Author: Мөнх-Эрдэнэ Ууган-Эрдэнэ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Н.Хүлгэн: Ном уншдаггүй хүн сэтгэдэггүй болохоор тархины дархлаагүй байдаг DNN.mn

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС……………….

“Номтой нөхөрлөе” клубийг үүсгэн байгуулагч Н.Хүлгэнтэй ярилцлаа.

-“Номтой нөхөрлөе” клубийг яагаад байгуулах болсон талаар хоёулаа яриагаа эхлэх үү?

-Их сургуулиа төгсөөд ажлын гараагаа Монголын залуучуудын холбооны судалгааны багаас эхлүүлж байлаа. Энэ нь оюутан байх үеэсээ л бусдын эрх ашгийг хамгаалахын төлөө санаа тавьдаг, нийгмийн идэвх сайтай оюутан байсантай холбоотой байх. Бид залуучуудад тулгамдаж буй асуудлыг шинжлэх ухаанч үүднээс судалсан. Монголын арван иргэн тутмын долоо нь залуу учраас тэдэнд тулгамдаж байгаа асуудлыг шийдвэл Монгол Улсын асуудлыг шийдчихэж байгаагаас ялгаагүй. Өнөөдөр залууст архидалт, гэр бүл салалт их байна. Орон сууц худалдан авах хөрөнгөгүйгээс гадна чөлөөт цагаа боловсон өнгөрүүлэх газаргүй зэрэг тулгамдсан асуудлууд үүсээд байгааг тогтоосон юм. Энэ асуудлууд бүгд хоорондоо холбоотой. Ажилгүй хүн архи ууна, архи уудаг хүн гэр бүлгүй. Гэр бүлгүй хүн хувийн орон сууцтай болж, амьдралаа төвхнүүлэх сонирхолгүй байх нь мэдээж.

Монголын залуучуудын холбооны гишүүн залуустайгаа хамтран эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх арга замыг эрэлхийлж эхэлсэн. Ингээд залуусыг чөлөөт цагаа боловсон өнгөрүүлдэг болгох тал дээр анхаарч ажиллахаар болсон. Оюутан залуус тэр бүр кино театраар үйлчлүүлж, тэнд попкорн идэж, кола уугаад байхгүй. Тэгээд ч сардаа хэдхэн шинэ кино нээлтээ хийдэг шүү дээ. Спортоор хичээллэе гэхээр дунд сургуулиудын биеийн тамирын заалыг томоохон компаниуд бүтэн жилээр түрээсэлчихсэн байсан. Гэтэл статистикийн газрын судалгаагаар 2012 онд Улаанбаатарын төв хэсэгт л гэхэд 10 мянга гаруй архи зарах тусгай зөвшөөрөлтэй дэлгүүр ажиллаж байсан. Түүнээс гадна арав алхам тутамд мөн тооны ресторан, паб бий. Тиймээс залуусын чөлөөт цагийг боловсон өнгөрүүлэх альтернатив маягийн клуб байгуулах санаа төрж, 2012 оны сүүлээр”Номтой нөхөрлөе” клубээ байгуулсан. Мөн клубийнхээ фейсбүүк группыг нээсэн. Эхэндээ би өөрөө өөртөө юм бичээд, түүнийг нь залуус ойшоохгүй байгаа юм шиг санагддаг байсан. Харин өнөөдөр манай фейсбүүк группт 100 мянга гаруй залуус нэгджээ. Анхандаа зөвхөн би уншсан мэдээг оруулдаг байсан бол өдгөө номын хэлэлцүүлэг, дуудлага худалдаа, номын солилцоо группт маань болохоос гадна нэгнээсээ зөвлөгөө тусламж ч авч болно. Ингэж цахим ертөнцөөр дамжуулж залуусыг номтой нөхөрлүүлж, ном уншдаггүйг нь номонд дурлуулах гэж, ном уншдаг залуусыг нь хооронд холбож, мэдээлэл солилцуулахын тул сүүлийн хоёр жил гаруйн хугацаанд маш идэвхтэй суртал ухуулгын ажлуудыг хийлээ.

–Танай клубийг бямба гариг бүр уулзалт зохион байгуулж, шилдэг номын талаар ярилцдаг гэж сонссон юм байна?

-Үүсгэн байгуулагдсан цагаасаа өнөөдрийг хүртэл бямба гариг бүр номын уулзалт буюу бага хуралдай зохион байгуулсаар ирсэн. Эхэндээ бид зөвхөн өөрсдийн уншсан шилдэг ном зохиолын талаар ярилцдаг байсан бол өдгөө оюун ухаанаараа нийгмийнхээ түүчээ болсон эрхмүүдтэй уулзалт зохион байгуулдаг болсон. Нөгөөдөр буюу энэ сарын 31-нд Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат гуайтай залуусыг уулзуулахаар болсон. Өмнө нь СГЗ, нэрт зохиолч Г.Мэнд-Ооёо, Пост панк яруу найрагч Б.Галсансүх, УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар зэрэг 30-аад эрхмүүдтэй клубийнхээ гишүүдийг уулзуулж байлаа. Монголынхоо оюун санааны түчээлэгчдийн илтгэл, лекцийг сонсоод гарах бүрт цээжинд халуу шатдаг юм. Тэр нь энэ сонссон, мэдсэнээ гудамжинд сэлгүүцээд, баар сав хэсээд явж байгаа залуустаа хэлэхийг, тэд нарыг эгнээндээ элсүүлэхийг эрмэлзэх болсон. Тиймээс уулзалтууд маань маш их үр дүнтэй болсон гэж бодож байна.

–Үүнээс гадна танай клубийн зүгээс “Шинэ жилийн шидэт ном” сайн үйлсийн аяныг үүсгэн байгуулагдсанаасаа хойш тогтмол зохион байгуулсаар ирсэн байх аа?

-Өнгөрсөн хугацаанд 50 гаруй мянган номыг хандивын аянаараа цуглуулсан. “Шинэ жилийн шидэт ном” хэмээх сайн үйлсийн аяныг сүүлийн гурван жил дараалан оны сүүлчийн өдөр буюу арванхоёрдугаар сарын 31-нд зохион байгуулсан. Баярын өдрөөр эмнэлэгт хүүхэлдэйн киноны баатрын хувцас өмсч ороод, өвчин туссан хүүхдүүдийг хөгжөөж баярлуулан, бэлгэнд нь ном өгөхөөр тэд маш их баярладаг. Баярын дараахан “Хүүхдийг минь өвчин зовлонтой байхад хүүхэлдэйн баатрын дүрээр эмнэлэгт ирж, ном бэлэглэж, хөгжөөнт тоглоом тоглуулсан тань бие нь эдгэрэхэд маш их дэм боллоо. Хамгийн гол нь хүүхэд маань ном унших дуртай болсон” гэсэн урмын үгтэй олон захидал ирсэн шүү. Үүнээс гадна эрх чөлөөгөө хасуулсан хүүхдүүдэд хүртэл хорих анги дээр нь очиж ном тарааж байсан. 2013 оны олон улсын эмэгтэйчүүдийн баяраар хорих ангид ял эдэлж байгаа эхчүүд эмэгтэйчүүддээ 600 ном, 600 сарнай бэлэглэсэн.

Ер нь манай клуб байгуулагдаж, фейсбүүк групп нээгдсэнээр олон залуусыг ном уншуулахын тулд ятгаж чадсан. Манай гишүүд дунд ном уншихыг эрмэлздэг хэрнээ ямар номноос эхлэхээ мэдэхгүй олон залуус байсан. Ямар ч өгөөжгүй, сонирхолгүй ном уншвал мөнгө, цагаа дэмий үрэхээс гадна дахин ном унших хүсэл төрөхгүй л болов уу. Тиймээс клубийн зүгээс тэдгээр залууст ямар мэдээ мэдээллийг дэлгэрэнгүй мэдэхийг хүсэж байгаагаас гадна уран зохиолын ямар төрлийн ном зохиол унших сонирхолтой гэдгийг нь мэдсэний үндсэн дээр тэдэнд “тохирох” номыг санал болгодог. Эсвэл фейсбүүк групп дээрээ уншсан номынхоо талаарх сэтгэгдэл, санал шүүмжлэлийг гишүүд маань нээлттэй бичдэг учраас тэндээс өөрийн уншихаар төлөвлөсөн номоо үр өгөөжтэй эсэхийг мэдэж болно. Ер нь клубийн зүгээс залуу хүний уншвал зохих 10 номын жагсаалтыг удахгүй гаргана. Цаашлаад унших ёстой биш уншвал зохих гэх нэрийн дор 100 номын жагсаалт гаргана.

–Хүүхдэд багаас нь ном унших дадал хэвшүүлэх, номонд дуртай болгохын тулд яах ёстой вэ?

-Эцэг эхчүүд “Хүүхдээ яаж ном уншуулдаг болох вэ” гэж их асуудаг. Хамгийн гол нь эцэг эхчүүд өөрснөө ном уншдаг байж хүүхэд түүнийг нь үлгэрлэн дагана уу гэхээс өөрснөө ном уншдаггүй байж хүүхдээ ном унш гэж шаардвал утгагүй хэрэг. Гэхдээ хүүхэд ном уншиж суух нь бус ямар ном, юу унших нь чухал учраас номын агуулгад томчууд анхаарлаа хандуулах ёстой. Хүүхдийн номын агуулгад Социализмын үеийнх шиг цензур хэрэгтэй байна. Энэ талаар Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд бичиг илгээхээр төлөвлөсөн. Ер нь одоогоос арав гаруйхан жилийн өмнө хүүхдүүд Л.Түдэв гуайн “Хорвоотой танилцсан түүх” зохиолоор дамжуулж хүрээлэн буй орчноо таньж мэддэг байсан бол одоо “Уолт Дисней”-н эсвэл “Миша Маша хоёр” зэрэг хүүхэлдэйн киногоор дамжуулж ертөнцтэй танилцаж байна.

–Интернэт, телевизор, радио зэрэг мэдээ, мэдээлэл олж авах асар олон суваг бий. Гэсэн ч ном байр суурь, үнэ цэнээ алдалгүй өнөөдрийг хүрсний гол нууц нь юунд байна гэж та үзэж байна вэ?

-Өмнөх үеийнхээ ололт амжилтыг дараагийн үедээ өвлүүлэх маягаар үргэлж хөгждөг учраас хүний нийгэм урагшилдаг. Амьтнаас ялгагдах гол онцлог нь ердөө л энэ. Хүн төрөлхтний түүх бол урагш үргэлж тэмүүлсэн хөгжлийн түүх. Тэрхүү түүхийн амьд гэрч нь ном. Яагаад гэвэл хүн төрөлхтний бүхэл бүтэн хөгжил дэвшлийн түүхийг номноос уншиж мэдэж болно.

Номноос олж авдаг шиг гүн гүнзгий өргөн дэлгэр мэдээ, мэдээлэл, мэдлэгийг цахим ертөнцөөс олж авч чадахгүй. Хамгийн гол нь номноос уншсан, ойлгосон бүхэн мэдлэг болон хуримтлагддаг бол интернэтээс олж авсан, твиттерээс уншсан мэдээ хэрэгцээтэй байх нь тун ховор учраас хэн нэгний амнаасаа гаргаж хаясан шүлстэй хоолыг идэж, газраас хог түүж идэж байгаагаас ялгаагүй. Цахим ертөнцөд хүний тархи угаах гэсэн явуулга гүтгэлгийн шинжтэй мэдээ мэдээлэл ихээхэн байдаг. Ном уншдаггүй хүн сэтгэдэггүй болохоор тархины дархлаагүй гэсэн үг. Дээр нь номноос тухайн сонирхсон сэдвээр чинээнд нь тултал мэдлэг мэдээлэл авна. Телевиз сайн үйлчлэгч муу багш бол ном муу үйлчлэгч сайн багш. Ганц ном хувь хүн бүү хэл улс үндэстний хувь заяаг өөрчилсөн түүх бий шүү дээ.

– Хоёр жилийн өмнө танай клубийн зүгээс Чингэсийн талбай дээр “Чимээгүй хашгираан” хэмээх суулт хийж байсан. Чухам ямар зорилгоор энэ суултыг зохион байгуулсан юм бэ?

-Өнөөдөр сая гаруй хүн амтай Улаанбаатар хот хэдэн номын сантай байна вэ? Цөөн хэдхэн номын санд нь сүүлийн үеийн, хэрэгцээтэй ном тун цөөн бий. Өнгөрсөн хугацаанд засаг ээлжилж барьсан төрийн түшээд нэг ч номын сан бариагүй хэрнээ 10 мянган баар, ресторанд архи зарах зөвшөөрөл олгосон. Азийн бар улс болно гээд баар улс болсон шүү дээ. Энэ байдлыг эсэргүүцэн “Номтой нөхөрлөе” клубээс 2013 онд Чингэсийн талбайд суулт хийж, тэнд ном уншсан. Үүний үр дүнд Сүхбаатар Дүүргийн долдугаар хороо буюуАНУ-ын элчингийн хажууд 11 тэрбум төгрөгийн өртгөөр 12 давхар Үндэсний номын ордон баригдахаар болж, шаваа тавьсан. Ирэх онд ашиглалтад орох ёстой. Түүнчлэн Монгол Улсын түүхэнд анх удаагаа “Номын Сангийн Тухай Хууль” УИХ-д өргөн барилаа.

–Сар шинийн баярыг угтан номын хямдралтай худалдаа зохион байгуулна гэсэн байх аа?

– Ном хэзээ ч үнэ цэнээ алддаггүй. Ном уншдаг хүн үргэлж ухаарч, гэгээрч бас мэдлэг оюунаа тэлж боловсролоо дээшлүүлдэг. Гэтэл ийм зүйлийг хямдруулна, хямдхан зарна гэдэгтэй би санал нийлдэггүй. Зун нь зарагдаагүй ботинкийг өвөл борлуулах гэж, хадгалах хугацаа нь дуусах дөхчихсөн хүнсний бүтээлдэхүүн бөөнд нь зарах гэж, чанар муутай барааг өндөр үнээр зарах гээд бүтэлгүйтсэн үедээ хямдрал зарладаг гэж би ойлгодог. Номыг эдгээр бараатай харьцуулж, жиших үнэхээр утгагүй. Харин хүн тоож уншихааргүй муу номын тэнгэрт хадсан үнийг агуулгынх нь хэмжээнд хүртэл хямдруулж болно.

Ер нь зөвхөн Цагаан сар гэлтгүй баяр болгоноор хамгийн эрэлттэй бараа, бүтээгдэхүүн нь архи дарс болчихдог. Баяр тэмдэглэсний маргааш согтууруулах ундаа хэтрүүлэн хэрэглэсний улмаас өчнөөн хүн осгож, автомашины осолд өртөж эсвэл хэрэг төвөгт орооцолдох зэргээр эд хөрөнгө, эрүүл мэндээрээ хохирдог. Тэдгээрийн дийлэнх нь залуучууд байдаг нь тун харамсалтай. Тиймээс Сар шинийн баяраар нэгэндээ бэлэг бэлгийн дээд номоо бэлэглэе гэсэн уриалга гаргасан. Өөрт хэрэггүй, өрөөлд ч ашиггүй Хятадын шампунь, сандаал, нусны алчуур хоорондоо дамжуулж, Хятадын үйлдвэрүүдэд хэдэн их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийхийн оронд нэгэндээ ном бэлэглэж, цэцэн оюун бэлэглэхийг манай клубийн зүгээс уриалж байна. Тиймээс Цагаан сарын баярыг угтан номын хямдралтай бус харин өргөтгөсөн худалдааг зохион байгуулна.

–Ярилцлагын төгсгөлд та залуустаа хандан юу хэлэх вэ?

