Author: Хишигтийн Цэнд-Аюуш

Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тухай Монгол Улсын хуулийн
“Иргэдийг нийтийн эргүүлд гаргах” гэсэн заалтыг үндэслэн нийслэлийн ИТХ-ын дарга
Д.Баттулга сургуу­лийн орчинд үүрэг гүйцэтгэх “School police” эргүүлийн ажиллах
журмыг баталсан. Энэхүү журам нь Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагч­дыг гэмт
хэргээс урьд­чилан сэргийлэхэд эцэг, эхчүү­дийн оролцоо, үүрэг хариуцлагыг нэмэгдүүлэх
зорил­готой бөгөөд журмын хэрэгжилтийг тухайн сургуу­лийн захиргаа бүрэн хариу­цаж
ажиллах юм. Аав, ээжүүд эргүүлийг хоёр ээлжээр буюу 07.30-13.30, 13.30-19.00 цагт
хийж байгаа юм. Харин эргүүлд гарахад ажил олгогч байгууллага нь хагас өдрийн цалинтай
чөлөө олгохоор дээрх журамд зохицуулалт хийжээ. Хэрэв аав, ээжүүдэд цалинтай чөлөө
олгохгүй бол тухайн байгууллагын удирд­лагад Монгол Улсын Захир­гаа­ны хариуцлагын
тухай хуулийн 32 дугаар зүйлийн 32.1 дэх хэсэгт заасны дагуу торгуулийн арга хэмжээ
ног­дуу­лах гэнэ. Хүүхэд, багачуу­даа аливаа гэмт хэрэг халд­ла­гаас хамгаалахад
төр захир­гаа, хууль хяналтын байгууллага, сургуулийн удирд­лага, багш, эцэг, эхчүү­дийн
хамтын ажиллагаа үр дүнгээ өгнө гэж албаныхан үзэж байгаа юм. 2000 сурагчдаас авсан
судалгаагаар “Хүүхдүүд хамгийн ихээр хаана гэмт халдлагад өртөж байна вэ?” гэсэн
асуултанд 28 хувь нь сургууль дээрээ, 24 хувь нь сургууль, гэрийнхээ ойр гудамж,
талбай, орцонд гэж хариулжээ. Мөн насанд хүрэгчдээс авсан санал асуулгын дүнд “Таны
хүүхдийн сурдаг сургуулийн орчинд аюулгүй орчин хэр зэрэг бүрдсэн гэж та үзэж байна
вэ?” гэсэн асуултанд судалгаанд оролц­сон нийт 500 хүний 255 буюу 51 хувь нь дунд
зэрэг, 200 буюу 40 хувь нь хангалтгүй гэж хариулсан байна. Сургуулийн эргүүлийн
журмыг бүрэн эхээр нь нийтэлж байна.

Сургуулийн эргүүл “School
police” журам

Журмын зорилго:

*Ерөнхий боловсролын сургууль, түүний орчинд сураг­чид
гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдох, өртөх, хэв журам зөрчигдөхөөс урьдчилан сэр­гий­лэх
ажилд сурагчдын эцэг, эхийг татан оролцуулах замаар эргүүл зохион байгуулахад оршино.

Эрх зүйн үндэслэл:

*Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тухай Монгол
Улсын хуулийн арванхоёр­ду­гаар зүйл “Гэмт хэргээс урьд­чилан сэргийлэх ажилд иргэ­д­ийг
татан оролцуулах”, 12.1.1 хэсэгт “Иргэдийг ний­тийн эргүүлд гаргах” гэсэн заалтыг
үндэслэн сургуулийн орчинд үүрэг гүйцэтгэх “School police” эргүүлийн ажиллах журмыг
Нийслэлийн Иргэ­дийн Төлөөлөгчдийн хурлын дарга энэ оны арав­ду­гаар сарын 25-ны
өдөр баталсан.

Давуу тал:

*Сургуулийн орчинд “School police” эргүүлийн үүрэг
гүйцэтгэж байгаа иргэнд ажил олгогч байгууллага хагас өдрийн цалинтай чөлөө олгоно.
(Тус журмын 1.3 заалт)

Удирдлага зохион байгуулалт:

*Ерөнхий
боловсролын сургуулийн удирдлага сур­гууль болон түүний орчинд ажиллах “School
police” эргүү­лийн үйл ажиллагааг өдөр тутмын удирдлага зо­хион байгуулалтаар хангаж
хяналт тавин, тасралтгүй явагдах нөхцөлийг хангаж ажиллана.

*Ерөнхий
боловсролын сургуулийн захирал тухайн хичээлийн жилд сургуулийн орчинд эргүүлийн
үүрэг гүйцэтгэх сурагчдын эцэг, эх (асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч)-ийн хуваарийг
гар­гаж батлан эргүүлд ажиллах иргэдэд урьдчилан арван хоно­гийн өмнө мэдэгдэнэ.
Эргүү­лийн хуваа­рийг хичээ­лийн өглөөний ээлж (07.30-13.30 цаг), өдрийн ээлж
(13.30-19.30 цаг)-т тус бүр хоёр хүн гарахаар зохион байгуул­на.

*Нутаг дэвсгэрийн цаг­даа­гийн байгууллага, сургуу­лийн
удирдлага эргүүлд ажил­лаж байгаа сурагчдын эцэг, эх (асран хамгаалагч, харгалзан
дэмжигч)-д мэргэ­жил, аргазүйн дэмжлэг туслал­цаа үзүүлж, гэмт хэрэг, зөрчлийн талаарх
мэдээлэлд шуурхай очиж ажиллана.

Эргүүлийн үйл ажил­ла­гаа, тавигдах шаардлага:

*Сургууль болон түүний орчинд ажиллах “School
police” эргүүлд 18 насанд хүрсэн, согтууруулах болон сэтгэцэд нөлөөлөх эм, бэлд­мэл
хэрэглээгүй, сэтгэцийн өвчингүй, эргүүлийн үүрэг гүйцэтгэх эрүүл мэндийн чадвартай
сурагчдын эцэг эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчийг урьдчилан гарга­сан хуваарийн
дагуу ажил­луул­на.

*Эргүүлийн үүрэг гүйцэт­гэх иргэн энэхүү журамтай
урьдчилан танилцаж сур­гуу­лийн нийгмийн ажилтан, жижүүр багшаас зааварчил­гаа авч
“School police” гэсэн хантаазыг өмсөж эргүүлд ажиллана.

Эргүүлд ажиллаж бай­гаа иргэн дараахь үүрэг хүлээнэ:

а/Сургуулийн бүсэд сурагчдыг гэмт хэрэг, зөрчилд
холбогдох, өртөхөөс урьд­чи­лан сэргийлэх чиглэлээр хөдөлгөөнт эргүүлийн үүрэг гүйцэтгэнэ.

б/Хичээл орох болон тарах цагуудад сурагчдыг сургуулийн
орчинд байгаа (сургуулийн бүсэд хамаарах) замын хөдөлгөөнд аюулгүй оролцоход дэмжлэг
үзүүлнэ.

в/Хичээлийн завсарла­гаа­­наар сургуулийн орчинд
болон сургууль дотор эргүү­лийн үүрэг гүйцэтгэж Монгол Улсын хууль тогтоомж болон
сургуулийн дүрэм журамыг мөрдөх талаар шаардлага тавьж ажиллана.

г/ Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр
сургуу­лийн зүгээс болон Хууль сахиу­лах байгууллагаас зохион байгуулж буй ажил,
арга хэмжээнд идэвхтэй оролцоно.

д/ Сургуулийн удирдлага, анги даасан багштай харил­цан
тохиролцсоны үндсэн дээр сурагчдад хууль тог­тоомж, мэргэжлээ сонгох зэрэг чиглэлээр
яриа таниул­га хийж болно.

