж гуйн суудаг. Харахад нүд халтирмаар, зүрх зүсч, сэтгэл шимширмээр.

Хүүхдийн эрхийн тухай хуулийн 5.4-т хүүхэд төрөөс эмнэлгийн тусламж, тэтгэвэр, тэтгэмж, асрамж, халамж, хамгааллын үйлчилгээг авах эрхтэй гэж заасан. Цаашлаад УИХ, Засгийн газрын үүрэг ч тодорхой бий. Хүүхдийн эрүүл мэнд, хөгжил, төлөвшилд зориулж хууль, журам, төсөв батлах гээд үргэлжилдэг. Гэвч Монголд эмчлэгдэх боломжгүй хүнд оноштой олон зуун хүүхэд төрөөс ямар ч дэмжлэггүй олон жилийг ардаа үдэж байгаа. Азтай цөөн хүүхэд нь ард түмний хандив тусламжаар эмчлүүлж чадсан.

Ерөөсөө Б.Тэмүүлэн хүү шиг олон хүүхдийн амь насыг төр даах үүрэгтэй юм. Элдэв бусын хэрэгтэй, хэрэггүй хууль санаачилдаг гишүүд Монголд эмчлэгдэх боломжгүй хүнд өвчтэй хүүхдүүдийг эмчлэх, тусламж үзүүлэх хууль санаачилдаг болоосой!

Зохиол ч Оливия Фокс Кабейны “Харизм” ном нь 13 бүлэгтэй, харизм гэж юу болох, харизм ямар үед, юунд хэрэгтэй, хэрхэн харизмтай байх вэ зэрэг асуултуудад товч, тодорхой загвар, зөвлөгөө, жишээгээр хариулт өгөх болно.

Энгийнүгээр “Харизм” гэдэг нь бусдыг өөртөө татах чадвар гэж хэлж болно. Хүмүүс “Харизм”ыг төрөлх зан чанар гэж ойлгодог ч, энэ бол сурч, сайжруулж болдог “Чадвар” хэмээн зохиогч үзжээ. Манлайллын чиглэлийн нэр хүндтэй мэргэжилтэн Оливия Фокс Кабэйн энэхүү номоо “Соронздон татах урлаг буюу шинжлэх ухааныг эзэмших нь” хэмээн тодотгожээ.

Нэгдүгээр бүлэгт харизмт зан төлөвийн талаар өгүүлнэ. Харизмт зан төлөв анхаарлаа бүрэн хандуулах, хүчирхэг байх, халуун дотно сэтгэгдэл төрүүлэх гэсэн гурван гол зүйлээс бүрдэнэ.

Хоёрдугаар бүлэгт, харизмтай байхад тулгарах саад бэрхшээлийг даван туулах. Энэ нь сөрөг бодлоо багасгах, сэтгэл санааны таагүй байдлаа хүлээн зөвшөөрөх, бодит байдлыг өөрөөр тодорхойлох, бие мах бодын тааламжгүй байдлаас урьдчилан сэргийлэх тухай.

Гуравдугаар бүлэгт, харизмт сэтгэлгээг бий болгох. Үүнд төсөөлөн бодох, талархал, биеийн мэдрэмжээ өөртөө итгэлтэй хүн шиг байлгах, сөрөг зүйлсээс хол байх хэрэгтэй аж.

Мөн харизм нь эрх мэдэлтэй, алсын хараатай, төвлөрсөн, эелдэг гэсэн дөрвөн хэв маягтай. Тухайлбал, эрх мэдэлтэй харизмтай хүн бусдад сэтгэл хөдөлгөсөн, айж сүрдсэн мэдрэмж өгдөг байна. Харин эелдэг харизмтай хүн бусдад хүлээн зөвшөөрөгдсөн, хайрлагдсан мэдрэмж өгдөг.