-“Уншигч хүн үргэлж хождог”, “Өнөөдрийн уншигч маргаашийн удирдагч”, “Уншиж байгаа бол сэтгэж байна гэсэн үг” гэсэн үгээр ярилцлагаа өндөрлөе дөө.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Categories
булангууд мэдээ танайд-өнжье цаг-үе

Улсын ахлах засуул Ж.Пэрэнлэй гуайнд өнжлөө

“Өдрийн сонин”-ы 2015.07.06 ДАВАА №167 (5119) арвихаас авч нийтлэв

2011 оны улсын баяр наадмын бөхийн засуулууд. Баруун гар талаас дөрөв дэх нь ахлах засуул Ж.Пэрэнлэй

Алхах зуураа “Ах нь 1952 онд Говь-Алтай аймгийн Дэлгэр суманд төрсөн. Найман хүүхэдтэй айлын отгон нь. Эрх дураараа хэдий ч мал маллах, ус түлээ хадлан тэжээл бэлтгэх, эмнэг сургах зэргийг хэнээр ч заалгалгүй өөрөө хийчихнэ. 17 настайдаа цэргийн албанд татагдаад, хүндэт харуулын 032 дугаар ангид хуваарилагдсан. Үе тэнгийнхэн дотроо нуруулаг нь байлаа. Гурван жилийн эр цэргийн алба эр хүнд жинхэнэ утгаараа хатуужил суулгаж, хүмүүжил олгоно шүү дээ. Цэргийн албаа хаачихаад, нутагтаа очиж ганц жил цагдаагаар ажиллаж байгаад 1973 онд хотод орж ирсэн. Улсын үйлдвэрт ажиллаж байгаад 1977 оноос 22 дугаар авто баазад жолооч болсон. Улсын 300 гаруй сум суурингаас 19-д нь л очоогүй. Бусдад нь түлш шатахуун, өвс тэжээлээс өгсүүлээд хоол хүнс, гэр майхан хүргэж өгч байлаа. Залуу насаа эх орноо хөндлөн гулд тээвэр хийж элээсэн дээ. Ах нь хар залуугаасаа барилдаж өссөн. Бөх, жолооч болохыг багаасаа мөрөөдсөн хүн дээ. Нэгд нь хүрч чадаагүй ч нөгөөг нь гарамгай биелүүлсэн” хэмээн ярьсаар яваад, цэнхэр төмөр хаалган дээр ирснээ “Энэ манай хашаа. Дотогш орцгоо” гээд хаалга нээж өгөв. Хашаанд хоёр байшин байх агаад, баруун талынх нь буюу арай жижиг рүү биднийг орохыг урив. Тэрээр эмгэнтэйгээ хоёр өрөө, тоосгон байшинд амьдардаг юм байна. Үүдний хэсгийн цаахна гал тогооны шүүгээ, зуух, сандал ширээ харагдав. Гэргий Ч.Дуламсүрэн жимс ногоо хэрчин алаг салат бэлтгэж байсан бөгөөд тэрээр “Өө, сонины хүмүүс ирчихсэн үү. Аяга хоол бэлдэх санаатай эндээ мунгинаж сууна. Ядахад хүү маань гэр бүлээрээ Шаргаморьт руу явчихаад ирээгүй байна. Байсан бол бэр, ач охин хоёр маань орж ирээд бэлдэлцээд өгдөг юм. Миний хүүхдүүд том өрөө рүү ор” гээд ханан пийшин, хувцасны шүүгээ хооронд гаргасан хаалга тийш заав. Гэрийн эзэгтэй цай аягалах зуур Пэрэнлэй гуай хоймор дахь авдраа уудлан хүрэн даалинтай хөөргөө авав. Хөөрөгнийхөө халбагаар дүүргэн тамхи хутган гаргаж ирснээ зүүн гарынхаа эрхий долоовор хуруугаараа зэрэг шудартал халбаган дахь тамхи хоёр хурууных нь өндгөн завсар үлдэв. Хурууны өндгөн завсар дахь тамхиа тухтай нь аргагүй хамартаа хүргэн, зугуухан татах зуураа “Өнгө сайтай сайхан зусч байна уу” гээд бидэнтэй тамхилав.Телевизороо асаатал нэгэн суваг дээр “Хоёр аваргын хэн нь зүүнийг манлайлж гарах ёстой гэж бодож байна вэ” гэсэн асуулгад иргэдийн санаа бодлыг толилуулж байна. “Олон түрүүлснээрээ Г.Өсөхбаяр аварга зүүний манлайд гарах ёстой”, “Г.Өсөхбаяраас түрүүлж аварга цолонд хүрсэн гэх утгаараа А.Сүхбат аварга зүүнийг манлайлна”, “Үндэсний баяр маань өмнөх жилүүдийн адилаар өргөн дэлгэр болж, бөхчүүд минь зүлэг ногоон дэвжээн дээрээ зодоглох нь үнэнээс хойш хэн зүүнийг манлайлах нь ямар хамаатай юм бэ” гэх зэргээр иргэд үзэл бодлоо илэрхийлж байна. “Харин та энэ тухайд ямар бодолтой байна вэ” гэвэл “Үүнийг бөхийн холбоо, баяр наадмын комисс шийдэхээс бус жирийн нэгэн засуулын мэдэх хэрэг биш. Гэхдээ үндэсний баяр наадам учраас өв уламжлалаа л дагах ёстой болов уу. Даяар дуурсагдах дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ 11 удаа улсынхаа баяр наадамд түрүүлчихсэн мөртлөө Х.Баянмөнх, Ж.Мөнхбат аваргын өмнө нь бус хойно нь гарч байсан. Тухайн үед Х.Баянмөнх аварга арав, Ж.Мөнхбат аварга долоон түрүүтэй байсан. Наадамчин олон “Олон түрүүлснээрээ наад хоёр аваргынхаа өмнө нь гарахгүй юм уу” гэхээр Б.Бат-Эрдэнэ аварга “Би уламжлалаа дагана. Түрүүлж аварга болсон бөхөө дараагийн аварга нь хүндлэх учиртай. Түүнээс биш хэд түрүүлсэн нь ямар ч хамаагүй” гэсэн. Эрэмбэ чансаагаараа бол улсын баяр наадамд Г.Өсөхбаяр аварга дөрөв, А.Сүхбат аварга гурав түрүүлсэн. Эрэмбээрээ Г.Өсөхбаяр аварга илүү ч тэрээр 512 бөхийн барилдаанд дөрвөн удаа түрүүлсэн бол А.Сүхбат аварга хоёр удаа 512-т, нэг удаа 1024 бөхийн барилдаанд түрүүлсэн. Тэгэхээр чансаагаараа ойролцоо байгаа биз. Харин уламжлалаа дагавал А.Сүхбат аварга Г.Өсөхбаяраас түрүүлж аварга цолонд хүрсэн гэх утгаараа зүүнийг манлайлбал зүйтэй болов уу гэж бодож байна. Нэгэнт л үндэсний спорт учраас уламжлалаа дагавал буруудахгүй байх. Өнгөрсөн жил аварга цолоо түрүүлж авснаараа А.Сүхбат аварга зүүний манлайд зодоглосон шүү дээ” гэв.

Ж.Пэрэнлэй гуай “Хөгшөөн, аль түрүүн л буузаа гал дээр тавилаа гэж байсан. Болсон бол хүүхдүүдэд авчирч өгөөч” гэвэл “Дэлгүүрээс авсан буузны маань ёроол нь түүхийрчихжээ. Бууз хийдэг юм билүү гээд махаа татаж байна. Гурилаа зуурчихсан. Дөтийг харж дөрөв хононо гэдэг л болж байна даа” гэв. Тэгтэл Пэрэнлэй “Надад хэлэхгүй дээ. Би бушуухан татаад өгье” гээд гал тогоо руу оров. Хоймрынхоо баруун талын авдар дээр Далай ламын томоо гэгчийн хэд хэдэн хөргийг, бурхдын хамт залжээ. Харин зүүн талынх нь авдар дээр Б.Бат-Эрдэнэ, Х.Баянмөнх, Ж.Мөнхбат, Хадбаатар тэргүүтэй аваргуудын зураг харагдав. Хажууханд нь улсын заан Ч.Санжаадамбыг засч буй болон аварга С.Мөнхбаттай бөхийн өргөөнд тамхилж буй гэрэл зургууд өрөөтэй харагдав.

Төд удалгүй Ж.Пэрэнлэй гуай орж ирээд, баруун авдар дээрх бөхчүүдтэй татуулсан гэрэл зургийг нь харж буй биднийг харснаа “Ах нь бөх, жолооч болохыг багаасаа мөрөөдсөн гэж хэлсэн дээ. Жолоо мушгиж, улсынхаа бараг бүх сумдаар орсон. Харин бөх болж чадаагүй. Заал, танхимын барилдаанд зодоглодог байсан. Нас яваад ирэхээр барилдах биш үзэгчдийн суудалд шилжиж байгаа хэрэг. Өөрөө барилдаж байсан юм болохоор бөхчүүдийг хажуугаас нь хараад сэрвүү барьцнаас ямар мэх хийвэл даацтай болдог, хав дөрвөлжин барьцыг яаж халж болдог зэргийг мэддэг үзэгч болж байгаа хэрэг. Харин 1997 онд бөхийн холбооноос засуулын шалгаруулалт зохион байгуулсан. Түүнд нь би орж тэнцээд, засуул болсон. Ингэж “албан ёсны” буюу үнэмлэх тэмдэгтэй засуул болсон. Үүнээс өмнө заал танхимын барилдаанд бөх засдаг л байсан” гэв. “Сүүлийн үед засуул байх шаардлагагүй. Хэн унасан давсанг нь камераар шүүгээд харчихаж болно” гэж нэгэн залуу фейсбүүкт бичсэн нь багагүй маргаан дагуулсан. Энэ тухайд та ямар бодолтой явдаг вэ” гэвэл “Ер нь олон бөх нэгэн зэрэг зүлэг ногоон дэвжээн дээр барилдахад зайлшгүй хэнийх нь өвдөг, тохой түрүүлж газар хүрсэн гэдгийг хажуугаас нь харж, хянаж байх шаардлагаас засуул үүссэн юм биш. Тэгж яривал үндэсний бөхийн дүрэмд камерын бичлэгээс хоёр бөхийн аль нь унасан, давсанг шүүж харахыг хориглосон. Засуул зөвхөн хэн нь унасан, давсанг харах гэж хажууд нь зогсдог мануул биш. Түүх домгоос нь яривал монгол бөхийн түүхэнд засуулгүйгээр үндэсний бөхчүүд барилдаж байгаагүй. Тэр бүү хэл хонины бэлчээрт хоёр хүү барилдсан ч хажууд нь өөр хэн нэгэн малгайнуудыг нь газар хүргэлгүй бариад зогсож л байсан. Эр хүний сүлд нь малгайдаа байдаг гэх утгаар нь тэгж хүндэлж, байгаа хэрэг. Түүнээс биш хэн унасан давсанг нь харах гэж зогсдоггүй юм. Дээрээс нь бөхийг дээдэлж байгаа ард түмэн засуулыг бөхийн дайтай хүндэлдэг. Тэгэхээр өв уламжлал, язгуур чанараараа бол засуул хэзээд байх ёстой. Үндэсний бөхөө засуултай нь хамт, дэг жаяг, ёс уламжлалтай нь хамт төдийгөөс өдийг хүртэл мянга гаруй жил хадгалаад ирсэн юм чинь камер гарч ирээд, үгүй хийчихнэ гэж юу байх билээ. Үндэсний бөхийн спорт бол Монголын биет бус соёлын өв байгаа юм. Өмсгөл, зодог шуудаг засуулын дээл хувцас л өөрчлөгдсөнөөс баримталдаг ёс, дэг жаяг яг хэвээрээ. Энэ соёлын үнэт өвөө “Ингэж өөрчилье, тэгж устгая” гэхийн оронд харин уламжлалаа, соёлын өвөө хэрхэн сэвтээлгүй, хойч үедээ өвлүүлэх талаар бодож, сэтгэх хэрэгтэй. Мэдээж бодож сэтгэснээ ажил хэрэг болгох ёстой” гэсэн юм.

Мөн тэрээр “Засуул хүн гэдэг улсын баяр наадмаар зүлэг ногоон дэвжээн дээр улсын аварга, арслан, гарьд заан, тэргүүтэй бөхчүүдтэй гарч ирдэг. Энэ утгаараа бөхчүүдийнхээ нэгэн адилаар биеэ бэлддэг. Наадам эхлэхээс өмнө засуулууд ингэж биеэ бэлдэх хэрэгтэй гэж заагаагүй байдаг ч наадам дөхөөд ирэнгүүт бид архи тамхинаас татгалзаж, хэрүүл маргааныг тэвчдэг. Бүр цаанаасаа тэгээд хэвшчихсэн гэх үү дээ. Мэдээж үндэсний бөхийн дүрэмд зүлэг ногоон дэвжээн дээр тамхи татах, архи дарс хэрэглэх, зохимжгүй үг хэллэг хэлэхийг хориглосон” хэмээн нэмж хэлсэн юм.

Жил ирэх тусам үндэсний бөхөөр барилдах сонирхолтой залуус нэмэгдэж байгаад тэрээр ихэд талархаж байгаагаа хэлсэн юм. “Өдгөө бөхийн бай мөрий дээшилж, сургуулиуд олон, сонирхдог хүмүүс ч олширсон. Х.Баянмөнх аваргын эгчийн хүү нь нагац ах улсынхаа баяр наадамд түрүүлээд ирэхдээ жижиг цагаан боодолтой юм авч ирнэ. Задлаад үзэхээр дээлийн торго, дугуй булантай цай, 70 төгрөг л байдаг байсан хэмээн хуучилж билээ. Гэтэл хожмоо Ховд аймгийн Мянгад суманд зохиогдсон баруун бүсийн анхны даншиг болох Сар хайрханы наадамд Х.Баянмөнх аваргын хүү улсын гарьд Б.Гантогтох түрүүлж, 21 сая төгрөгийн жийп машинаар байлуулж байсан. Тухайн үед “20 төгрөгийн төлөө насаараа барилдсан Хорлоогийн Баянмөнх аварга, хоёрхон хоногийн барилдаанд түрүүлж 21 сая төгрөгийн машинаар байлуулсан хүүгээ үнсээд ардчиллын үнэт зүйлс сайхан санагдлаа гэж ярьж байсансан. Тухайлбал жил бүрийн есдүгээр сарын 15-наас зургадугаар сарын 15-ны хооронд сумын заан залуу бөхчүүдийн барилдаан сар бүр болдог. Энэ барилдаанд 680, 570 бөх барилдаж байна. Аймгийн цолтой бөхчүүдийн заалны барилдаанд аймгийн начин цолтой бөх нь барилдаж чадахгүй байна. Хэтэрхий олон болчихоор цолны эрэмбээр нь жагсаагаад, аймгийн арслангаас харцага цолны хоорондох бөхөө оруулаад, начинг нь хасах жишээтэй. Гэтэл 1990 оноос өмнө улсын баяр наадмаар зодоглох 512 бөхийн тоог гүйцээх гэж багагүй ажил болдог байсан. Цэргийн ангиас бөхчүүдийг хороо, тасгаар нь ачиж авчраад барилдуулчихдаг байсан. Гэтэл төдийгөөс өдий болтол үндэсний бөхийн спортыг авч явж байгаа Үндэсний бөхийн холбоог юу ч хийдэггүй, хийгээгүй, үндэсний бөхийн спортыг сүйрүүллээ гэхчилэн элдэв юм ярьж л байдаг. Гэтэл 1991 оноос эхлэн улсын заан Давааням Спортын төв ордноос тусад нь үндэсний бөхийн холбоо байгуулахаар санаачлан, түүнийгээ ажил хэрэг болгосон. Үүнийг нь түүний ах буюу одоогийн бөхийн холбооны тэргүүн Р.Нямдорж, их сургуулийн багш асан Д.Данзан тэргүүтэй хүмүүс дэмжсэн байгаа юм. Ингээд Р.Нямдорж, Д.Данзан, Р.Давааням тэргүүтэй зургаан хүн Хөдөлмөрийн яамны зүүн урд хэсэгхэн газарт зургаан тоосго давхарлаж тавиад, дундаасаа 600 төгрөг гаргаад холбооныхоо дансыг нээж байсан гэдэг. Тэр зургаан тоосго давхарлаж тавьж байсан газарт өдгөө бөхийн өргөө сүндэрлэж байна гэсэн юм.

