Author: БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА

Цахим гэмт хэрэг, тэр дундаа романс залилангийн талаар ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын Гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн ахмад А.Итгэлттэй ярилцлаа.

---

-Романс залилангийн талаар тэр бүр иргэд мэддэггүй. Ямар төрлийн гэмт хэрэг болох талаар товч ойлголт өгөхгүй юү?

-Цахимаар үйлдэгдэж байгаа гэмт хэргүүд дотор үйлдэл, арга нь олон төрөл байдаг. Үүний нэг нь романс залилан буюу итгэлцэл, хайр сэтгэлийн холбоо үүсгэж залилдаг гэмт хэрэг юм. Тодруулбал, ганц бие, өрх толгойлсон, гэр бүлээсээ салсан, эсвэл гэр бүлийн хүнээ алдсан хүмүүс рүү чиглэдэг. Насны хувьд 25-45 насны эмэгтэйчүүд голдуу хохирогчид байна. Хэрэгтнүүд фэйсбүүкээр найзын хүсэлт явуулаад т эдэнтэй харилцаа үүсгэхийг оролддог. Өглөө бүр мэнд асуух ч юм уу, эсвэл тухайн хүний сошиалд бичиж байгаа постонд нь тохируулж коммент, чаат бичиж эхэлдэг. Монголчууд сошиал сүлжээнд өөрийнхөө, амьдралынхаа талаар ихээр бичдэг. Түүнийг нь хэрэгтнүүд ашигладаг, ингээд анхныхаа харилцааг үүсгэдэг. Ингэж удаан хугацаагаар буюу хоёр, гурван сар, бүр зургаан сар тасралтгүй харилцчихна. Хааяа видео колл хийх, утсаар ярина. Хол байгаа гэр бүлийн хүмүүс шиг харилцаа үүсгэж байгаад мөнгө асууж эхэлдэг. Хохирогч нарын онцлог нь алслагдсан сум, аймагт голдуу байна. Залилагч этгээдүүд тэднээс хол байгаа мэтээр итгэлийг нь төрүүлдэг. Гол тайлбарууд нь “Чи бид хоёр цуг амьдарна аа. Чам дээр яваад очих гэхээр мөнгө төгрөггүй болчихоод байна, яаж хоосон очих вэ, тийм зүйл аваад очъё”, “Зээл хөөцөлдөж байгаа, урьдчилгаа тэдэн төгрөг өгчихвөл болох гээд байна” гэх мэтээр яриад, мөнгө авдаг.

-Гадаадын иргэд бас романс үүсгэж залилдаг явдал гардаг гэсэн. Энэ талаар?

-Гадаад улс орноос хандаж байгаа этгээд гадаад уу монгол уу гэдэг нь тодорхойгүй, гадаад хаягнаас их ирдэг. “Би Монголыг их сонирхдог, өөртэй чинь танилцаж болох уу, та юу хийдэг вэ, би Солонгост байдаг юм, би монгол хэлээр муу ярьдаг” гэх жишээтэй. Чаатаар залгах гэхээр шууд тасалдаг. Түүнийгээ “Би монгол хэл муу мэддэг, google translate ашиглаад өөртэй чинь холбогдож байгаа. Чиний фэйсбүүкэд бичиж байгаа сэтгэгдэл надад маш их таалагдаж байна, тиймээс өөртэй чинь найз баймаар байна” гэх аястай харилцаж эхэлдэг. Тэгж явсаар “Өөртэй чинь харилцаад удлаа. Надад чи маш их таалагдаж байна. Би өөрөө өв залгамжлагч, их мөнгө төгрөгтэй хүн. Хамгийн гол нь тэр хөрөнгөө шилжүүлж авах гэхээр тодорхой хэмжээний мөнгө төлөх хэрэгтэй болчихлоо”, эсвэл “Би маш их хөрөнгөтэй” гээд хуурамч зураг харуулдаг. Ингээд “Би чамд тусалмаар байна. Энэ хөрөнгөнөөсөө явуулъя. Гэтэл олон улсын гүйлгээ хийхэд албан ёсны хаяг байршлын мэдээлэл чинь хэрэгтэй. Түүнийг чинь олон улсын банкинд өгөөд хууль журмаараа нэг сарын дотор чам руу миний тусламж очно оо. Тиймээс битгий санаа зов” гэх мэт зүйлс ярьдаг. Үүнд манайхан итгэдэг. Нэгд, монголчууд гэнэн итгэмтгий зантай, хоёрт, хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн мунхаг бодолтой хүмүүс их байна. Түүнээс болоод хохирогч болдог. Ганцаараа хохирдоггүй. Өөрийнхөө найз нөхөд, гэр бүл, хамаатан саднаасаа нөгөө хүнийхээ нэхэж байгаа мөнгийг босгох гэж давхар зээл тавьдаг. Өөрийнхөө эд хөрөнгийг зарж борлуулах, барьцаанд тавиад алдах байдал ч их байна.

-Энэ төрлийн гэмт хэрэг манайд хэзээнээс бүртгэгдэж эхлэв?

-Анхны тохиолдол 2022 онд бүртгэгдэж байсан. 2024 онд гэхэд энэ төрлийн дөрвөн хэрэг бүртгэгдээд шалгалтын ажиллагаа явагдаж байна.

-70 сая төгрөгөө гадагшаа алдсан тохиолдол байна гэв үү?

-Өв залгамжилсан нэрийдлээр залилуулсан тохиолдол бий. Гэмт этгээд хохирогч эмэгтэй рүү “Би их хэмжээний хөрөнгө өв залгамжлаад авчихсан. Надад хаягаа өгөөрэй, би мөнгө шилжүүлье. Миний оршин сууж байгаа хаяг руу хандаад олон улсын гүйлгээ хийчих” гэсэн. Хохирогч эхлээд 10 сая төгрөг явуулсан. Хариуд нь “Мөнгийг чинь хүлээж авсан. Гэхдээ яг одоо бүх мөнгийг нэг дор явуулъя гэхээр болохгүй байна. Энэ мөнгө бол танай улсын мөнгөн тэмдэгт рүү шилжүүлэхээр маш их хэмжээний мөнгө болно. Бараг танай улсын нийт төсвийн хэмжээтэй мөнгө болох гээд байна. Тиймээс хувааж явуулах ёстой. Тэгэхээр дахиад мөнгө хэрэг боллоо. Чи бага хэмжээтэй зардал гаргаад ийм их хөрөнгөтэй болно шүү дээ” гэж ятгасан байдаг. Ингээд 30, 50, 70 сая төгрөг шилжүүлчихсэн тохиолдол бүртгэгдсэн. Шалгалтын ажил лагаа үргэлжилж байгаа.

-Аль улсаас голдуу үйлдэгддэг юм бол?

