Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл, хэвлэл мэдээллээр хүний хувийн эзэмшилд халдаж, нүүр царайг далдлахгүйгээр камертай орж, бичлэг хийн эсвэл шууд дамжуулалтаар хувь хүний эрхийг зөрчин яриа авч гаргах үзэгдэл нэмэгдсээр байна. Хамгийн сүүлд нэгэн сайт лайв хийх үеэрээ зочид буудалд нэвтрэн “25-35 насны эмэгтэйчүүд биеэ үнэлж байна” гэх гарчигтай мэдээллийг бэлтгэн гаргахдаа хувь хүний түрээслэн авсан орон зайд шууд халдсан. Энэ талаар Бат инженер буюу эрхзүйч Ц.Бат эсэргүүцсэн юм. Түүнээс энэ талаар тодруулж ярилцлаа.
-“Зочид буудалд мөнгө төлж орсон хэн дээр ч түүний зөвшөөрөлгүй буудлын эзэн ч орж болохгүй. Мөнгөө төлснөөр эзэмшлийн эрх үүссэн байдаг” гэж та хэлсэн. Хуулийн ямар заалтыг зөрчсөн бэ?
-Эрүүгийн хуулийн 13.6 дугаар зүйлд Бусдын орон байранд хууль бусаар нэвтрэн орох гэж заасан байдаг. Түүнд оршин суугчийн зөвшөөрөлгүйгээр орон байранд нэвтэрч, хүний халдашгүй чөлөөтэй байх эрхэд халдаж, дураараа авирласан бол дөрвөн зуун тавин нэгжээс таван мянга дөрвөн зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр зуун дөчин цагаас долоон зуун хорин цаг хүртэлх хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл нэг сараас нэг жил хүртэлх хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах ял шийтгэнэ. Энэ хэсэгт 2017 оны тавдугаар сарын 11-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан байдаг. Дээрх хуульд заасан бусдын орон байр гэдэг нь хуульд тайлбарласнаар хүн байнга болон түр амьдрахаар зориулагдсан төрөл бүрийн орон сууц, байшин, гэр, урц, зочид буудал, амралт сувиллын газар, зуслангийн байр, майхан зэргийг олйгоно гэжээ. Тэгэхээр тухайн иргэн мөнгөө төлснөөр эзэмшлийн эрх үүссэн байсан гэсэн үг.
-Олон улсад иймэрхүү үйлдлүүд гаргавал ямар арга хэмжээ авдаг вэ?
Олон улсад гэдэг нь барууны эрх зүйт нийгэмтэй улс орнуудад гэж ойлгох нь зөв үү.
-Ардчилсан хүмүүнлэг иргэний нийгэмтэй манайх шиг улс орнуудын хувьд л гэж байгаа юм л даа.
-Миний ойлгосон зөв бол тэнд бусдын орон байранд зөвшөөрөлгүй нэвтрэх, бусдын хувийн орон зайд бүдүүлгээр халдах асар цээртэй. Ёс заншилдаа ч дан тийм биш. Хуулиудаар нь маш нарийвчлан зохицуулж өгсөн байдаг. Тухайлбал, миний хууль сурсан Австрали улсад жишээ нь common law гэж ярьдаг эрх зүйн системтэй. Энэ эрх зүйд Tort law буюу манайхаар бол Гэм хорын эрх зүй гэж маш том салбар байдаг. Tort гэдэг нь хувь этгээдийн хуулиар хамгаалагдсан эрх ашгийг хувь этгээд хөндөх үед үүсдэг маргааныг шийдэх эрх зүйн салбар юм.
-Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл, хэвлэл мэдээллийн байгууллагаар хувь хүний эрх чөлөөнд халдаж, нүүр царайг гарган биеэ үнэлсэн, худалдан авсан гэж зарлаж байгаа нь хүний ямар, ямар эрхийг зөрчиж байна вэ?
-Энэ зочид буудлын тухайд хоёр эрх ашгийг хөндсөн явдал болсон гэж би анзаарсан. Тухайн иргэний хууль ёсоор эзэмшилдээ түр авсан зочид буудлын өрөөнд сэтгүүлч этгээд камер барин дайрч ороод бичлэг хийн тулгаж ярилцлага авсан. Энэ бол нэгд trespass to land буюу эзэмшлийн газар, үл хөдлөх хөрөнгө рүү зөвшөөрөлгүйгээр нэвтэрсэн гэм хор, хоёрдугаарт, хувийн амгалан байдлыг алдагдуулсан гэм хор үүссэн байна. Би яагаад гэмт хэрэг биш гэм хор гэж яриад байна гэхээр Монголын эрүүгийн хуулийн 13.6-д байгаа шиг гэмт хэрэг болгон зүйлчилбэл хохирогч, нэхэмжлэгч маань гэм хорын remedy буюу засал тайтгарал болгон нэхэмжлэх мөнгийг төр дундаас нь торгууль байдлаар шомбодох таагүй үр дагавар үүсдэг. Барууны орнуудад ийм хэрэг иргэний маргааны хүрээнд шийдэгддэг нь ийм учиртай.