Улсын ахлах засуул Ж.Пэрэнлэй гурван хүү хоёр охинтой. Ууган хүү П.Эрдэнэпүрэв 2002 оны Дорноговь аймгийн наадамд түрүүлж аймгийн арслан цолонд хүрчээ. Мөн бага хүү П.Эрдэнэбаяр аймгийн начин цолтой бөгөөд өнөө жилийн наадамд зодоглохоор Тэрэлж рүү бэлтгэлдээ гарчээ. Харин охин П.Амаржаргал нь Их шавийн дээд сургуулийг 2005 онд төгссөн бөгөөд өдгөө Америкт самбо бөхийн дасгалжуулагчаар ажиллаж байгаа бол П.Дэлгэрмаа хуульч мэргэжилтэй юм байна.

Тэрээр сүүлийн 20-иод жил үндэсний бөхийн засуул хийж яваа нэгэн. Тэр ч утгаараа олон ч бөхийг улсын цолонд хүрч, цолоо ахиулах чухал барилдаанд засч байжээ. Баянхонгор аймгийн бөх Д.Батболдыг улсын харцага, Өвөрхангай аймгийн бөх Т.Санчирыг улсын заан, Увсын бөх Ө.Бат-Оршихын улсын харцага цолоо авахад нь тэрээр засч байжээ.

Үндэсний бөхийн спорт, бөхчүүдтэй холбоотой элдэв хоржоонтой яриа дэлгэв. “Ж.Мөнхбат аваргыг хоёр ч удаа улсын наадамд түрүүлчихээд байхад Намын төв хорооныхон бардам түрэмгий зантай гээд цолыг нь өгдөггүй. Тэгтэл гурав дахь удаагаа түрүүлдэг жилийнх нь наадмын өмнөхөн Төв хорооны нэгэн хурган дарга “Чи жаахан учиртайхан, даруулгатай барилдана шүү” гэсэн чинь “Чамайг үзэх гэж чавганц ч ирэхгүй. Намайг үзэх гэж найман мянган хүн цугласан байна” гэж хэлээд буруудаж байсан тухайгаа хожмоо дурсаж байсан. Улсын арслан С.Оргодол наадамд барилдсан эхний жилээ начин, 1955 онд түрүүлж, улсын арслан болсон. Тэрээр аав ээжээс заяасан бяр тэнхээнийхээ хүчинд өнөөдөр амьд мэлтийж байна гэсэн байдаг. Учир нь улсын арслан цолонд хүрснийхээ дараахан эмнэг азарга сургаж байхад эмээлийн жирэм нь тасраад азарганыхаа дор эмээлтэйгээ холбироод орчихсон гэдэг. Тэгээд эмнэг азаргандаа чирэгдсэн байгаа юм. Нэг хөл нь хугараад бүр санжчихаар нь энэ маягаараа удаан чирэгдвэл амиа алдах юм байна гэж түгшсэндээ азарганыхаа арын хоёр хөлийг тас тэвэрчихсэн хэмээн хуучилдаг. Тэгтэл эмнэг азарга дороо зогсчээ. Эмнэг азарга хэсэг зогсч амсхийснээ дахиад булгиж, тонгочоод эхэлнэ. Тонгочиход нь хойд хоёр хөлийг нь баглаад тэвэрсэн гарыг, цээжийг зад татахаа алдана. Ингээд хэсэг амсхийж зогсонгуут нь цээжээрээ цохиод өндийтөл эмнэг азарга дор орсон аж. Эрлийн хүн иртэл гурван цаг гаруй өнөөх эмнэг азаргаа хээр дарж хэвтсэн гэдэг шүү. Босгох л юм бол амийг сүйд хийнэ. Ингэж бяр тэнхээнийхээ ачаар өөрийн амийг авч гарсан хүн дээ” гэв. Мөн дэвээ шавааны тухайд “Бөхчүүд хангарьд шувууг дуурайн гуяа өврөөс нь, араас нь гурав алгаддаг. Сайхан дэвж, шаваад гарч байгаа бөхчүүд тэр чинээгээрээ уран мэхийг уралдуулан, урамтай сайхан барилддаг. Дэвж байгаа гэж тэрүүхэн тэндээ гараа хөдөлгөчихөөд, ёс төдий дэвчихээд гарч байгаа бөх төд удалгүй өвдөг шорооддог. Энэ утгаараа дэвээ шаваа бол бөхийн бяр, хүч чадлын онгод тэнгэрийг дуудаж байгаа нэгэн төрлийн ёсолгоо. Миний ээжийн ойрын хамаатан болох Говь-Алтай аймгийн Дэлгэр суманд Мижид хэмээх арслан байсан. Их хүчтэй. Түүний хүү Дэлэг Мижид арслангийн зодог шуудгийг өмсөж, олон жил нутаг усандаа түрүүлсэн. Мижид заан хүүдээ дэвээ шавааны талаар “Эхлээд хоёр гараараа гуяа урдаасаа алгадахдаа энэ наадмын түрүү бөхтэй бүү таараг, араас нь алгадахдаа муу бөхийн дархан мэхэнд бүү ор гэж хэлээд алгаддаг. Харин сүүлийн удаа буюу гурав дахь удаагаа гуяа урдаас нь алгадахдаа “Миний аав сайн бөх байсан. Гэхдээ чиний аавыг (учраа бөхийнхөө) давж цолондоо хүрч чадаагүй. Чамайг давж аавынхаа хүслийг биелүүлнэ” гэж хэлээд өөрийгөө хурцалдаг гэж хэлж байсан байгаа юм. Үүнийг бөх төдийгүй засуул ч мэдэж байх ёстой” гэсэн юм.

Өнөө жилийн наадамд улсын заан Ч.Санжаадамбыг өнгөтэй наадах болов уу хэмээн таамаглаж байгаагаа бидэнд дуулгасан юм. Хамгийн гол нь бөхчүүд ийн сайн бэлтгэлээс гадна тэр өдрийн аз тэнгэр гэж бий гэдгийг хэлсэн юм. Түүнчлэн сэтгэл санааны өндөр бэлтгэлтэй байж амжилттай барилдана гэдгийг нэмж хэлсэн юм. Тэрээр “Улсын заан Ч.Санжаадамба өнөөдөр барилдаж буй бөхчүүдээс бяраар хэнээс нь ч илүү. Аваагүй, хүрээгүй болохоос дархан аварга цолны эрэмбэтэй бөх. Улсын заан Ч.Санжаадамба сэтгэл санааны бэлтгэл сайтай бол амжилттай барилдаж чадна” гэсэн юм.

М.Ууган-Эрдэнэ

Гэрэл зургуудыг Ц.МягмарсҮрэн

Categories
мэдээ цаг-үе

Ж.Бямбадорж: Дэлхий дахинаа иргэдийнхээ мэдээлэл авах, оролцооны болон хөгжих эрхийг чухалчлах болсон

Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга, хууль зүйн ухааны доктор, профессор, гавьяат хуульч Ж.Бямбадоржтой ярилцлаа.

–Хүний эрхийн гол тулгуур болох Үндсэн хуулийг батлахад гар бие оролцож, өдгөө Хүний эрхийн үндэсний комиссыг толгойлж яваа хүний тань хувьд танаас нэг зүйл асуух гэсэн юм. Энэхүү 20 гаруй жилийн хугацаанд хүний эрхийн талаарх ойлголт, тулгамдсан асуудал хэрхэн хувьсан өөрчлөгдсөөр ирсэн бэ?

-Хүний эрхийн асуудлыг нэр томьёоноос нь эхлээд харах хэрэгтэй. Хүний эрх гэхээр өнөөдөр бүгд мэддэг юм шиг хэрнээ нарийн ширийнийг тэр бүр анзаардаггүй. Үндсэн хууль батлагдах үед дан ганц хүний эрх ярьсаар үүргээ умартлаа, нийгмийн эмх замбараагүй байдал иргэдээ хэт “эрхлүүлснээс” боллоо гэсэн ойлголттой байсан. Өнөөдөр бол нийгмийн сэтгэлгээ өөр болж. Хүний эрх, эрх чөлөө гэдэг чинь дураараа аашлах бус эрхээ дагаад хариуцлага оногддог, миний эрх бусдын эрх, эрх чөлөөгөөр хязгаарлагдах ёстой юм байна гэдгийг ойлгож эхэлсэн. Энэ нь ХЭҮК байгуулагдсан цагаасаа өнөөдрийг хүртэл 15 жил хөдөлмөрлөсний үр шимийн нэгээхэн хэсэг гэж хэлж болно.

Хүний эрх, эрх чөлөө гэдгийг энгийн үгээр тайлбарлавал хэн нэгнийг хүний нийгэмд хүн болгоход чиглэсэн бүхий л үйл ажиллагаа юм. Хүн эхээс төрөхдөө сэтгэхүйн хувьд амьтан “төрхтэй” байдаг ч мэндэлсэн цагаасаа хүн болох процесс явагдаж эхэлдэг. Гэхдээ үүнийг малчин ард, бидний эцэг эх, эмээ өвөө бүгд аль хэдийнэ мэддэг байсан шиг санагддаг. Миний аав ч малчин хүн байсан. Жаахан дүрсгүйтэхээр “Хөөе чи, хүн дүрстэй байгаарай” гэнэ. Хэн ч хаанаас ч харсан хүн байхад чинь яагаад хүн дүрстэй бай гээд байдгийн учир ердөө сэтгэхүй, ухамсрыг өндөр түвшинд байлгах гэсэн санаа байж. Тэгэхээр зөв хүн болж төлөвшсөн бол нийгмийн баялаг, зөрүү буруутай төлөвшсөн бол нийгмийн адаг болдог. Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалд “Хүн айх аюулгүй, гачигдах зовлонгүй амьдрах эрхтэй” гэж заасан. Тэгвэл сүүлийн жилүүдэд мэдээлэл авах эрхийн асуудал хүчтэй яригдах болсон. Энэ эрэлтээ дагаад хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын тоо ч нэмэгдсэн шүү дээ. Бас оролцооны болон хөгжих эрх гэж байна. 1992 онд Үндсэн хууль батлагдаж байх үед энэ тухай ярих нь бүү хэл мэддэг ч үгүй байлаа. Ер нь сэтгэл гаргаад, хөөцөлдсөн асуудал бүтдэг. ХЭҮК-ийн үе үеийн дарга, гишүүд, ажилтнуудын хөдөлмөрийн ачаар комисс маань нийгэмд зөв байр сууриа эзэлсэн. Ялангуяа албан тушаалтнууд ажилтнуудаа бас өөрсдөд нь эрх гэж байдаг юм шүү гэсэн бодолтой болгоцгоосон. Ажилтнууд гэдэг даргын хувьд цалин өгөөд ажлаа хийлгэдэг махан робот биш гэдгийг ойлгуулсан. Төрийн албан хаагч, хувийн хэвшлийнхний дарга нарын их зантай, дээрэлхүү харилцаа Монголын нийгмээс арилсан. Одоо ийм асуудал гарах юм бол манайд тэр дороо л гомдол ороод ирэх нь тэр.

–Сүүлийн үед хөхүүл хүүхэдтэй эмэгтэйчүүдийн эрхийг зөрчсөн гэх мэдээлэл их гарах болж. Хамгийн сүүлд гэхэд УИХ–ын гишүүн Х.Баттулгын туслахаар ажиллаж байсан Г.Түвшинжаргалыг сэжигтнээр саатуулахдаа ой зургаан сартай хүүхэдтэй нь уулзуулсангүй гээд өмгөөлөгч нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдэд ярилцлага өгсөн л дөө?

-Хүний эрх зөрчигдсөн асуудлаар захидал, илгээмж ирэхгүй л бол ХЭҮК зүгээр хараад суудаг мэтээр ойлгодог. Үүн шиг ташаа зүйл үгүй. Манай уриа бол хүний эрхийг цаг ямагт, орон даяар, хүн бүрт. Тиймээс манайх 24 цагаар үйл ажиллагаа явуулдаг. Байнгын ажиллагаатай тусгай утсан дээрээ шөнийн цагаар холбогдсон иргэдийн яриаг бичиж аваад, маргааш нь хариу өгдөг. Ажлын цагаар холбогдвол бидэнтэй хугацаа алдахгүй холбогдоно. Зарим дуудлагын мөрөөр хойшлуулшгүй арга хэмжээ авах тохиолдол ч гардаг.

Г.Түвшинжаргалын хувьд таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч, байцаасан нь хуулийн байгууллагууд зохих арга хэмжээг авсан хэрэг. Хүүхдээ хөхүүлэх боломжийг ШШГЕГ-ын харьяа цагдан хорих 461 дүгээр анги дээр гаргаж өгсөн. Одоо түүнийг батлан даалтад гаргачихсан учраас хүүхэдтэйгээ хамт байгаа.

–Г.Маралмаагийн зургаа, долоохон сартай хүүхдийг түүний эгчээр асруулахаар өгсөн. Тэгтэл эгч нь олон хүүхэдтэй, амьжиргааны түвшин доогуур учраас хүүхдийг өөр дээрээ байлгаж чадахгүй гэдгээ танайд бичгээр уламжилсан гэсэн. Энэ тухайд?

-Г.Маралмаа жирэмсэн байхдаа шүүхээс ял сонсоод эмэгтэйчүүдийн хорих 407 дугаар ангид ялаа эдэлж эхэлсэн. Энэ үедээ хүүхдээ гаргасан. Нэг нас хүртлээ хамт байх эрх зүйн орчин манайд бүрдсэн. Үүнтэй холбоотой зарим хүмүүс их сонин юм ярьдаг. Хүүхэд шоронд хоригдож байна аа гэж. Үгүй шүү дээ. Нялх хүүхэдтэй эмэгтэйчүүд чинь шоронгийн тусгай хэсэгт буюу цэцэрлэгийн нөхцөлд хоригддог. Ой хүрэхээр нь хууль ёсны асран хамгаалагчдад шилжүүлдэг. Харин Г.Маралмаа яагаад хүүхдээс тусдаа байлгаад байна гэхээр тэрээр Улсын дээд шүүхэд хандтал хэрэг нь нэмэлт мөрдөн байцаалтад буцсан. Г.Маралмаа ялтан биш болчихсон. Урьдчилан хорих байрууд хорих ангиас өөр. Урьдчилан хорих байранд эмэгтэй хүн хүүхэдтэйгээ хоригдож байгаагүйгээс гадна хоёуланг нь хамт байлгах өрөө байдаггүй. Ийм тохиолдол гарч байгаагүй юм билээ. Тиймээс хууль ёсоор хүүхдийн асран хамгаалагчаар тогтоогдсон нагац эгчид нь хүргүүлсэн байна. Өнөөдөр Г.Маралмаа хүүхдээсээ тусдаа байгаа. Нагац эгч нь цагдан хорих газарт нь уулзахаар очиход хүүхдийг шилний наана, цаанаас уулзуулж, тэврүүлсэнгүй гэсэн асуудлаар бидэнд хандсан. Нэг асуудлыг тодорхой болгох хэрэгтэй байна.