-Хориотой тор буюу VPN хориглосон сүлжээгээр бусад улс орны сүлжээг ашиглаад орчихдог. Монголд байгаа мөртлөө энэ сүлжээг ашиглаад Вьетнам, Тайландаас орж байгаа юм шиг харагддаг гэсэн үг. Тэгэхээр аль улсаас нэвтэрч байгааг баттай тодруулах нь асуудалтай байх жишээтэй.

Тиймээс шалгалтын ажиллагаа уддаг. Хилээс гадна болчихоор олон улсын гэрээ конвенциор ажиллах болдог.

-Романс залилан олон улсад ямар нөхцөл байдалтай байдаг талаар судалгаа бий юү?

-Анх БНСУ-д ихээр дэлгэрч байсан. Цаашлаад Вьетнам, Тайланд зэрэг Азийн улс орнууд, тэр дундаа гадаад улс орон руу хараар гарч ажилладаг, амьдралын түвшин доогуур иргэд рүү чиглэсэн тохиолдол бүртгэгдэж байсан юм билээ. Залилах гэмт хэргийн хохирогч болоод байгаа гол шалтгаан иргэд маань сошиал сүлжээнд хувийн амьдралынхаа талаар маш их бичиж, түгээж байна. Сошиал бол таны амьдралын нэг хэсэг биш гэдгийг ухамсарлахгүй байна. Тийм учраас хохирогч болоход түлхээд байгаа юм.

-Энэ төрлийн хэргийг шуурхай илрүүлэх боломж хэр вэ. Олон нийтийн зүгээс нэлээд шүүмжлэлтэй ханддаг шүү дээ?

-Цахим гэмт хэргийг илрүүлэхэд цаг хугацааны хувьд удааширдаг талтай. Ашиглаж байгаа фэйсбүүк, твиттер, инстаграм нь бүгд гадаад улс орны админуудтай, эзэмшилд байдаг учраас нарийн мэдээлэл авахад хугацаа алдах нөхцөл байдал бий. Монголд үйлдэгдээд монгол хохирогч, холбогдогчтой тохиолдолд Эрүүгийн хуулийн 17 дугаар зүйл буюу залилах гэмт хэргийн зүйлчлэлээр шалган шийдвэрлэж байгаа. Ял шийтгэлийн хувьд 3-8 жилийн хорих ялтай.  Хохирлын хэмжээнээс шалтгаалаад торгуулийн ял ч авах тохиолдол бий.

-Ямар хүмүүс ийм гэмт хэргийг үйлдээд байна вэ?

-Залуучууд голдуу. Олонх нь эрхэлсэн тодорхой ажилгүй. Ихэнх цагаа сошиалд өнгөрүүлдэг. Гэмт хэрэг үйлдсэн сэдэл шалтгааныг тодруулахаар эхлээд хохирогчтой зүгээр л найз нөхдийн хувиар харилцдаг. Тэгж байгаад мөнгө асуугаад үзье. Эсвэл зарим нь өрөнд ороод, найзаасаа зээлээд буцааж өгье гэж бодсон. Гэвч чадсангүй гэх байдлаар тайлбарладаг. Ерөөсөө Монголд гэмт хэрэг үйлдэж байгаа нь ч, хохирч байгаа нь ч ганц алдаж байгаа зүйл нь сошиал ертөнцөд хувийн мэдээллээ хэтэрхий их оруулж байна, бүх амьдралаа гар утас, сошиалд мэдүүлээд байгаагаас болж байна гэж үзэх боломжтой.

Тиймээс нэг зүйлийг онцгойлон анхааруулахад та ямар нэгэн байдлаар цахим залиланд өртсөн бол тэр даруй цагдаагийн 102 дугаарт хандаж мэдээллээ өгөх ёстой. Цагдаагийн байгууллага Монголбанк болон арилжааны банкуудтай хамтран ажилладаг учраас цаг алдалгүй тухайн шилжүүлсэн дансыг царцаах байдлаар гэмт хэргийг зогсоох боломжтой. Ингэж хохирлоо барагдуулсан олон тохиолдол бий.

Zarig.mn сайтын эрхлэгч Н.Өнөрцэцэгийн өмгөөлөгч, хуульч П.Эрхэмбаяртай ярилцлаа.

---

-Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгт анхан шатны шүүхээс өнгөрсөн долдугаар сард ял оноосон. Шүүхээс түүнийг таван зүйл ан-гиар буруутгасан байсан. Сэтгүүлчийг буруутгасан хэргүүдийн талаар өнөөдөр хүртэл нэгмөр ойлголтгүй яваа иргэд олон бий. Түүнийг анх цагдан хорихдоо нэг хэрэгт буруутгаж байсан байх аа?

-Энэ тухай яривал нэлээн өргөн сэдэв болно. 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 4-нд Н.Өнөрцэцэгийг цагдан хорь гэсэн шүүхийн шийдвэрийг Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгч гаргасан. Үүнээс өмнө ШЕЗ-өөс Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 13.14-т зааснаар нэр төр алдар хүндэд халдаж, олон нийтэд худал мэдээлэл тараасан гэсэн гомдлыг ЦЕГ-т гаргасан байдаг. Энэ нь “Шалгаж өгөөч” гэсэн гомдол л байсан. Уг нь Эрүүгийн хуулийн 13.14 нь хорих хэмжээний хүнд санкцтай гэмт хэргийн зүйлчлэл биш. Гэтэл Прокурорын байгууллагын зүгээс “Цагдан хоримоор байна” гэдэг саналыг Баянзүрх, Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн шүүх дээр оруулж ирсэн. Чингэлтэй дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүгч нь “Цагдан хорих баривчлах үндэслэл байхгүй” гээд харин хилийн хориг тавьсан. Тэр саналыг прокуророос зөвшөөрөлгүйгээр хэргийнхээ харьяаллыг өөрчлөөд Сонгинохайрхан дүүрэг рүү шилжүүлсэн.

Тэнд аваачингуутаа урд өмнө авагдсан хилийн хориг байсаар байтал таслан сэргийлэх арга хэмжээг 30 хоногоор баривчлах шийдвэр болгон өөрчилсөн хэрэг.

Таслан сэргийлэх арга хэмжээг давхардуулж авч болдоггүй.

Ер нь таслан сэргийлэх арга хэмжээ дотроо хувийн баталгаа гаргах, хилийн хориг тавих, зорчих эрхийг хязгаарлах, цагдан хорих арга хэмжээг байдаг. Н.Өнөрцэцэгийг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 13.14-тэй байхад нь буюу олон нийтэд илт худал мэдээлэл тараасан зүйл ангиар шалгагдаад мэдүүлэг өгөх гээд явж байх үед нь цагдан хорих арга хэмжээг авсан. Энэ маш том зөрчил. Хоёрт нь, түүнийг яллагдагчаар татаагүй байсан. Таслан сэргийлэх арга хэмжээг авахдаа яллагдагчаар татсан тогтоолтой танилцаад гарын үсэг зурсан байх ёстой байдаг. Н.Өнөрцэцэг гарын үсэг зураагүй байсан. Танилцахгүй гэх юм бол мөрдөгч өөрөө уншиж өгдөг. Та бүхэн санаж байгаа бол Н.Энхбаяр гуай эмнэлэгт байхдаа хоёр чихээ дараад “Сонсохгүй байна, сонсохгүй байна” гэдэг дээ. Тэр хүн хуулийн процессын алдааг харчихсан байсан учраас тэгж орилоод байсан. Харин Н.Өнөрцэцэг дээр энэ хуулийг хэрэгжүүлээгүй. Яллагдагчаар татсан мэтээр шууд 30 хоногийн баривчлах таслан сэргийлэх арга хэмжээ болгож явсан. Энэ бол маш том зөрчил.

