Author: Г Ялгуун

-ЭНЭШУУГИАНААР НЭГХҮНИЙ ГАРТДАРХАНЫ ТӨМӨРЛӨГИЙНҮЙЛДВЭР, ТӨМӨРТЭЙНОРД, “ЭРДЭНЭТ” ҮЙЛДВЭР, “МОНГОЛРОСЦВЕТМЕТ” НЭГТГЭЛ
ЗЭРЭГУУЛ УУРХАЙНТОМООХОНБАЯЛАГТӨВЛӨРСӨННЬ ТОДОРХОЙ БОЛЛОО-

УИХ-ын дэд дарга Ц.Нямдорж
“Эрдэнэт” үйлдвэртэй холбоотой баримтуудыг дэлгэн, Оросын тал тус үйлдвэр болон
“Монголросцветмет” нэгдлийн 49 хувийг эзэмшиж байсан эрх мэдлээ 2016 оны УИХ-ын
сонгуулийн өмнөх өдөр буюу зургадугаар сарын 28-нд “Монголиан коппер корпораци”
нэгдэлд худалдсан үйл явцыг санхүүгийн луйвар хэмээн ил тод зарлаад байна. Худалдаа
хөгжлийн банкны тусламжтай шийдвэрлэгдсэн энэ ажиллагаанд зарцуулагдсан дүн 400
сая ам.доллар. Энэ эх үүсвэрийг нэхэн сурвалжилснаа дэлгэж байна.

Учир нь Монгол Улсад нэг
дор 400 сая ам.долларын худалдаа хийж чадах аж ахуйн нэгж байхгүй гээд хэлчихэд
буруудахгүй. Үүнийг компаниудын татвар төлөлтийн тайлан, Монголбанкны гадаад худалдааны
балансаас харж болдог гэдгийг эдийн засагчид хэлж байна. 2015 онд ашиг нь эрс буурч,
2016 он гарсаар тогтмол алдагдалтай ажиллаж ирсэн нэгэн банк жирийн нэгэн залуугийн
“х” тайлан гаргаж ирсэн түүхтэй компанид олон улсын зах зээл дээрээс санхүүжилт
босгож өгсөн гэдэг нь өөрөө эргэлзээ дагуулдаг. Энэ залуу 2010 онд МУИС-ийн хуулийн
анги төгсч, тус банкны хуулийн хэлтэст ажиллаж байсан гэдгээс харвал хуримтлуулсан
туршлага тийм ч арвин бус. Энэ бол олон нийтийн анхаарлыг татаж буй эхний асуулт.

2016 оны Монгол Улсын “Үндэсний
шилдэг бүтээн байгуулалтын дээд шагнал “Төрийн гэрэгэ”-г хүртсэн Сэлэнгэ аймгийн
Хүдэр суманд орших Төмөртэйн ордоос Хандгайт өртөө хүртэлх 33.4 км төмөр замыг энэ
оны дөрөвдүгээр сарын 3-ны өдөр нээж, анхны тээвэрлэлтээ хийж байсныг уншигч та
санаж байгаа байх. Мөн оны хоёрдугаар сарын 1-ний өдрийн Засгийн газрын тогтоолоор
тус төмөр замыг ачиж, буулгах терминалын хамт “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн эзэмшилд
шилжүүлэхээр шийдвэрлэснээр “Эрдэнэт” үйлдвэрийг худалдаж авах мөнгөний эхний хэсэг
боссон бололтой. Дархан-Сэлэнгийн бүс нутагт Уул уурхай, металлургийн цогцолбор
байгуулах төслийг хэрэгжүүлэхээр Засгийн газрын 2014 оны 69 дүгээр тогтоолын дагуу
“Кью Эс Си” ХХК нь Эдийн засгийн хөгжлийн яамтай Концессын гэрээ байгуулж, тээврийн
асуудлыг шийдвэрлэх дэд төслийн хүрээнд Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрт баригдах шууд
ангижруулсан төмрийн үйлдвэрийн түүхий эдийг тээвэрлэх энэхүү төмөр замыг барьсан
байдаг. Төрөөс төмөр замын тээвэрт баримтлах бодлогын бичиг баримтад тусаагүй, Монголын
төмөр замын хөгжлийн зураглалд багтаагүй, ач холбогдол багатай энэхүү жижиг төмөр
замыг төрд 112 сая ам.доллараар худалдан авсан нь хэний захиалга, сонирхол, гүйцэтгэл
байсан бэ? гэдэг хоёр дахь асуудал зүй ёсоор урган гарч буй юм.

Хандгайт чиглэлийн 33.4 км
төмөр замыг хэн, ямар өртгөөр, хэрхэн босгосон бэ? гэдгийг хэн ч сонирхолгүй “Монголчууд
төмөр зам барьж чаддаг хүмүүс шүү”, “Энэ зууны хамгийн том бүтээн байгуулалт” гэх
мэтээр дөрвөн удаа нээлт хийж 2016 оны сонгуулийн том шоу болсон энэ ажлын ард том
нууц байжээ. Энэхүү төмөр замыг барьж байгуулах үүргийг Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийг
менежмэнтийн хувьчлалаар хүлээн авсан нэгэн банкны дэмжлэгтэй “Кью Эс Си” ХХК авсан
байдаг. Энэ шийдвэр одоогийн “Эрдэнэт” үйлдвэрийн шуугиантай шууд холбогдож эхэллээ.
Тус төмөр замын ул шорооны ажлыг улс төрийн нэгэн эрх мэдэлтний дүүгийн компани
гүйцэтгэж Хятадын хамгийн хямд бетон дэр ашиглаж, дээд суурь бүтцийг Монгол-Оросын
хувь нийлүүлсэн нийгэмлэг УБТЗ ердөө 1.4 тэрбум төгрөгөөр барьж ашиглалтад оруулсан
баримт байна.

Тухайн үед дээрх төмөр замыг
төрд худалдан авах, төрөөс төмөр замын тээвэрт баримтлах бодлогын бичиг баримтыг
өөрчлүүлж чадна гэж “ам гарсан” хүн бол Д.Ганбат гэнэ. “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн
гүйцэтгэх захирал асан, одоогийн Зам тээврийн хөгжлийн сайд Д.Ганбат нь хувийн компанийн
30 жилийн хугацаатай ашиглах, төрд ач холбогдол огт үгүй төмөр замыг 112 сая ам.доллараар
хүлээн авч улсын төсвөөс 80%-ийг нь олгуулжээ.

Төмөр замын салбарын наад
захын мэргэжлийн хүнээс асуухад энэхүү ажлын зардлын тооцоог гаргахаар аж. Доод
бүтэц буюу ойролцоогоор 1.5 сая куб метр газар шорооны ажлыг зах зээлийн жишгээр
нэгэн эдийн засагчтай хамт үнэлж үзсэнээ доор сийрүүлье .

1. Нэг куб метр газар шорооны
ажил 8.800 төгрөг гэвэл 13.6 тэрбум төг (6.8 сая ам. доллар)

2. Нийт 63.500 орчим бетон
дэр орно гэж тооцвол нэг бетон дэрний зардал 60 ам.доллар нийт 3.8 сая ам. доллар

3. Зам төмрийг Мардайн уурхайн
хаягдал төмрийн үнээр авсан. Тонн нь 500.000 төг байжээ. Нэг км замд 132 тонн зам
төмөр орсон гэхээр 2.3 тэрбум төгрөг (1.2 сая ам. доллар)

Дүгнэж үзвэл нийт 11.8 сая
ам.долларын зардал энэхүү төмөр замын бүтээн байгуулалтад зарцуулагджээ. Бусад зардал
дохиолол холбооны өртгийг нэмбэл энэ зам 12 сая ам.доллараас нэг их хол илүү үнийн
дүнгүй баригдсан байх юм.

