Өнгөрсөн долоо хоногт болсон “Шинжлэх ухаан, технологи, инноваци-2017” үзэсгэлэнд 97 байгууллагын 200 гаруй инновацийн бүтээгдэхүүн оролцсоноос шилдэг бүтээлээр Дулааны техник, үйлдвэрийн экологийн хүрээлэнгийн С.Батмөнх, Б.Одонхишиг, Б.Жаргалсайхан зохиогчтой “Илч-2.0” дулааны хуримтлуур шалгарсан юм. Уг дулааны аккумулятор нь оройн 21.00 цагаас өглөөний 06.00 цаг хүртэл цахилгааныг дулаанд шилжүүлэн хурааж өдрийн турш цахилгаан хэрэглэлгүйгээр сууцны температурыг 20-24 градуст тогтмол барьж байх зориулалттай аж. Уг төхөөрөмжийг тус хүрээлэнгийн эрдэмтэд зургаан сарын хугацаанд хийж туршсан бөгөөд одоогоор хоёр ширхгийг үйлдвэрлээд байгаа ажээ. Тиймээс энэ талаар Дулааны техник, үйлдвэрийн экологийн хүрээлэнгийн захирал Б.Жаргалсайхантай ярилцлаа.
-“Илч 2.0” дулааны аккумуляторын онцлог чанарыг танилцуулаач. Энэхүү төхөөрөмжийг хэзээнээс хийж эхэлсэн бэ?
-2016 оны нэгдүгээр сард Ерөнхий сайдаас Шинжлэх ухааны академид утааг бууруулах чиглэл өгсөн. Тиймээс эрдэмтдийн баг гурав хуваагдан ажиллаж эхэлсэн юм. Тодруулбал, дулааны ажлын хэсэг, цахилгааны ажлын хэсэг, автомашины бохирдлыг бууруулах ажлын хэсэг гэсэн гурван ажлын хэсэг гарч ажиллаж эхэлсэн байдаг. Тэр хооронд шөнийн цахилгааныг тэглэх шийдвэр гарсан юм. Манай дулааны ажлын хэсэг нь яндангийн тоог бууруулъя гэдэг шийдэл гаргаад, 50 айлын дунд хэсэгчилж халаах халаалтын зуух тавиад, оператор компани байгуулагдаад, ажиллавал ямар вэ гэдэг судалгаа явуулж зураг төслийн ажлуудыг хийсэн. Үүний дараа үнэгүй болсон шөнийн цахилгааныг хэрхэн хуримтлуулж өдөр ашиглах боломжтойг тооцоолон энэхүү дулааны аккумуляторыг хийх санаагаа гаргасан юм. Ингээд 2016 онд шөнийн цахилгааны тэглэлттэй холбоотойгоор гэр сууцанд зориулж “Илч 2.0” нэртэй аккумуляторыг хийж эхэлсэн. Оройны 21.00 цагаас 06.00 цаг хүртэл 45 клаватт цахилгаан хуримтлуулж аваад, хадгалж, ашиглах юм.
-Нэг айлын дулааны өдрийн хэрэгцээг бүрэн хангана гэсэн үг үү?
-Өдрийн хэрэгцээг бүрэн хангана. Үнэхээр шөнийн цахилгааныг тэглэсэн тохиолдолд тухайн аккумуляторыг хэрэглэж байгаа айл арваннэгдүгээр сарын нэгнээс дөрөвдүгээр сарын нэгэн хүртэл дулааны мөнгө төлөхгүй байх бүрэн боломжтой. Мөн уг төхөөрөмж дээр хоол цайгаа хийчих боломжтой плитканы ширэм байрлуулсан байгаа юм.
-Үүнийг үйлдвэрлээд борлуулах боломж байна уу. Нэг аккумулятор хэдэн төгрөг болж байна вэ?
-Үйлдвэрийн туршилтыг олон жил хийсэн. Харин хэрэглээний туршилтыг Боловсролын яамнаас гаргаж өгсөн судалгааныхаа гэрт хийсэн байгаа. Мөн Завхан аймгийн Тосонцэнгэл суманд туршилт хийсэн. Одоо бол үйлдвэрлэх л хэрэгтэй байна. Ядаж хотын утааны голомт гэгддэг цэгүүдэд хүргэхийн тулд үйлдвэрт шилжүүлэх хэрэгтэй. Бидний тооцоолсноор нэг “Илч 2.0” төхөөрөмж нэг сая 200 мянган төгрөгийн өртгөөр зарагдахаар байна. Мянган ширхгийг хийнэ гэж үзвэл тэрбум төгрөг болох юм.
Энгийн дөрвөн зуухны үнээр нэг айл нэгийг авна гэсэн үг. Үүнийг аваад үйлдвэрлээд, импортын төхөөрөмжүүдтэй өрсөлд, бид үнэгүй угсраад, заагаад өгье гэж байгаа ч авч хийх сонирхолтой компани ховор байна.