-Энэ талаар гомдол гаргасан уу. Ямар хариу өгч байсан юм бэ?

-“Таслан сэргийлэх арга хэмжээний ийм, ийм зөрчлүүд байна. Сонгинохайрхан дүүргийн ерөнхий шүүгч ээ, та хараач” гэж өмгөөлөгчийн зүгээс бараг 15, 16 удаагийн хүсэлтийг гаргаж, мөн тооны шүүх хурлуудыг хийсэн. Харамсалтай нь “Өөрчлөх үндэслэл алга” гэсэн шийдвэр захирамжуудыг шууд гаргаж байлаа. Энэ захирамжууд одоо ч нээлттэй. Үүнийг манай иргэд олон нийт, Их сургуулийн судлаачид авч сонирхох хэрэгтэй. Энд улсын болон хувийн нууцтай холбоотой нэг ч үг, өгүүлбэр байхгүй. Тэнд ямар хуулийн ямар зүйл заалтыг яаж зөрчсөн, хэн нь зөв, хэн нь буруу яриад байгаа нь цагаан дээр хараар бичээтэй бий. Энэ бүхнийг нэг өдөр түүх гэрчилж, үнэлэлт дүгнэлт хийсэн, маш том жишиг ойлголтууд гарч ирнэ. Үүнийг би хариуцлагатайгаар мэдэгдье.

-Хүний нэрт төрд халдсаны төлөө цагдан хорьсон үйлдэл тухайн үед ямар нөхцөл байдлыг харуулж байв?

-Үүн дээр улс төрийн нөхцөл байдал, эсвэл хэн нэгэн хүний Н.Өнөрцэцэгийг 461-т суулгах гэсэн маш том ашиг сонирхол, өс хонзонгийн сэдэлтэй. Түүнийгээ хэрэгжүүлэх гэж прокурор, цагдаагийн байгууллагаар, ганц нэг нөлөөлөлд ордог шүүгч нараар дамжуулж хэрэгжүүлэх гэсэн сонирхол байсан байхыг үгүйсгэхгүй. Хууль зүйн салбарт Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд хүний жам ёсны эрх, хувийн халдашгүй эрхэд хуульд заасан үндэслэлээр л халддаг.

-Ямартаа ч 68 хоногийн дараа түүнийг сулласан. Батлан даалтад гараад ирэхээр олон нийт тайвширсан. Гэтэл шүүх хурал болж, анхны буруутгаж байсан зүйлчлэл дээр хэд, хэдэн хэрэг нэмэгдсэн нь анхаарал татаад байгаа юм?

-Түүнийг анх 461-т хориход Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан нэр төр алдар хүндийг гутааж олон нийтэд худал мэдээлэл тараасан гэдэг ганцхан зүйл ангиар шалгаж байсан. Өөрийг нь ухаж тонгичоод юм олохгүй болохоор ажлын хамт олныг нь, ах дүү нарынх нь дансыг шалгаж эхэлсэн. Н.Өнөрцэцэг гэдэг хүнээс өөрөөс нь гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл гарч ирэхгүй байна гэж үзээд бусад газар, орон байр бүх зүйлд нь нэгжлэг хийгээд юу ч гарч ирэхгүй байсан.

-Гэхдээ үүнийг мөрдөгч, прокурор бол нотлох баримт цуглуулах хүрээнд хийсэн ажил гэж тайлбарлана шүү дээ. Харин та “Өөрийг нь ухаж тонгичоод юм олохгүй болохоор…” гэж ярьж байна?

-Эрүүгийн хуулийн 13.14-тэй холбоотой нэр төр алдар хүндэд халдсантай холбоотой Zarig.mn сайтад үзлэг хийх, түүнтэй холбоотой мэдээллүүдийг ухах ажиллагааг хийж болно. Гэтэл мөрдөгчид бүр халиад ямар ч хамаагүй хүний хувийн мэдээлэл рүү, бусад хэн нэгэн, хамаатан садан ах дүү нарынх нь дансыг нь онгичож эхэлсэн. Zarig.mn сайтыг нэгжсэн. Уг нь тэр нэгжлэг, мэдүүлгүүд 13.14-ийг нотлох гээд байгаа биз дээ. Гэтэл түүнийгээ нотлох биш өөр зүйл рүү халиад, баахан өөр гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүд байна гэж эхэлсэн. Ингээд нэг хүнийг өдөрт бараг 5-6 Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэлд яллагдагчаар татсан.

-Тэгж болох юм уу?

-Бүр өмнө нь Нийслэлийн проукророос хааж байсан 13.14-тэй холбоотой хэргийг сэргээж ч байсан шүү. Энэ нь тэр хүний өөрийнх нь эрхзүйн байдлыг маш ихээр дордуулсан үйлдэл. Үндсэн хуулийн 16.14-д заасан хүний эрх, эрх чөлөөний талаар яриад ч хэрэггүй. Түүн дээр үндэслэж гарч ирсэн Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг яриад ч хэрэггүй. Олон улсын гэрээ конвенцид заасан Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргүүдийг санаад ч хэрэггүй. Ийм л процесс 2023 оны арванхоёрдугаар сар гэхэд өрнөсөн. Тэгээд л шуугиад дууссан.

Тэнд Н.Өнөрцэцэг байна уу, өндөр албан тушаалтан байна уу, Монгол Улсын иргэн байна уу ерөөсөө хэн байхаас үл хамаараад хамгийн гол нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан хүний эрх, түүнийг дагаж баталгаажуулж хамгаалж байдаг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан процессын ажиллагаанууд хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу л явж байх ёстой.

Гэтэл удалгүй тагнуулаас ирээд “Танд ийм яллагдагчаар татсан тогтоол танилцуулна, энэ ажиллагааны хүрээнд таниас мэдүүлэг авах шаардлагатай байна” гээд үргэлжилсэн.

-Энд эргэлзээтэй нэг зүйл нь мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц гэдгээр мэдээлэл хаалттай болчихсон. Бүр шүүх хурал ч хаалттай боллоо. Эцэст нь ямар хэрэг ил болдог, аль нь хаалттай болдгийг ойлгохгүй болоход хүрч байна. Хууль зүйн талаас үүнийг тайлбарлаж болох уу?