Тэгвэл Д.Ганбат сайд яагаад
үүнийг 112 сая ам.долларт авав. “Кью Эс Си” ХХК-ийн толгой компани болох дээрх банк
үлдсэн 100 сая ам.доллараар “Эрдэнэт” үйлдвэрийг авсныг үгүйсгэх аргагүй гэдгийг
хэлж байна.

“Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн
гүйцэтгэх захирал асан одоогийн Зам тээврийн хөгжлийн сайд Д.Ганбат МАН-ын гишүүнчлэлтэй.
2016 оны УИХ-ын сонгуулийн дараа АН-ын угшилтай бүх хүмүүсийг төрийн удирдах албанаас
цомхотгож байхад Ё.Манлайбаяр, Б.Артур, Ж.Батболд нар сугарч үлдсэн байдаг аж. Тэд
Хандгайт чиглэлийн төмөр замыг төрд худалдан авах ажлыг зохион байгуулсан, хамтран
ажилласныхаа төлөөсөнд нам дамжсан улс төрийн бүлэглэлийн хамгаалалтад орсон бололтой
гэх мэдээлэл ч байна. Дээрх эрхмүүдийн албан тушаалдаа үлдэж буйгаас харахад 90
жилийн түүхтэй МАН-д төмөр замын боловсон хүчин байхгүй юу? гэдэг асуулт ч гарч
ирж байгаа аж. Мөн Б.Цогтгэрэл гэх мэргэжлийн бус хүн энэ салбарт дэд сайдаар зорин
ирсний учир шалтгаан юу байна вэ? гэх мэдээллүүд ч анхаарах сэдэв болж буй гэнэ.

Төмөр замыг цэргүүдээр бариулна
гэх “Түмэн цэрэг” хөтөлбөр боловсруулсан Б.Артур Зам тээврийн хөгжлийн яамны төмөр
зам, далайн тээврийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын даргаар үргэлжлэн ажиллахын
сацуу УБТЗ-ын ерөнхий хорооны гишүүнээр томилогдсон байна. Ё.Манлайбаяр сайдын зөвлөх
болж Зам тээврийн хөгжлийн яаманд эргэн иржээ. Энэ бүх томилгоо нь Зам тээврийн
хөгжлийн сайд Д.Ганбатын бодлогогүй шийдвэр огт биш нь тодорхой гэнэ.

УИХ-ын дэд дарга Ц.Нямдоржийн
хэлснээр “Эрдэнэт” үйлдвэр өнгөрсөн жил 284 тэрбум төгрөгийн татвар төлж байсан
бол энэ онд 20 тэрбум төгрөгийн татвар төлжээ. Ижил төрлийн үйл ажиллагаа явуулж
буй, адил хэмжээний олборлолт борлуулалт хийсэн “Оюу толгой” компани
244 тэрбум төгрөгийг татварт төлчихөөд байхад “Эрдэнэт” үйлдвэр 10 дахин
бага татвар төлсөн нь “Эрдэнэт”-ийн энэхүү нуусан татварын мөнгө, Хандгайт чиглэлийн
төмөр замыг төрд худалдсан үнийн дүнтэй нийлүүлж үнэ төлбөргүй хувьчлах луйвар хийсэн
байж болзошгүй гэдгийг хэлэх хүн байна. Энэ үйл явдлуудаас харвал Худалдаа хөгжлийн
банк, Улаанбаатар хотын банкны ТУЗ-ийн дарга Д.Эрдэнэбилэгийн эзэмшилд Дарханы төмөрлөгийн
үйлдвэр, Төмөртэйн орд, “Эрдэнэт” үйлдвэр, “Монголросцветмет” нэгтгэл зэрэг уул
уурхайн томоохон баялаг төвлөрчээ.

Өмнөх дугаартаа бид “Эх дагинын дуган буюу бидний хэлж заншсанаар МУГЖ Ж.Раднаабазарын нэрэмжит Циркийн сургуулийн байрны өнөө цаг хүртэлх үүх түүхийг товчхон тоймлон хүргэсэн билээ. Энэ Циркийн сургуулийн байр шатсанаар зөвхөн Монголын циркчдийн түүхэн замналыг өгүүлсэн архив устаад зогсохгүй, Монгол орон Манжийн дарлалаас ангижирч төр улсаа сэргээн мандуулсан 1911 оны түүхийн нэгэн гэрч “шатсанд” халаглаж буй юм.

Мөн Ардын хувьсгалын үед зэвсгийн агуулах болж, хэлмэгдүүлэлтийн он жилийг нуруун дээрээ тээж ирсэн байгууламж билээ. Ийм байгууламжийг хадгалж хамгаалж чадаагүйд энэ цагийнхны гол буруу нь оршиж буй юм. Учир нь бид өмнөх үеийнхээ үлдээснийг хойч үедээ үнэ цэнтэйгээр тэр чигээр нь өвлүүлж болох байлаа. Өчигдөрхөн энэ дуган өөрөө түүхийн хосгүй үнэт зүйл байв. Өнөөдөр балгас болон үлдэх үү гэдэгнь энэ цагийнхнаас хамаарч байна. Энэ дуганд гагнуур хийж байсан гагнуурчныг буруутгаад өнгөрөх бус гал гарах хүртэл түүхийн соёлдоо гамгүй хандсан төр засгийнхан ч үүнд буруутай. Тиймийн учир энэ талаар нэхэн сурвалжилж байгаа билээ. Түүхчдийн санал болгосноор түүхтэй холбоотой зарим нэг зүйлийг энд нэмж бичихээр шийдлээ.

ДАШЧОЙЛИНГИЙН ТҮҮХ

Зүүн хүрээ хийдээс үлдсэн эдгээр дөрвөн дуганы нэг болох Богд хааны хатан Дондогдуламд зориулан барьсан дуган болохыг уншигч та мэдэж буй. Бусад нь одоогийн энэ Дашчойлин хийд билээ. Ардчилсан хувьсгал өрнөхөд бурхан шашны төлөө гэсэн чин сэтгэлтэй лам нар нэгдэж гурван дуганаа сэргээж, Зүүн хүрээ Дашчойлин хийдийг үүсгэн байгуулжээ. Өмнө байсан хийдүүд өөр өөрийн гэсэн голлох сахиустай байсан ч, зүүн хүрээнд таван тохой Майдар бурхан залж байсан аж. Монгол дархчууд эрт дээр үеэсээ л бурхан ухаантай байсны бодит илрэлийг Зүүн хүрээ Дашчойлин хийдээс харж болно. Хийдийн дугануудын барилгад ганц ч хадаас ороогүй гэдэг. Бүх хэсгүүдийг хооронд нь оньсоор холбож хийжээ. Саяхан сэргээн засварлахдаа ч мөн одоогийн лам нар аль болох хадаас хэрэглэхгүйгээр зассан гэдэг. Мөн хийдийн дотор талын багануудын будгийг бат бөх байлгах үүднээс модон баганыг цуу ямбуугаар ороож, гадуур нь байтуу буюу үнс, адууны хомоолыг нийлүүлэн шатааж бэлтгэсэн зүйлээрээ шаваад буддаг гэнэ.