е/ Эргүүлийн үүрэг гүйцэт­гэх хугацаанд сургуулийн
орчинд гэмт хэрэг, захиргаа­ны зөрчил гарсан тохиол­долд мэдээллийг цагдаагийн байгууллагад
нэн даруй мэдээлнэ.  

ё/ Эргүүлийн үүрэг гүйцэт­гэ­т­гэх хугацаанд
“School police” хантаазыг бохир­дуулж, гэмтээхгүй өмсөж хэрэглэж эргүүлийн үүрэг
гүйцэтгэх хугацаа дуусахад ажилласан талаарх илтгэх хуудсыг бичиж хантаазын хамт
сургуулийн нийгмийн ажилтан болон жижүүр багшид өгнө.

Хориглох зүйл:

*Эргүүлд ажиллаж байгаа иргэн үүрэг гүйцэтгэх
хуга­цаан­даа Монгол Улсын хууль тогтоомжийг мөрдөж иргэд, хүүхдүүдтэй зөв боловсон
харьцах ба төрийн байгуул­ла­гын ажилтны нэр барьж хууль бус үйл ажиллагаа явуулахыг
хориглоно.

*”School police” эргүүлд ажиллах иргэн хүндэтгэн
үзэх шалтгаангүйгээр таслахыг хориглох бөгөөд хэрэв хуваа­рийн дагуу эргүүлд ажиллах
боломжгүй болсон тохиол­долд энэ талаар сургуулийн удирдлагад гурав хоногийн өмнө
урьдчилан мэдэгдэнэ.

Хариуцлага:

*Эргүүлийн үүрэг гүйцэт­гэж байгаа иргэн үүрэг
гүйцэт­гэх хугацаандаа халдлагад өртсөн тохиолдолд Монгол Улсын Гэмт хэргээс урьдчи­лан
сэргийлэх тухай хуулийн /22-р зүйлийн/ холбогдох заалтын дагуу төрөөс хохирлыг барагдуулна.

*Эргүүлийн үүрэг гүйцэт­гэ­хээс санаатай зайлсхийсэн
тохиолдолд Монгол Улсын Захиргааны хариуцлагын тухай хуулийн 32 дугаар зүй­лийн
32.1 дэх хэсэгт (Иргэ­дийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг даргаас харьяа нутаг дэвсгэртээ
бүх нийтээр дагаж мөрдүүлэхээр хууль тогтоом­жийн дагуу гаргасан шийдвэ­рийг зөрчсөн
бол) заасны дагуу торгуулийн арга хэмжээ ногдуулна.

Х.ЦЭНД

Нийгмийн
даат­га­лын байгууллага “Хө­дөлмөрийн чадвараа түр алдсаны тэтгэ­вэр тэтгэмж авах”
ту­хай хуулийг буруу тайл­­барлаж иргэдийг хо­хироож байсан нь шүүх хурлаар тог­тоогд­­жээ.
Энэ талаар иргэн Ж.Онон манай со­нинд хандсан юм. 

-Та
хаана ажилла­даг вэ. Ямар шалтгаа­наар Нийгмийн даатга­лын сангаас тэтгэмж авахаар
өргөдөл өгсөн юм бол?

-Би “Хөх дэл инвест”  ХХК-д ажилладаг. 2012 оны арваннэгдүгээр са­рын
12-ны өдөр Хан-Уул дүүргийн “Мон-Мэс” мэс зас­лын эмнэлэгт ба­руун хө­лийн ар хэсэгт
гарсан ха­тиг буглаа­наа­саа болж хагалгаа хийл­гүүлэхээр хэвтсэн. Хагал­гаа амжилт­тай
болж, до­лоо хоно­гийн дараа эм­нэл­гээс гарч ам­булато­риор үлдсэн эм­чил­гээгээ
хийлгэж бай­гаад арван­хоёрдугаар сарын 1-нээс эхлэн ажил­даа орсон. Тэгээд бичиг баримтаа бүрдүүлээд арванхоёр­дугаар сарын
6-ны өдөр Баянгол дүүргийн нийг­мийн даатгалд хөдөлмө­рийн чадвар түр алд­саны тэтгэмж
авахаар хандсан юм. Гэтэл сүүлийн гурван сар тасралтгүй ажиллаа­гүй байна, цалин
аваагүй байна гэсэн шалтгааны улмаас энэхүү тэтгэмжийг олгохгүй гэсэн. Би ажил хийгээд
нийтдээ 66 сар нийгмийн даатгалын шимт­гэл төлж байгаа бө­гөөд үүнээс өмнө нэг ч
удаа Нийгмийн даат­галын сангаас тэтгэмж авч байгаагүй.  Тэгэхээр өмнө нь миний төлж бай­сан даатгалын
төлбөр ямар ч үр дүнгүй ашиг­лаг­дахгүй зүйл болж хувирч байгаа биз дээ. Тиймээс
би Баянгол дүүргийн шүү­хэд хандсан юм.

-Шүүх хурлаар ямар шийд­­вэр гарсан
юм бэ?

-Анхан болон давж заал­дах шатны шүүхээс
миний нэхэмжлэлтэй хэргийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосон. Ха­рин  Дээд шүүх хянан хэлэл­цээд хэргийг миний талд
шийд­вэрлэлээ. Энэ төрлийн хэрэгт анх удаа иргэн ялалт байгуул­сан нь энэ юм. Дээд
шүүх ямар дүгнэлт гаргасан гэхээр,  Нийг­мийн
даатгалын байгуул­лагаас хуулийн зүйл заалтад үг нэмж, утгыг нь өөрчилж буруу тайлбарлаж
байсан нь тодор­хой болсон. Энэ тухай Шүү­хээс нийгмийн даатгалын бүх бай­гууллага
руу мэдэгдэх хуудас явуулсан байх. Учир нь Нийг­мийн даат­галын байгууллага хуулийг
гажуудуулж  хэрэглэж байс­наас болж олон даат­гуулагч
1995 оноос хойш өнөөдрийг хүртэлх 18 жилийн хугацаанд хохирч тэтгэмжээ авч ча­даагүй
нь тодорхой болж байна. Дээд шүүх шудар­га шийдвэр гаргаснаас энэ алдаатай бодлогыг
залруулж чадлаа. Тиймээс бусад хо­хир­сон хүмүүст энэ тухай мэдээл­лийг хүргэх зорилгоор
танай сонинд хандлаа. Өнөөд­рийг хүртэлх энэ буруу ойлголт нийгэм даяар хэрэг­жиж
бай­сан гэсэн үг.

-Ямар үг нэмж утгыг нь өөрөөр тайлбарлаж
байсан юм бэ. Дээд шүүх ямар тайл­бар гаргасан юм бол?