-Ер нь 2018 онд болж байсан томоохон шүүх хурлууд ч тэр, бусад хэргүүдийг харж байхад төрийн нууц, эсвэл хувь хүний нууц гэж байгаад олон нийтээс салгаад нууцлаад гадагшаа мэдээлэл дамжуулахгүй болгоод ирдэг жишиг тогтчихоод байна. Үүнийг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид “мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг задруулах” гэмт хэрэг болгоод хуулиндаа оруулчихсан. Өмгөөлөгч юм уу хэн нэгэн мэдээлэл гаргахаар үүнийг зөрчлөө гэж айлгах гэж оролддог сүрдүүлдэг буруу тогтолцоотой боллоо.

Үүнийг олон улсад төрийн данс ч тэр, шүүхийн процессын үйл ажиллагаа ч гэсэн нээлттэй байх ёстой гэж үздэг. Хэнийг яаж ямар хэргээр буруутгаж байгааг шүүх хурлын танхимд ирээд үзэх нь нээлттэй. Үнэхээр үнэн шүүж байна уу, өмгөөлөгч нь зөв ярьж байна уу, попорч байна уу гэдгийг иргэд олон нийт нь ил тод нээлттэй хардаг. Харин мөрдөн шалгах ажиллагааны үндсэн концепци нь хэн нэгэн хүн амины хэрэгтэй хүнийг гэрч харж байсан тохиолдолд хэрэгтэн гэрчийг айлган сүрдүүлэх, амь насанд нь хүрэх үйлдэл гаргахгүйн тулд мөрдөгч мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг хамгаалах ёстой болдог. Хэрэг боож дуусаад шүүхийн хаалгаар орлоо л бол бүх хэргийн материал ил болдог. Харин бага насны хүүхэд хүчирхийлэлд өртсөн тохиолдолд шүүх хаалгаа хааж байгаад шийдэж болно.

Ийм зохицуулалтыг манайд хийхгүй бол Монгол Улс хүнийг хэлмэгдүүлж, хуулиа буруугаар ашиглаад байна.

Мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц гэдгээр далайлгаж, айлгаж, юм яриулахгүй байж байгаад хэргийг хаалттай өрөөнд шийдсэн болоод, олон нийтэд “Өө, энэ бол гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл байсан шүү, ял авсан шүү” гээд хаачихаж байна. Гэтэл шүүх өөрөө ил тод нээлттэй байх ёстой.

Н.Өнөрцэцэгийн хувьд эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх процесс дээр энэ олон зүйл ангиудыг салгах эрхийг нь хангаагүй. Өмгөөлөгчид маш олон хүсэлт гаргасан ч бүгдийг нь хэрэгсэхгүй болгосоор байгаад шийдлээ. Уг нь олон нийтэд худал мэдээлэл тараасан, татвартай холбоотой, төрийн нууцтай, хувь хүний нууцтай холбоотой гэх хэргүүдийг зааглаад олон нийтэд нээлттэй байдлаар шүүх боломжтой байсан.

-Төрийн нууцыг задруулсан гэх хэрэг байгаа. Төрийн нууц задруулсан албан тушаалтан нь хариуцлага хүлээгээгүй мөртлөө сэтгүүлч ял авчихлаа. Өнөөдөр хүртэл эргэлзээтэй сэдэв хэвээр байх юм?

-Миний хувьд төрийн нууцтай холбоотой хавтаст хэрэгтэй танилцаагүй, нууцын баталгаан дээр гарын үсэг зураагүй. Харж байхад, мөрдөгчийн олж авсан баримтын талаар хэн гэдэг хүн нууцыг задруулсан талаар Заригийн сэтгүүлч ярьсан байсан. Төрийн нууцтай холбоотой мэдээллийг байшин дотроос нь гаргаж өгөөд байгаа хүмүүс тэнд ажилладаг ажилтан нь. Тэр хүмүүс мэдээлэл хадгалах үүргээ алдсан бол хариуцлага хүлээх ёстой. Гэтэл мэдээлэл задалсан этгээд хариуцлага хүлээгээгүй байж Н.Өнөрцэцэгийг төрийн нууц задруулснаар хорьж байдаг нь хошин шогийн жүжиг шиг болсон. Холбогдох өндөр албан тушаалтнууд нь тайлбар мэдээлэл хийгээд л байх шиг байна. Хариуцлага хүлээх ёстой хүмүүс нь гудамжинд яваад байхад тагнуул, ЦЕГ-ынхан юу хийгээд байна вэ. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай тогтоомж зөрчигдөөд байгаа юм биш үү. Монголын төр өө, хэн нэгнийг хэлмэгдүүлээд байгаа юм биш үү. Бид хууль тогтоомжийнхоо хүрээнд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг явуулахгүй юм уу. Үүн дээр хуульч, өмгөөлөгч хүмүүс хөндлөнгийн дүн шинжилгээ хийхгүй юм уу.

Н.Өнөрцэцэг гэдэг хүнд дуртай, дургүйгээс үл хамаарч Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны процесс зөрчигдөөд байна. Хүний эрх, эрх чөлөө авах юмгүй боллоо.

-Өмгөөлөгчид давж заалдах гомдлоо өгсөн гэсэн. Хурал хэзээ товлогдохоор байна вэ?

-Өмгөөлөгч нарын зүгээс давж заалдах гомдлоо гаргасан. Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхээс “Хэрэг хараахан ирээгүй байна” гэсэн хариу өгсөн байна. Хурал нь товлогдож таарах байх. Мэдээж хэрэг өмгөөлөгчийн зүгээс шүүхдээ итгэнэ.

Энэ дашрамд нэг зүйл сануулахад, “Н.Өнөрцэцэгт цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг авах үндэслэл байхгүй байна, хилийн хориг тавих үндэслэлтэй байна” гээд анх хуулийнх нь хүрээнд шийдсэн шүүгч нь АТГ-т шалгуулж байгаа мэдээлэл байсан. Хуулийнхаа хүрээнд ажиллахаар шүүх цагдаагаас дуудаж дарамталдаг байж болохгүй.

Шүүх бие даасан хараат бус байх ёстой. Би шүүхэд итгэдэг. Гэхдээ нөлөөлөлд орсон байж болзошгүй ганц нэг хүнийг цаг хугацаа хүссэн хүсээгүй шүүнэ. Дараа дараагийн залуу хуульч өмгөөлөгчид үүнийг түүх, кейс болгож ярина. Энэ бол хуульчийн ёс зүй, хувь хүний ёс суртахууны асуудал.

Б.ЭНХЗАЯА

 

“Эмнести Интернэшнл” олон улсын хүний эрхийн байгууллагын гүйцэтгэх захирал Б.Алтантуяатай ярилцлаа.

---

-Иргэдийн жагсаал цуглаан хийх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг олон улсад хэрхэн хамгаалдаг талаар мэдээлэл тодруулмаар байна?