–Ямар?

-Хөхүүл хүүхэдтэй эмэгтэй гэж хэнийг хэлэх талаар хөдөлмөрийн хуулийн 103.1. дэх хэсэгт “… хүүхдээ хөхүүлэх, асрахад зориулан зургаан сар хүртэлх насны хүүхэдтэй буюу нэг хүртэлх насны ихэр хүүхэдтэй эхэд хоёр цагийн, зургаан сараас нэг хүртэлх насны, түүнчлэн нэг нас хүрсэн боловч эмнэлгийн дүгнэлтээр зайлшгүй асаргаа шаардагдах хүүхэдтэй эхэд нэг цагийн завсарлага нэмж олгоно” гэснээс өөр зохицуулалт алга. Ой хүрээгүй хүүхэдтэй эсвэл жирэмсэн гээд хийсэн хэргийн ялаас чөлөөлөөд байж болохгүй биз дээ. Хэдий хүүхэдтэй байлаа ч тэр чинь гэмт хэрэг үйлдсэн хүн шүү дээ. Цаана нь хохирогч байна.

–Манайх цаазаар авах ялыг түдгэлзүүлэх үед эмэгтэйчүүдэд ял оноохдоо хөнгөвчлөх нөхцөлийг баталгаажуулах гээд ХЭҮК–оос нэлээдгүй хөөцөлдсөн санагдаж байна?

-Эмэгтэйчүүд голчлон залилан, хулгай, хүн амины хэрэгт шийтгүүлж байна. Хүн амины хэрэгт холбогдогсдын дийлэнх нь гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөгсөд. Монгол Улс цаазаар авах ялыг халахаас өмнө энэ ялыг эмэгтэй хүнд оноодоггүй дэлхий дээрх хоёрхон орны нэг байсан. Тэгвэл цаазаар авах ялыг халахдаа эмэгтэйчүүдэд ямар ч хөнгөлөлт үзүүлээгүй. Харин ч хүндрүүлсэн. Өмнө нь байсан цаазын ялтай хэргүүдэд хугацаагүй хорих ял оногдуулдаг болсон. Тэгвэл эмэгтэй хүнд адилхан хугацаагүй хорих ял оноодог боллоо шүү дээ. Урьдаас бодож төлөвлөж гэмт хэрэг үйлдсэн бол хүндрүүлж авч үзэхээр хуульд заасныг гэр бүлийн хүчирхийлэлд байсан эмэгтэйчүүдэд адилхан хэрэглэж байна. Нөхрийнхөө болон хамтран амьдрагчийнхаа байнгын дарамтад амьдарч байгаад нэг өдөр тэвчээр алдаад ямар нэг аргаар хөнөөчихдаг. “Өмнө нь нөхөртөө хөл, гараа хугалуулсан, нүдээ цохиулсан, өвлийн хүйтэнд гадаа нүцгэн хөөж гаргадаг байсан” гэх мэтээр хүн санахын аргагүй тохиолдлоо мэдүүлдэг. Мөн “Ингэж тамлуулж байхаар алчих юмсан гэж бодогдох үе ч гардаг байсан. Тэгээд нэг л мэдэхэд тэвчихийн аргагүй байдалд ороод өөрөө ч мэдэлгүй алчихсан” гэж өчихөд “Та өмнөөс төлөвлөж энэ хэргийг үйлдсэн байна” гээд хүндрүүлдэг тохиолдол нийтлэг байна. Энэ тохиолдолд санаатайгаар үйлдсэн гэж хүндрүүлэх биш харин ч аргагүй байдлаас гарцаагүй нөхцөлд үйлдсэн гэж үзэж хөнгөрүүлэх ёстой гэж үздэг юм.

–Он гарсаар танайд 150 гаруй гомдол, санал ирсэн гэсэн. Ямар гомдол санал давамгайлж байна даа?

-Ихэвчлэн цагдан хоригдож буй хүмүүсээс гадна хөдөлмөрлөх эрхтэй холбоотой асуудлаар иргэдээс гомдол ирдэг. Төрийн өмчийн болон хувийн хэвшлийн гэлтгүй хөдөлмөрлөх эрх зөрчигдсөн ажилтан, ажиллагсад манайд ханддаг. Өөрсдөд нь бас асуудал байдаг гэдгийг мартаж болохгүй. Тухайлбал, хоёр жилийн өмнө барилгын салбарт хөдөлмөрлөх эрхтэй холбоотой асуудлаар шалгалт хийсэн. Цалин буусны маргааш хоёр өдрийн ажил зогсдог жишээтэй. Энэ бол асар том хариуцлагын тухай асуудал. Хүний эрх, эрх чөлөөг хариуцлага дагаж явдаг гэдгийг сайн санах учиртай.

–Өнгөрсөн хоёрдугаар сард ахмад настны нийгмийн хамгаалал ба хүний эрхийн асуудлаарх судалгааны тайланг ХЭҮК–оос гаргасан байсан. Үүн дээр анхаарвал зохих ямар асуудал гарсан бэ?

-Өнгөрсөн оны аравдугаар сард Сөүл хотод болсон АСЕМ-ийн орнуудын хүний эрхийн хурлын үеэр энэхүү судалгааг хийх санал гарсан юм. Ахмадуудынхаа нөхцөл байдлыг судлахад амьжиргааны түвшин, ялгаварлан гадуурхалт, эмнэлгийн үйлчилгээний хүртээмжийн асуудлууд тулгамдсан болох нь тогтоогдсон. Дээр нь зах зээлийн нийгэм хэн бүхэнд хуримтлал үүсгэх бололцоог бүрдүүлсэн хэдий ч Монголын ахмадууд хөрөнгө бүү хураа, бүх бололцоогоороо эх орондоо зүтгэ гэсэн замналаар явж ирцгээсэн. Тиймээс энэ асуудлыг 15 дахь бүлэгтээ нэг бүлэг болгон оруулсан. ХЭҮК бол зүйрлүүлэн хэлбэл өвчтөнд оношлогоо хийгээд эмчилгээний жор бичиж өгдөг газар. Түүнээс биш эмчлэгч биш. Эмчлэгч нь УИХ, Засгийн газар. Гэхдээ улс орны хэмжээнд бус албан байгууллага доторх ажилчдынхаа эрхийг зөрчсөн зарим зөрчил дутагдлыг манайхаас тогтоон, түүнийг арилгуулах зөвлөмж, шаардлага хүргүүлдэг. Үүнийг маань биелүүлэхдээ албан байгууллага, аж ахуйн нэгжүүд цааргалдаггүй нь сайшаалтай.

–Яагаад та ХЭҮК хүмүүст тус болдог хэдий ч заримдаа ус ч болчихсон шиг санагддаг гэж хэлсэн юм бэ?

-Зөвхөн Монголын нөхцөлд л дөө. Жишээ нь, “Дарга намайг дарамтлаад, илүү цагаар ажиллуулж, хөдөлмөрийн гэрээгээ биелүүлэхгүй байна” гэсэн гомдлын мөрөөр шалгалаа. Хүний эрхийн зөрчил гарсан тохиолдолд удирдлагуудад зохих шаардлага тавина. Сайн тал нь хувийн хэвшил ч бай төрийн аж ахуйн нэгж ч бай бидний шаардлагыг хүлээн авдаг. Тэгсэн хэрнээ хэдхэн сарын дараа манайд гомдол гаргасан ажилтан ажлаасаа халагдана. Ажил олгогч нь хуульд нийцүүлээд, яаж ийгээд ажлаас “цэвэрхэн” халдаг бол монгол хүний араншин.

–Ойрын хугацаанд хийхээр төлөвлөсөн ажил гэвэл?

-Бид энэ жил хэд хэдэн асуудал дээр анхаарч байна. Төрийн болоод хувийн секторт ажиллаж байгаа хүний хөдөлмөрлөх эрхийн асуудлыг олон талаас шалгаж, зохих асуудлыг холбогдох газруудад тавья гэсэн зорилттой ажиллаж байна. Бас хүүхдийн эрхийг хамгаалах тал дээр хийх маш олон зүйл байна. Малчин айлд хүүхдээ аваачаад өгчихдөг. Бид нөхцөл байдлыг газар дээр нь очиж шалгаад, хүүхдийн эрх ноцтой зөрчигдсөнийг тогтоосон атлаа тэр айлд орхиод л ирж байна. Гэртээ байлгаж байгаа малчин “Наадах чинь энд идэх хоол, өмсөх хувцастай байна. Яахав та нар хот руугаа аваад яв яв” гэдэг. Гэтэл бид хотод авчраад хэнд өгөх үү. Хаана сургах уу гэсэн шийдэгдээгүй асуудлууд тулгардаг. Гэх зургийн асуудлууд их байна. Үүнийг шийдвэрлэх боломжийг эрэлхийнэ. Бас гэр бүлийн хүчирхийлэл, ажлын байрны бэлгийн дарамт ч бий.

Categories
мэдээ цаг-үе

Гуравдугаар сургуулийн шилдэг сагсчид

-ТЭД ИРЭХ САРЫН 4-НӨӨС 10-НЫ ӨДРҮҮДЭД ОРОСТ ЗОХИОГДОХ ОЛОН УЛСЫН САГСАН БӨМБӨГИЙН ТЭМЦЭЭНД ЭХ ОРНОО ТӨЛӨӨЛӨН ОРОЛЦОНО-

Нийслэлийн биеийн тамир, спортын газар, Оху-ын Школьная Баскетбольная Лига “Кэс-баскет” төрийн бус байгууллага болон Монголын үндэсний сагсан бөмбөгийн холбоо хамтран долоо дахь жилдээ зохион байгуулсан нийслэлийн аварга шалгаруулах сагсан бөмбөгийн тэмцээнд сүхбаатар дүүргийн гуравдугаар сургуулийн охидын “алтан од” баг саяхан аваргалсан. Үүнээс өмнө тэд өөрсдийгөө улсын хэмжээнд “номер нэг” гэдгээ аль хэдийнэ баталчихсан. Тодруулбал өнгөрөгч есдүгээр сард болсон улсын аварга шалгаруулах сагсан бөмбөгийн тэмцээнд түрүүлж, алтан медаль хүртсэн. сүүлийн хэдхэн сард гаргасан амжилтуудынх нь зах зухаас дурдахад ийм байна. Тэднийг гаргасан амжилтаас нь харвал сургуулийн сагсан бөмбөгийн шигшээ баг, харин бэлтгэл сургуулилт дээрээ нэгнийгээ хэрхэн хүндэлж, нэгэндээ чин сэтгэлээсээ тусалж байгааг хараад өөрийн эрхгүй нэг анги, сайн найзууд юм гэх сэтгэгдэл төрсөн юм. арга ч үгүй биз. учир нь сургуулийн сагсан бөмбөгийн тэмцээний аваргын төлөө ана мана “үздэг” а, б гэсэн хоёр ангиас тус шигшээ багийн 12 тамирчинг шигшиж авчээ.

ОЛОН УЛСЫН ТЭМЦЭЭНИЙ БЭЛТГЭЛДЭЭ ГАРЧЭЭ

Үдээс хойш сургуулийн спорт танхимд орвол шигшээ багийн сагсчин охид бие халаалтаа эхлүүлжээ. Спорт танхимын нэг захаас нөгөө рүү гурав, дөрвөөрөө ээлжлэн бөмбөгөө залан гүйж, самбарын дор ирүүтээ шидэлт гүйцэтгэж байлаа.

Ирэх сарын 4-нөөс 10-ны өдрүүдэд Оросын Санкт-Петербург хотноо зохиогдох олон улсын сагсан бөмбөгийн тэмцээнд эх орноо төлөөлөн тэд оролцохоор болсон тул өдөрт хоёр ч удаа цуглан, бэлтгэлээ шургуу хийж байгаа юм. Дасгалжуулагч багш Б.Дэлэг “Бөмбөг рүүгээ биш урагшилж буй зам руугаа сайн хар. Бөмбөгөө залахдаа хурууныхаа өндгөөр мэдэр. Тэгж байж тоглолтын үеэр эсрэг багийнхаа хамгаалагчийг хуурч чадна. Самбар дор ирээд шидэхдээ анхаарлаа төвлөрүүл. Оноо авч чадахгүй л юм бол довтолгооны тактикаа хэрэгжүүлэхийн төлөө бөмбөгөө залаад эсрэг багийн хамгаалагчийг хуурч, нэгэндээ дамжуулах гэх зэргээр хүч зарсан хөдөлмөр чинь үнэгүй болно” гэвэл охид алдаа гаргахгүй гэж улам хичээнэ. “Спортын амжилт гэдэг өдөр тутмын бэлтгэлийн чанараас хамаарна. Огт бэлтгэл хийхгүй хэрнээ уралдаан тэмцээнд амжилттай оролцоно гэдэг угаас боломжгүй. Оролцсон уралдаан тэмцээн болгоноосоо медаль хүртдэг бол тэр чинээнд бэлтгэлээ сайн хийдэг гэсэн үг. Эсрэгээрээ байгаа бол бэлтгэлээ л шургуу хийх хэрэгтэй. Түүнээс биш сугалаанд тохиодог шиг аз тамирчдыг ивээгээд амжилтад хөтөлдөггүй. Бас би чаддаг юм чинь, мундаг юм чинь гээд хойш суугаад байвал төд удахгүй чадахаа болино. Ялангуяа сагсан бөмбөгийн спорт. Би чаддаг байсан биш чадна гэж хэлэхийн тулд, тэрнийгээ өөрийн биеэр үзүүлэхийн тулд өдөр бүр бэлтгэл хийдэг юм шүү дээ. Тэглээ ч бид анх удаагаа олон улсад хүч үзэх гэж байна. Бэлтгэлээ дутуу хийснээс тэмцээндээ амжилт үзүүлж чадсангүй гэсэн шалтаг сүүлд нь хэлэхгүйн төлөө бэлтгэл сургуулилтаа шургуу хийх ёстой” хэмээн нэмж хэлэв.

НУРУУ НАМХАНЧ ХУРДААР ИЛҮҮ

Төд удалгүй дасгалжуулагч багш “Гурваар найм яв” гэвэл довтлогч Э.Энхмядаг, Б.Нансалмаа, Ц.Халиун нар дундаа нэг бөмбөгтэй гарч ирээд, заалны нэг захаас нөгөө рүү бөмбөгөө залаад гүйх завсраа нэгэн хүүгээ дамжуулна. Самбарын дор очих эгшинд Ц.Халиуны гарт бөмбөг очсон тул тэрбээр довтолж харагдав. Дараагаар нь хамгаалагч С.Батханд, Наранхишиг, Ж.Дөлгөөн нар бөмбөгөө нэгэн рүүд дамжуулаад, спорт танхимын нэг захаас нөгөө рүү гүйв. Энэ маягаар багийн 12 тамирчин гурав гурваараа дөрвөн хэсэгт хуваагдан, дээрх дасгалыг хэд хэдэн удаа давтав. Дасгалжуулагч бугуйн цаг руугаа хараад “Хурдан, хурдан. Эсрэг багийн хамгаалагчаас хурдан гүйж, нэгэн рүүгээ хурдан дамжуулж байж довтолгоо амжилттай болно. Та нар бөмбөгийг залж байгаа болохоос бөмбөг та нарыг жолоодоогүй” гээд тамирчдаа хурцална. Үнэхээр өнгөрөгч тэмцээнүүдэд тэд бусад багаас хурдаар илүү байсан гэдгийг дасгалжуулагч нь хэлсэн юм. Тэрбээр “Бусад сургуулийн шигшээ багийн тамирчидтай харьцуулахад манайхан нуруу намхан ч хурдаар илүү. Бас шидэлтийн техник сайтай. Энэ л бидний тоглолтын онцлог. Сая хотын аваргын төлөө Багануур дүүргийн шигшээ багтай тоглосон. Багануурын баг өнгөрсөн жилийн хотын аварга. Тоглолтын эхнээс эн тэнцүү өрсөлдсөн. аль нэг баг нь оноогоор давамгайлаагүй. Өгөө аваатай л тоглосон. Гэтэл сүүлийн 30 секундын хугацаа явж эхлэхэд эсрэг баг хоёр оноогоор давамгай болчихдог байгаа. Тэгэнгүүт бид хоёр оноо авч оноогоо тэнцүүлэх бус шууд гурван оноо авч, илүүрхэх төлөвлөгөөтэй тоглосон. Ингээд тоглолт дуусахаас хэдхэн секундын өмнө гурван онооны шидэлтээ довтлогч Ч.Намуун оновчтой болгосноор нэг онооны зөрүүтэй бид ялсан” хэмээн өгүүлэв.