-Би 2012 оны арваннэг­дүгээр сарын
12-ноос арван­хоёрдугаар сарын 1 хүртэлх хугацаанд хөдөлмөрийн чад­вараа түр алдсаны
тэтгэмж болох 361 692.69 төгрөгийн тэтгэмжийг гаргуулж өгөх хү­сэл­тийг гаргасан
юм. Анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс хэргийг хэрэгсэхгүй болгохдоо ийм тайлбар
хий­сэн юм. “Даат­гуулагч Ж.Онон  зургаа,
долоо, наймдугаар саруудад тэтгэм­жийн даат­галын шимтгэлийг төлөөгүй тасарсан,
хугацаа хоцорч эмнэлгийн хуудас би­чүүлс­нээс хууль журамд заасан нөхцөл болзлыг
хан­гаагүй гэж үзэн хөдөлмөрийн чадвар түр алдсан тэтгэмж авах эрх­гүй байна” гэсэн
шийдвэр гарсан. Энэ тайлбарыг Дээд шүүх хянаад, хуулинд “тас­ралт­гүй” гэсэн үг,
ойлголт огт байхгүй. Хуулинд шимтгэл төлсөн нийт хугацааг харгал­зах талаар заасан
болохоос “сүүлийн гурван сар тасралт­гүй” нийгмийн даатгал төлсөн байх ёстой талаар
заагаагүй байна. Өөрөөр хэлбэл, хуу­линд байхгүй үг, ойлголтыг оруулж буруу тайлбар
хийж байсан байна. Тиймээс Ж.Ононг зураа, долоо, найм­дугаар сард нийгмийн даатгал
төлөөгүй тасарсан тул шимтгэл авах эрхгүй гэж үзсэн нь алдаа­тай байна гэж үзсэн.
Өөрөөр хэлбэл, тэт­гэмж авах эрх болон тэт­гэмжийн хэмжээ тооцох ар­гачлал хоёрыг
хооронд нь хольж байснаас ийм алдаа гарсан байна гэж дүгнэсэн.  Энгийнээр тайлбарлавал, на­майг сүүлийн гурван
сар тас­ралтгүй ажилласан бай­вал тэтгэмж авах эрх нь үүснэ гэж Нийгмийн даатгалын
бай­гууллага үзээд байна.  Зургаа, долоо,
наймдугаар сард ажил хийгээгүй завсард­сан учраас хөдөлмөрийн чад­вараа түр алдсаны
тэтгэмж авах эрхгүй гэж дүгнэсэн. Дээд шүүх үүнийг юу гэж тайлбарласан гэхээр, иргэн
Ж.Ононгийн тэтгэмжийг тогтоохдоо сүү­лийн гурван сарын дунджаар тооцно. Ин­гэх­дээ
түүний ажил­лаагүй сарууд болох зургаа, долоо, наймдугаар сарыг алгасаад ажилласан
сар болох ес, арав, тавдугаар сарын нийг­мийн даатгалын шимтгэлийн дунджаар түүний
түр хөдөл­мөрийн чадвараа алдсаны тэтгэмжийг 
тооцох хэрэгтэй” гэсэн тайлбар хий­сэн юм. Энэ ойлголтыг  нийг­мийн даат­галын байгууллага улс даяар нийтээрээ
буруу тайлбарлаж хэрэглээд хэвш­сэн байсан гэсэн үг.

-Та ямар шалтгаанаар гурван сар
нийгмийн даат­гал төлөөгүй тасалсан юм бэ?

-Хүнд ямар ч шалтгаан байж болно.
Би ажлаа со­лиод, өөр ажилд орсон юм. Тэр хуга­цаанд би нийгмийн даатгал төлөөгүй
гурван сар болсон. Гэхдээ тэглээ  гээд өмнө
нь миний төлсөн нийг­мийн даат­галын шимтгэл, одоо төлж байгаа шимтгэлийг үгүйсгэж
болохгүй шүү дээ.

-Санамсаргүйгээр хуу­лийг буруу
тайлбарлаж бай­сан гэж бодож байна уу?

-Уг нь хуулинд “тасралт­гүй” гэдэг
үг, утга байхгүй байгаа нь хэнд ч ойлгомжтой байгаа юм. Санамсаргүйгээр анхнаасаа
хуулийг буруу тайлбарласан байх. Гэхдээ анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс гар­гасан
шийд­вэрийг гайхаж бай­на. Шүүгч зөвхөн хуулийг ба­римтлах ёстой. Хуулиа харж сайн
судлахгүйгээр нийгмийн даатгалын албан хаагчдын үгээр  шийдвэр гаргасанд гайхаж байна.

-Эмнэлгээс гараад хууд­саа авахгүй
удсан байна гэдэг шалтгаанаар таныг буруутгасан гэсэн. Яагаад хуудсаа авахгүй удсан
юм бэ? 

-Эмнэлгээс гарсан өдөр­төө эмнэлгийн
хуудас аваа­гүй байна. Мөн 15 хоног хоц­роож эмнэлгийн хуудсаа ав­сан бай­на гэсэн
шалтгаа­наар нийг­мийн даатгалын шимтгэлийг өгөхгүй гэх бас нэг шалтгаан болсон.  Дээд шүү­хээс гар­гасан шийдвэрээр бол эмнэл­гээс
хуудсаа аваа­гүй нь миний буруу биш. Би хуудсаа авах гэж хөөцөлдөх ёсгүй. Харин
эм­нэлэг хуудсыг нь гаргаж өгөх ёстой байсан. Энэ бол эм­нэлгийн үүрэг бо­ло­хоос
миний үүрэг биш гэж дүгнэсэн л дээ. Би яагаад 15 хоног хоцроож хуудсаа авсан гэхээр
эмнэл­гээс гараад ам­булториор үзүүлж байсан учраас надад хуудас өгөөгүй юм.  Тэгээд эмчилгээгээ дуус­гаад хуудсаа авсан. Ер
нь сар бүр бидний төлж байгаа нийг­мийн даат­галын шимтгэл үнэ цэнэтэй байх хэрэгтэй
юм. Жишээ ава­хад, эрүүл мэн­дийн даатгалд би сар бүр 80 мянган төгрөг төлдөг. Өвдөө­гүй
байж би яагаад сар бол­гон  мөнгө төлөөд байна
гэхээр, ирээдүйд өвдөж ма­гад­гүй учраас урьд­чилгаа төл­бөр болгон даат­галд төлөөд
байна гэж ойл­годог. Үүнийг нь хуулиар батал­гаажуулаад өгчихсөн байгаа. Гэтэл хуу­лийг
дунд нь буруу тайл­барлаж иргэдийг хохироож байгаа энэ үйлдэл цаашид битгий гараасай
гэж бодож байна.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

Гэмтэл согог суд­лалын үндэсний
тө­вийн дарга Ц.Энх­баяр­тай ярилцлаа.

-Таныг ажлаа өгө­хөөр боллоо гэсэн
яриа байна. Сайдын тушаал гарсан юм болов уу?

-Аравдугаар сарын 30-ны өдөр Эрүүл
мэн­дийн сайд Гэмтлийн эм­нэ­лэг дээр ирж ажилла­сан. Бүтэн 12 цаг ажил­лаж, сайдын
зөвлөл ху­ралдлаа. Хурлаар ямар шийдвэр гарсан гэхээр, эмнэлгийн даргын да­раа­гийн
үүрэг гүйцэтгэг­чийг томилтол намайг ажлаа хийж бай. Энэ хуга­цаанд сайдын дэргэд
дэм­жин туслуулах баг ажиллуулъя гэсэн шийд­вэр гаргаад байж байна. Тэр болтол ажлаа
ха­риуц­лагатайгаар гүйцэт­гэж бай гэсэн.

-Эмнэлгийн даргаар томилогдсоноос
хойш нэлээд хүчтэй эсэр­гүүцэл, тэмцэлтэй тул­лаа. Яагаад таныг ингэж эсэргүүцсэн
бэ. Та хү­мүүстэй тийм нийц­тэй хүн биш юм уу, эсвэл хэн нэгний эрх ашиг хөндөгдөөд
байна уу?

-Гэмтэл согог судла­лын үндэсний төв
дээр үүсээд байгаа нөхцөл байдлыг би өөр өнцгөөс харж байгаа.