-Тайван хуран цуглах үндсэн эрх нь хүмүүст үзэл бодлоо илэрхийлэх, нийгмийн үйл хэрэгт оролцох боломжийг олгохын зэрэгцээ хүний бусад эрх, эрх чөлөө баталгаатай хэрэгжих хамгаалалт болдог. Олон улсын эрхзүйд үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, тайван замаар хуран цуглах, эвлэлдэн нэгдэх эрх нь Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пакт, бусад гэрээ конвенциор хүлээн зөвшөөрөгдсөн. Эдгээр нь нийлээд эсэргүүцлээ илэрхийлэх эрхийн ойлголт юм. Хүн бүр аюулгүй, ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байж, тайван замаар эсэргүүцлээ илэрхийлж жагсах эрхтэй. Энэ эрхийг зарим талаар хязгаарлаж болох ч зөвхөн бусдын эрх, нэр төрийг хүндэтгэх ба үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журам, хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах зайлшгүй шаардлагын үүднээс хуулиар тогтоосон байх ёстой.

-ОХУ ерөнхийлөгч В.Путин Монгол Улсад айлчилсантай холбоотой иргэд үзэл бодлоо илэрхийлж жагслаа. Ер нь аливаа нэг айлчлалын үеэр тухайн улсын иргэд үзэл бодлоо илэрхийлэх нь олон улсад хэвийн үзэгдэл байх аа?

-Монгол Улс нь үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, тайван замаар хуран цуглах эрхийг Үндсэн хуулийнхаа арванзургадугаар зүйлийн 16.16-д баталгаажуулж өгсөн.Үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журам, хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах зайлшгүй шаардлага тулгараагүй бол төр хөндлөнгөөс оролцох ёсгүй.

2023 оны гуравдугаар сард Олон улсын эрүүгийн шүүхээс /ОУЭШ/-ээс В.Путиныг Ромын дүрмийн наймдугаар зүйлд заасны дагуу хүүхдүүдийг хууль бусаар шилжүүлж, албадан гаргасан дайны гэмт хэрэгт буруутгаж, баривчлах шийдвэр гаргасан. Дайны гэмт хэрэг болон бусад олон улсын эрхзүйн дагуух гэмт хэрэгт сэжиглэгдэж байгаа ерөнхийлөгч В.Путины айлчлалыг иргэд тайван замаар эсэргүүцэн үзэл бодлоо илэрхийлэх нь байж болох хэвийн үзэгдэл. Хамгийн гол нь аливаа жагсаал цуглаан тайван өрнөх ёстой. Тайван хуран цуглах эрхийг дэмжих төрийн үүрэгт аюулгүй байдлыг хангах, анхан шатны эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх зэрэг үүрэг хамаардаг.

-Гэвч жагссан иргэдийг цагдаагийн байгууллагаас баривчилсан. Тодорхой цаг хугацаанд цагдаагийн байранд хорьж байгаад суллаж явуулсан гэж мэдээлж байна. Энэ нь Үндсэн хуулиар олгогдсон жагсаал цуглаан хийх эрхэд халдсан үйлдэл болох уу?

-Сүүлийн хоёр жил манай байгууллагаас Монгол Улсад болж буй жагсаал цуглааны үеэр хүний эрхийн ажиглалт хийх идэвхтнүүдийг бэлтгэсэн. Мөн Хүний эрхийн үндэсний комисс ч гэсэн энэ чиглэлээр ажилтнуудаа бэлтгэн тогтмол ажиглалт явуулж байгаа. Хүний эрхийн ажиглагчид нь хүний эрх зөрчигдөж болзошгүй томоохон эрсдэл бүхий жагсаал, цуглаан, бусад олон нийтийн арга хэмжээний үеэр хяналт мониторинг хийдэг. Эдгээр ажиглагчид эвлэлдэн нэгдэх, тайван жагсаал цуглаан хийх эрх чөлөөнд халдсан тохиолдлуудыг бодитой, шударгаар ажиглаж, баримтжуулж, тайлагнадаг. Энэ нь хүний эрх зөрчигдсөн тохиолдолд буруутай этгээдэд хариуцлага хүлээлгэхэд чухал юм.

В.Путины айлчлалыг эсэргүүцэн үзэл бодлоо илэрхийлж, хуран цугласан иргэдийг өөр байр суурь баримтлагч сөргөлдөгч талуудын дайралтад өртөхөөс үр дүнтэй хамгаалах арга хэмжээ авахаас илүүтэй ялих шалихгүй шалтгаанаар залхаах зорилгоор саатуулсанд Монголын Эмнести Интернэшнл санаа зовинож байна. Хэн ч тайван замаар үзэл бодлоо илэрхийлснийхээ төлөө баривчлагдах, хоригдох ёсгүй.

-Жагсаал цуглааны үеэр иргэдийг цагддаг хорьдог, эсвэл жагсаал хийхийг нь зогсоодог үзэгдэл манайд гарсаар байгааг олон нийт хатуу шүүмжилдэг. Энэ нь манай улсад холбогдох хууль тогтоомж боловсронгуй болоогүйтэй холбоотой байна уу?

-Монголын “Эмнести Интернэшнл”-ээс Жагсаал цуглаан хийх журмын тухай хуулийг олон улсын хэм хэмжээнд нийцүүлэн шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай байгааг Ковид цар тахлын үеийн хууль сахиулах үйл ажиллагаанд хийсэн мониторингийн тайлан, зөвлөмждөө дурдсан.

Мөн өнгөрсөн зургадугаар сард Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас ирүүлсэн Жагсаал цуглаан хийх журмын тухай хуулийн төсөлд санал хүргүүлсэн.

Тухайлбал, жагсаал, цуглааныг тараах шийдвэр гаргах нь эцсийн арга хэмжээ байх, жагсаал, цуглаанд оролцогч зарим нэгэн хүн хүчирхийлэл үйлдсэн нь тайван хуран цуглах эрхээ хууль ёсны дагуу хэрэгжүүлж байгаа бусад иргэдийн эрхийг үгүйсгэх үндэслэл болохгүй байх, жагсаал цуглааны үеэр харилцаа холбоог нь тасалдуулахгүй байх, мэдэгдэл хүргүүлээгүй хууль зөрчсөн гэх үндэслэлээр тайван жагсаал, цуглааныг албадан тараахгүй байх. Хууль сахиулах байгууллагын ажилтнууд жагсаал цуглааны үеэр бичлэг хийх, түүний дотор биед зүүдэг камерыг ашиглахдаа нууцлалтай холбоотой олон улсын хэм хэмжээг баримтлах, тайван хуран цуглах эрхийг бүрэн хэрэгжүүлэхэд онцгой ач холбогдол бүхий мониторинг ажиглалт хийх, хяналт тавих эрхийг хамгаалах, иргэний үл захирагдахуй тайван үйл ажиллагааг хамгаалах, жагсаал цуглааныг зохион байгуулсан, оролцсон хүмүүсийг мөрдөн мөшгилт, ялгаварлан гадуурхалт, эрх чөлөөг нь хасахаас хамгаалах зохицуулалтуудыг тусгаж өгөх, тайван жагсаал, цуглааны үеэр шаардлагатай эрүүл мэндийн яаралтай тусламж үйлчилгээ үзүүлэх, орчны эрүүл, аюулгүй байдлыг хангах төрийн үүргийг орхигдуулахгүй байх зэрэг саналуудыг хүргүүлсэн. Бидний саналыг боловсруулж буй хуулийн төсөлдөө тусгах байх гэж найдаж байна.