Дасгалжуулагч Б.Дэлэг

“ТҮРҮҮЛЭХ НЬ БҮҮ ХЭЛ ЭХНИЙ ТОГЛОЛТДОО ХОЖИГДЧИХООД ХУВЦАС СОЛИХ ӨРӨӨНД УРУУ ЦАРАЙЛААД СУУЖ БАЙСНАА САЙН САНАЖ БАЙНА”

Нийслэлийн аварга шалгаруулах тэмцээнд есөн дүүргийн 112 сургуулийн тамирчид оролцсон юм. Тэмцээний үеэр дасгалжуулагч багш Б.Дэлэг “Шилдгийн шилдэг дасгалжуулагч”-аар тодорсон бол довтлогч Ч.Намуун шилдэг тоглогчоор шалгарчээ. Өнгөрсөн есдүгээр сард болсон улсын аварга шалгаруулах тэмцээний үеэр довтлогч О.Ичинхорлоо буюу мөн л энэ багаас шилдэг тоглогч шалгарсан байна. О.Ичинхорлоо “Сүүлийн дөрөв, таван жил сургуулийнхаа шигшээ багт тоглож байна. Жил ирэх тусам жинхэнэ утгаараа нэг баг болж чадаж байгааг бидний амжилт бэлхнээ гэрчилнэ. Түрүүлэх нь бүү хэл эхний тоглолтдоо хожигдчихоод хувцас солих өрөөнд уруу царайлаад сууж байснаа сайн санаж байна. Үргэлж ийм сэтгэл гонсгор байхгүйн тулд бэлтгэлээ сайн хийх ёстой гэдгийг дасгалжуулагч багш сайн ойлгуулсан. Багш маань алдаа гаргавал загнаж зандрахаасаа илүү зааж зөвлөдөг” гэвэл хамгаалагч Ж.Дөлгөөн “манай багш өөрөө сагс сайн тоглоно. Их сургуулиа биеийн тамирын дасгалжуулагч багш мэргэжлээр 2010 онд төгсөнгүүтээ манай сургуульд ажилд орсон. ажилд оруутаа сургуулийнхаа охидын сагсны шигшээ багийг бүрдүүлсэн. Манай багш чинь гуравдугаар сургуулийн сурагч байсан гэсэн. Өөрийн сурч төгссөн дунд сургуульдаа эргээд багш нь болсон гэсэн үг. Сурагч ахуйдаа бидэн шиг сургуулийнхаа шигшээ багт олон жил тоглосон. Оюутан ахуйдаа ч мөн ялгаагүй. Тийм болохоор ихэнх тохиолдолд ингэж довтол, тэгж бөмбөгөө зал гээд өөрийн биеэр үлгэрлэж үзүүлнэ. Бидэн дунд ороод тоглоно. Энэ нь бидний бэлтгэл сургуулилт сайжрахад маш дөхөмтэй юм шиг санагддаг. Хэрэв ташаагаа тулж зогсчихоод, зурагтаар харсан Америкийн мэргэжлийн сагсан бөмбөгчдийнх шиг ур чадвар, тоглолтыг биднээс шаарддаг байсан бол улс, нийслэлийн аварга болно гэдэг боломжгүй. Хилийн дээс алхаж, олон улсын уралдаан тэмцээнд оролцоно гэдэг бол бүр мөрөөдөл. Тийм биз дээ манайхаан” гэвэл багийн бусад гишүүд толгой дохиод, “Ийм ойлгомжтой зүйлийг асуух хэрэг юу байна” хэмээн хариулцгаав. Багийн ахлагч Б.Алтмаа “1996-2006 оны хооронд манай гуравдугаар сургуулийн сагсны шигшээ баг эрэгтэй эмэгтэй гэлтгүй нийслэлийн аварга, улсын аваргаар олон жил дараалан шалгарч байсан гэж манай эгч хэлсэн. Тухайн үед сургуулийн шигшээд тоглож байсан нэлээн хэдэн хүүхэд одоо насанд хүрэгчдийн улсын шигшээ багт тоглодог гэсэн шүү” гэсэн юм.

“БЭЛТГЭЛИЙН ХАЖУУГААР ХИЧЭЭЛ НОМОО ЦАЛГАРДУУЛЖ БОЛОХҮЙ”

ргэлжлүүлэн сунгалтын дасгалаа хийж эхлэв. Энэ үеэр хамгаалагч Тогтохмэнд “Физикийн хичээл дээр өгсөн бие даалтаа хийсэн үү” гэвэл хажууд нь дасгал хийж байсан довтлогч А.Анударь “Би хийчихсэн. Амархан юм байна лээ” гэв. О.Тогтохмэнд “Өө ашгүй. Тэгвэл бэлтгэлийн дараа хоёулаа хийчихье. Найз нь бүр яаж хийх учраа олохгүй байсан юм” гэлээ. Хагас хамгаалагч Э.Ану-Эрдэнэ “Би ч бас чамд тусалж болно ш дээ. Эхэндээ би ч бас сайн ойлгохгүй байсан ч багшаас дахиж асуусны ачаар ойлгосон” гэж хажуугаас нь хэлэв. Тэдний ийн ярихыг сонссон дасгалжуулагч багш нь “Нээрэн бие даалт гэснээс гуравдугаар улирлын амралт өнөө маргаашгүй болох гэж байна. Бэлтгэлийн хажуугаар хичээл номоо цалгардуулж болохгүй. Тэглээ ч та нар чинь ганц, хоёрхон жилийн дараа оюутан болно” гэж зөвлөлөө. Түүнээс “Сагсан бөмбөг сайн тоглодог бол их дээд сургуульд тэтгэлгээр суралцах, бүр цаашилбал албан байгууллагад ажилд ороход хүртэл давуу тал болдог гэсэн байх аа” хэмээн асуувал “Тийм шүү. Бараг их дээд сургууль бүр шигшээ багтай. Өөрийн ажилчдаас бүрдэх сагсан бөмбөгийн шигшээ багтай олон аж ахуйн нэгж бий. Сагсан бөмбөгийн спортыг шимтэн сонирхдог дарга нар ч цөөнгүй. Тэр утгаараа албан байгууллага ч бай, их дээд сургууль ч бай ялгаагүй шигшээ багийнхаа амжилтыг ахиулах, ур чадварыг дээшлүүлэх үүднээс шинээр тамирчин авах нь зүйн хэрэг. Энэ тохиолдолд голч дүн, сурлагын амжилт гэхээсээ сагсан бөмбөг тоглох ур чадварт түлхүү анхаарах нь бий. Миний найз нөхөд, таньж мэдэх хүмүүсээс сагсан бөмбөг сайн тоглож сурсныхаа ачаар их сургуулийнхаа шигшээ багт нь тоглож, цалин урамшуулал авч улмаар сургуулиа төгсөөд, томоохон албан байгууллагад урилгаар ажилд орсон нь тун олон. Албан байгууллагууд мэргэжлийнх нь дагуу урилгаар ажилд авна гэдэг бол шигшээ багтаа тоглуулна гэсэн үг шүү дээ. Гэхдээ энэ талаар би хүүхдүүдтэйгээ ярилцдаггүй юм. магадгүй хичээлээ хаяад сагсан бөмбөгөө л сайн тоглох хэрэгтэй гээд ойлгочихож юуны магад” хэмээн учирлав.

Тэд Оросын Санкт-Петербург хотноо зохиогдох олон улсын сагсан бөмбөгийн тэмцээнд оролцохоор ирэх пүрэв гарагт буюу энэ сарын 31-нд эх орноосоо мордох юм байна.

Сүхбаатар дүүргийн 3-р сургуулийн “АЛТАН ОД” багийн амжилтаас дурьдвал:

•2013-2014 он сүхбаатар дүүргийн сурагчдын лигийн мөнгөн медаль

• 2014-2015 он сүхбаатар дүүргийн сурагчдын лигийн мөнгөн медаль

• 2014-2015 он нийслэлийн сурагчдын лигийн кес-баскет тэмцээний хүрэл медаль

•2015-2016 он 16 насны улсын аварга шалгаруулах тэмцээний алтан медаль

•2015-2016 он нийслэлийн сурагчдын лигийн сагсан бөмбөгийн аварга шалгаруулах кет баскет тэмцээний алтан медаль

Гэрэлд зургуудыг Ц.Мягмарсүрэн

Categories
мэдээ цаг-үе

Н.Гантулга: Зөрчлөө арилгах хугацаат үүрэг өгч байгаа нь барилгын компанийг дэмжиж байгаагийн илрэл

Өнгөрсөн оны сүүлээр Улаанбаатарт зөвшөөрөлгүйгээр баригдаж буй 60-аад барилга байгааг Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газраас гаргажээ. Тэр даруйд нь зөрчлөө арилгах албан шаардлага хүргүүлсэн байна. Энэ оны хоёрдугаар сар гэхэд тэдгээрийн 24 нь зөрчлөө арилган, барилгын ажил эхлүүлэх, үргэлжлүүлэх зөвшөөрлөө авчээ. Үлдсэн 35 нь албан шаардлага биелүүлээгүй аж. Энэ талаар Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газрын дэд бүтцийн хяналтын хэлтсийн дарга Н.Гантулгаас тодруулсан юм.

-Дээрх барилгуудад ямар зөрчил илэрсэн юм бэ?

-Надад ирсэн албан мэдээгээр бол 2015 онд нийт 66 барилга ямар нэгэн зөрчилтэй гэж бүртгэгдсэн. Эдгээрийн долоо нь ухсан нүх бол 59 нь аль нэг шатандаа яваа барилга. Зөрчлөө арилгах шаардлагыг 24 нь биелүүлсэн учраас тэдэнд зөвшөөрөл олгосон. Үлдсэн 35 барилгын ажлын зураг төсөл батлагдаагүй, техникийн нөхцөлүүд олгогдоогүй, зураг төсөлдөө магадлал хийлгээгүй гэх зэрэг зөрчлүүд байна. Мэдээж энэ тохиолдолд барилга угсралтын ажил эхлүүлэх зөвшөөрөл олгогдохгүй. Одоогоор эдгээр барилга байгууламжийн ажлыг түр зогсоож, цахилгаан, ус дулаанаар хангахгүй байх талаарх албан бичгийг холбогдох газруудад хүргүүлсэн.

-Уг нь бүх зөвшөөрлөө авчихаад барилгын ажлаа эхлүүлэх ёстой шиг санагдах юм?

-Хуулиараа бол бүх зөвшөөрлөө авчихаад, газар шорооны ажлаа эхлүүлэх ёстой. Барилга барихаар шийдсэн бол эхлээд газраа хууль ёсны дагуу өмчлөх хэрэгтэй. Орон сууц, оффис үйлчилгээ, цэцэрлэг сургууль гээд юу барих гэж байгаа нь ч мөн тодорхой байх ёстой. Үүний дараа дүүргийн болоод нийслэлийн Засаг даргаас захирамжаа авна. Үүн дээрээ үндэслээд архитектур төлөвлөлтийн даалгавраа гаргуулна. Дараа нь ус цахилгаан, дулаан, холбоо зэрэг техникийн нөхцөлүүдээ авсан байх ёстой. Үүн дээр үндэслээд барилгын ажлын зураг төсөл хийгдэнэ. Уг төслөө хуулийн дагуу НОБГ, НМХГ-аар давхар хүлээн зөвшөөрүүлэх ёстой. Ерөнхий төлөвлөгөөний газар батлагдсан эскиз зургийг хянаж үзээд, ажлын зургийг баталгаажуулдаг. Хамгийн сүүлд Барилгын хөгжлийн төвийн мэргэжлийн экспертүүдээр барилгын зураг үнэн зөв, мэргэжлийн дагуу хянаж баталгаажуулагдсан байна уу гэдгийг шалгуулж, магадлалын дүгнэлт хийлгүүлнэ. Гаднах талбайн зохион байгуулалтын зургаа НМХГ-аар давхар хянуулдаг. Энэ бүх бичиг баримтуудыг харгалзан үзээд НЕТГ барилга угсралтын ажил эхлүүлэх, үргэлжлүүлэх зөвшөөрөл өгнө. Энэ зөвшөөрлөө авч байж газар дээрээ хашаа хороогоо барьж, улаан шугамаа татуулж байгаад газраа ухаж эхлэх ёстой. Ингэсэн нөхцөлд барилгын ажлын аль ч шатанд ямар ч хяналт шалгалт хийхэд “бүдрэхгүй”. Бас хэнээс ч гомдол санал ирэхгүй.

-Тэгэхээр зөрчилтэй аж ахуй нэгж, иргэд дээрх бичиг баримтуудаа гүйцэд бүрдүүлэлгүй газраа ухаад эхэлсэн гэсэн үг үү?

-Тийм. Иргэд гэхээсээ аж ахуйн нэгжүүд иймэрхүү зөрчил гаргах нь элбэг. Ихэнхдээ тэд санаатайгаар зөрчил гаргадаг. Тэд чинь дэргэдээ хуулийн зөвлөхтэй, бас мэргэжлийн баг ажиллаж байна шүү дээ. Төрийн байгууллагад торгууль төлснөө зөрчлөө арилгалаа гэж бас эндүүрдэг. Жишээ нь, зөвшөөрөлгүйгээр газраа ухаад, сууриа цутгачихлаа. Гэтэл мэргэжлийн хяналтаас очоод үйл ажиллагааг нь зогсоож, хуулийн дагуу торгууль ноогдуулах нь зүйн хэрэг. Торгуулиа төлөөд барилга угсралтын ажлаа үргэлжлүүлэх эрхтэй гэж ташаа ойлгох нь бий.

Нөгөө талаар төрийн байгууллагуудын уялдаа, холбоог сайжруулах хэрэгтэй. Япон, Хятад, Солонгос зэрэг оронд мэргэжлийн байгууллага нь тухайн барилга баригдах газрыг өмчлүүлэхээс өмнө “Энэ газар дээр та зориулалтаас нь хамаараад суурь нь ийм хэмжээтэй, төчнөөн метр кв талбайд нь ногоон байгууламж бүхий ийм тэдэн давхар барилга байгууламж барьж болно” гэсэн дүгнэлтийг гаргуулдаг. Энэ дүгнэлтийг үндэслэн барилга барих зөвшөөрөл олгоно. Манайд бол эсрэгээрээ. Нэг хүн очоод газрын албанд газар эзэмших өргөдлөө өгдөг. Тэрхүү газрын албаны мэргэжилтэн барилга, хот байгуулалтын мэргэжилтэн биш учраас ямар хэмжээний обьект барьж болох эсэх, хот төлөвлөлттэй энэ нь хэрхэн уялдах зэргийг бүрэн тооцоолж чаддаггүй. Газраа өөрийн болгоод авсан хүн түүн дээрээ юугаа барих нь өөрийн дур гэсэн сэтгэхүйтэй байдаг. Газраа зарлаа ч гэсэн түүнийг нь худалдан авсан хувь хүн, аж ахуйн нэгж ч мөн ялгаагүй. Ингээд хоёр давхар барилга барих боломжтой газар дээр 10 давхрыг барина гээд зүтгэчихдэг. Ингэж хууль зөрчих эхлэл нь тавигддаг.