Гэмтлийн  эмнэлгийн хамт олон маш хүнд нөхцөлд ажилладаг.
Амьд­рал, үхлийн зааг дээр байгаа хүнд хүмүүсийг эмчилдэг. Энэ хамт олныг шүүмжлэхээс
илүү яагаад  ийм байдал үүсэхэд хүрэв гэдгийг
би өөр өнцгөөс харж байна. Намайг томилогдож ирэ­хээс өмнө миний эсрэг түр хороо
бай­гуу­лагд­сан байсан л даа. Яагаад Эрүүл мэн­дийн сайдын тушаалаар томи­лог­доод
ирсэн хүний эсрэг түр хороо байгуулагдав гэдэг нь өөрөө асуудал. Эм­нэлгийн эмч
ажилт­нууд надтай хөдөлмөрийн харьцаа үүсгэхээсээ өмнө эсэргүүцлээ илэр­­хийлнэ
гэдэг бол үндэслэл муутай сонин асуудал юм. Яагаад намайг хүчтэй эсэргүүцсэн бэ
гэдгийг энэ хугацаанд би ойлголоо. Гэмтлийн эмнэлэг дээр хэд хэдэн тулгамдсан асуудал
байсан. Тодруул­бал, тус эмнэлэг нэгдүгээр сараас хойш даргагүй нэлээд олон сар
эзэнгүй байлаа. Тэгээд зургадугаар сарын сүүлээр Жамбалжав дарга түр томи­логдоод
ажиллаж байсныг мэдэх байх. Даргагүй удаан байж байгаад даргатай болтол бас нэг
асуудал үүссэн юм. Гэмтэл согог судлалын эмнэлэг дээр Фран­цын Засгийн газрын тусламжаар
олон төсөл хэрэгждэг юм. Есдүгээр сарын дундуур Францын мэргэжилт­нүүд ирээд
5.5 сая евро­гийн хөрөнгө оруулалт хийхээр ярьсан байдаг. Энэ ажлаа эхлүүлэ­хээр
гадны мэргэжилт­нүү­дийг ирэ­хэд Жамбалжав дарга ажлаасаа халагдах тушаал аль хэдий­нэ
гар­чих­сан байсан. Жамбалжав энэ тухайгаа эмч нартаа мэдэгдэхгүй явснаас болоод
эмч нарын дунд бухимдал үүссэн. Яагаад гэвэл, үнэхээр энэ эмнэлэгт чухал шаард­лагатай
тоног төхөөрөмжүүд олон байдаг. Тэгээд гадаадын улс орнууд тусалъя гэхээр бүх эмч
маш өөдрөг сэтгэлтэй байж байтал дарга нь халагдсанаа хэлэхгүй нууснаас болж байдал
өөрчлөгдө­хөөр бухимдал үүсч л таараа. Бухимдалтай байхад нь дараагийн даргын томилгоог
хийсэн тул ийнхүү намайг эсэргүүцсэн гэдгээ эмч нар өөрсдөө надад хэлж байгаа. Тэднийг
дуудаад уулза­хаар “Таны оронд хэн ч ирсэн байсан бид ийм л маягаар хүлээж авах
байсан. Гэмт­лийн эмнэлгээр тоглоод байна л гэж бид бодсон” гэж хэлж байсан. Жам­бал­жав
дар­гыг яагаад ажлаа өгснөө хэлээ­гүй байсан юм бол гэдгийг судлаад үзэхэд, энэ
хүн нэгдүгээрт Авлига­тай тэмцэх газар хөрөнгө орлогын мэдүүл­гээ буруу өгсөн. Хоёр­дугаарт,
эмнэл­гийн гадаа талбайд нисдэг тэрэг буудаг газрыг өөрийн хувийн эмнэлгийн газар
болгоод авчихсан байсан. Энэ асууд­лаа­­саа болоод  ажлаасаа халагдсан байсныг эмч нар мэдэхгүй явж
байгаад гэнэт мэдсэн. Үүн дээр эмч нар маш их бухимдсан. Тэгээд намайг томи­лоход
бүүр их бухимдсан.

-Жамбалжав даргатай
хол­боо­той асуудал тантай хамаатай гэж үү?

-Эмч нар надтай нэг
өдөр ч ажлаа­гүй мөртлөө намайг эсэргүүцээд байгаа шалтгаан нь Жамбалжав дар­гын
үйл ажилла­гаа­тай холбоотой. Энэ хүн ажлаа­саа халагдахдаа  эмч нарыг миний эсрэг турхирчихаад яваад өгсөн.
Тэ­рээр Гэмтлийн эмнэлэгт хоёр гур­ван сар ажиллахдаа хэд хэдэн дэд захир­лыг томилсон
юм байна лээ. Өөрийнхөө томилсон хүмүү­сийг миний эсрэг турхирч, түр хороо гэдэг
юмыг байгуулчихаад яваад өгсөн юм. Энэ асуудлыг эмч нар өөрсдөө надад ярьж байна
лээ. Эмч нарын ажил хаялт, тэмцэл бусдын турхиралтаас болсон, дээр нь ямар нэг үндэслэлгүйгээр
эхэл­сэн учраас эмч нар одоо өөрсдөө байдалд орж, сүүлдээ яагаад тэм­цээд байгаагаа
ч мэдэхээ байсан. Эмч нар буруу зүйл хийснээ ойлгоод  байдал нам­жиж байтал бас нэг турхиралт гарч ирлээ.  Өөр нэг улс төрийн хүн болох С.Ламбаа зөвлөх гараад
ирсэн. Энэ хүн үүссэн нөхцөл байдал дээр улс төрийн тоглоом хийхийг оролдож байх
шиг байна. Тэрээр “Гэмтлийн эмнэл­гийн даргад заавал эмч хүн байх албагүй. Менежер  хүн байж болно. Би эмч хүн биш ч гэсэн эрүүл мэндийн
сайд байсан хүн” гэж ярьж байна. Эмнэлгийн үйл ажиллагаа­тай танил­ца­хаар сайдыг
ирж уул­зах үеэр нөлөө бүхий нэг доктор хүн С.Ламбааг дарга бол­гож өгөөч гээд уйлаад
байсан. Тэгээд орой нь телевизээр С.Ламбаа зөвлөх  өөрөө ярилцлага өгч байна лээ. Гэмтлийн эмнэлгийн
дарга  заавал эмч хүн байх албагүй гэж ярьж
байна лээ. Энэ мэтээр эмч нарын сэтгэл зүйгээр тоглож,  бухимдал дээр нь бухидал үүсгэж байна л даа.

-Жамбалжав эмчийг
таны эсрэг турхирсан гэдгийг яаж батлах вэ. Баримт байгаа юм уу. Тухайн үед Жамбалжавыг
дар­гын үүрэг гүйцэтгэгчээр томи­ло­ход мөн л тус эмнэлгийн эмч нар эсэргүүцэл үзүүлж
байсан шүү дээ?

-Энэ хүн маш олон
эмч нарыг ажлаас нь халагдах өргөдөл өгө­хөд хүргэсэн. 160 эмч, ажилтан халагдах
өргөгдлөө өгсөн шүү дээ. Энэ хүний турхиралтаар. Хэрвээ ажилтан ажил олгогчдоо ажлаасаа
чөлөөлөх өргөдөл өгсөн бол хуу­лиа­раа сарын дараа шийднэ. Хэрвээ сарын дотор ямар
нэг хариу өгөхгүй бол ажлын байрыг орхиж явж болно гэсэн хуулийн заалт байдаг. Аравдугаар
сарын 31-нд эмч нарын ажлаасаа халагдах хугацаа нь болсон юм. Тэрэнд нь би хоёр
удаа мэдэгдэл өгсөн. Та бүхний хөдөлмөрийн гэрээг цуцлах боломжгүй тул ажлаа үргэлж­лүү­­л­эн
хий гэсэн мэдэгдэл өгсөн бай­гаа. Миний хувьд эмч ажилтнуу­даа буруутгахаас өмнө  энэ хүмүүсийг турхирсан хүмүүст бурууг өгмөөр
байна. Эмч ажилтнууддаа хандаж хэлэхэд бүгдээрээ хүмүүсийн турхи­ралтад орж  болохгүй гэдгийг хэлмээр байна.