ЁНЗОН ХАМБЫГ БАРИВЧИЛЖ, ЦААЗААР АВЧЭЭ

Ёнзон хамба буюу Жавзундамба богдын багш Цэдэн овогтой Лувсанхаймчигийн номын өргөө одоогийн Зүүн хүрээ Дашчойлон хийдийн номын сан байрлаж буй дуган юм байна. Ёнзон хамбыг Түвдийн Дашлхүмбэ хийдэд шавилан сууж байхад нь Монгол Улсын тавдугаар онд Банчин богд “Халх Монголд очиж Жавзундамба богдод багшлахаар явсугай” хэмээн тушаажээ. Үүний дагуу хүрээнд ирж, VIII богдод ном заасаар найман жил суугаад, нутагтаа Банчин богдын дэргэд очжээ. Гэтэл Богд Жавзундамба хутагтаас “Ёнзон хамба Лувсанхаймчигийн биеийг нааш заавал ирүүлсүгэй” хэмээн хүссэн захидлыг Банчин богдод илгээсэн хүсэлтийг нь ёсоор болгож Ёнзон хамбыг дахинирүүлжээ. Түүнээс хойш удалгүй Ёнзон хамба Лувсанхаймчиг “Хувьсгалын эсэргүү лам нарын Гандангийн төв” хэмээх зохиомол хэрэгт шийтгэгдэн 1937 оны есдүгээр сарын 6-нд одоогийн Зүүн хүрээ Дашчойлин хийд дэх номын өргөөнөөсөө баривчлагдаж, цаазаар авахуулсан аж.

“АСА” ЦИРК ХУВЬЧЛАГДАХАД ХУУЧИН ЦИРКИЙН СУРГУУЛИЙГ ДАГУУЛЖ ӨГӨХӨӨ ШАХАВ

“АСА” цирк хувьчлагдсан учраас циркийнхэн эндээ ирж бэлтгэл сургуулилт хийх болсон. Албан ёсоор хувьчлаагүй атал нэр бүхий эрхэм энэ байрыг циркийн хамтлагуудад түрээслэж мөнгийг нь авч байжээ. Дуганы дэргэдэх орон сууцны оршин суугчид “Газрыг нь сүйтгэнэ гэдэг энд л болж байна. Хэд хэдэн компани, хувь хүмүүс энэ жижигхэн газрыг ухаж сэндийлээд дууслаа. Хог, шороо, цемент, ус шалбааг, ертөнцийн бохир болгоны дунд бид амьдрахчаан болж байна гэж гомдол гаргаж байсан удаатай.

Барилга барих гэж нүх ухаж байгаа, хэдэн давхар байшин буулгаад газартай тэгшилж байгаа компаниудын зарим нь газрын зөвшөөрөлгүй, барилгын иж бүрдэл зураг төсөлгүй, бүр болиод ах дүү хэдэн хүн хөрөнгөө булаалдан муудалцаад орон байраа буулгаад хаячихсан, газраа зарах юм гэнэ лээ гэсэн яриагарч байсан. Гэвч барилга байгууламж аль хэдийн баригдаад дууссан билээ. Тэр үеэс газар доорх шугам сүлжээг дайрсан, таслан, ил гаргаад овоолчихсон байдаг байв. Төв замаас хуучин цирк рүү тавьсан боломжийн засмал зам байсан ч эвдэлж сүйтгээд кран зоочихсон, шавар цемент овоолчихсон байдаг байсан тулхийдийнхэн болон оршин суугчид гомдол гаргаж байсан удаатай. Циркийн энэ байрыг сумогийн их аварга Д.Дагвадоржид шинэ циркийн дайвар болгоод өгчихсөн гэх яриа ч гарч байлаа. Тал талаасаа сэглэгдээд баар цэнгээний газар, дэлгүүр хоршоо болсон. Хожим нь Их аваргахуучин циркийг нурааж сүрлэг байшин барих гэсэн мэдээлэл багагүй хөвөрсөн түүхтэй. Энэ үед Дашчойлин хийдийн удирдлагууд ”Бид олон удаа Эх дагинын дуганыг авахаар асуудлыг холбогдох газруудад тавьж байна. Тодорхой арга хэмжээ авч өгөхгүй байна” Энэ чинь улсын хамгаалалтад байх ёстой, түүх, соёлын ховор дурсгалт газар шүү дээ. Засгийн газрын шийдвэргүйгээр хэн ч эзэмших, худалдах, устгах эрхгүй газар гэдэг асуудлыг холбогдох газруудад тавьснаар ССАЖЯ-ны Соёлын газрын үл хөдлөх хөрөнгөд шилжиж очжээ.

ХАМГААЛАЛТЫН БҮСИЙГ НЬ 1.7 ГА БАЙХААР ТОГТООЖЭЭ

Улсын циркийг 2007 онд хувьчилсан ч Циркийн сургуулийн байр маргаантай байснаар ийнхүү яамны өмч болгосон байна. Энэ хооронд ньойр хавийнх нь газрыг зарах нь зараад сэндийлэх нь сэндийлж амжсан байна. Мөн байранд нь Нийслэлийн Соёлын газрын даргаар сонгогдож байсан хүмүүсийн ах дүү хамаатан садан дэлгүүр, баарны зориулалтаар ашиглаж, зарим газруудыг тоносон түүх байдаг гэнэ.

Уг нь Дондогдулам хатны гэр хэлбэрт модон дуганы уг барилга нь Засгийн газрын 2001 оны “Хамгаалалтын бүс тогтоох тухай” 96 дугаар тогтоолоор гэр хэлбэрт модон дуганууд буюу Дашчойлин хийдийн хамгаалалтын бүсийг 1.7 га байхаар тогтоож байжээ.

УЧИРТАЙ ШАЛГАЛТ МАРГААНЫ ЭХ ҮҮСВЭР

2012онд Мэргэжлийн хяналтын Барилгын техникийн хяналтын хэлтэс болон Газрын харилцааны хяналтын улсын байцаагч нар Циркийн сургуулийн барилгад шалгалт хийжээ. Тэд “Хуучин цирк”-ийн барилгуудын хийц бүтээц, инженерийн шугам сүлжээний төлөв байдал нь газар хөдлөлтөөс хамгаалах техникийн шийдэлгүй барьжээ. Үндсэн даацын бүтээцүүд нь гажиж, цаашид тогтвортой ажиллах нөхцөл алдагдсан байна. Олон жилийн ашиглалтын явцад моралийн элэгдэлд орсон. Доторх цэвэр, бохир ус, цахилгааны шугам сүлжээ хэвийн найдвартай ажиллах боломжгүй. Тиймээс цаашид засвар шинэчлэл хийхгүйгээр ашиглах нь Барилгын тухай хуулийн есдүгээр зүйлийн 9.1.1-д заасан “Хүн ажиллаж, амьдрах таатай нөхцөл бүрдүүлсэн, түүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй, аюулгүй байдлыг хангасан байх” гэснийг ноцтой зөрчиж байна” хэмээн дүгнэжээ. Нэг үгээр хэлбэл уг барилгыг сэргээн засварлах боломжгүй гэж дүгнэсэн байна. Гэтэл Циркийн сургуулийнхан байрыг минь авах гэлээ хэмээн Дашчойлин хийдийнхнийг хардаж. Сэргээн засварлахад циркийн тоглолт, сургуулилт хийхэд гэр хэлбэрт дуганы өндөр хүрэлцэхгүй байгааг харгалзан үзэж манежийн хэсгийн шалны түвшинг доош нь зохих хэмжээгээр ухаж болно дүгнэлт гарсан хэмээжээ. Харин Дашчойлин хийдийнхэн “Эх дагинын аймагт багтах гэр дуган. Үүнийг авч Зүүн хүрээнд нэгтгэж түүхийн дурсгалт байдлаар нь Дашчойлин хийд авах ёстой гэдэг асуудлыг тавьсан байна. Сэргээн засварлах ёстой, газрыг доош нь ухаж болно гэх маргаан гарах үед харин салбарын яамныхан түүх соёлын ховор газрыг сэргээн засварлахад 2013, 2014 онд нийтдээ хоёр тэрбум 700 сая төгрөг зарцуулна хэмжээн төсөвтөө суулгажээ.