Б.ЭНХЗАЯА

 

Сэтгүүлч Ж.Баттуултай ярилцлаа.

---

-Үндсэн хуулийн цэцэд Эрүүгийн хуулийн 13.14 дэх буюу гүтгэх доромжлохтой холбоотой заалтын талаар гомдол гаргасан байна. Гомдолдоо юуг онцлосныг тодруулж өгөөч?

-Би сүүлийн хэдэн жил эрэн сурвалжлах чиглэлээр дагнаж, хуулийн хулгай, төсвийн хулгай, тендер гэх мэт татвар төлөгчдийн мөнгийг төрийн өндөр албан тушаалтнууд хэрхэн яаж зувчуулж байгаа талаар маш олон удаа сурвалжилга, мэдээлэл бэлтгэсэн. Мэдээж энэ бол сэтгүүлчийн үүрэг. Иргэдийг мэдэх эрхээр хангаж байгаа явдал. Бидний төлсөн татварын мөнгө ийм буруу замаар ороод байна гэдгийг мэдээлсэн. Нэг ёсондоо би Үндсэн хуулиар олгогдсон хэвлэн нийтлэх эрхээ эдэлсэн

Дээрээс нь би үг хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх иргэний эрхээ эдэлсэн. Гэтэл ажлаа хийсэн сэтгүүлч, Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхээ эдэлсэн нэг иргэн өнөөдөр Эрүүгийн хуулийн 13.14 гэдэг зүйл заалтаар дөрвөн хэрэгт яллагдагчаар татагдаад, дээрээс нь нэмээд 3-4 хэрэгт шалгагдаж байна.

Ажлаа хийсэн сэтгүүлчийг яагаад цагдаа шүүхээр дарамталдаг болов гээд бодохоор нэг талд төрийн өндөр албан тушаалтан буюу Эрүүгийн хуульд томъёолсноор улс төрд нөлөө бүхий этгээд, нөгөө талд Монгол Улсын жирийн нэг иргэн, жирийн нэг сэтгүүлч л байгаа юм. Харамсалтай нь өөрийнх нь хулгай луйврыг ил гаргаж ирж тавьсан хүнийг өндөр албан тушаалтан “Миний нэр төрд халдлаа, энэ худал мэдээлэл тараалаа” гээд цагдаад гомдол гаргачихсан. Цагдаа нь шалгасан болоод яллагдагчаар татчихсан.

-Цагдаа нар үүнийг тодорхой тайлбарладаг уу?

-Би асуусан. Би яагаад эрхээ эдэлснийхөө төлөө яллагдагчаар татагдаж байгаа юм бэ гэж. Тодорхой тайлбарладаггүй. Сүүлийн гурван хэрэгт надаас мэдүүлэг ч авахгүйгээр Улсын мөрдөн байцаах газар дээр дуудаад танилцуулаад нууцын баталгаан дээр гарын үсэг зуруулаад, яллагдагчаар татчихаж байна. Энэ бол процессын маш том алдаа болсон. Нэг ёсондоо Үндсэн хуулийг маш ноцтойгоор зөрчиж байгааг ойлгосон. Тиймээс мэргэжлийн том хуульчидтай зөвлөлдөж Үндсэн хуулийн цэцэд өнгөрсөн хавар гомдол гаргасан. Та санаж байгаа бол, Цэцийн гадна бага хэмжээний акц зохион байгуулж, гомдлоо өгсөн. Өнөөдөр нийгэмд ганцхан би биш, үнэнийг хэлэхэд хэвлэлийн бүх редакцид 1-2 надтай адилхан кейс бий шүү. Бүгд Эрүүгийн хуулийн 13.14-тэй. Ер нь энэ зүйл ангиар шалгагдаагүй сэтгүүлч, шүгэл үлээгч иргэн байхгүй боллоо. За, шалгуулж болно. Хуулийн өмнө бүгд тэгш эрхтэй. Харамсалтай нь, цагдаа байнга дуудна, залхаана. Заримдаа шантрах маягтай. “За, түвэгтэй юм бэ” гэж бодоход хүрнэ. Ингэж хүсэл зоригийг мохоодог юм байна.

-Цэцээс ямар хариу өгөв?

-Өнгөрсөн наймдугаар сарын 1-нд маргаан үүсгэх тогтоол гарсан байна. УИХ-ын Тамгын газрын даргаар ажиллаж байсан, одоо Цэцийн гишүүн Өлзийсайхан маргаан үүсгэсэн байна. Хуулиараа 30 хоногийн хугацаанд дунд суудлын хуралдаан зарлах ёстой. УИХ руу “Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилооч, тайлбар өгөөч” гэсэн бичиг явуулсан юм байна. УИХ-аас Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаар ажиллаж байсан Б.Энхбаяр гишүүнийг томилсон байна. Миний дуулснаар Б.Энхбаяр гишүүн нэмэлт 30 хоногийн хугацаагаар сунгаж өгөөч гэж хүссэн бололтой. Тиймээс энэ сарын сүүлчээр юм уу, аравдугаар сарын эхээр Цэц дээр дунд суудлын хуралдаан болох нь.

Гол агуулга нь иргэд өөрийнхөө сошиал сувагт төрийн өндөр албан тушаалтай нөхдийг “хулгай хийчихсэн байна, татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс авчихсан байна ш дээ” гэж бичиж болохоо больчихсон. Бичвэл нөгөө дарга нь гомдоод цагдаад өгдөг, ингээд яллагдагчаар татагдчихдаг. Олон улсад хэвлэн нийтлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрх чөлөөг яаж авч үздэг юм бэ гэдэгт нэлээн судалгаа хийлээ. Маш сонирхолтой жишээ оллоо. “Салливаны хэрэг” гэж 1964 онд АНУ-ын дээд шүүхээр шийдэгдсэн дуулиантай хэрэг байдаг юм байна. Тэрхүү шийдвэр нь дэлхийн олон улс орны хууль эрхзүйн салбарт жишиг болж явдаг. Тэр дээд шүүхийн дүгнэлтэд “Үндсэн хуульд зааснаар иргэд болон хэвлэл нь төрийн үйл ажиллагааг ямар ч болзолгүйгээр шүүмжлэх эрхтэй. Иргэн бүр өөрийн үзэл санаа бодлыг, сонин хэвлэл нь олон нийтийн анхаарал татсан асуудлаар байр сууриа илэрхийлэх эрхтэй. Засгийн газар иргэн болон хэвлэлийн бичсэн, илэрхийлсэн зүйлийг ухаалаг бус, шударга бус, худал хуурамч, хор хохиролтой гэсэн үндэслэлээр хэвлэн нийтлэхийг хориглож огт болохгүй. Ардчилсан нийгэмд гүйцэтгэх засаглал, хууль тогтоох, шүүх эрх мэдлийн үйл ажиллагаанд иргэд өөрсдийн шүүмжлэл санал бодлоо илэрхийлэх эрхтэй. Үүнийг гүтгэлэг худал мэдээлэл гэж хаан, таслан зогсоох ёсгүй” гэсэн байгаа юм. Энэ шийдвэрийг дэлхийн маш олон улс Үндсэн хууль мэтээр дагаж мөрддөг юм байна.