-Эмч нар таныг
хууль бусаар томи­логдсон гэж эсэргүүцээд бай­гаа юм байна лээ. Таныг сонгон шал­гаруулалтад
ороогүй гэж байсан…

-Гэмтлийн эмнэлэг
дээр одоо хүртэл сонгон шалгаруулалт явуу­лаа­гүй байна. Намайг томилохоос өмнө
л томилгоогоо хийгээч гэж эмч нар шаардаж байсан юм. Дараа нь сайд  намайг томилсон. Гэхдээ энэ томил­гоо сонгон шалгаруу­лалт­­тай
холбоо­гүй. Одоо хүртэл хэд хэдэн томоохон эмнэлэг дээр сонгон шалгаруулалт явуулаагүй
байна. Миний бие Гэмт­лийн эмнэл­гийн сонгон шалгаруулал­тад материалаа өгөөд хүлээгээд
байж байсан. Тодорхойгүй хугацаагаар сонгон шалгаруулалт саатсантай холбоотойгоор
эмнэлгүүдийг эзэн­гүй байлгахгүйн тулд сайд томил­гоо­гоо л хийсэн байхгүй юу. Сонгон
шал­га­руу­лал­тыг төрийн албаны зөвлөл хийдэг шүү дээ. Сонгон шалгаруулалттай хол­боогүй
томилгоо гэдгийг сайд ч хэлж бай­гаа, би ч удаа дараа тайл­бар­ла­сан. Сонгон шалгаруулалтыг
явуул­бал, би ороход бэлэн байна. Жам­бал­жав гэдэг хүн өөрөө асуудалтай байж байгаад
халагдсанаа хэлээ­гүй нуучи­хаад, дараагийн 
томи­логд­сон дарга нарт саад хийх 
зорилготой байсан нь илт байна. Хажуугаас нь Ламбаа гэдэг хүн орж ирээд турхирч  эхэллээ. Энэ асуу­далд яамны тодорхой албан тушаалт­нууд
ч оролцсон байгаа. Өөрийнхөө ажлын эсрэг далдуур юм зохион байгуулсан гэсэн. Тий­мээс
би эмч нартаа хэлж байгаа. Бүгдээрээ энэ асуудал дээр ухаа­лаг хандъя. Улс төрийн
ашиг со­нир­холд автахгүйгээр ажлаа хийе гэж уриалмаар байна. Би өөрөө тархи нуруу
нугасны  мэс заслын эмчээр 25  жил ажилласан хүн.

-Яагаад Ламбаа
зөвлөх таны эсрэг турхиралт явуулж байгаа юм бол?

-Өөрт нь ашиг сонирхол
байгаа юм болов уу гэж бодож байна. Үүнийг өөрөөс нь асуух хэрэгтэй байх. Ямар ч
байсан Ламбаа зөвлөхийг дарга болгож өгөөч гээд 
нэг хүн уйлаад байсан шүү.  

-Одоо энэ эмнэлэг
дээр таныг эсэргүүцэж байгаа хич­нээн эмч байна вэ?

-Намайг ажлаа авснаас
хойш эмч нар нэг өдөр ч ажлаа хаяагүй. Одоо эмч нартайгаа ойлголцсон гэж бодож байна.

-Эрүүл мэндийн
салбар сөнөж байна, тэр дундаа гэмтлийн эмнэлэг авилгын сүлжээнд автсан гэж ярь­даг
юм байна лээ. Энэ тал дээр юу хэлэх вэ?

-Авлигын сүлжээнд
автсан тухай мэдээлэл иргэдээс ч ирдэг, энд ажилладаг эмч нараас ч ирдэг. Энэ бүхнийг
засч залруулахын тулд бид бүгдээрээ хамтарч ажиллаж хэрэгтэй. Ийм зөрчил байхгүй
биш байгаа.  Надтай нэг, хоёр сар биш, нэг
хоёр жил ажиллаад үзэх хэрэгтэй байна. Тэгээд ямар ахиц гарах нь уу, юу нь болохгүй
байна гэдэг нь мэдэгдээд ирнэ шүү дээ. Тэгээгүй 
мөртлөө л эсэргүүцээд байгаа нь эмч нар шахалтад орсных шүү дээ.

-Хэдий шахалт,
турхиралтад орсон ч гэсэн тангараг өргөсөн эмч нар улс төрийн нам шиг тэмцэл хийж
болдог юм уу. Тэдний ёсзүйн тал дээр юу хэлэх вэ?

-Би эмч болоод 24
жил тасралт­гүй ажил­лаж байна. Ийм юм өмнө нь үзэж бай­гаагүй. Өнөөдрийн энэ асуудал
дээр улс төрчид тоглочих­лоо л гэж бо­дож байна. Жамбал­жав эмчийн томил­с­он ахмад
эмч нар бусад эмчийг хайр­цаг­лаж барьчихаад хааш нь  гаргадаг­гүй. Нэг удаа 90 гаруй эмчийг зааланд
оруу­лаад хаалгыг нь  түгжиж байгаад хү­чээр
“ажлаасаа халагдах өргөдөл дээ­рээ гарын үсгээ зур” гэж хэлээд зу­руулсан байдаг.
Гарын үсэг зурж гарч ирсэн эмч нар “Биднийг хүчээр га­рын үсэг зурууллаа шүү. Маргааш
бид нар ажилдаа ирнэ. Нөхцөл байдлыг ойлгоорой” гээд өөсрдөө ярьж байсан. Энэ асуудлыг
би ойлгож байгаа.

-Эрүүл мэндийн
яамнаас гэмт­лийн эмнэлэг дээр ямар бодлого барьж байна вэ. Таныг цаашдаа ажиллуулах
сонирхол­той байгаа гэсэн үг үү?

-Эрүүл мэндийн салбарт
шинэч­лэл хийгээд эхэлчихсэн явж байгаа. Сайд томилсон хүнээ солих бодлого барих­гүй
байгаа. Гэвч өвчтөн барь­цаалаад энэ хүнээ л татаж авахгүй бол бид нар аж­лаа хаяад
явлаа гэж эсэргүүцэж, шаардлага тавьж бай­гаа эмч нарын асуудал амаргүй байсан нь
мэдээж. Эмч нар хэдий тийм шаардлага тавьсан ч 
цаанаа бол ажлаа хаяад явах бодолтой хүн нэг ч байхгүй. Бүгдээрээ л амьдрахыг
бодож байна. Одоо харьцангуй байдал тайван болж байна. Дахиад ямар нэг турхирал­тад
орж болохгүй шүү гэж эмч нартаа захимаар байна. Би өөрөө олон жил эмч хийсэн учраас
байдлыг ойлгоод эмч нарыгаа өрөвдөж байна. Шал дэмий зүйлээс болоод  ажлаасаа гарчих вий дээ. 

-Та энэ эмнэлэгт
хамгийн түрүүнд ямар ажил хийхээр төлөвлөөд байсан бэ?

-Гэмтлийн эмнэлгийн
тусламж үйлчилгээг олон улсын стандартад дө­хүүлэхээр ажиллана. Эмнэл­гийн тус­ламжийн
чанар аюулгүй байдал дээр би нэлээд анхаарна. Тоног төхөө­рөм­жийн шинэчлэл хийх
хэрэг­тэй. Гадаад дотоодын харил­цаа, хам­тын ажил­ла­гааг дээш­лүү­лэх хэрэг­тэй.
Гурав­ду­гаарт эмч нарынхаа мэд­лэ­гийг дээш­лүүлэхэд анхаарна. Монгол хү­­ний амь
нас, эрүүл мэнд үнэтэй байх ёстой. Сайн үйлчилгээ авах ёстой.