Дөрөвдүгээр бүлэгт, харизмт анхны сэтгэгдлийн талаар өгүүлнэ. Анхны сэтгэгдэл хоромхон зуурт үүсч, харилцаанд олон жил нөлөөлдөг байна. Анхны сэтгэгдлээ зөв үлдээхийн тулд хувцаслалтдаа анхаарахаас гадна тухайн хүнтэйгээ яриа эхлүүлэх, дуусга х , гар барихдаа хүртэл анхаарах хэрэгтэй. Жишээлбэл, таан х удаа уулзаж байгаа хүнтэйгээ хамт байхдаа гар барьж, инээмсэглэх, гарын алганд хөндий зай үүсгэлгүй, нөгөө хүнийхээ чанга сулд нь тааруулан атгах хэрэгтэй гэнэ.

Тавдугаар бүлэгт, харизмтай ярих, сонсох тухай өгүүлнэ. Хэн нэгнийг сонсоход хүртэл харизм байдаг аж. Та харизмтай сонсохын тулд бусдын яриаг таслалгүй, анхаарлаа бүрэн хандуулах хэрэгтэй. Өөр зүйл бодонгоо ойлгож байгаа дүр эсгэнэ гэдэг бол хэзээ ч боломжгүй.

Харин хэн нэгнийг сонсож байхад таны анхаарал сарниад байвал хөлийн хуруу руугаа анхаарлаа нэг хандуулаад яриагаа сонсвол үр дүнтэй.

Зургадугаар бүлэгт, харизмтай биеийн хэлэмжийн тухай ярья. Та зориудаар хэн нэгний биеийн хэлэмжийг дуурайвал өөртөө итгүүлэх сэдлийг төрүүлдэг аж. Хүний эгц өөдөөс харж биш, бага зэрэг ташуу суувал та хоёрын ойлголцол илүү өндөр түвшинд хүрнэ. Хүнд үед, илтгэл тавихдаа, хямралын үед, харизмтай байх, харизмын дасгалууд зэрэг олон сонирхолтой сэдвийн тухай өгүүлнэ. Та нөлөөллөө нэмэгдүүлж, ятган үнэмшүүлэх чадвараа хөгжүүлье гэвэл “Харизм” номд анхаарлаа хандуулаарай.

Их хурлын чуулган, байнгын хороодын хуралдаан дээр аливаа хуулийг хэлэлцэхэд тухайн салбар яамны нөхдүүд, ажлын хэсгийнхэн гишүүдийн асуултад хариулж, тайлбар хийдэг. Ихэвчлэн яамны хээнцэр залуу дарга нар байгаа харагддаг. Харамсалтай нь тэдний ихэнх нь гишүүдийн асуултад маш ойлгомжгүй, тоомжиргүй, биеийнхээ хэлэмжээр ихээхэн дургүйцсэн маягтай хариулт өгч байгаа нь ажиглагдах юм. Монгол Улсын иргэний амьдрал, хувь заяатай холбоотой зүйлд ингэж хүйтэн хөндий ханддаг нь ямар учиртай юм бэ. Мөн тухайн асуудлын үнэн учрыг нь олох гэсэн, энэ ер нь юу болчихов гэдгийг мэдэх гээд хүлээж суугаа иргэдийг төөрөгдүүлж мунхруулан, уг хуулийг бүр хоёр утгатай болгон “самардаг” нь хэнд ашигтай юм бол.

Сүүлийн ганцхан жишээ дурдъя. Эдийн засгийн байнгын хороо төсөв хэлэлцэх үеэр УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаяр Сангийн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга Ж.Ганбатаас хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулж яамдын дэргэд байдаг спорт холбоод, дуу, бүжгийн чуулгууд татан буугдах уу гэж асуусан. Өнөө хурган дарга нарын жишгээр Ж.Ганбат маш ойлгомжгүй хариуллаа. Энхбаяр гишүүн дахиад асуулаа, бас л ойлгомжгүй төсөв энээ тэрээ гэсэн хариулт өглөө. Тэгтэл гишүүн гурав дахиа асуухдаа “Бид бол хууль ярьж байна. Хууль чинь гарангуутаа хэрэгжинэ. Хууль салаа утгагүй ойлгогдох ёстой. Та ярианаасаа буцаж байна. Энд олон хүний амьдрал, цалин хөлстэй холбоотой асуудал яригдаж байна” гэж учирлаад спорт холбоод болон дуу бүжгийн чуулгыг нэг бүрчлэн нэр цохож асуусан юм.