Г.ЯЛГУУН

-ХЭН НЭГЭН УЛС ЭХ ОРНЫ ЭРХ АШГИЙГ ЧИНЬ УЛАНДАА ГИШГЭЭД БАЙХАД ЯАГААД ТҮҮНИЙГЭЭ ХАМГААЛАХГҮЙ БАЙГАА ЮМ БЭ-

Бүгд найрамдах намын дарга Б.Жаргалсайхантай ярилцлаа.

–Өнгөрсөн лхагва гаригт “Eagle” телевизийн сэтгүүлчтэй таны маргалд­сан бичлэг цахим ертөнцөөр дуу­лиан тарив. Чухам юунаас болоод тийм үйл явдал болчихов оо?

-Авто замын түгжрэл ихтэй байсан учраас машинтай явахад хэцүү юм. Дээрээс нь хотын төвд машин парклах талбай байхгүй байна. Энэ мэт олон шалтгаанаас болоод хоцорч орсон нь үнэн. Болзсон цагаасаа хоцорлоо гээд санаа зовж, авто замын голд машинаа зогсоогоод гүйж орсон. Гэтэл биднийг тус телевизийн үүдэнд угтаж авсан бүсгүй хашгирч загнасан. Ярилцлага өгөх студирүү дагуулж явах замдаа чангаар хашгираад байхаар нь ”Одоо боль, битгий хашгирч загнаад бай. Тэглээ гээд юу өөрчлөгдөх юм. Санаатай ярилцлага өгөх цагаасаа хоцорсон биш. Үнэхээр хожимдоод хэцүү байдалд хүргэчихсэн бол ярилцлага өгөхөө больё” гэсэн. Нөгөө бүсгүй студийн үүдэнд ирээд “ор” гэсэн. Нэг сэтгүүлч залуу тэнд байсан юм. Тэр залуубас л уурлаж ундууцсан.” Нэгэнт хоцорчихсон юм чинь яах вэ. Цагийг нь хойшлуулъя” гэж хэлтэл “Ер нь чамаас заавал ярилцлага авах албатай юу. Боль, яв та нар. Явахгүй юу” гэсэн. Чи яагаад ингээд байгаа юм гэтэл их муухай ааш авир гаргасан. Түүнийх нь хариуд би түлхсэн. Болсон явдал бол ердөө л энэ.

–Та сэтгүүлчийг цохисон юм биш үү?

-Цохиогүй, түлхсэн.Тэр бич­лэгийг нь цахим ертөнцөд тавьсан байсан шүү дээ. Би сэтгүүлчийн нүүр рүү нь түлхсэн. Тухайн үед хоцорсон учраас яарч тэвдсэн стресстэй байсан. Сэтгүүлчийн бас эфирийнх нь цаг тулаад бухимдсан л биз. Тэглээ гээд бөөн уур уцаартай зочноо угтах биш, тайван асуудалд хандаад хоорондоо яриад шийдчих л асуудал шүү дээ. Иймэрхүү сайндаж муудалцах зүйл амьдралд өчнөөн л байдаг.

Энэ бол тийм чухал ярианы сэдэв болгоод байх асуудал биш. Ах хүндүү хүнээ түлхчихээ л биз. Дараа нь тэр сэтгүүлч залуугаас би уучлал гуйсан. Машины түгжрэлээс болж хоцорч түүндээ стресстэй байлаа.Та нар ч гэсэн уурлаж зохисгүй авирлахаа боль. Энэ бол гол асуудал биш гэж хэлсэн. Бид болсон зүйлийн талаар ярилцаад цай, ус уугаад учраа олсон. Тэгээд тус телевизэд ярилцлага өгсөн.

–Тэр бичлэгт сэтгүүлч суудлаасаа босч явааднэг үг хэлсэн бололтой ам нь хөдөлж харагдсан дуу нь сонсогдоогүй. Тэр үед та босож ирээд түлхсэн байх. Сэтгүүлч юу гэж хэлсэн юм бэ?

-Намайг их муухайгаар хэлсэн л дээ. Би тэр сэтгүүлчид гомдоогүй. Бид дараа нь гарбарилцаад сайхан ойлголцсон. Хамтарч ажиллаад явъя гэсэн. 20 гаруй жил би “Eagle” телевизийг дэмжиж ажилласан хүн. Дуудах болгонд нь очоод ярилцлага өгч байсан.Тэглээ гээд би тус телевизээс шагнал, хөлс мөнгө авч байгаагүй. Тус телевизийн ажилтан биш. Нэгэнтээ намайг дуудаж аваачиж байгаа бол загнаж аваачих ёсгүй, урих ёстой. Энэ болёс зүй шүү дээ. Би ямар хийх юмаа олж ядаад, байх газаргүй дээд очсон хүн биш. Надад аж ахуйн болон улс төрийн ажил их байна. Тийм учраас тэр ажлуудаа зохицуулаад аминдаа очиж байгаа ухаантай юм. Тэр нэвтрүүлэгч залууг элдвээр хэлээд бусдын амны бай болгох сонирхол үнэндээ алга. Тэр залуу уцаарлаад янз бүр болсон байж болно. Түүний гараас нь тэгсэн ингэсэн гээд матаад янз бүрийн хэл амтатлах хэрэггүй. Би цагтаа түүн шиг залуу явсан. Гэвч одооны залуучууд ууртай, ааштай, хүний үг даахаа больсон байна. Бид чинь хүүхэд байхдаа ахмад хүнээс ухаан алдталаа айдаг байсан шүү дээ. Хажууд нь архи тамхи хэрэглэх нь битгий хэл зөрж өнгөрөхдөө хүртэл биеэ зөв авч явахыг хичээдэг байлаа. Одооны залуусын хошуун дээрх сүү нь ч хатаагүй мөртлөө баар хэсээд архи уугаад л явж байна. Бидэнд тийм хүмүүжил байгаагүй. Ахмадуудыг хүндэлдэг хайрладаг, эмээдэг. Буруу үйлдэл хийхээсээ ичдэг байлаа шүү дээ. Одоо бол ийм зүйл байхаа больсон байна лээ. Буруу зүйл хийчээд ээждээ зодуулдаг байлаа. Алгадуулдаг, суран тэлээгээр ороолгуулдаг байсан. Одоо бодоод байхад тэр үе ямар сайхан байсан юм бэ. Ээж минь байсан бол дахиад нэг алгадуулах юмсан гэж бодож байна шүү дээ. Ер нь залуучуудад хэлэхэд эмэгтэй хүнийг хүндэлж хайрлаж байх хэрэгтэй. Эрэгтэй хүнийг хүндэлж байх хэрэгтэй. Аав ахтай минь адилхан шүү гээд ах захтай байх ёстой. Амьдрал тийм шүү дээ. Энэ залуус хэдэн жилийн дараа ах аав болоод явна. Энэ бол хүний ёс зүйтэй л холбоотой асуудал юм даа.