-Таныг хууль бусаар
эмч нарыг ажлаас нь халсан гэж байсан. Хичнээн эмчийг ямар шалтгаанаар халсан юм
бол?

-Би томилогдсоноосоо
хойш нэг ч эмчийг ажлаас нь халаагүй.  Хүмүү­сийг
турхирахад гол үүрэг гүйцэтгэж байсан хэдэн 
хүн халагдсан. Гэхдээ би халаагүй. Өөрсдөө өргөд­лөө өгөөд “Одоо намайг халаад
өг, тантай  хам­тарч ажил­лах­гүй” гэж шаардсан.
Тэрнээс биш захиргааны саналаар би нэг ч хүнийг халаагүй.

-Эмч нар тангараг  өргөдөг. Тангараа зөрчсөн эмч нарын эмчлэх эрхийг
нь цуцалж болдог уу?

-Тангараг өргөсөн
эмч нар өвчт­нүүдээ орхиж болохгүй. Монгол хүн бит­гий хэл  дайснаа ч орхиж болохгүй. Яамны ёсзүйн хорооноос
эмчлэх эрхийг нь цуцлах хүртэл арга хэмжээ авдаг юм байна лээ.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

Нийслэлийн 374 жи­лийн ойн баяраар
“Их хотын зад хямрал” нэр­тэй өргөт­гө­сөн худал­даа хот даяар зохион байгуу­лагдах
юм. Энэ талаар Нийслэлийн за­хираг­чийн ажлын алба­ны Хүнс худалдаа үйл­чил­гээний
хэлтсийн дарга О.Нарантуяа­гаас тод­рууллаа.

-Нийслэлийн өдөрт зориулж зад хямдрал­тай
худалдааг зохион байгуулна гэсэн. Худал­даанд хичнээн аж ахуйн нэгж оролцож, хэдэн
нэр төрлийн ба­рааг хэдэн хувийн хямд­ралтайгаар худалдах вэ?

-Нийслэлийн 374 жил­ийн ойн өдрийг манай нийслэлийн Засаг дар­гын
тамгын газар, Захи­рагчийн ажлын албанаас тэмдэглэхээр нэлээд олон ажлыг төлөвлөөд
явж байна. Өмнө нь нийс­лэлийн баярын өдрүүдэд зөвхөн төр захиргааны байгууллага,
харьяа агент­­лагийн хүмүүс баяр ёслол хийж, бие биедээ шагнал урамшуулал  гар­дуулж, хурал цуглаанд оролцох гэх мэтээр энэ
өдрийг өнгөрүүлдэг бай­сан. Энэ жилийн хувьд Нийслэлийн Засаг дар­гын санаа­чилгаар
иргэд­дээ ханд­сан үйлчилгээ явуулах нь зүйтэй гэж үзээд Нийс­лэлийн баяраар  Их хотын хямд­рал арга хэм­жээг зохион байгуула­хаар
томоохон аж ахуйн нэгж байгуул­лагуудыг уриалж уулзалт хийсэн.

Энэ дээр 50 гаруй аж ахуйн нэгж Нийслэлийн
Засаг даргын уриал­гыг хүлээн авч дэмжээд их хотын хямдрал худалдаанд оролцохоор
болсон. Их хотын хямдрал худал­даа аравдугаар сарын 29-нд 11.00 -19.00 цагийн хооронд
Чингэсийн талбайд болон нийслэлийн зур­гаан дүүргийн томоохон талбайд зохион байгуулна.

-Дүүргүүд дээр яг хаана хаана зохион
байгуулагдах вэ?

-Чингэсийн талбай дээр 11.00 цагт
эхэлнэ. Засаг дарга 12.40 цагт Их хотын хямдралын өдрийн нээл­тийг хийж, цамба өргөнө.
Мөн дүүргүүдийн Засаг дарга нар дүү­рэг дээрээ 13.00 цагт нээлтээ хийнэ. Хан-Уул
дүүр­гийн Засаг даргын тамгын газар “Яармаг” худалдааны төвд хямд­ралтай ху­дал­дааг
зохион байгуулна. Сүх­баа­тар дүүрэг XV хорооны өмнөх талбай дээр, Сон­гино­хайрхан
дүүрэг VI хороо, “Дүүхээ” төвийн урд талын талбай дээр, Баянгол дүүрэг XV хороо,
Энэбишийн гудам­жинд, Чингэлтэй дүүрэг XII хороо, “Нарантуул” худал­дааны төвийн
өмнөх талбай дээр, Баян­зүрх дүүрэг Жуковын талбай дээр зохион байгуулна. Нийтдээ
нийслэлд долоон газар хямдрал­тай худалдаа явагдана.

-Томоохон дэлгүүрүүд хямд­рал зарлах
уу?

-Томоохон сүлжээ дэлгүүр, албан газар
үйлдвэрүүд ажлын байран дээрээ хямдралтай худал­дааг зохион байгуулъя гэсэн. “Боса”
374 жилийн ойг тохиолдуу­лаад 374 нэр төрлийн бүтээг­дэхүүндээ 5-20 хувь хүртэлх
хямд­ралыг сүлжээ дэлгүүрүүдээр явуулна. “Миний дэлгүүр”, “Номин” дэлгүүрүүд мөн
хямдралтай худал­даа явуулна гэсэн. “Номин стан­дарт” барилгын материалын агуу­лах
чөлөөлөх худалдааг зохион байгуулна. “Таван богд” бараа бүтээгдэхүүнээ мөн 5-20
хувь хүр­тэл хямдруулна. “Мах маркет”, “Саян-Уул” компани нэлээд том арга хэмжээ
зохион байгуулж байна. “Мах маркет” 50 тонн мах махан бүтээгдэхүүнийг 30 хувийн
хямдралтайгаар дээр хэлсэн долоон талбай дээр худалдана. “Саян-Уул” 30 тонн махыг
30 хувийн хямдралтайгаар худалдана. Нийс­лэлийн баярын өдрөөр 20 мянган толгой малыг
нядалж нийслэлийн хөдөлмөрчдөд хямдралтай үнээр худалдахаар бэлэг барьж байна.  Ер нь нийслэлийн махны хангамж нэг өдөрт айл өрхийн
хэрэглээ нь 80 тонн байдаг. Хоолны газар рестораны хэрэглээтэйгээ нийлээд 120 тонн
болдог. Тэгэхээр нэг өдрийн нийслэлийн махны хэрэг­лээ 30 хувиар хямдарч нийслэлийн
иргэддээ бэлэг барьж байна.

-Бэлэн хувцасны хямдрал­тай худалдаа
болох уу?

-Ноос ноолуурын холбоо, Арьс ширний
холбоод энэ хямдралтай худалдааг дэмжиж олон ажил хий­хээр төлөвлөөд байна. Энэ
талбай дээр ноос ноолууран зарим нэг бараа бүтээгдэхүүн 30-70 хувь хүртэл хямдарна
гэж байна. Зарим нэг аж ахуйн нэгжүүд 15 мянган төгрөгөөр зардаг нэхий бээлийг
10 мянган төгрөг болж хямдруулна гэсэн. Ноолууран хувцас, барааны чиглэлээр үйл
ажиллагаа явуулдаг үйлдвэрүүд ажлынхаа байр, сүл­жээ дэлгүүртээ “Их хотын хямдрал”
гэсэн лого зүүж байгаад хямдрал үзүүлэхээр бэлдсэн байна. Мөн “Nomads” хоолны газар
10-15 хувиар хоолны үнийг бууруулна.  Мөн
аж ахуйн нэгжүүд өөрсдөө санал санаачилга гаргаж төрөл бүрийн арга хэмжээг зохион
байгуу­лахаар төлөвлөөд байна. Жишээлбэл, “Макс групп” өнчин, асрамжийн газрын хүүхдүүдэд
бэлэг барина. Нэг хүүхдэд 500 мянган төгрөгийн хадгаламжийн дэвтэр нээж өгнө гэсэн.
ТҮК-ийн ажилчдад 300 гаруй бельги, Дарханы нэхий дээл, нэхий эдлэл бэлэглэнэ. Мөн
“Их хотын азтан” сугалааг зохион байгуулна. Загварын шоу болно. АПУ компани асар
майхнаар дэмжиж байгаа зэргээр  аж ахуйн нэгжүүд
чин сэтгэлээсээ энэ арга хэмжээнд ач холбогдол өгч оролцож байна.