Германд гэхэд л барилгын ажил гүйцэтгэгч аж ахуйн нэгжүүд нэг нэгэндээ хяналт тавьдаг. Суурь ухах ажлыг нэгэн мэргэжлийн компани хийлээ гэхэд зураг төслийн дагуу, зөрчилгүй хийсэн тохиолдолд дараагийн компани сууриа цутгана. Хэрэв суурийн нүхийг гүехэн, хэмжээг томруулсан бол хоёр дахь компани хүлээн авахгүй байх нь. Барилгын ажлын явцад хэдийд зөрчил гарна, тэр үед нь барилгын ажил зогсоно гэсэн үг. Энэ туршлагыг нэвтрүүлэхээр сүүлийн гурван жил Барилгачдын холбоо, БХБЯ-тай хамтран ажиллаж байна.

-Өнөөгийн санхүүгийн хүндрэлтэй үед мэргэжлийн хяналт, холбогдох төрийн байгуулага ийм ч зөвшөөрөл дутуу, тийм ч бичгээ сунгуул гээд барилгын ажлыг зогсоож, бүтээн байгуулалтын ажилд садаа боллоо гэх асуудлыг хувийн хэвшлийнхэн тавих болсон. Энэ тал дээр?

-Уг нь 60 айлын орон сууц бариад ашиглалтад өгвөл гэр хорооллын 60 яндан үгүй болно, жижүүр цэвэрлэгч гээд гурав, дөрвөн байнгын ажлын байр бий болно гэх зэргээр барилга эхлүүлэх, үргэлжлүүлэх зөвшөөрөлгүй хувийн хэвшлийнхэн тайлбар тавьдаг. Бүх зүйл хуулийн дагуу, ном журмын дагуу явагдах ёстой. Барилгын ажил нь ном журмын дагуу яваагүй бол түр зогсоож, зөрчил дутагдлаа арилгах хугацаат үүрэг өгдөг. Энэ нь тэднийг хавчиж хяхах бус дэмжиж байгаагийн нэг хэлбэр. Хугацаандаа зөрчлөө арилгавал барилгын ажлыг үргэлжлүүлэх зөвшөөрөл олгоно.

Харамсалтай нь зөрчлөө арилгах шаардлага дахин дахин өгсөөр байтал биелүүлэхгүй байгаа аж ахуйн нэгжүүд бас байсаар байна. Эдгээрийн тод томруун “төлөөлөгч” нь дээрх 35 барилга байна шүү дээ.

-Цаашид эдгээр 35 барилга байгууламж дээр ямар арга хэмжээ авах вэ?

-Бичиг баримтуудыг нь дахин нарийвчлан судалж, хэд нь барилга угсралтын ажил эхлүүлэх, үргэлжлүүлэх зөвшөөрлөө НЕТГ-т хүргүүлчихээд хариу хүлээж байгааг гаргаж ирнэ. Мөн тэдэнд зөвшөөрөл олгох эсэхийг НЕТГ-аас тодруулна. Үүний дараа огт хүсэлтээ өгөөгүй, НЕТГ-аас зөвшөөрөл олгох боломжгүй компанийн тусгай зөвшөөрлийг түдгэлзүүлэх саналыг БХБЯ-д танина. Нийслэлийн Засаг даргад газрынх нь зөвшөөрлийг цуцлуулах саналаа ч мөн хүргүүлнэ.

Categories
мэдээ нийгэм

“Илгээлтийн эзэд” аяны хүрээнд малчдад хүргэгдэх ёстой 400 боодол өвс Тахилтад айлын хашаанд байна

МУГЖ С.Жавхлан,Т.Баясгалан нар өөрсдийн санаачлан хэрэгжүүлсэн “Илгээлтийн эзэд” аяны хүрээнд тоглолт зохион байгуулж, орлогоороо өвс тэжээл, лаа чүдэнз зэрэг малчдын хэрэгцээт зүйлсийг худалдан авахад зарцуулсан. Уран бүтээлчдийн уриалснаар үзэгчид өөрсдийн оёсон нэмнээ, бээлий, төлийн уут зэргийг ч тоглолтын үеэр давхар хандивласан гэдгийг хэн бүхэн тодхон санаж байгаа. Тэгвэл энэ аяны хүрээнд цугласан 400 боодол өвс хүрэх ёстой малчныхаа хашаанд биш, Улаанбаатарт тодруулбал Тахилтад айлын хашаанд байна.

Увс аймгийн Улаангом суманд “Илгээлтийн эзэд” аяны хүрээнд цугласан өвс тэжээлийг татаж авахаар болсон гэнэ. Тус суманд онцгойгоос 1200 боодол өвс, 200 шуудай буюу таван тонн тэжээл хуваарилан, ачуулжээ. Гэтэл 400 боодол өвсийг хотод үлдээн, 800 боодол өвс 200 шуудай тэжээлийг Улаангом руу ачуулжээ. Дээрх өвс тэжээлийг тээвэрлэсэн жолооч Б.Мягмаржав “Би Хятадын “Норд Бенз” маркийн хүнд даацын ачааны автомашинтай. Үүгээрээ орон нутаг, хот хоёрын хооронд тээвэр хийж мөнгө олдог. Гуравдугаар сарын 25-нд онцгой байдлын албаны хашаанаас 400 боодол өвс, 200 шуудай тэжээл ачаад, сумын Засаг дарга О.Ганхуягийн зөвлөснөөр бүх өвсөө Тахилтад хамаатныхаа хашаанд буулгасан. Наад өвсөө хэсэг хугацаанд найдвартай хадгалчих газар буулгаад дахиж очоод үлдэгдлийг нь ав гэсэн учраас би тэгсэн хэрэг” гэлээ.

Өнөөх 400 боодол өвс буулгасан хашааны эзэн Батсүхтэй өчигдөр холбогдоход “Манай хашаанд буулгасан 400 боодол өвс тоо ёсоороо байгаа. Удахгүй ирж авна гэсэн” гэсэн юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Улстөрчдийн дараагийн золиос нь цагдаагийн ажилтнууд, прокурор, шүүгчид болж, хэлмэгдэнэ

УИХ-ын гишүүн Х.Баттулгатай холбогдож, олон нийтийн цуглаан дээр хэлсэн үгийнх нь талаар тодрууллаа.

-Та “Жудагт Монгол”-ын цуглаанд оролцож, олны анхаарлыг татсан үг хэллээ?

-МоАХ энэ цуглааныг дэмжиж оролцож байна. Өөр арга алга. Иргэд урвагч, шуналтнуудын бэлэн аманд хууртаж, өрийн дарамтад туйлдаж байхад дуугүй суух эрх байхгүй гэж үзэж, МоАХ-ны Удирдах зөвлөлөөс “Жудагт Монгол”-ын зохион байгуулж байгаа цуглаанд оролцох нь зүйтэй гэсэн шийдвэр гаргасан.

-Та хүний, өөрийн намын гишүүдийг улс төрөөс явуулахыг уриалж, нэрлэлээ. Яагаад?

-Улстөрчид “нүүрсчдийн нам” гэж ярьдаг улс төр, бизнесийн бүлэглэлийг нэрээр нь илчиллээ. Улстөрчид, эрх мэдэл бүхий хүмүүс бүгд мэддэг атлаа дуугардаггүй. Одоо цаг нь болсон гэж бодож байна. Монголчууд бүгд тэдний тоглоом болоод улс орноороо дуусч байна. Хүмүүс ирээдүйдээ итгэлгүй болсон байна. Бүгд л одоо цаашдаа яах вэ гэж байна.

-Зарим нь танай намын гишүүд биз дээ?

-Намын гишүүн байна гэдэг чинь “нам нийлж сэм хуйвалдаад” ард түмнээ мөлжиж, эх орон, газар шороогоо зарна гэсэн үг биш.

-Та нэрлээд хэлчихлээ. Харин танай нам хариуцлага тооцож чадах уу? Хуйвалдаад өнгөрнө гэж бодож байна уу?

-Хэрэв тэгж чадахгүй бол ард түмэн хариуцлага тооцох хэрэгтэй. Эдэнд хонь шиг өрлүүлэх үү? Яасан гэж? Эх орноо, газар нутгаа, ард түмнээ өмгөөлсөн гэж үү? Бид монголчууд. Хэнээс ч дутахгүй эр зоригтой ард түмэн.

-Таныг шалгаж байгаа хэрэг ямар шатандаа байна вэ?

-Энэ бол улс төрийн зорилготой зохиож байгаа хэрэг. Эрх мэдлээ ашиглаж улс төрийн хэлмэгдүүлэлт явуулж байгаа хэлбэр. Та нар санаж байгаа байх. 2008 оны долдугаар сарын 1, МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр, зөвлөх Л.Гансүх, “Эрдэнэс Таван толгой” компанийн захирал Я.Батсуурь, Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуягийг тойрсон баривчилгаа гээд…

-Хэн зохион байгуулж байгаа гэж?

-“Нүүрсчдийн нам” гэдэг бүлэглэл. Эрх мэдэлтэй улстөрчид, тэдний найз бизнесмэнүүдийн хүсэл шуналыг эсэргүүцсэн бүхнийг ийм аргаар айлгаж, дарамталж байна. Энэ бүх сэдвийг улс төрийн зорилготой зохион байгуулж, цагдаа хүчний байгууллагаар гүйцэтгүүлж, тэднийг удирдан ажиллаж байна. Гэхдээ тэр улстөрчид нь хэзээ ч хариуцлага хүлээлгүй, нуугдаад л үлдэнэ. Яг 2008 оны долдугаар сарын 1-ний хэрэг шиг. Энэ хэрэгт тушаал биелүүлсэн цагдаа нарыг золиослоод л, тушаасан, турхирсан улстөрчид нь сугарч үлдсэн. Одоо биднийг хэлмэгдүүлж байгаа хэрэг цагаадах цаг ирнэ. Тэр үед цагдаа нар, прокурор, шүүгчид л золиос болж хэлмэгдэнэ.

-Яагаад ?

-Эрх мэдлээрээ айлгаж, хуулийн ажилтнуудаас хууль бус зүйл шаардаж, шахаж хийлгэж байгаа улстөрчид дараа нь тэднийгээ буруутгаад л өөрсдөө цэвэр үлдэх хүмүүс. Тэдэнд нэр төр, ичих нүүр гэж байхгүй.

Categories
мэдээ нийгэм

“Апу” компанийн сүүний үйлдвэр улсын хэмжээн дэхь сүү сүүн бүтээгдэхүүний дөрвөн литр тутмын нэгийг үйлдвэрлэж байна

-АПУ КОМПАНИЙН СҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭР ОЛОН УЛСЫН ХҮНСНИЙ АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ТОГТОЛЦООГ НЭВТРҮҮЛСЭН, АНХДАГЧ БҮРЭН АВТОМАТ ГЭДГЭЭРЭЭ ДАВУУ-

Өчигдөр “Апу” компанийн сүүний үйлдвэр бэлтгэн нийлүүлэгчдээ хүлээн авч, өнгөрсөн оны хамтын ажиллагааны үр дүнгээ хэлэлцсэн юм. Түүнчлэн ирэх жилийн хамтын ажлын төлөвлөгөөнийхөө талаар ярилцсанаас гадна үйлдвэрлэлийн явцтай өөрсдийн биеэр танилцсан юм. “Апу” компани 70 тэрбумын хөрөнгө оруулалтаар өдөрт 150 тонн, жилдээ 45 сая гаруй литр шингэн сүү боловсруулах хүчин чадалтай сүүний үйлдвэрээ 2014 онд ашиглалтад оруулж, хэрэглэгчдийн хэзээний танил “Дээж”, “Сайн”, “Маамуу”, “Цэвэр сүү” зэрэг 20 гаруй нэр төрлийн сүү сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн хэрэглэгчдийн гар дээр хүргэж байна. Түүнчлэн сүү бэлтгэн нийлүүлэх, үйлдвэрлэл, борлуулалтын сүлжээгээр дамжуулан 1000 гаруй хүнийг ажлын байраар хангасан аж. Тодруулбал, “Хишигтэн нүүдэлчин”, “Баян Симентал” зэрэг Монголдоо жишиг болохуйц эрчимжсэн мал аж ахуйгаас 300-аад малчин, фермерүүдээс Улаанбаатар хотын ойролцоох 12 цэгээрээ дамжуулан өдөрт 20-60 тонн сүү хүлээн авдаг аж. Өнгөрсөн онд малчин фермерүүдээс нийт найман сая гаруй литр сүү хүлээн авч, түүхий эд болгон ашигласан гэнэ.

Энэхүү сүүний үйлдвэр нь Монголын хамгийн анхны бүрэн автомат гэдгээрээ онцлог. Дээрээс нь ISO 22000 буюу Олон улсын хүнсний аюулгүй байдлын тогтолцоог нэвтрүүлсэн цорын ганц сүүний үйлдвэр юм байна. Хоёр жилийн өмнө үйлдвэрлэлээ эхлүүлсэн хэдий ч өдгөө улсын хэмжээн дэхь дөрвөн литр сүү, сүү бүтээгдэхүүн тутмын нэгийг тус үйлдвэр нийлүүлдэг болжээ. Цаашид үйлдвэрлэлийн хэмжээ болон эрэлт нэмэгдэх төлөвтэй байгааг холбогдох албаныхан энэ үеэр мэдээлсэн юм.

Энэ үеэр “Апу” компанийн сүүний үйлдвэрийн технологич Т.Сарантуяатай ярилцлаа

-Танайх Европын технологийн дагуу үйлдвэрлэлээ явуулдаг Монголдоо анхдагч сүүний үйлдвэр гэсэн байх аа?

-Манай сүүний үйлдвэр хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэд техник технологийг ашигласан, бүрэн автомат дамжлаг бүхий Монголын анхны сүүний үйлдвэр. Бүрэн автомат гэдэг нь үйлдвэрлэлийн явц дахь гадаад орчны болон хүний хүчин зүйлээс хамааралтай сөрөг нөлөөлөл бүтээгдэхүүний чанарт хамааралгүй болсон гэсэн үг. Энгийнээр бол малчид, фермерүүдийн хотноос манай үйлдвэрлэлд тавигддаг чанарын өндөр шаардлагыг хангасан сүү хүлээн авч байгаа учраас түүгээр хийсэн эцсийн бүтээгдэхүүний чанарт эргэлзэх хэрэггүй гэсэн үг. Манай үйлдвэр түүхий эдээ хүлээн авахаас өгсүүлээд эцсийн бүтээгдэхүүн гарах хүртлэх үйлдвэрлэлийн бүхий л шат дамжлагууд дээр тогтсон хуваарийн дагуу үзлэг, шинжилгээг байнга хийдэг.

Дээрээс нь боловсон хүчин маш чухал. Дан ганц сайн техник, технологитой байлаа гээд үйлдвэрлэл төгс болохгүй. Манай ажилтнууд бүгд мэргэжлийнхээ дагуу их дээд сургууль дүүргэснээс гадна технологи, механчикч, үйлдвэрийн дарга нар энэ салбартаа олон жил хөдөлмөрлөсөн туршлагатай, мэдлэгтэй, чадвартай.

-Чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн тулд мэдээж чанартай түүхий эд хүлээн авах ёстой байх, тийм үү?