–Сошиал ертөнцөд тэр бичлэг яагаад гарчихав. Уг нь тэр сэтгүүлчтэй та учраа олсон юм байна шүү дээ. Уучлал гуйгаад тэгтэл яагаад олон нийтэд цацагдав?

-Сошиал ертөнцөд УИХ-ын гишүүн М. Зоригт анх энэ бичлэгийг цацсан юм билээ.

–Яагаад УИХ-ын гишүүн М.Зоригт цахим ертөнцөд цацсан гэж. Шалтгаан нь юу юм бол?

-Энэ хүн тус телевизийн хөрөнгө оруулагчдын нэг. Нөгөө “Голомт” банкны М.Зоригт шүү дээ. Сүхбаатар аймгаас нэр дэвшсэн. МАН-ын дарга байсан Сү.Батболдын аав нь Сүхбаатар аймгийнх. Тэд нэг нутгийнх. Би Сү.Батболдыг ярилцлага өгөх болгондоо шүүмжилж зэмлээд байгаа учир М.Зоригт өмөөрч миний нэр хүндийг гутаах гэж цахим ертөнцөд тэр бичлэгийг тавьж байгаа юм. Би тийм зүйлээс айдаг хүн мөн үү. Намайг яах вэ дээнэг удаа шоронд хийж айлгана биз. Чаддаг юм бол ирээд алчихгүй юу, тийм л мундаг юм бол. Үнэн юм үнэнээрээ л дуусдаг юм. Гурван сая ард түмэн дотор нэг иргэн нь болж төрчихөөд олонхийн төлөө амьдарч сур. Шинэ зуунд чинь олонхийнхоо төлөө амьдардаг нийгэм улс төрийн тогтолцоо дэлхий даяар ноёрхож байна. Түүнээс нэг хүнийг биширч шүтэж байдаг эрэн зуун дууссан байна. Одоо олонхиороо асуудлыг шийдээд цөөнхөө хүндэлье гэдэг зарчим ноёрхож байна.

–Тэр бичлэгийг сошиал ертөнцөд тавьсан нь таны нэр хүндэд халдлаа гэж үзэж байгаа хэрэг үү?

-Энэ М.Зоригт гэдэг нөхөр санаатайгаар миний нэр хүндэд халдаж тэр бичлэгийг цацаж байгаа юм. Түүнээс аль хүн муудалцаж сайдахыг хэлдэг юм. Энэ чинь амьдрал. Үүнгүйгээр яаж амьдрах гээд байгаа юм. Тэгж байж ах дүү болдог. Алдаж онож сайн сайхан явдаг. Миний нэр хүндэд халдаж байгаа тэр хүнийцарай нь энэ.

–МАН-ын дарга асан Сү.Батболдыг зэмлэж шүүмжлэх шалтгаан танд байсан юм уу?

-Сү.Батболд “Чингэс” зочид буудлыг үнэгүй авсан. Тэр “Чингэс” зочид буудал ард түмний өмч байсан шүү дээ. Дараа нь тэр “Ухаа худаг”-ийг үнэгүй аваа биз дээ. Одоо болио. Ард түмэнд тэр Таван толгойг үлдээ гэж хэлсэн юм. Тэр үгэнд эгдүүцээд байгаа байхгүй юу. Гол санаа нь энэ. Тэгээд миний нэр хүндэд халдаж, бичлэг тавьсан байдаг. Түүнээс тэр сэтгүүлч залуу бид хоёр зодолдсон биш. Тэр бичлэгийг сүр болгох хэрэггүй л дээ.

–Та сэтгүүлч нарт дургүйцэж, эгдүүцдэггүй юм байгаа биз дээ?

-Сэтгүүлч нарт би эгдүүцдэг хүн биш ээ. Тэд ажлаа хийж яваа хүмүүс. Цаг хугацаанд баригдаад аль аль нь стресстэй байсан хэрэг. Түүнээс сэтгүүлч нарт дургүй учраас ийм зүйл болсон юм биш шүү дээ. Тэрүүхэн юмыг сүр болгож М.Зоригт гэж нөхөр миний нэр хүндэд халдах зэвсэг болгосонд хамаг асуудал байгаа юм. “Энэ муухай хүн. Түүний үгэнд орж болохгүй шүү. Таван толгойг Сү.Батболд авч идэх ёстой юм” гэж хэлж байгаа юм байх даа.

–Бичлэг тавигдахдаа ямар нэгэн монтаж эсвэл сэтгүүлчийн хэлсэн үгийг хассан зүйлс анзаарагдсан уу. Тухайн үед болсон явдлыг танаас өөр хүн тэгсэн тэгээгүй гэж хэлж чадахгүй байх?

-Дууг нь аваачаад хаагаад хасаад тавьчихсан байна лээ. Болсон явдал сүртэй ч зүйл биш. Ажил хөдөлмөрөөс үүдсэн маргааныг яагаад улс орон даяар дамнасан хэрүүл маргаан болгож байгаа юм бэ. Ашиг нь юу юм. Тэр ашиг нь Таван толгойг хэдхэн гэр бүлард түмнээс хулгайлж идэх нь чухал байгаа юм.

–Та бүхний гол асуудал сошиал ертөнцөд тавигдсан тэр бичлэг мэдээж биш. Таван толгойн асуудал. Гэхдээ Таван толгойг яагаад хулгайлах гээд байна гэж хардаж буй хэрэг вэ?

-Бидний ярих гээд буй гол асуудал гэгээн цагаан өдөр эрдэнэсийн том баялгийг минь хэдхэн хүн хулгайлж аваад явах гээд байна. Нийгэм эдийн засгийн хямралын үеийг далимдуулж хэдхэн төгрөгөөр авах гэж байна. Энэ л чухал асуудал. Тухайлбал, хэн нэгний гэрт нэг хүн ороод “Танайд идэх юм алга. Талх өгье. Чи ээжийнхээ алтан ээмэг бөгжийг өгчих” гэвэл өгөх үү. Өгөхгүй биз дээ. Үүнтэй адил юм. Өнөөдөр улсэх оронд тулгараад байгаа Оюу толгой, Таван толгойн асуудал байна. Дээр ньЭдийн засгийн хямрал болж. Одоо энэ бүхнээ яах юм. Би намын даргын хувьд яаж дуугүй байгаад байх вэ. Яг энэ асуудлаар ард түмэндээ хандаж хэдэн үг хэлэх ёстой гэж боддог. Тийм ч учраастэр телевизээр ярьсан. “Оюу толгойн гэрээгээ хийхгүй бол бид баларна шүү, хямрал болж байна” гээд тухайн үед төр засгийг толгойлж байсан хүмүүс ярьж байсныг санаж байгаа байх. “Үүнийг би толгойгоороо хариуцна” гээд Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан С.Баяр тухайн үед хэлж байсан. Нэг том долларын зураг барьчихаад зургаа авахуулаад л явсан хүн. Тэгээд нөгөө Оюу толгойн гэрээг хийчихсэн чинь Оюу толгой нь зогсчихсон.