Тэгэнгүүт “Энэ нэг нойтон хамуу шиг юманд үнэнийг нь хэлэхгүй бол болохгүй нь” гэсэн шиг спорт хороодын тамирчид, Н.Батсуурь тэргүүтэй бөхчүүд Биеийн тамир спортын улсын хороонд, чуулгынхан Соёлын яаманд харьяалагдана гэдгийг хэллээ. Үүнийгээ мэдэж байсан юм бол эхлээд шууд ойлгомжтойгоор ингээд хариулчихаж болохгүй байсан юм байх даа. Ард түмнийг басамжилж байгаа мэт иймэрхүү нөхдийг нийтээрээ сайн шүүмжлэх хэрэгтэй байна. Яамдын хурган дарга нар, хуулийн ажлын хэсгийнхнийг ажилдаа хариуцлагатай хандахыг байнга сануулж байх хэрэгтэй.

Заримдаа “Тэр ингэж ярьж байна лээ…, Тэр тэгсэн байна лээ…” хэмээн өөрийн тань нүд, чихийг “орлох” гэсэн “ажил горилогчид” тантай тааралддаг л биз дээ. Хэрэв өөрөө хүссэн бол тэр талаар асуучих, уулзаж учраад хараад мэдчих боломж хэн бүхэнд бий. Гэтэл тэд бусдын талаар хэн нэгэнд дамжуулж ярихдаа тухайн хүнийхээ нүд, чихийг “орлох” гээд зүтгэж байгаагаа мэддэгсэн болов уу.

Тэгэх нь бүү хэл “Ингэж бодож болохгүй, ингэж харж байгаад харамсаж байна…” гэхчлэнгээр бусдын үзэл бодолд өөрийнхөө үзэл бодлыг тулган шаардах хандлага ч газар авч. Энд бусдын талаарх тухайн хүний бодлыг өөрийн өнцгөөс шүүж зааварлаж, зааварчилж байгааг хэлж байгаа юм шүү.

Түүнээс тодорхой нэг асуудал дээр тодорхой байр сууринаас мэтгэлцэх биш, тэр бол мэдээж өөр хэрэг биз.

Иймэрхүү зүйлд тухайн хүнд зааварчилж заахгүйгээр байгаагаар нь мөрөөр нь орхичих. Алдаж онох аль нь ч бай тухайн хүнд нүд, чих, тархийг нь үлдээчих сэтгэлтэй байвал болох нь тэр.

Сайхан Монгол Улсынхаа нэр хүндийг их бага хэмжээгээр хилийн дээсний гадна сэвтээлгүй авч яваа хүмүүсээр бахархах нь урамтай гээч. Тэр нь заавал тамирчин байх албагүй. Алс хол Америкт тээврийн, барилгын компани байгуулаад сайн нэртэй, өөдрөг ажилтай явж буй монгол залуучууд өчнөөн бий. Шведийн томоохон эмнэлгийн зөвлөх эмчээр ажилладаг монгол бүсгүй, Германы BMW-ийн зохион бүтээх товчооны хэлтсийг ахалдаг нутгийн дүү гээд эх орныхоо нэр хүндийг цоглог авч яваа хүмүүс зөндөө. Энд өөрийн мэдэх нэг жижигхэн түүхийг бичье.

Москвад оюутан болж очоод удаагүй байсан үе. Намар хичээл дөнгөж эхэлж байхад лекцийн том зааланд 200 гаруй залуус багшаа хүлээгээд сууж байлаа. Өвгөн багш шуурхай алхан орж ирэнгээ мэндэлчихээд урд суусан надаас буриад уу гэж асуув. Би “Монгол оо” гэтэл багш “Монголын Нямаакийнь гэж таних уу” гэж асуугаад танхимд байгаа тэр олон орос оюутнуудад хандан “Би хэдэн жил багшлахдаа Нямаакийнь шиг лут оюутан хараагүй” гээд баахан магтаж билээ. Сургуулиа төгсөөд явчихсан тэр танихгүй ахаар бахархаж, ингэж хэлүүлж үлдэх юмсан гэх мөрөөдөл асч байв.