-Хямдралын өдрийг цаашдаа зохион
байгуулах уу?

-Их хотын хямдралын өдрийг ганцхан
энэ жил биш уламжлал болгон тэмдэглэмээр байна. Жил болгоны нийслэлийнхээ өдрийг
энэ маягаар зохион байгуулдаг болооч. Хоёр гурван өдөр зохион байгуулдаг болооч  гэсэн саналууд ирж байна. Европын орнуудад их
хямдралтай өдрийг улс даяараа, хот даяараа дэмжиж зохион бай­гуулдаг. Хойтон жил
их хямдралын өдрийг бүр боловсронгуй болгож зохион бай­гуу­лаач гэсэн санал санаачилга
гаргаж байна л даа.

-Хямдрал хэр бодитой байх вэ. Энэ
дээр хяналт тавих уу?

-Хямдрал үнэхээр бодитой бол­но. Нийслэлийн
баяраар зохион байгуулж, нэгэнт ийм өргөн хүрээ­тэй ажил хийж байгаа учраас хямд­рал
бодитой байна гэдэгт итгэх хэрэгтэй. Тиймээс иргэд тэр дундаа захын гэр хорооллын
иргэд маань Их хотын хямдралд өргө­нөөр оролцож, өвлийнхөө бэлт­гэлийг базаагаад
аваасай гэж хүсч байна. Энэ утгаараа гэр хороол­луудаар хямдрал болох тухай зарлал,
урилгыг тараах гэж байгаа юм.

-Их хэмжээний мах зарна гэсэн.
Энэ махыг хаанаас оруулж ирж худалдах гэж байна вэ?

-“Саян-Уул” компани махны хоёр үйлдвэртэй.
Үйлдвэр­лэ­лийн­хээ аргаар өөрсдөө бэлдээд нийс­лэлийнхээ иргэдэд бэлэг барьж байгаа
юм.

-Чингэсийн талбай дээр хич­нээн
нэр төрлийн бараа хямдрал­тайгаар худалдах бол?

-Хямдралд 50 гаруй аж ахуйн нэгж оролцож,
өөрсдийн нэрийн бүтээгдэхүүнээ хямдралтай үнээр худалдана. Зарим нь хоёроос гурван
асар майханд бараа бүтээг­дэхүүнээ худалдах юм. “BSB” сер­вис цахилгаан бараа, компью­терийн
худалдааг хоёр асраар 2-32 хувийн хямдралтайгаар зохион байгуулна. “Таван богд”
ам арчил­гааны зөвлөгөө өгөх, бүх бараа 10 хувь хямдарч гурван төрлийн бү­тээг­дэхүүн
авахад 50 хувь хямдар­на. “Дэвшил трейд” шинэ ургацын өргөст хэмх, улаан лооль  20 хувь, “Сүү” хувьцаат компани брэндийн бүтээгдэхүүнээ
үйлдвэрийнх нь үнээр өгч, мөн нийслэлийн азтанг тодруулна. “Хүчит шонхор” зах шинэ
махны хямдралтай худалдааг зохион байгуулна. Үсчин гоо сай­ханчдын холбооноос үс
арчилгаа, үс уналтын оношлогоог хийх, нэр бүхий салоноор 15-25 хувийн хямдралтай
үйлчлүүлэх эрх өгөх зэрэг арга хэмжээг Чингэсийн талбайд зохион байгуулна. Мөн ноос
ноолуур, гутал хувцасны 20  гаруй дотоодын
компани оролцох юм.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

-“ЖАСТ ОЙЛ” КОМПАНИД ОЛГОСОН ХӨНГӨЛӨЛТТЭЙ ЗЭЭЛИЙГ МОНГОЛ БАНК БУЦААЖ
АВСАН УЧРААС ХҮНДРЭЛ ГАРСАН БАЙЖ МАГАДГҮЙ ГЭНЭ- 

Зарим компани ша­тахууны­хаа
үнийг нэ­мээд байгаа. Энэ та­лаар Газрын тосны газ­рын хангамжийн хэлт­сийн дарга
Л.Раднаа­сүрэн­гээс тодрууллаа.

-Хоёр компани шата­хууны үнээ нэмлээ.
Юу­наас болж үнээ нэмсэн тухайгаа тайлбарласан уу?

-“Магнай трейд” ком­па­ни шата­хуу­ны үнээ 50 төгрөгөөр нэмсэн.
“Маг­най трейд” компани “Жаст ойл” компанийг худалдаж авсан тул “Жаст ойл” ком­па­ни
мөн шатахууны үнээ нэмсэн байна. Бусад ком­па­­ниуд үнээ нэмээгүй. Уул уурхайн яам,
Газрын тосны газрын удирд­ла­гууд “Магнай трейд” ком­панийн­хантай өнөөдөр­төө багтаж
уул­залт хийж, шалтгааныг нь тодруу­лах байх.

-Шатахууны нөөц хангалттай  гэсэн тайлбарыг албаныхан өгч байсан. Энэ үнэн
үү. Шатахууны үнэ нэмэгдсэн шалтгаан хомс­дол­той холбоотой юу?

-Нөөц хангалттай байгаа. Өн­гөр­сөн
оны мөн үетэй харьцуулбал хоёр дахин их нөөц байна. Хомс­дол үүсээгүй. Үнэ нэмэгдэх
шалт­гаан энэ оны зургаа, долдугаар сараас эхлээд 1400 төгрөг байсан валютын ханш
наймдугаар сарын сүүлээр 1700 хүрч, есдүгээр сард ч нэмэгдлээ. Нийтдээ 260 төгрөгөөр
валютын ханш өссөн. Бид шата­хуу­наа валютаар худалдаж авдаг. Тиймээс валютын ханшийн
өсөлт шатахууны үнэд нөлөөлөх гол хүчин зүйл юм. Үүнийг Засгийн газраас тогтвортой
байлгахын тулд тухайн үед нь зохицуулах арга хэмжээ авч ирсэн. Шатахууны жижиглэнгийн
үнийг тогтворжуулах дэд хөтөлбөрийг Уул уурхайн яам, Монголбанктай хамтраад хэрэг­жүүлж
байна. Энэ бүхний үр дүнд өнөөдрийг хүртэл шатахууны үнэ нэг ч төгрөгөөр нэмэгдээгүй.
“Маг­най трейд” компани өнгөрсөн амралтын өдрүүдээр 50 төгрөгөөр нэмснийг эс тооцвол
шүү дээ. Энэ асуудлаар тухайн компанийн удирд­лагуудтай уулзаж ярилцаад ямар нэг
шийдвэрт хүрэх байх.

-Нефть импортлогч компа­ниу­­дад
улсаас дэмжлэг үзүүлж, хөнгөлөлттэй зээлэнд хамруул­сан. Хөнгөлөлт авсан компаниуд
шатахууны үнэ нэмэхгүй гэсэн гэрээ хэлцэл хийсэн гэсэн. Шата­хууны үнээ нэмсэн
“Жаст ойл”, “Магнай трейд” компани хэлцэл хийгээгүй юм уу?