-Ингэж эрхээ зөрчүүлсэн, хувь хүн өөрөө нэр төрөө сэргээхийн тулд ямар арга хэмжээ авч болох вэ?
-Газар, үл хөдлөх хөрөнгийг хуулийн дагуу эзэмшиж байгаа этгээдийн хамгийн чухал эрх нь quiet enjoyment буюу орон байрнаасаа бусдын зүгээс оролцоогүйгээр таашаал авах эрх байдаг. Энэ эрх ашиг зөрчигдсөн байна. Нэхэмжлэгч иргэн эзэмшлийн байрлалд нь дур мэдэн нэвтэрсэн болон амгалан байдлыг нь алдагдуулсны төлөө тайтгарал засал болгон мөнгөн дүн нэхэмжлэх эрхтэй. Мөн өөрийг нь хүсээгүй байхад бичлэг хийсэн явдлыг олон нийтэд цацуулахгүй байх шүүхийн захирамж гаргуулах боломж байсан ч амжаагүй бололтой. Ер нь ийм бусдын эрхэнд халддаг явдал эрх зүйд нь хүний эрх муу хамгаалагдсан социалист эрх зүйгээсээ салаагүй байгаа пост социаолист Орос, Монгол гэх мэт оронд элбэг байдаг.
-Монгол Улсад ийм тохиолдолд хуулийн хариуцлага үүрүүлж байсан тохиолдол бий юү?
-Радио телевиз, сониноор хүсээгүй хувийн мэдээлэл цацагдах явдал олон оронд гардаг. Гэхдээ барууны орнуудад ийм мэдээлэл цацагдахаас сэргийлж шүүхийн захирамж (injunction) гаргуулдаг. Жишээ нь, Австралид ажлын бус цагаар шуурхай шийдвэрлэх ийм захирамж, эсвэл гэмт хэргийн нотлох баримтыг хамгаалах зорилгоор хойшлуулалгүй нэгжих, орон байранд нэвтрэх зөвшөөрөл олгох шүүгчид 24 цагаар ээлжлэн ажлын байранд байж байдаг. Жишээ нь, Улаанбаатар хот шиг том метрополитен дэвсгэр дээр ядаж нэг шүүх дээр нь ээлжийн шүүгч байж байдаг. Тэр биеэ үнэлэлт гэх асуудал дээр урьдчилан коммент хэлмээргүй байна. Тэнд хүчингийн хэрэг болоогүй нь л хангалттай. Насанд хүрсэн хүмүүс хоорондоо харилцан зөвшөөрч, хүсэл зоригийнх нь эсрэг зүйл хийхгүйгээр ямар ч харилцаанд орох эрх нь нээлттэй. Иймээс энэ хэвийн асуудлаар олон нийтэд жигшээх сурталчилгаа сурвалжилга хийхээ болих хэрэгтэй санагддаг.
-Нэр төрөө хамгаалахын тулд хувь хүн хуулийн ямар мэдлэгтэй байх ёстой вэ?
-Хэрэв эрэгтэй эмэгтэй, магадгүй ижил хүйсний хүмүүсийн хувийн интим асуудлыг нийгмээрээ социалзмын үе шиг шүүн хэлэцсэн хэвээрээ байвал ийм асуудлаар иргэдийн нэр төр сэвтэх явдал зогсохгүй, сэтгэл зүйн хүчирхийлэл дуусахгүй. Тэр хохирсон хүмүүсийн нэр төрийг хамгаалах хамгийн сайн арга бол хүний биологийн хэрэгцээгээ хангах үйл явдлыг ёс зүйгүй ангилалд оруулан гутаахаа болих нийгмийн соёл хэрэгтэй юм. Үүнд сэтгүүлчид манлайлан ийм сурвалжилга хийхээс нийтээрээ татгалзаж сурмаар байна. Зочид буудлын өрөө бол унтлагын өрөө байдаг. Хэн ч айлд зочлохдоо унтлагын өрөө рүү нь дайрч ордоггүй. Бүүр ах дүүс нь ч бараг ордоггүй шүү дээ. Бусдын унтлагын өрөөнд дайрч орсон нь тухайн сэтгүүлчийн хүмүүжил, ёс зүйг л муухай харагдуулахаас хэтрэхгүй. Хэрэв зочид буудалд гэмт хэрэг болж байж болох, гэмт хэргийн нотлох баримтыг устгаж болох үндэслэлтэй сэжиг байсан бол тэнд зөвхөн цагдаа хуульд заасан нөхцөлийг хангасны үндсэн дээр нэвтрэн орж болдог хууль хаана ч байдаг. Гэтэл залуу хүмүүс харилцан зөвшөөрсөн учралын хувьд гэмт хэрэг гэж үзэж огт болохгүй.
Тэр ч байтугай тэр зөвшөөрөл нь мөнгөн харилцааны үр дүнд гарч ирсэн байсан ч гэмт хэрэгт тооцож болохгүй. Монгол Улс хүний хувийн орон зайг цагддаг социалист хэм хэмжээгээ орхих цаг болсон