Одоо энэ Их хуралд овоо хэдэн жил сууж буй Нямаагийн Энхболдын тухай тэр өөрөө мэдэхгүй ийм түүх бий. Сонгууль энээ тэрээ хол байгаа тул элдэв санаа агуулаагүй өгүүлж буй дурсамж юм аа.

Сүүлийн жилүүдэд дэлхий нийт амьтны арьсаар хийсэн хувцас хэрэглэлээс татгалзаж, аль болох байгальд ээлтэй, эко бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийг эрхэмлэх болсон. Дэлхийн алдарт хувцасны брэнд “Chanel” 2018 онд амьтны арьсаар дахин бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхгүй гэдгээ зарласан. Мөн АНУ-ын зарим мужууд болон Словак улс 2019 онд амьтны арьсаар хувцас хэрэглэл хийхгүй гэдгээ мэдэгдсэн. Түүнчлэн энэ тухайгаа хуульчилж, хориглосон олон улс орон ч байна.

Яагаад амьтны арьсаар хувцас хэрэглэл хийхээс татгалзах болов гэвэл хамгийн сүүлд гэхэд дэлхий дахинд тархсан ковидын халдвар үржүүлгийн булгаар хүнд дамжиж, дор хаяж 12 тохиолдол илэрсэн тухай Дани улс зарласан. Тиймээс тус улс 15-17 сая тоо толгой минж, 1000 гаруй минжний ферм байснаа (энэ нь Дани улсын булга хүн амынх нь тооноос гурав дахин их гэсэн үг) устгалд оруулсан байна. Булга үржүүлгийн гол зорилго нь тэдний үсэнд байх бөгөөд ихэнхдээ хувцас, тавилга, зөөлөн эдлэл болоод дуусдаг ажээ. Цаашид дэлхийн загварын салбарынхан хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнээс арьс болон бусад материал гарган авах технологийг хөгжүүлэхэд гол анхаарлаа хандуулах юм байна.

АНУ-ын амьтдын эрхийн хамгийн том байгууллага болох “PETA” твиттер хуудастаа “2018 он бол дизайнеруудын хувьд чулуун зэвсгийн үеэсээ салж чадсан он байлаа” хэмээн онцлон тэмдэглэсэн нь “Chanel” брэнд амьтны арьсаар хувцас хэрэглэл хийхгүй гэж мэдэгдсэний дараа бусад улс орныг ч уриалан дуудах эхлэл нь болж байв.

Цахим хуудаснаа амьтдын арьсаар хэрхэн хувцас хийдэг талаар бичлэгүүд олон байдаг. Үүнийг үзсэн хүмүүс ч амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн, хувцас хэрэглэл өмсөхгүй хэмээн татгалзах нь их. Хүн бүр амьдрах эрхтэй шиг амьтад ч амьдрах эрхтэй гэж үзэх хүмүүс ч олширчээ.

Төр данхайсны нэг том жишээг бизнес эрхлэгчид тод томруун ярьж байна. Учир юу гэвэл хувийн хэвшил боловсон хүчний хомсдолд орсон талаар Ерөнхий сайдад дуулгаж, та нар төрийн албанд байгаа үр бүтээлгүй олон хүнээ цөөлж, бидэнд ажиллах хүч гаргаж өг хэмээв. Юм хэтэрнэ гэхэд бас арай ч утгаа алдсаны тод жишээ энэ юм. Статистикаас харахад, сүүлийн 10 жилд төрийн захиргааны албан хаагчийн тоо хоёр дахин нэмэгджээ. Үүнд эмч, багш нар гээд төрийн үйлчилгээний албан хаагчийн тоо ороогүй гэсэн үг. Зөвхөн яамдын мэргэжилтэн, ахлах мэргэжилтэн, ахлах зохион байгуулагчдын тоо 58 хувь, тасгийн дарга, ахлах шинжээч, шинжээчдийн тоо 25 хувь, газар болон хэлтсийн дарга нар 50 хувь зэргээр өссөн байна.