-Тэр бол мэдээж. Чанартай сүү үйлдвэрлэхийн тулд малчдын нийлүүлэх сүү тэр хэмжээнд чанартай байх ёстой. Манайх Европ технологийн дагуу маш өндөр чанартай сүүг түүхий эдээр сонгодог. Гэтэл үйлдвэр ашиглалтад орсны дараахан манайд түүхий сүү нийлүүлдэг зарим малчин, фермерүүд наад зах нь үнээнийхээ дэлэнг ариутгадаггүй, саальчин нь гар хөлөө угаадаггүй, сүүгээ тэр дор нь хөргөөгүй, бохир саванд хадгалдаг зэрэг зөрчил илэрдэг байсан. Үүнээс үүдэн манайд нийлүүлэгддэг таван литр сүү тутмын дөрөв нь чанарын шаардлагатай хангахгүйн улмаас үйлдвэрийн хүлээн авах цэгээс буцаагддаг байсан. Энэ асуудлыг шийдвэрлэх үүднээс хамтарч ажилладаг малчин, фермерүүддээ сүүний чанарыг муутгалгүй хэрхэн үйлдвэрт шууд нийлүүлэх талаарх олон удаагийн сургалт зохион байгуулсан. Эрүүл ахуйн шаардлага хангах үүднээс малынхаа дэлэнг хэрхэн зөв арчиж цэвэрлэхээс өгсүүлээд, сав суулгаа хэрхэн угаах, яаж хурдан хугацаанд хөргөх, хэрхэн тээвэрлэх зэргийг зааж сургасан. Үүний үр дүнд чанарын шаардлага хангаагүй гэх шалтгаанаар хүлээн авах цэгээс сүү чанарын шаардлага хангаагүй гээд буцаагдахаа больсоор удаж байна. Нэг үгээр бол малчид үйдвэрлэлийн шаардлага хангасан чанартай сүү бэлтгэн нийлүүлээд дадчихсан гэсэн үг.

Урьд нь сүүний шим тэжээллэг чанар, устай хольсон болон гашилсан эсэхийг шалгадаг байсан бол өдгөө үүний дараагийн шат буюу хүний эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлөхийг судалдаг болсон. Манай үйлдвэрийн лаборатори энэ талын судалгаа шинжилгээг түлхүү хийдэг. Наад зах нь манайд түүхий сүүнд антебиотик байгаа эсэхийг шинжилдэг. Илэрвэл мэдээж үйлдвэрлэлдээ ашиглалгүй устгалд оруулна. Соматик эсийн нягтална. Энэ тоо 500 мянгаас дээш бол үйлдвэрлэлд ашиглаж бролохгүй. Учир нь үнээний дэлэн үрэвсэлтэй, ширгэх дөхсөн бол энэ тоо нэмэгддэг. Сүүгээр нь дамжуулж, үнээг эрүүл эсэхийг шалгачихаж байгаа гэсэн үг.

Малчид, фермерээс байнга сүү худалдан авна гэдэг бол тэд тогтмол орлоготой болж, бид давхар ажлын байрыг нэмэгдүүлж байгаа хэрэг. Манай үйлдвэрт 150 гаруй ажлын байртайгаас гадна манайд сүүгээ тушаадаг малчид, тэнд ажиллаж байгаа лобараторийн ажилтан, нааш цааш тээвэрлэдэг жолооч гээд тооцвол мянга гаруй хүнийг ажлын байртай болгож байна.

-Үйлдвэрлэлээ өргөтгөвөл зуны дэлгэр цагт малчдаас дан ганц үнээ гэлтгүй хонь ямааны сүүг авч үйлдвэрлэлдээ хэрэглэх үү?

-Одоогоор бид үнээний сүүг түүхийэдээ болгон ашиглаж байгаа. Мэдээж, цаашид шаардлагатай гэж үзвэл зун хонь, ямааны сүү авдаг болохыг ч үгүйсгэхгүй. Ингэснээр малчдын орлого ч нэмэгдэх давуу талтай.

Мөн энэ үеэр тус компанид сүү нийлүүлдэг малчин, фермерүүдийн сэтгэгдлийг сонслоо.

Хан-уул дүүргийн 12 дугаар хороонд фермерийн аж ахуй эрхлэгч Б.Цэвлээжав “Фермерийн аж ахуйг 10 гаруй жил эрхэлж байна. Манайх саалийн 50 гаруй үнээтэйгээс одоо 40-өөд үнээ сааж байна. Урьд нь хүнсний дэлгүүр, “Мон-Сүү” зэрэг үйлдвэрүүдэд нийлүүлдэг байсан бол хоёр жилийн өмнөөс энэ үйлдвэр ашиглалтад орсноор түүхий эд бэлтгэн нийлүүлэгч нь болсон. Өдөрт 90-100 литр чанарын шаардлага хангасан түүхий сүү нийлүүлдэг. Өөрсдийн сүү хүлээн авах цэгээр дамжуулаад авчихдаг учраас зардал чирэгдэл багатайгаас гадна өндөр үнээр худалдан авдаг учраас бидэнд ашигтай. Уламжлалт мал аж ахуйн сүү бэлтгэлийн аргаас өнөөгийн эрчимсэн мал аж ахуйнх ондоо л доо. Анхлан бид үнээгээ саахдаа дэлэнг нь угааж, сав суулгаа тогтмол ариутгадаггүй байсан. Чанарын шаардлага хангасан сүү үйлдвэртээ нийлүүлэхийн тулд чанар, эрүүл ахуйн бүхий л шаардлагыг хангах болсон. Адаглаад цөцгийг тунагаж болохгүй. Цөцгий дээр нь тунана гэдэг тослог нь өнгөн хэсэгтээ тунарсан үед сүүний ислэг нэмэгддэг. Тиймээс үйлдвэрлэлийн шаардлага хангахгүй. Ингэхгүйн тулд байнга самарч, түргэн хугацаанд хөргөдөг. Гэхмэтчилэн сүүний үйлдвэртэй хамтарч ажилласнаар эрүүл ахуйд тустай олон дадал хэвшилд суралцсан” эгсэн юм.

Фермерч Н.Өлзийбаяр “Фермерийн аж ахуйг 1988 оноос эхлэн эрхэлж байна. Апу компанийн сүүний үйлдвэртээ хоёр жилийн өмнөөс түүхий эдээ тушааж эхэлсэн. Бидний сүүг өндөр үнээр, элдэв чирэгдэл учруулалгүй худалдан авч, байнга хамтарч ажилладаг. Манайх сүүний чиглэлийн 20 гаруй эрлийз үнээтэй. Зундаа 70 гаруй, өвөлдөө 40 орчим литр сүү өдөрт саадаг. Уламжлалт нүүдлийн маягаар сүүгээ бэлдвэл үйлдвэрийн чанарын шаардлага хангахгүй. Наад зах нь саалчин гараа угаах нь үйлдвэрт чанартай сүү нийлүүлэхийн төлөө боловч ингээд хэвшчихвэл бид өөрснөө ч бохирдоогүй цэвэр сүү хэрэглэж, эрүүл мэндээ хамгаалж буйн илрэл. Хоёр гурван ч хүүхэд маань ажилд тусалдаг. Үүгээрээ тэд байнгын ажлын байртай, орлоготой байдаг” гэв.

Categories
мэдээ цаг-үе

Техникийн хяналтын үзлэгтээ зөвхөн хавар гэлтгүй тухайн жилдээ багтаж л байвал хэзээ ч орсон болно

Авто тээврийн үндэсний төвийн дэд захирал Т.Баясгалантай ярилцлаа.

-Авто тээврийн үндэсний төвөөс техникийн үзлэг оношлогоог жолооч нарт чирэгдэл учруулахгүй байхаар зохион байгуулж эхэлсэн гэсэн. Энэ талаараа дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?
-Авто тээврийн үндэсний төвийн үйл ажиллагааны гол чиглэл бол тээврийн хэрэгслийн техникийн үзлэг оношлогоог хийх байдаг. Автотээврийн тухай хуульд зааснаар авто тээврийн хэрэгсэлд жилд нэг удаа техникийн үзлэг хийх ёстой. Үүний дагуу Зам тээврийн сайдын тушаалаар техникийн хяналтын үзлэг оношлогоо явуулах журам батлагдаж, үзлэгт хамрагдсан тээврийн хэрэгсэлд үүнийг нь нотлох гэрчилгээ буюу машины цонхон дээр наах оношлогооны наалт өгдөг. Энэ наалт нь замын хөдөлгөөнд оролцох эрх олгож буй гэрчилгээ гэсэн үг. Өмнө нь гурваас тавдугаар сарын хооронд нийслэлийн болон дүүргүүдийн засаг даргын захирамжийн дагуу оношлогоонд хамруулж, татварыг нь авдаг байсан. Ингэснээр жолооч нарт багагүй чирэгдэл учруулж, оношлогоондоо хамрагдах гэж олон цагаар дараалал үүсгэн зогсдог байсан.
Энэ оноос эхлэн НИТХ, нийслэлийн Засаг даргын шийдвэрийн дагуу дээрх хугацааг сунгаж, нэгээс тавдугаар сарын хооронд татвараа төлж байхаар болсон. Өөрөөр хэлбэл нэгдүгээр сард улсын дугаар нь 1, 6-гаар төгссөн тээврийн хэрэгслийн жолоочоос, хоёрдугаар сард 2, 7-гоор, гуравдугаар сард 3,8-аар, дөрөвдүгээр сард 4, 9-өөр, тавдугаар сардаа 5, 0-ээр төгссөн тээврийн хэрэгслийн татварыг авч байхаар журамласан. Гэхдээ жолооч нар татвараа энэ хугацаанд төлөх ёстой ч үзлэгтээ тухайн жилийнхээ хэдийд ч орж болно. Үүнийг Авто тээврийн тухай хууль, Техникийн хяналтын үзлэг оношлогоо явуулах журмаараа зохицуулсан. Техникийн үзлэг оношлогоо бүтэн жилийн турш тасралтгүй явдаг болсон. Тиймээс жолооч нар 2015 оны наймдугаар сард техникийн хяналтын үзлэгтээ орсон бол 2016 оны наймдугаар сард дахин орох ёстой. Наймдугаар сардаа л багтаж байвал сарынхаа эхээр, дундуур, сүүлчээр байх эсэх нь хамаагүй. Ингэснээр урьдынх шигээ заасан хугацаанд оношлогоонд орох гэж уртаас урт дараалал үүсгэн зогсч, цаг заваа баран, ундууцах хэрэггүй болсон гэсэн үг. Ихэнх жолооч нар гурав, дөрөв, тавдугаар сард үзлэг, оношлогоондоо ороод дадчихсан. Хүсвэл урьдчилаад оношлогоондоо орж болно. Энгийнээр бол жил бүр гуравдугаар сард үзлэгтээ ордог бол таван сарын дараа буюу наймдугаар сард дахиад орчихож болно. Тэгвэл дараа оныхоо наймдугаар сард буюу харьцангуй ачаалал багатай үед оношлогоондоо орж болно. Жилдээ нэг удаа оношлогоонд орох нь жолоочийн үүрэг бол хоёр, гурван ч удаа орж болох эрхтэй. Тэр бүү хэл журмын дагуу нийтийн зорчигч тээврийн автобусыг жилд хоёр ч удаа техникийн хяналтын үзлэгт оруулах ёстой байдаг ч манайх жилд дөрвөн удаа буюу улирал тутамд оруулдаг. Ингэснээр зорчигчдын амь нас, аюулгүй байдлын баталгаа нэмэгдэж байна гэсэн үг.
-Нийтийн тээврийн том оврын автобусууд Солонгостоо олон жил яваад, ашиглалтын хугацаа дууссаны дараа манайд ирдэг гэх яриа бий?
-Монголын нийтийн зорчигч тээврийн хэрэгслийн стандарт гэж бий. Автобус үйлдвэрлэгдсэн цагаасаа хойш 12 жилийн насжилттай байна. Өөрөөр хэлбэл 12 жилийн хугацаанд нийтийн тээвэрт явуулж, 13 дахь жилээс нь үйлчилгээнд явуулахгүй. Энэ онд нийтийн тээврийн үйлчилгээнээс 213 тээврийн хэрэслийг насжилтаар нь хасна. 30-аад нь такси бол 170 гаруй нь хот хооронд болон хот доторх нийтийн зорчигч тээвэрт явдаг дунд, том оврын автобус.
-Энэ жилээс дунд оврын автобус буюу микроавтобуснууд нийтийн тээврийн үйлчилгээнээс насжилтаараа хасагдана гэлээ. Хугацаа нь чухам хэзээнээс юм бол?
-Микро автобусуудыг энэ оны нэгдүгээр сараас нийтийн тээвэрт явуулах эрхийг хассан атал наймдугаар сарыг хүртэл сунгасан гэсэн ташаа мэдээлэл цацагдсан. Зарим хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр техникийн хяналтын үзлэгт ороод нийтийн тээвэрт явж болно гэж хүртэл ташаа мэдээлсэн. Зам тээврийн яамны Автозамын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын даргаас стандартаа хатуу барьж ажиллана гэсэн чиглэлийг баримталж байгаа. Зорчигчдын амь нас, эрүүл мэндтэй шууд холбоотой учраас үйлдвэрлэгдээд 12 жил болсон л бол дунд, том оврын автобусуудыг үйлчилгээнд явуулахгүй.
Микронуудыг нэгдүгээр сарын 1-нээс үйлчилгээнд явуулахгүй гээд бүгдийг нь зогсоогоод, торгоод байх боломжгүй. Микроны жолооч, кондукторуудын орлогын эх үүсвэр гэх утгаараа нэлээд олон өрхийн орлогын эх үүсвэрийн асуудал яригдах бол нөгөө талдаа микрогоор үйлчлүүлдэг иргэдийн эрх ашиг гэж бий. Тиймээс микронуудын чиглэлд стандартын шаардлага хангасан автобустай аж ахуйн нэгжүүдийг явуулах замаар ойрын хугацаанд энэ асуудлыг үе шаттайгаар шийднэ. Дан ганц аж ахуйн нэгж гэлтгүй хувь хүмүүс ч микроавтобусаа шинэчлээд шугамандаа үргэлжлүүлэн явж болно. Хот хоорондын зорчигч тээврийн хувьд ялгаагүй дээрх журмыг баримтлахаас гадна засмал замаар холбогдсон аймгууд руу том оврын автобусаар зорчигч тээврийн үйлчилгээг үзүүлж, бага оврын автобус, жижиг тэргээс татгалзах чиглэлийг баримтлан ажиллаж байгаа.
-Мэргэшсэн жолоочийн шалгалтыг элдэв чирэгдэлгүйгээр онлайнаар авдаг болсон гэсэн. Энэ тухайд?
-Автотээврийн тухай хуульд улс хоорондын ачаа, жуулчин, зорчигч тээвэр, аюултай ачаа болон хот орчмын тээвэрлэлт гүйцэтгэж байгаа жолооч нар мэргэшсэн байх ёстой гэсэн нэмэлт, өөрчлөлт орж, 2010 оноос мэргэшсэн жолоочийн шалгалт авч эхэлсэн. Энэ ажлыг улсын хэмжээнд Автотээврийн үндэсний төв дангаар хэрэгжүүлдэг. Өнгөрсөн жилийн есдүгээр сараас Өмнөговь, Дархан-Уул, Орхон, Дорнод зэрэг долоон аймагт мэргэшсэн жолоочийн шалгалтыг онлайнаар авч эхэлсэн. Энэ ондоо багтаан бүх аймагт үүнийг нэвтрүүлнэ. Ингэснээр асар их хугацаа, мөнгө хэмнэж байгаа хэрэг. Өмнө нь жолооч нар хөдөө орон нутгаас хотод ирж эсвэл орон нутагт очиж шалгалт авах мэргэжилтэнг хотоос томилон явуулдаг байсан. 2008 оны наймдугаар сарын 8-наас өмнө жолооч болсон хүмүүс шууд шалгалтаа өгөөд, тэнцвэл мэргэшсэн жолоочийн үнэмлэхээ авна. Жолооч нарыг B, C, D, E гэсэн дөрвөн ангиллаар мэргэшүүлж, үнэмлэх олгодог. Уг үнэмлэхийг таван жилийн хугацаатайгаар олгож байгаа. 2015 онд 5539 жолооч шалгалт өгч, мэргэшсэн жолоочийн үнэмлэх авсан бол 2223 жолооч мэргэшлээ дээшлүүлж, ангиллаа ахиулсан.
-Авто худалдааны цогцолборт импортын техникийн хэрэгслийн бүртгэлийн үйлчилгээг төвлөрүүлсэнд иргэд ам сайтай байна лээ?
-Автотээврийн үндэсний төвийн бас нэгэн гол үйл ажиллагаа бол тээврийн хэрэгслийн бүртгэл, улсын дугаар олгох ажил. Энэ ажлыг манай төв өнгөрсөн оноос бие даан хийж эхэлсэн. 2015 онд импортын 50900 тээврийн хэрэгслийг бүртгэсэн. 217 мянга гаруй тээврийн хэрэгсэл шилжилт хөдөлгөөн хийлгэсэн. Өмнө нь импортын тээврийн хэрэгслийг бүртгэх ажлыг нийслэлийн хэмжээнд найман цэгээр дамжуулан гүйцэтгэдэг байсан бол энэ оноос Авто худалдааны цогцолбор руу төвлөрүүлсэн. Өнгөрсөн аравдугаар сард нийслэлийн Засаг даргаас Зам тээврийн яаманд хүсэлт тавьсны дагуу энэ ажил хэрэгжсэн. Дагалдах нэг цэгийн үйлчилгээ болох банк, даатгал, татвар, улсын дугаарын үйлдвэр хүртэл тэнд ажиллаж байгаа. Ингэснээр Авто худалдааны цогцолбороос машин авсан иргэд тэндээсээ дугаараа аваад, даатгалаа хийлгээд гарах боломж бүрдэж байгаа юм. Өдөрт 100-150 тээврийн хэрэгсэлд улсын дугаар олгож, шинээр бүртгэж байна. Харин тээврийн хэрэгслийн шилжилт бүртгэлийн үйлчилгээг АСА цирк, “Хөсөг Трэйд” дээр үзүүлж байна.