-Гүтгэх доромжлохтой холбоотой заалт Эрүүгийн хуульд тусгагдах нь сэтгүүлчийг цагдах, залхаан цээрлүүлэх гол үндэслэл болдог. Улстөрчид, төрийн өндөр албан тушаалтанд том хаалт болдгийг шүүмжилж ярьж байсан ч 2020 онд Эрүүгийн хуульд тусгачихсан шүү дээ?

-Өнөөдөр Монгол Улс хүний эрхийг дээдэлсэн Үндсэн хуультай. Энэ хуулийн хамгийн гол амин сүнс нь иргэд үгээ хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэн эрхтэй гэж заасан. Харамсалтай нь шууд хэлье, МАН-ынхан 2020 онд Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулаад одоогийн үгээ хэлсэн иргэд, ажлаа хийсэн сэтгүүлчдийг янаглан хорлоод байгаа заалтыг оруулсан. Би үүнийг зохион байгуулалттайгаар, бодлогоор оруулсан гэж хардаг. Эд нар цаанаа “Өөрсдийнхөө хулгайг энэ зүйл заалтаар дарж авъя, дуугарсны амыг үүгээр барья” гэдэг маш том бодлого хэрэгжүүлсэн. Нэг олзуурхууштай нь, Б.Энхбаяр сайд энэ өөрчлөлт орж байхад 13.14-ийг эсэргүүцэж байсан. “Олон улсын практикт, эрхзүйт төртэй улсад ингэж хэрхэвч болохгүй” гэдгийг хэлж байсныг санаж байна.

Нөгөө талаар улс төрийн өндөр албан тушаалтнууд, нэмээд төрийн байгууллагууд хэзээ ч иргэндээ гомдож болдоггүй. Жишээ нь, цагдаа иргэний эсрэг гомдол гаргахдаа цагдаад л өгнө. Цагдаа цагдаагаа яаж шалгах вэ. Системийн том алдаа нь энэ. Тиймээс олон нийтэд хандаж хэлэхэд энэ зөвхөн хэвлэлийнхний асуудал биш. Энэ бол үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлж байгаа бүх иргэдийн асуудал. Улаанбаатар хотод бродюрын асуудал дэгдээд байгаа. Хотын дарга Х.Нямбаатар өөрийг нь шүүмжилсэн иргэдийг цагдаад өгч шалгуулж байна гэсэн. МАН-ынхан ингэж галзуурч байна. Ер нь нэг нам дангаараа олон жил засаглахаар бяртай болдог юм байна, эсрэгээрээ хэт их эмзэг болдог юм байна. Шүүмжлүүлж чаддаггүй, хулгайг нь ярихаар цагдаагаар дарамтуулдаг зүйл тогтол бий болоод байна.

Ямартаа ч Б.Энхбаяр гишүүнийг үүн дээр наанатай цаанатай хандах байх гэж итгэж байна. УИХ-ын чуулганы индэр дээрээс “Үндсэн хуулийн зарчим” гэж их ярьдаг. Тиймээс Үндсэн хуулийнхаа амин сүнс болсон үг хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрхийг хамгаалаад гараарай. Энэ УИХ чинь Үндсэн хуулийг улаан цайм зөрччихсөн хуулийг 2020 онд баталчихсан. Хэрэв Цэц энэ нь Үндсэн хууль зөрчөөгүй гэдэг шийдвэр гаргах юм бол цаашдаа Монгол Улс Үндсэн хуулин дээрх хүний эрхийн том бүлгийг авч хаях хэрэгтэй.

 

ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин манай улсад айлчлал хийсэнтэй холбогдуулан “No war” хөдөлгөөнийхөн өчигдөр эсэргүүцлийн жагсаалыг зохион байгуулсан юм. Энэ үеэр тус хөдөлгөөний зургаан хүнийг саатуулан Сүхбаатар дүүргийн Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтэст аваачжээ. Энэ үеэр “No war” хөдөлгөөний гишүүн Б.Цацралтай холбогдож дараах тодрууллаа.

---

-Цагдаа нар та бүхнийг саатуулан хэлтэс дээр аваачсан гэх мэдээлэл байна. Тодруулахгүй юу?

-Яг одоо Сүхбаатар дүүргийн Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтсийн дөрөвдүгээр давхарт хүйтэн шалан дээр зургуулаа сууж байна. Биднийг өнөөдөр /өчигдөр/ 12:00 цагт төв талбай дээрээс баривчилж энд авчирсан. Эрх чөлөөний хөдөлгөөний залуус бид 116 дахь удаагийн жагсаалаа зохион байгуулж байсан нь энэ. Энэ удаа бид “В.Путиныг баривчил” гэж шаардсан. В.Путин бол Олон улсын эрүүгийн шүүхийн шийдвэрээр дайны гэмт хэрэгтэн. Түүнийг Монгол Улсад урьж байгаа үйл явдлыг дэлхий нийтээрээ харж байна. Дайны гэмт хэрэгтнийг Монгол Улсад төрийн айлчлал хийлгэж байгаа нь эх орноосоо урвасан хэрэг гэж үзэж байгаа. Бид дэлхийн хөгжил, хүний эрх, эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын талаар ярьдаг хэрнээ дайны гэмт хэрэгтнийг эх орондоо урьсан нь дэлхий нийтэд дайны гэмт хэрэгтний нэг холбоотон гэдгээ харуулж, зарлаж байгаагаас өөрцгүй явдал. Эрх чөлөөний хөдөлгөөн гурав дахь жилдээ Монгол Улс дайны талаарх байр сууриа тодорхой илэрхийлэх ёстой. Украинд хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлэх ёстой байтал төвийг сахих бодлого нэрийн дор иргэдээ хагалган бутаргаж байгаад харамсч байгааг ярьж, шүүмжилж ирсэн. Энэ удаа ч үүнийг бид хэлж шаардаж жагссан.