Төрийн алба ингэж данхайсан нь төрд ажиллах нь хувийн хэвшилд ажиллахаас хавьгүй хялбар, ашигтай байдагтай шууд холбоотой. Цалин бэлэн, ажил бага, цаашлаад дарга сэтэр зүүвэл хангамж боломжийн болохоор төрд орох хүсэлттэй хүмүүс их болжээ. Жишээлэхэд, хэвлэл мэдээллийн салбар ч боловсон хүчний хомсдолд орсон. Дөнгөж төгссөн шинэ сэтгүүлчийг ажилд авч, хамаг байдгаа зааж сургаж, гайгүй бичдэг болоод ирүүт төрийн дэргэд байгуулагдсан хэвлэлийн албад “сороод” авчихдаг. Шинэ сэтгүүлчдээс гадна энэ салбарын гайгүй болгоныг өөртөө шингээж байна. Ерөнхийлөгчөөсөө эхлээд бүхий л төрийн алба дэргэдээ маш том хэвлэлийн албатай. Зарим нь бүр газар, агентлаг болтлоо өргөжиж, хүнээ нэмсээр байгаа.

Энэ мэт хувийн хэвшлийн бүхий л салбараас төр боловсон хүчнийг нь булаан авч байгааг бизнес эрхлэгчид сануулж байна. Хэмнэнэ, танана гээд байгаа энэ цагт хувийн хэвшилд хэрэгтэй хүмүүсийг нь гаргаж өгч, төрийн мөнгийг хэмнээч.

Нэлээн олон жилийн өмнө дөө. Аль ч билээ нэг яаман дээр гадаадын хэсэг улсууд “Танай хотын хуучин орон сууцны барилгуудыг чинь гадна талаас нь сайхан дулаалаад өгье. Орчин үеийн дулаалгын дэвшилтэт технологи. Танайх шиг хүйтэн сэрүүн нь давамгайлдаг оронд яг болох зүйл дээ. Тэгвэл дулаан алдалт нь эрс багасаад танай эрчим хүчинд чинь ч хэмнэлттэй. Тун сайн төсөл шүү” гэсэн санал тавьсан байгаа юм. Гэтэл мөнөөх яамны сайд нь юмуу, эсвэл аль нэг том дарга нь ч юм уу “Орон сууцнуудын гадна талаар тэгээд тийм дулаалга хийхийг зөвшөөрчих юм бол надад хэдэн хувийг өгөх юм” гэж асуугаад авчээ. Мэдээж нөгөө гадныхны нүд нь орой дээрээ гараад буцсан тухай үнэн худал нь мэдэхгүй ам дамжсан яриа байдаг. Хэрэвзээ үнэхээр ийм явдал болсон бол ичиж үхэх багадах зүйлээс гадна бүр ял авах хэмжээний авлига албан тушаалын хэрэг гарцаагүй мөн.

Хуучны угсармалын барилгууд ерөнхийдөө сэрүүхэн талдаа. Завсар зайгаар хийдэг байсан дулаалгын зориулалттай хар резинүүдийг нь суга суга татаад авчихсан, оронд нь завсар зайгаар нь шавраар чигжсэн харагддаг. Яг ийм орон сууцнуудад хөөсөн дулаалга шиг хэрэгтэй юм алга. Ийм дулаалга хийлгэсэн айлын гэрийн температур лав 4-5 градусаар нэмэгддэг юм гэнэ лээ. Дулаан алдалт нь бага байвал тохь тухаас эхлээд дулааны салбарт ч томоохон нэмэртэй гэж мэргэжлийнхэн хааяа ярьдаг.