Categories
мэдээ цаг-үе

Э.Бөхбат: Иргэдийн амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалахад 10 онооны систем чухал нөлөөтэй

Жолоочийн зөрчлийн бүртгэлийн оноо тооцох журам ирэх хоёрдугаар сарын 15-наас хэрэгжиж эхлэхтэй холбогдуулан Замын цагдаагийн газрын Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, цагдаагийн хурандаа Э.Бөхбаттай ярилцлаа.

-Яагаад 10 онооны систем буюу жолоочийн зөрчлийн бүртгэлийн оноо тооцох журмыг санаачлах болсон бэ?

-Албаны үгээр тайлбарлавал тээврийн хэрэгслийн жолоочид замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой хууль, дүрэм, журам, стандартыг мөрдүүлж, тэдний сахилга, хариуцлагыг сайжруулахын тулд.

Энгийнээр бол дүрмээ баримталдаггүй жолооч нарыг журманд оруулах. Ингэснээр зам тээврийн осол буурна. Энэ чинээгээр иргэдийн зам тээврийн ослын улмаас амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөөрөө хохирох тохиолдол буурна. Өнгөрсөн онд зам тээврийн ослоор нас барсан хүний тоо 17 хувиар, гэмтсэн хүний тоо 15 хувиар буурсан. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай шинэ хууль сүүлийн ганц улирлын хугацаанд хэрэгжихэд ийм үр дүнд хүрсэн.

Ер нь 2015 оны есдүгээр сарын 1-нээс эхлэн мөрдөгдөж эхэлсэн Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай шинэ хуулийг дагалдан гарах 27 журам бий. Эдгээр журмуудын ихэнх нь батлагдчихсан. Энэ удаад жолоочийн зөрчлийн бүртгэлийн оноо тооцох журмыг батлаад, хэрэгжүүлэхэд бэлэн болсон хэрэг. Бид олон жилийн судалгаа шинжилгээний үндсэн дээр энэ журмаа боловсруулсан. Энэ бол иргэдээ хамгаалахын төлөө авч хэрэгжүүлдэг олон улсын туршлага юм. Хууль зүйн сайдын тушаалаар бол 10 онооны журмын систем өнгөрсөн есдүгээр сараас хэрэгжиж эхлэхээр байсан ч техникийн асуудлыг шийдэхийн тулд багагүй хугацаа зарцууллаа. Техникийн ажиллагаанууд бүрэн шийдэгдвэл хоёрдугаар сарын 15-наас журам хэрэгжиж эхэлнэ.

-2015 оны есдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэх байсан гэх утгаараа өнгөрсөн дөрөв, таван сарын хугацаан дахь зөрчлийг нөхөн тооцож, оноог хасна гэх яриа иргэдийн дунд газар аваад байна л даа?

-Аливаа журам холбогдох хууль эрхзүйгээр зохицуулагдана. Энэ хүрээнд авч үзвэл өмнө нь буюу журам хэрэгжиж эхлэхээс өмнөх гаргасан зөрчлийг нөхөн тооцохгүй. Хүмүүс л өөр хоорондоо “Энэ журам өнгөрсөн есдүгээр сараас хэрэгжиж эхлэх ёстой байсан болохоор 2015 оны есдүгээр сараас 2016 оны хоёрдугаар сарын 15-ны хооронд зөрчил гаргасан бол оноог нь хасах юм болов уу” гэвэл нөгөө нь “Тэгэх л байлгүй” гэнэ. Үүнийг сонссон гурав дахь хүн тэгэх л юм байлгүй гэж ойлгоод бусдад “Өнгөрсөн дөрөв, таван сарын хугацаанд гаргасан зөрчлийг нөхөн тооцож, оноо хасна гэсээн” гэж бусдад хэлнэ. Ингэсээр иргэдийн дундах таамаг яриа үнэн болж хувирдаг шүү дээ.

-Удаа дараа дүрэм зөрчиж улмаар зөрчлийн 10 оноо хасагдаад дуусвал жолоочийн эрхийг хасахаар журамд тусгасан. Үүнийг “Шинэчилсэн хуульд зааснаар бол торгуулийн хэмжээ хэд дахин нэмэгдсэн. Торгуулахын хажуугаар оноогоо хасуулна. Эрхээ ч мөн адил. Нэг дүрэм зөрчөөд хоёр, гурван төрлийн шийтгэл хүлээлгэх ёсгүй” гэх өнцгөөс зарим жолооч өөрсдийн фэйсбүүк хуудаснаа шүүмжилсэн байна лээ?

-Ёсгүй гэж хэлэх эрх жолооч нарт байхгүй. Яагаад гэвэл замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, холбогдох журмыг зөрчинө гэдэг өөрийн болон өрөөлийн амь насыг хохироох эрсдэлийг тэр чинээгээр нэмэгдүүлж байгаа гэсэн үг. Наад зах нь тахир дутуу болох, эд материалын өндөр хохирол амсана. Нэг дүрэм зөрчөөд хоёр, гурван төрлийн шийтгэл хүлээлгэх ёсгүй гэж үзэж байгаа жолооч нар “Бид зөрчих нь тодорхой. Энэ ганц үйлдэлд маань ийм олон төрлийн хариуцлага хүлээлгэж болохгүй. Намайг хурд хэтрүүлсний төлөө торгоно л биз. Дээрээс нь яах гэж онооноос хасах гээд байгаа юм” гэснээс ялгаагүй. Замын хөдөлгөөний дүрмийг зөрчихгүй хүнд хариуцлага хүлээлгэхгүй. Давхар давхар хариуцлага тооцоод ирэхээр тэр чинээгээр жолооч нар “томоожно”. Сүүлийн арван жилд манайд 6155 хүн зам тээврийн ослоор амиа алдсан нь байнга дайн тулаан гарч, зэвсэгт мөргөлдөөн гардаг Ойрхи Дорнодоос ялгаагүй үзүүлэлт. Зарим улсад согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож яваад хүн дайраад алчихвал санаатай хүн амины хэрэг үйлдсэн гэж үздэг юм шүү.

амын хөдөлгөөний аюулгүй байдалтай холбоотой хууль, тогтоомж, дүрэм, журам, стандарт зөрчсөн үйлдэлд холбогдох хуулийн дагуу торгох шийтгэл ногдуулж, зөрчлийн оноог дараах нэгжээр хасна.

Би дахиад хэлье. Эрх зүйн хүрээнд хийгдэж байгаа энэ шинэчлэлүүд ердөө хүний амийг аврахын төлөө юм. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдалтай холбоотой хууль тогтоомжийг зөрчсөнөөс үүдэн осол гарсан болох нь эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтны хуульд нийцүүлэн гаргасан шийдвэрээр тогтоогдвол таван оноо хасна. Согтуугаар машин барих, хамгаалалтын бүс малгай хэрэгсэлгүй байх, хурд хэтрүүлэх, гэрэл дохио зөрчих зэрэг 17 зөрчил бүрт 1-3 оноо хасахаар журамласан. Оноогоо хасуулахгүй байх боломж жолооч бүрт бий. Дүрмээ баримтлахад л болчихно. Наад зах нь машинаа унаад гэрээсээ 07 цаг 30 минутад гартал, сургууль, цэцэрлэг эхлэхтэй давхацсан учраас түгжрэл ихтэй байлаа гэж бодъё. Маргааш нь 10 минутын өмнө гараад үз. Дамжин өнгөрдөг уулзваруудын автомашины хөдөлгөөн сийрэг бол осол аваар гаргах шахан гэрэл дохио зөрчин, урсгал сөрж гүйцэж түрүүлэх шаардлагагүй болчихно.

-Журам ёсоор тээврийн хэрэгсэлд тусгай дуут болон гэрлэн дохио тавьж, ашиглахтай холбоотой хууль, тогтоомж зөрчсөн жолоочоос гурван оноо, жолоодлогын дадлага хийхээс бусад тохиолдолд тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхгүй этгээдэд машинаа бариулсан бол жолоо шилжүүлсэн жолоочоос нэг оноо хасна. Гэтэл тусгай дуут дохиотой автомашинаас үүдэн сайндаа л түгжрэл үүсэх бол ямар ч дадлага сургуульгүй, үнэмлэхгүй хүн осол гаргаж, хүмүүс бэртэх, амиа алдах эрсдэл өндөр мэт санагдах юм. Энэ тал дээр та юу гэх бол?

-Улаан хөх өнгийн тусгай гэрэл дохиотой тээврийн хэрэгслүүд тусгай эрх эдэлнэ. Ялангуяа эмнэлэг, гал унтраах алба, цагдаагийн байгууллага энэ эрхийн хүрээнд замын хөдөлгөөний дүрмийн тодорхой зүйл заалтыг зөрчих эрхтэй. Тэгвэл хуульд заасны дагуу бус дур мэдэн бүхээг дээрээ гэрэл дохио тавиад явж байгаа жолооч замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчиж байгаа биз дээ. Тэр хэмжээгээрээ учруулж болох эрсдэлийн түвшин өндөр болно.

– Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангаж чадахааргүй өвчтэй буюу ядарсан үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон, мөн уг этгээдэд тээврийн хэрэгслийн жолоог шилжүүлсэн жолоочоос нэг оноо хасна гэсэн байна. Замын цагдаа жолоочийн ядарсан эсэхийг хэрхэн тогтоох юм бол гэдэг дээр иргэд гайхдаг?

-Осол гаргасан жолоочийг л ядарсан үедээ жолоо барьсан эсэхийг шалгахаас бус замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа бүх машиныг зогсоон, жолооч нарын нүдийг хараад “Өө та ядарчихаж” гээд нэг оноо хасахгүй нь тодорхой. Гэхдээ зарим тээврийн хэрэгслийн жолооч удаан хугацаагаар зогсохыг зөвшөөрөөгүй газарт буюу нэгдүгээр эгнээнд машинаа зогсоочихоод унтаж байдаг. Бүр хоёр өдөр, шөнө нойргүй машинаа жолоодож яваад, урсгал сөрж ороод, дүрмээ биелүүлээд өөдөөс ирж явсан машиныг мөргөж байсан харамсалтай тохиолдол хүртэл бий. Дээрх тохиолдлуудад зохих хариуцлага хүлээлгэнэ.

-Журмын бас нэгэн заалт байна л даа. Замын хөдөлгөөний дүрэмд заасан зөвшөөрөгдөх хурдаас 50 хүртэл хувиар хурд хэтрүүлсэн бол хоёр оноо хасна гэсэн байх юм. Үүнийгээ дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?

-Замын хөдөлгөөний дүрэмд суурин газарт цагт 60 км, суурин газрын гаднах замд цагт 80 км, тууш замд цагт 100 км-ээс хэтрүүлэхгүйгээр явах ёстой. Тэгэхээр суурин газарт цагт 61-90 км, суурин газрын гаднах замд 81-ээс 120 км, тууш замд цагт 101-150 км хүртэл хурдалсан бол хоёр оноо хасуулна гэж ойлгож болно. Энэ хязгаарыг давбал гурван сараар жолоо барих эрхийг хасна.

– Жолоочийн зөрчлийн бүртгэлийн оноог сэргээх тухай та тайлбарлаж өгөөч?

-Оноогоо хасуулчихаад, эргээгээд сэргээлгэе гэвэл зургаан цагийн сургалтад хамрагдан, шалгалт өгнө. Тэнцвэл сэргэнэ. Мөн зөрчил гарган, бүртгэлийн оноогоо хасуулснаас хойш нэг жилийн хугацаанд дахин замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, тогтоомж зөрчөөгүй жолоочийн хамгийн сүүлд хасагдсан оноог сэргээнэ. Жишээлбэл осол гаргаад таван оноогоо хасууллаа гэхэд үүнээс хойш нэг жилийн хугацаанд зөрчил, осол гаргаагүй бол таван оноогоо сэргээлгэчихнэ. Гэхдээ 2016 оны дөрөвдүгээр сард таван оноогоо хасуулчихаад, зургадугаар сард дахиад нэг оноогоо хасуулчихлаа гэж бодъё. Тэгвэл 2017 оны зургадугаар сар хүртэл ямар нэгэн осол гаргаж, дүрэм зөрчөөгүй бол сүүлийн хасагдсан нэг оноо нь сэргэх бол 2018 оны зургадугаар сар хүрвэл таван оноогоо сэргээлгэнэ. Харин хоёр жилийн хугацаанд дүрэм зөрчихгүй бол таны арван оноо дахин сэргэнэ. Өөрөөр хэлбэл та гурав дөрвөн зөрчил гаргаад нэгхэн оноотой үлдлээ гэхэд хамгийн сүүлийн зөрчил гаргасан өдрөөсөө хойш хоёр жилийн хугацаанд дахин дүрэм зөрчөөгүй бол арван оноо тань сэргэнэ. Үүний эцсийн зорилго бол удаан хугацаанд дүрэм зөрчүүлэлгүй хөдөлгөөнд оролцуулах гэснээс бус мөнгөөр торгож, оноо хасахын дон шүглэсэндээ журмандаа ийм зүйл тусгаагүй гэдгийг ойлгох биз.

-Жолооч нар өөрийн оноогоо гар утаснаасаа хянаж болно гэсэн байх аа?

-Онооны системээ гар утас, таблет, суурин компьютер дээрээ татаж аваад, интернэтийн орчинд хянах бүрэн боломжтой. Ирэх сарын 15 гэхэд энэ бүхэн цэгцэрчихнэ.