–Оюу толгойн гэрээ хуумгай болсон Таван толгойн гэрээ бас тийм байдалд хүрчих вий гэж болгоомжилж байгаа хэмээн ойлгож болох уу?

-Энэ гэрээг хийсэнд надад ямар нэгэн буруу байхгүй. Ардтүмэнд буруу байхгүй. Тухайн үеийн төр засгийг удирдаж байсан хүмүүсийн л буруу шүү дээ. Хэдэн дарга нарын хийж байгаа ажил. Гэрээг шударга авлигагүй, хөрөнгө оруулагчийн болон Монгол Улсынхаа эрх ашгийг бодолцон хийж болно. Дэлхий дээр зөндөө сайхан төслүүд хэрэгжиж байна. Манай улсад яагаад ийм төслүүд амжилт олохгүй байна вэ. Хамгийн гол нь манай дарга нар гадаадынхныг дарамталж авлига авах гээд байна. Тийм учраас энэ гэрээ хэлэлцээр чинь явахгүй байна.

–Оюутолгойгоос авлига аваад хийсэн гэж хэлж байна уу?

-Авлига аваад гэрээ хэлэлцээр хийчихсэн. Монгол Улсад ашиг байхгүй, зөвхөн үүрэг авсан гэрээ хийчихсэн. Түүгээр нь явах гэхээр татвар, түрээсч авсан юм байхгүй, бүх юм дуусчих гээд байдаг. Одоо тэр гэрээ нь гацчихсан. Таван толгойг асар их өртэй, Каяманы арал цаашаагаа Люксембург, Хонконг гээд дандаа гадаадад бүртгэлтэй компаниар дамжуулж аваад Монголын талд зөвхөн үүрэг хүлээлгээд гадаадынхандболохоор ашиг орлогыг нь хуваарилах гээд буй дүр төрх анзаарагдаж байх жишээтэй. Монголчууд бид чинь тийм тэнэг хүмүүс биш. Энэ улс чинь эзэнтэй, иргэнтэй, төртэй хуультай. Тэр хуулийг, төрийг үл тоож байна. Төр гэдэг хэн юм. Ард түмэнд үүрэг амлалт өгч гарч ирсэн улс төрчид. Амлалт үүргээрээ МАН түрүүчийн сонгуулиар юу гэж хэлж байсан билээ. “Таван толгойн 51 хувийг ард түмэндээ өгнө” гэж амлан гарч ирээ биз дээ. Ард түмэндээ ашиг ноогдол өгөөд улс орноо хөгжүүлнэ гэж байсан. Одоо тэгээд таг чиг байна. Яагаад намын дарга нар мэдэгдэл хийхгүй байна вэ. Дуугүй байна гэдэг чинь энэ хуудуутай булхайг дэмжиж байна гэсэн үг. Эсвэл тэд өөрсдөө хувь эзэмшсэн, оролцсон өөрийнхөө эрх ашгийг аваачаад шургуулчихсан байгаа. Тэгэхээр ард түмэн төрийн албан тушаал хашиж байгаа хүмүүсийн хэн нь хэнбэ гэдгийг ялгажсалгах цаг болсон.

–Таныхаар бол энэ гэрээг сайн хийчих хүн энэ төрд алга уу?

-Хаа очиж нэг хүн байна. Тэр хүн бол УИХ-ын дарга З.Энхболд.

Энэ хүн 51 хувийг нь төрийн мэдэлд үлдээж Таван толгойг хоёр дахь Эрдэнэт болгох ёстой гэж хэлж байна. Үүнд нь би талархаж байгаа. Ганц хүн ч гэсэн ингэж хэлж байгаа нь сайхан хэрэг. Энэ асуудалд байр сууриа илэрхийлэх ёстой Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж харин яагаад дуугүй байна вэ. Ард түмнийхээ талд Таван толгойг шийдэх юм уу. Арван гэр бүлд Таван толгойг өгөх юм уу. Ийм л асуудал байна.

–Арван гэр бүл л гээд ярилаа. Ямар учиртай хүмүүс вэ?

-Таван толгой гарав гаруй гэр бүлд өгөхгүй бол Монгол Улсын эдийн засаг хямралд орлоо шүү гээд байх юм. Энэ талаар сайт хэвлэл мэдээллээр ойрын өдрүүдэд эрчимтэй явж байна. Гэтэл Монгол Улсын эдийн засаг аль хэдийнэ хямарчихсан. Хямарчихсан байхад өргөс авч байгаа юм шигтэр арав гаруй гэр бүл хямралыг сугалаад авна гэвэл худлаа. Тэр гэр бүлүүд үүнийг далимдуулж өөрсдийнхөө тавьсан асар их өр зээлээ нөхөн төлж үлдсэнийг нь идэх гээд явж байна. Тэр гэр бүлийг Монгол Улс даяараа л мэдэж байна. П.Очирбат гуай, О.Содбилэг, Г.Батхүү, УИХ-ын гишүүн Энх-Амгалан гээд 20 орчим хүн байна лээ.

–Таван толгойн таны байр суурь юу юм бэ?

-Таван толгой бол ерөөсөө Монгол Улсын хоёр дахь Эрдэнэт. Монгол Улс хувийн хэвшилтэйгээ нийлээд 21 миллиард ам.долларын өрөнд орчихоод байна. Үгүйдээ гэхэд тэр Таван толгойгоос тэр мөнгөө авч өрөө дардаг юм байгаа биз дээ. Тэгэхгүй юм бол юугаар өрөө дарах гээд байгаа юм бэ. Энэ арван гэр бүлд өгчих юм бол юу болох юм. Улсын өр 6.5, аж ахуйн нэгжүүдийн өр 14.5 миллиард байна. Тэгэхээр бид өнөөдөр юугаарэнэ өрийг дарах юм. Энэ бол нэг дэх асуудал. Хоёр дахь асуудал Таван толгойгоороо сайн бизнес наймаа хийх хэрэгтэй. Иргэдээ өмч хөрөнгөтэй болгох хэрэгтэй. Сү. Батболд, “Петровис” компанийн захирал Ж.Оюунгэрэл нарт эмнэлэг сургууль барьж өгөх асуудал бол энэ биш юм. Монголын ард түмэнд барьж өгөх хэрэгтэй байна. Эд нар чадахгүй бол дараачийн Засгийн газарэнэ ажлыг хийнэ. Улс эх орныхоо төлөө, ард түмнийхээ төлөө Таван толгойн асуудлыг зөв шийдэж хөрөнгө болгох хэрэгтэй. Үүнийг хийж чадах хүнээр ньхийлгэх хэрэгтэй. Миний ойлгож байгаагаар М.Энхсайхан хийж чадахгүй юм шиг байна. М.Энхсайхан саяхан л “Таван толгойн 51 хувийг нь ард түмэндээ авч өгнө шударга ёс тогтооно” гээд хашгирч байсан. С.Удвал гэж нэг эмэгтэй бас лхашгираад байсан. Тэдхаачсан бэ. Яагаад өмнө нь ярьж байсан зүйлээсээ эсрэг юм яриад яваад байна. Мэдээлэл гэдэг бол дөрөв дэх засаглал. Хэвлэл мэдээллийнхэн УИХ-ын 76 гишүүний байр суурийг яагаад олон нийтэд хүргэхгүй байна вэ.