Уг нь энэ ажлыг энд тэнд өвдөл цөвдлөөр хийж байгаа ч арай л удаашралтай харагдах юм. Хэмнэл хэмнэлт гээд хэдэн машин унахаа болихоос илүүгээр энэ мэт ажлыг хийж чадвал том зургаараа гарцаагүй том хэмнэлт болж болохоор санагддаг. Ер нь тэгээд аль юм болгон гадны зээл тусламжийг харж царай алдаж суухав. Иймэрхүү аж ахуйн чанартай ажлыг өөрсдийнхөө хүчээр ахиухан хүч, мөнгө гаргаад богино хугацаанд хийчихмээр байна аа. Жилд арваадхан байрыг биш, ядаж зуугаар нь ингэж дулаалмаар байна.

Хавтгайруулсан халамж өгч байхаар, худлаа дүр эсгэсэн хэмнэлт гэж “сүрийг бадруулж” байхаар бодитой ажил хийхгүй бол болохоо байх гээд байна шүү, энэ улс чинь. Уг нь хуучны хэдэн орон сууцнуудаа нэг сайн дулаалаад авбал хаа хаанаа их хэрэгтэйсэн.

Улс төрийн намууд сонгуульд нэр дэвшүүлэх эрхээ гишүүддээ зардаг. Үүнийгээ сонгуулийн санхүүжилт болгох гэж гоёор нэрлэдэг. Цаашлаад төрийн албан тушаалыг гишүүддээ зарсан тохиолдол ч гарсан удаатай. Үүнийг 60 тэрбумын хэрэг гэдгээр монголчууд андахгүй. Энэ бол “Сонгуульд ялсан тохиолдолд чамайг тийм албан тушаалд томилно” гэж хэлээд гишүүдээсээ сонгуулийн зардлаа босгосон МАН-ын түүх.

Харин сүүлийн үед энэ нам зарим улстөрчийн нэр дэвших эрхийг төрийн албан тушаалаар бартердаж авдаг болж. Намаас нь нэр дэвшигчид саад тотгор болж мэдэх бие даан нэр дэвшигчийн нэр дэвших эрхийг нь “худалдан авч” намдаа элсүүлээд оронд нь төрийн албан тушаал буюу даргын суудал амладаг технологи. Хамгийн сүүлд гэхэд яг энэ зарчмаар НИТХ-ын төлөөлөгч асан С.Мөнхчулууныг Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газрын даргаар томилов. Өмнө нь МАН-ын гишүүн байсан тэрээр өнгөрсөн онд болсон Сонгинохайрхан дүүргийн нөхөн сонгуульд бие даан нэр дэвшихээр ажиллаж байв. Гэвч МАН түүнийг намаас нь нэр дэвшигчийн саналыг хуваана гэж үзэн намдаа элсүүлсэн. МАН-ын зорилго ч биелж, Э.Батшугар Сонгинохайрхан дүүрэгт явагдсан УИХ-ын сонгуульд ялалт байгуулсан.

Нэр дэвших эрхийг нь төрийн албан тушаалаар бартердаж авсан бас нэг жишээ нь УИХ-ын сонгуулиар Хэнтий аймагт бие даан нэр дэвшихээр ажиллаж байсан хуульч Л.Батжавыг намдаа элсүүлсэн явдал. Түүнийг нэр дэвших эрхээсээ татгалзаж, МАН-д элссэнийх нь төлөө өнгөрсөн аравдугаар сард “Монголын төмөр зам” төрийн өмчит компанийн Хууль эрх зүй эрхэлсэн дэд захирлаар томилсон. Ерөнхий сайд бөгөөд МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ өнгөрсөн долоо хоногт “Төрийн өмчит компаниудын удирдлагын бүтэц дэх дэд захирал болон шаардлагагүй албан тушаалтнуудыг хуулиар хязгаарлана” гэж мэдэгдсэн. Төрийн өмчит компаниудын дэд захирлын цомхотголд нэр дэвших эрхээ МАН-д “худалдсан” Л.Батжав багтах эсэхийг харж л сууя. Түүний ажилладаг “Монголын төмөр зам” төрийн өмчит компани гурван дэд захиралтай юм билээ.