-Цагдаагийн байгууллагаас мэдээлж буйгаар хамгаалалтын нэг, хоёрдугаар бүс гэж тогтоосон байсан. Иргэд хоёрдугаар бүсэд үзэл бодлоо илэрхийлж болно гэж зөвшөөрсөн ч та бүхнийг хамгаалалтын нэгдүгээр бүсэд нэвтрэхийг оролдсон. Үүнээс үүдэж шалгаж эхэлсэн гэж мэдээлж байна. Энэ үнэн үү?

-Цагдаа нар бидэнд үзэл бодлоо илэрхийлэхийг завдах битгий хэл ямар ч нөхцөл боломж олгоогүй. Биднийг төв талбай руу ирэх үеэс эхэлж хүмүүс дагасан. Бид төв талбайн хажууд ирээд зогссон. Дотогш ороогүй. Хашаа хаалтыг давах гээгүй. Зөвхөн гарцаар гарах үйлдэл хийхэд биднийг хууль бусаар баривчлаад аваад явсан. Гэтэл тэнд энгийн иргэд нэрийн дор ОХУ-ын туг далбааг барьсан хүмүүс бидэн рүү дайрсан. Цагдаа нар ямар нэгэн эмх замбараагүй үйлдэл гаргахад, иргэдээ хамгаалахаар хамгаалалтанд гардаг. Гэвч бидэнд ямар нэгэн тусламж ч үзүүлээгүй. Зүгээр хараад л зогсдог юм.

Энд нэг том зөрчилтэй зүйл байна. Монгол Улсад нэг, хоёрдугаар үзэл бодол гэж байхгүй. Хүн үзэл бодолтой байх, түүнийгээ илэрхийлэх эрх нь Үндсэн хуулиар хамгаалагдсан эрх чөлөө. Монголд нэг, хоёрдугаар зэргийн үзэл бодол, амь нас гэж байх ёсгүй. Гэтэл ийм зүйл байдгийг Цагдаагийн байгууллага өнөөдөр (өчигдөр) мэдэгдлээ. Цаашид ч энэ дарангуйлал үргэлжлэх юм байна. Дайны гэмт хэрэгтэн В.Путинд сайхан харагдахын тулд үзэл бодлоо илэрхийлсэн иргэдийг төв талбайд оруулахгүй байх ямар ч хууль эрхзүйн үндэсгүй.

-Цагдаагийн албан хаагчид та бүхнийг юунд буруутгаж байгаа талаар тодорхой мэдээлэл өгсөн үү?

-Тодорхой мэдээлэл өгөөгүй. Нэг зүйлийг хэлэхэд биднийг баригдах үед ОХУ-ын туг далбаа барьсан иргэд төв талбайн хажуугаар чөлөөтэй үзэл бодлоо илэрхийлж жагсаж байсан. Гэтэл бид энд эрүүдэн шүүгдэж хууль бусаар баривчлагдаад дөрвөн цагийн турш цагдаагийн хэлтэс дээр сууж байна. Яг энэ цаг үед ч Жуковын хөшөөний дэргэд ОХУ-ыг дэмжигчдийн жагсаал болж байгаа мэдээлэл байна. Энэ үйл явдал Монгол Улсыг олон улсын хоригт орох үндэслэл болно. Бид нэг зүйлийг хатуу ойлгох ёстой. Өнгөрсөн хугацаанд манай улс ОХУ-аас эрчим хүч, түлш шатахуун авдаг ч үргэлж дутуу, гэрээ хэлэлцээгээ зөвшөөрдөггүй, давуу эрх эдэлдэг нөхцөлд явж ирсэн нь үнэн. Бид тусгаар тогтносон, эрх чөлөөтэй улс юм бол өөрийн газар нутаг дээрээ ямар төсөл хэрэгжүүлэх, эрчим хүч, шатахууны хязгаарлалтыг багасгах талаар аль улстай хамтрах нь манай дотоодын асуудал. Үүнд гадны аль нэг улс нөлөөлж болохгүй гэв.

Дугаар шилжих мөчид: No war хөдөлгөөний зургаан гишүүнийг сулласны дараа тэд төв талбай руу гарчээ. Гэвч тэр даруй дахин саатуулж цагдаагийн хэлтэст авчирсан болохыг мэдээллээ.

 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс санал оруулж УИХ-аар томилдог хуулийн гол байгууллагын удирдлагууд гэж бий. Үүний нэг бол Улсын ерөнхий прокурор.

Үндсэн хуулийн тавинзургадугаар зүйлийн 56.2-т “Улсын ерөнхий прокурор, түүний орлогч нарыг Улсын Их Хуралтай зөвшилцөн Ерөнхийлөгч зургаан жилийн хугацаагаар томилно” гэж заасан. Үүний дагуу 2019 оны дөрөвдүгээр сарын 5-нд тухайн үеийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын санал болгосноор Б.Жаргалсайханыг ерөнхий прокуророор томилох шийдвэрийг УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэж, гишүүдийн 94.6 хувийн саналаар дэмжин томилж байлаа. Ерөнхий прокурор Б.Жаргалсайхан үүрэгт хугацааныхаа ихэнхийг үдээд байна. Үндсэн хуулийн заалт ёсоор түүний ажиллах хугацаа 2025 оны дөрөвдүгээр сард дуусна. Өнгөрсөн хугацаанд түүнийг чөлөөлөх тухай улс төрийн болон хуулийнхны хүрээнд хэд хэдэн удаа хүчтэй яригдаж байгаад намжсан. 2021 онд нийслэлийн Сүхбаатар дүүргийн ерөнхий прокурор “сахал” гэгддэг Э.Амарбатыг томилохоор болсон талаар дуулдаж байлаа. Гэвч томилгоо өөрчлөгдөөгүй. Тэгвэл энэ удаа ерөнхий прокурорын үүрэгт ажил дуусгавар болох хугацаа ойртсон учир прокурорын байгууллагыг толгойлох сонирхолтой ганц, хоёр хүн Ерөнхийлөгчийн эргэн тойронд үзэгдэх болсон гэнэ.

Ерөнхий прокурорын үүрэгт хугацаатай яг ижилхэн албаа өгөх дараагийн албан тушаалтан бол Авлигатай тэмцэх газрын дарга юм. Одоогийн дарга З.Дашдавааг мөн Х.Баттулга Ерөнхийлөгчийн саналаар 2019 оны тавдугаар сарын 2-нд УИХ-аар хэлэлцэн томилж байв. Авлигын тухай хуульд “Авлигатай тэмцэх газрын даргыг Ерөнхий сайдын санал болгосноор Улсын Их Хурал томилгооны сонсгол хийж зургаан жилийн хугацаагаар томилно” гэж заасан билээ. Үүний дагуу АТГ-ын дарга З.Дашдаваагийн бүрэн эрхийн хугацаа ирэх оны тавдугаар сарын 02-ны өдөр дуусгавар болох учиртай. Мөн л З.Дашдаваа даргын оронд томилогдох сонирхолтой хүмүүс хуулийн салбарын дундаас аль хэдийнэ нэр нь тодорсон сурагтай.