-Зөвхөн гэрт зориулсан юм уу, байшинд тавих боломж бий юу?
-Гэрт тавих зориулалтаар угсарсан болохоос биш, байшинд тавих бүрэн боломжтой. Угсраатай төхөөрөмжүүдийг салгаад, өөр, өөр өрөөнд байрлуулж болно, мөн угсруулаад пар хэлбэрээр ч байрлуулах боломжтой юм. Одоогоор монгол зуухны оронд тавина гэж үзээд пийшин шиг угсраад тавьчихсан байгаа юм.
-Монгол инженерүүд энэ мэт бүтээлүүдийг хийж байна. Утааг бууруулахад хамгийн тохиромжтой нь ямар, ямар шийдлүүд байна вэ?
-Манайх дулааны, шаталтын хүрээлэн. Аливаа улсын хүмүүс нэгдүгээрт хөлдөөд үхчихгүй байх, хоёрт өлсөөд үхчихгүй байх хэрэгтэй. Тэгэхээр манайх нэг номерын хүрээлэн байх. Гэтэл 2015 онд Засгийн газраас тушаал гаргаад биднийг төсөвгүй болгочихсон. Уг нь бол бид өмнө нь явж бодлогыг нь тодорхойлох ёстой байсан ч ард нь гараад, туслалцаа үзүүлэхийг л бодож байна. Тухайлбал, Э.Бат-Үүл даргын үед хэсэгчилсэн жижиг, жижиг инженерийн байгууламжийг байгуулъя, хоёр мегаваттын зуух хэрэгтэй гэхээр нь хоёр мегаваттын зуух хийгээд эхэлсэн. Тэр нь явахгүй нь тодорхой болчихоор нь гудамж, гудамжинд нь халаах бололцоо байна. Яндангийн тоог ч цөөлнө гээд 50 айлын дунд тавих зуухны загвар зохион бүтээсэн. Үүнийг хөдөлгөх юм уу хөдөлгөхгүй юм уу бүү мэд. Аль чадахаараа бид хийдэг ч нөгөөдүүл нь ярьдаг боловч ажил хэрэг болгодоггүй. Ингэж байтал тогны үнийг тэглэсэн, энэ тохиолдолд ийм хуримтлуулах төхөөрөмж хэрэгтэй гээд зохион бүтээлээ. Энэ болгонд засагт мөнгө байхгүй юм байна. Зуухыг сайжруулаад, үнэгүй заагаад өгье та нар үйлдвэрлээд импортын бүтээгдэхүүнтэй өрсөлдөөч ээ гэж сургалтууд зарлаад байдаг, зарим нэг нь сонирхдог, хувийн хэвшлүүдтэй хамтарч ажиллахыг хичээдэг. Манай хүрээлэн зүгээр суухгүй л байна.
–Үүнийг аваад хэрэгжүүлчихье гэж дэмжиж байгаа нь хэд байна вэ?
-Манай Монголд эс үйлдэх гэсэн өвчин байна. Ирлээ, үзлээ ярилаа, эргүүлээд надад зөвлөмж өгчихөөд явчихдаг. Тэгээд л хийхгүй хаячихна. Манайд уг нь ийм зуухыг туршдаг лаборатори, төв байдаг. Улаанбаатар цэвэр агаар төсөлтэй нэлээд сайн хамтарч ажиллаж байна. Манай төв дээр ирээч. Зуухаа лабораторит туршуулаач гэж байгаа юм. Утааны эх үүсвэр иргэдтэй их холбоотой. Хүмүүс зөв галлагааны талаар ярихаа больчихсон байна. Зөв галлагааг сурталчлах хэрэгтэй. Утаанаас салахад иргэн бүрийн үүрэг оролцоо хэрэгтэй. Өдөр тутам ядаж зөв галлаад сурчихмаар байна.
-Зөв галлах технологи гэхээр энгийн зууханд ч хамаатай юу?
-Энгийн дөрвөлжин пийшин бол боломжгүй. Төслийн зуух болон босоо хэлбэртэй зуухны галлагааг зөв хийвэл утаа гарахгүй байх, хор багатай утаа гарах боломжтой. Мөн зуух нь керамиктай байх хэрэгтэй. Ноцоолтын үеийн модны температурыг хаагаад, нүүрсэндээ өгчихнө. Зөв галлагаа технологийн шийдлүүдийн тухай яримаар байна. Өөрөө өөрийгөө хордуулаад байгаа тухай хүмүүсийн тархинд нь сайн суулгаж өгөх хэрэгтэй. Монгол улс инженерийн дутагдалд ороод байгаа зүйл алга. Хүмүүсийн толгойноос л болж байна, хэлээд байхад хийхгүй байна. Хаана хаанаа зөвхөн цэцэрхээд л яриад байдаг.