–Тэдэнтэй ярилцлаа гээд асуудал шийдэгдэх үү?

-Хэрэв тэдэнтэй ярилцлага хийвэл тэдний ямар байр суурьтай, хэн нь хэн бэ гэдгийг ядаж ялгаж болно. Хэн үнэхээр ард түмэн эх орныхоо төлөө байна гэдгийг харах нь чухал. Удахгүй сонгууль болох гэж байна. АН бас 51 хувийг нь ард түмэнд өгнө гэж амласан. Одоо тэгсэн таг чиг. Иргэдийн хяналт сул болохоор “Энержиресурст” Таван толгойг өгөх гээд байна. Хувьцаа эзэмшигч нь Ж.Оюунгэрэл С.Баяр, Г.Батхүү, Сү.Батболд нар. Нөгөө арав гаруй гэр бүл. Сү.Батболд хувьцаа эзэмшдэггүй гэж хэлдэг. Гэвч хэн хэн хувьцаа эзэмшдэг нь тодорхой болчихсон шүү дээ. Ард түмэн үүнийг мэддэг болсон. Надтай адил санаа бололтой олон хүн байгаа. Өөрсдийнхөө төлөө гар хумхиад суух хэрэггүй тэмцэх л хэрэгтэй.

–Тантай адил санаа бодолтой олон хүн байгаа юм бол яагаад ил гарч ирээд энэ тухай ярихгүй байна вэ?

-Тэд Жагаа их зөв ярьж байна шүү гээд намайг дэмжээд гэртээ хэвтчихээд интернэтээ ухаад сууж байна. Гарч ирээд үгээ хэлээчгэхээр “Хувийнхаа ажлыг хөөцөлдөөд завгүй байна” гэдэг. Тэд залхуураад байна, энэ чинь буруу шүү дээ. Би л ганцаараа яриад байдаг. Би тэр Таван толгойг авах гээд байгаа юм биш. Ард түмэнд авч өгөхийн тулд яриад байна. Энгийнээр хэлэх юм бол та сая төгрөгтэй байж түүнийгээ арван төгрөгөөр солих уу. Ямар чхүн сая төгрөгийгнь л авна шүү дээ. Таван толгой ийм лбайдалд очоод байна. Ард түмэн өөрсдийнхөө эсрэг тэмцэх ёстой. Бүгд гарч гудамжинд зогсох хэрэгтэй. Манайхан ардчилал гэдгийг огт ухамсарлаагүй байна. Ардчилалд эрх гэж бий ч үүрэг гэж бас байгаа. Гэтэл эрхээ яриад байдаг атлаа үүргээмэдэхгүй байна. Хэн нэгэн улс эх орны эрх ашгийг чинь уландаа гишгээд байхад яагаад түүнийгээ хамгаалахгүй байгаа юм бэ. Нийтээрээ бид хамгаалах ёстой. Хувалз шиг хүмүүс төрд шигдчихээд байна. Сонгож болохгүй 100 улс төрчийн жагсаалтыг манай нам удахгүй гаргана. Тэд биднийг хуурч дөрвөн жил сонгочихоод гарсан хойноо хамаг юм цөлөмдөг. Ард түмнээ доромжилж, ард түмнийхээ эрх ашгийг уландаа гишгэлдэг. Тэгэхээр бид үүргээ муу биелүүлээд байгаа юм. Эх орныхоо төлөө ирээдүй хойч үеийнхээ сайн сайхан амьдралын төлөө бид өөрсдөө энэ цаг үед тэмцэж байж эх орноо хөгжүүлж, байгалийн баялгаа хамгаалж чадна.

Г.ЯЛГУУН

Хууль зүйн сайдаар оны өмнө томилогдсон Д.Дорлигжавын хуучин албанд хэн очих нь одоогоор тодорхойгүй байгаа. Гэвч олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр арав орчим хүний нэр Улсын ерөнхий прокурорт яригдаж буй гэх мэдээлэл цацагдаж байна. Эдгээр мэдээллээс харвал Улсын Ерөнхий прокурор болох магадлалтай хүмүүст Улсын ерөнхий прокурорын үүрэг гүйцэтгэгчээр ажиллаж буй Улсын ерөнхий прокурорын орлогч прокурор Г.Эрдэнэбат, Ерөнхийлөгчийн хуулийн бодлогын зөвлөх Ч.Өнөрбаяр, Нийслэлийн прокурор Б.Бат-Орших, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга П.Цагаан, Сингапурт суух Элчин сайдын албанаас чөлөөлөгдөн Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөхөөр ажиллаж буй Б.Дэлгэрмаа, ШШГЕГ-ын дарга, бригадын генерал Б.Билэгт, Авлигатай тэмцэх газрын дарга Н.Ганболд нарын нэр явж байна. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын эх сурвалжийн мэдээлснээр Улсын ерөнхий прокурор болох магадлалтай нь Г.Эрдэнэбат, Б.Бат-Орших, П.Цагаан, Н.Ганболд, Ч.Өнөрбаяр нарын нэр хүчтэй явж байна. Гэвч Ерөнхийлөгч хэнийг энэ албанд тэнцэх эсэхийг дэмжиж нэрийг нь УИХ-д оруулах нь тодорхойгүй гэдгийг хэлж буй юм.

Хуулиараа бол Улсын ерөнхий прокурорыг УИХ-тай зөвшилцсөний үндсэн дээр Ерөнхийлөгч зургаан жилийн хугацаатайгаар томилдог. Ингэхдээ 35 нас хүрсэн, хуульч мэргэжлээр арваас доошгүй жил ажилласан Монгол Улсын иргэнийг санал болгоно гэж заасан байдаг. Үүнээс өөр нарийн шалгуур байхгүй гэнэ. Дээрх шалгуурыг дийлэнх нь хангахаар байгаа юм. Монголын Хуульчдын холбоо шалгалт авч, гишүүнээр бүртгэж, прокурор, шүүгч, өмгөөлөгч, тэдгээрийн туслах, хуулийн сургуулийн багш нарыг энэхүү категорт хамруулаад байгаа нь нэр дэвшигч нарт ихээхэн боломж олгож буй юм. Арван жилээс доошгүй жил ажилласан гэх шалгуурыг Г.Эрдэнэбат, Б.Бат-Орших нар давах боломжтой харагдаж буй гэж байгаа ч нэр нь яригдаж байгаа хүн бүрт энэ боломж бий. Иймд тэдний хэн нэг нь нэр дуулдаж буй хүмүүсээс Ерөнхий прокурор болох магадлал арай өндөр гэж яригдаж байв. Сар гаруйн өмнөөс явсан энэ прогноз одоо харин өөрчлөгджээ.

Прокурорын эх сурвалжаас авсан мэдээллээр Г.Эрдэнэбат Завханы гаралтай. Хууль зүйн сайд асан Х.Тэмүүжингийн найз ойрынх нь хүмүүсийн нэг гэх. Б.Бат-Орших Увс аймгийнх. Хууль зүйн сайд Д.Дорлигжавтай нэг нутгийнх. Нутгийн дүүгээ Хууль зүйн сайд зүтгүүлсэн ч нэг их дэмжигдэхгүй байгаа гэв. Тэгэхээр хуулийн салбараас, прокурор дундаасаа Улсын ерөнхий прокурор нэгэнт төрөхгүй болсон нь тодорхой болсон бололтой. Гэвч прокурорууд “Хэн ч ирсэн ажил явдаг жамаараа явна. Дотроосоо бус гаднаас томилогдох нь тодорхой” хэмээж байна.Хуулийн салбарынхны яриагаар бол өөрснөөс нь хүн сонгогдохгүй болсныг мэдэж буй бололтой юм. Зарим нэгэн хүний нэр дурдагдаж буй ч тэр бүхэн энэ албан тушаалд яригдаагүй. Тэдний хувийн тоглолт байх магадлалтай гэдгийг эх сурвалж хэлж байна.

Тэгэхээр П.Цагаан, Б.Дэлгэрмаа Ч.Өнөрбаяр нарын дунд сунгаа явах боломж бүрдсэн гэж хэлж болох ч Ч.Өнөрбаярын нас хүрэхгүй байгаа юм байна. Үлдсэн хоёр өрсөлдөгч Улсын ерөнхий прокурорт тунаж буй. Арваас доошгүй жил хуулийн байгууллагад ажилласан гэдгийг хэрхэн авч үзэхээс хамаарч Улсын ерөнхий прокурорын сунгаа явах нь. Учир нь УИХ-д сууж, сайдын алба хашиж байсан зэрэг нь хуулийн байгууллагад ажилласан жил гэж үзэх юм бол нэр дурдагдсан хүмүүсээс энэ шалгуурыг хангаагүй хүн бараг л гарахгүй юм байна.

Хамгийн магадлалтай хүнээр Б.Дэлгэрмаа тодорч байгаа сурагтай. Түүнийг Ерөнхийлөгч дуудаж уулзсан гэх албан бусмэдээлэл ч байгаа юм. Мөн хуулийн хүрээнийхэн “Б.Дэлгэрмаа болох юм биш үү” гэсэн таамагтайгаар ойрын өдрүүдэд сураг тавьж байгаа аж. Юутай ч Улсын ерөнхий прокурор хэн болох сунгаа олон таамаг эргэлзээ дунд далд өрнөж байгаа. Энэ сунгааны эзэн хэн байхыг Ерөнхийлөгчийн “дэлгэсэн хөзөр” удахгүй харуулах биз ээ.

Б.ДЭЛГЭРМАА

Тэрбээр 1982-1986 онд Улсын прокурорын газарт прокурор,1986-1989 МУИС-ийн Хууль зүйн тэнхимд багш,1989-1990 онд ШУА-ийн төр эрх зүйн хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтан,1990-1992 онд Улсын бага хуралд зөвлөх,1993-1996 онд Улстөрийн боловсролын академийн захирал 1996-2000 онд УИХ-ын гишүүн, 2004-2006 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайдын нийгмийн бодлогын зөвлөх, 2006-2012 онд “Либерти” дээд сургуулийн захирал, 2012-2014 онд Монгол Улсаас Сингапур улсад суух Онц бөгөөд бүрэн Эрхт Элчин сайдаар тус тус ажилласан.

П.ЦАГААН

1959 онд Баян-Өлгий аймгийн Булган сумын нутагт төрсөн. Тэрбээр 1979 онд хууль цаазын дунд сургуулийг, 1980 онд МУИС-ийн хуулийн ангид суралцаж байгаад 1985 онд ЗХУ (Одоогийн ОХУ)-ын Москвагийн Олон улсын харилцааны дээд сургуулийг Олон улсын эрхзүйч мэргэжлээр тус тус төгссөн. Тэрбээр 1996 оны 8 дугаар сарын 10-ны өдрөөс 1998 оны 4 дүгээр сарын 29-ний өдөр хүртэл Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Сангийн сайдаар ажилласан. БСШУ-ны сайдаар ажиллаж байсан. Одоо Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөхөөр ажиллаж байгаа.

Г.ЭРДЭНЭБАТ

Улсын ерөнхий прокурорын орлогчоор ажиллаж буй Г.Эрдэнэбат даргаа томилогдох хүртэл албыг нь түр хариуцаж байгаа. Тэрээр 1972 онд Улаанбаатар хотод төрсөн бөгөөд тухайн үеийн Цагдаагийн дээд, Батлан хамгаалахын их сургууль, ОХУ-ын Уралын хуулийн академийг төгссөн. 1994 оноос одоог хүртэл хуульчийн мэргэжлээр ажиллаж байгаа туршлагатай хуульч. Ажлын гараагаа хилийн цэргийн офицероос эхэлж, БХИС-д багш, Хилийн цэргийн удирдах газрын Захиргаа удирдлагын газарт хуулийн зөвлөх, 2000-2009 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуульд багш, 2009-2010 онд Ерөнхийлөгчийн хуулийн асуудал хариуцсан туслахаар ажилласан. Цаашлаад 2010 онд УЕПГ-ын Ял эдлүүлэх ажиллагаанд хяналт тавих хэлтсийн даргаар, 2013 оноос өнөөг хүртэл Ерөнхий прокурорын орлогчоор ажилласан.

Б.БАТ-ОРШИХ

Нийслэлийн прокурорын орлогч Б.Бат-Оршихын хувьд мөн л прокурорын байгууллагад ажиллаж ирсэн нэгэн. Увс аймгийн Зүүнговь суманд 1978 онд төрсөн. 1999 онд “Шихихутаг” хууль зүйн дээд сургуулийг төгсч хуульч мэргэжил эзэмшсэн. Удирдлагын академийг 2009 онд төгссөн. Ингээд М.Алтанхуягийг Улсын ерөнхий прокуророор ажиллаж байхад нь туслахаар ажилласан гэдэг. УЕПГ-ын Шүүхэд төлөөлөх хэлтсийн дарга, Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн прокурорын газарт прокуророор ажиллаж байсан гэнэ. Сүхбаатар дүүргийн Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтсийн дарга, хурандаа Б.Батсуурь түүний ах. Д.Дорлигжав Улсын ерөнхий прокурор болоод Б.Бат-Оршихыг Нийслэлийн прокуророор томилсон байдаг.

Прокурор хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах, ял эдлүүлэх ажиллагаанд хяналт тавьж, шүүх хуралдаанд төрийн нэрийн өмнөөс оролцоно гэж хуульд заасан. Нэг ёсондоо эрүүгийн хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих үндсэн үүрэгтэй. Шүүхийн шийдвэрт эсэргүүцэл бичих, хэргийг түдгэлзүүлэх, хэрэгсэхгүй болгох, эрүүгийн хэрэг үүсгэх, байцаан шийтгэх ажиллагааг ерөнхийд нь удирдан явуулах эрхтэй. Эдгээр эрх, үүрэг прокурорын байгууллагыг “хүчтэй” бас хариуцлагатай болгодог. Харин Улсын ерөнхий прокурор бүх шатны прокурорын байгууллагыг толгойлдог. Тэгэхээр энэ албан тушаал хуулийн салбартаа нөлөөтэй том албан тушаалд яах аргагүй тооцогддог учир олны анхаарлын төвд байхаас аргагүй юм.

Г.ЯЛГУУН