-Өнгөрсөн оны арванхоёрду­гаар сараас
Монголбанк, Засгийн газраас дэд хөтөлбөрүүдийг хэрэг­жүүлсэн. Тодруулж хэлбэл үнэ
тогтворжуулах хөтөлбөрүүд хэрэг­жүүлж байгаа. Энэ хөтөлбөрүүдийн хүрээнд хөнгөлөлттэй
зээл олго­сон. Банкны зээл жилийн 15, 16 хувийн хүүтэй байдаг бол хөнгө­лөлттэй
зээлийн хүү нь дөрвөн хувь. Ийм зээл олгож санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх маягаар үнэ
тогт­воржуулах хөтөлбөрийг хэрэг­жүүлж байна. Шатахуун импорт­логч 13 компанид харилцагч
бан­каар нь дамжуулж нийтдээ 120 сая ам.долларын зээл олгосон байгаа. Нэг жилийн
хугацаатай зээл олгоод явж байна. Энэ зээлийг нефть импортлогч компаниудад олгос­ноор
гадаад төлбөрийн тооцоо хийх санхүүгийн эх үүсвэр нь нэ­мэгд­сэн. Мөн зээлийн хүүгийн
зардал нь буурсан гээд олон талын ач холбогдолтой ажил болсон л доо. Графикаас харахад
хөнгө­лөлт­тэй зээл олгож эхэлсний дараа импортлогч компаниудын шатахуу­ны нөөц
огцом нэмэгдсэн байдаг. Өнгөрсөн жилүүдэд улсын хэм­жээнд ердийн хэрэглээ гэхэд
15 хоногийн нөөцтэй байдаг байсан. Энэ жилийн эхний есөн сарын байдлаар ердийн хэрэглээ
30-35 хоногийн нөөцтэй байна. Нөөцтэй холбоотойгоор компаниуд шата­хуу­ны үнийг
нэмэх асуудал байхгүй гэсэн үг. Гадаад хилийн үнэ, валю­тын ханш, Сирийн болон Египе­тийн
хямрал зэрэгтэй холбоотой­гоор дэлхийн зах зээл дээр түүхий тосны үнэ нэг баррель
нь 114 ам.дол­ларт хүрч байсан. Сүүлийн үед нефтийн үнэ бууж тонн нь 107, 108 ам.доллар
болоод байна. Гадаад зах зээлийн эдгээр хүчин 
зүйл манайд шууд нөлөөлдөг. Бид ОХУ-ын “Роснефть” компанитай томьёогоор үнэ
тогтоодог болсон. Өмнө нь ОХУ-ын нэг компанийн хэлсэн үнээр нь л авдаг байсан юм.
Тэр компаниуд нь үнээ ямар үндэс­лэлтэйгээр нэмсэн нь тодорхойгүй байдаг байсан.
Үүнийг арилгаж, хоёр талдаа ил тод болгоё гэж яриад дэлхийн зах зээлийнхээ зарчимд
уялдуулж томьёолдог болсон. Одоо дэлхийн зах зээлд түүхий нефтийн үнэ буурвал Орос
нефтийн хилийн үнэ бууж байгаа.

-Монгол АИ-93 шатахуун ний­лүүлж
байна. Энэ нь хэр үр дүнтэй ажил болж байна вэ?

-Монгол АИ-93 шатахууныг хам­гийн
анх 6000 тонныг оруулж ирсэн. Монгол АИ-93 зах зээлд маш сайн нэвтэрч байна. Импорт­логч
компаниуд захиалгаа сар сард нь нэмэгдүүлээд явж байна. Жи­шээл­бэл, есдүгээр сард
нийтдээ 15500 тонныг Хятадаас авсан байна. Хятад улс маш том зах зээлтэй. Монгол
Улсын хэрэглээ маш өчүү­хэн хэсэг нь учраас манай улсыг хэзээд бүрэн хангах боломж­той
гэсэн үг. Би өөрөө Хятадад очиж үйлдвэртэй нь танилцсан. Маш сайн чанарын шатахуун
бай­на лээ. Шинжилгээ­гээр Монгол АИ-93 бол манайд одоо худалдаж байгаа АИ-95-тай
актан нь адил­хан шахуу тийм сайн шатахуун байсныг хар­сан. “Жаст ойл” компани татан
буугдаж, шатахуун түгээх стан­цуу­дыг нь “Магнай трейд” компани худалдаж авсан.
Үүнтэй холбоо­тойгоор, “Жаст ойл” компанид олгосон байсан хөнгө­лөлт­тэй зээ­лийг
Монголбанк бу­цаа­гаад авсан. “Жаст ойл” компани манай зах зээлийн дөрвөн хувийг
эзэлдэг. Хөнгөлөлттэй хөтөлбөрт хамрагдах­гүй яг зах зээлийнхээ зарчмаар валютыг
зах зээлийнх нь ханшаар авч байна. Тэгэхээр “Маг­най трейд” компанийн нэг салбар
болсон “Жаст ойл” энэ мэт байд­лаас болж яалт ч үгүй үнээ нэмэ­хээс өөр аргагүй
байдалд орсон юм болов уу гэж харж байна. Тэрнээс биш бүх компанид хөнгөлөлттэй
зээл өгсөн. Ямар нэг байдлаар ялгасан юм байхгүй. Долоо, найм, есдүгээр сарын зохицуулалт
хийсэн. Одоо аравдугаар сарын зохицуулалт хийгдэнэ. Төрөөс цаашдаа ч зохи­цуу­лалт
хийж, хөнгөлөлттэй зээл олгоно гэдгээ импортлогч компа­ниудад хэлсэн байгаа. Компаниуд
ч хүлээж байгаа байх. Тэгэхээр шатахууны үнэ тогтвортой байж чадна гэж хэлмээр байна.

-Төрөөс зохицуулалт хийж байна
гээд хэт шатахууны үнийг барьж байна гэсэн шүүмжлэл байгаа?

 -Шатахуун бол стратегийн онцгой бүтээгдэхүүн. Бүх
бараа бүтээгдэхүүний суурь үнийг бүрдүү­лэгч болдог. Энэ утгаараа тодор­хой хэмжээний
төрийн хяналт зохицуулалтан дор явуулахаас өөр ямар ч аргагүй байдаг. Дэлхийн зах
зээлийн нөхцөл байдал хилийн нефтийн үнэ буурах үед компаниуд тодорхой хэмжээний
ашиг олж байна. Хүнд үед нь тухайн компа­ниуд нийгмийн хариуцлагаа хүлээх ёстой.
Ашиг олох үедээ олоод, олохгүй үедээ олохгүй байх асуу­дал байх ёстой. Монгол Улсын
шатахууны хангамжийг хариуцан тусгай зөвшөөрөл аваад улсын өмнө үүрэг хариуцлага
хүлээгээд явж байгаа учраас тэр. Ашиг оло­хоо­соо илүү нийгмийн хариуцла­гатай байх
ёстой. Тэр утгаараа төр засагтайгаа нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлаад хамтарч ажиллаж
байгаа гэж ойлгож байна. Яамнаас шатахууны үнийг хэт бариагүй. Зээл тусламж олгох
маягаар хам­тарч ажиллаж байгаа. Цаашдаа ам.долларын ханш буурахгүй, дээр нь гаднаас
авч байгаа хилийн үнэ нэмэгдээд байвал зах зээлтэй нь уялдуулж шатахууны үнийг бага
хэмжээгээр нэмнэ. Ер нь шат­а­хуу­ны үнийг хамаагүй барьж болдог­гүй. Хүчээр барьсаар
байгаад компаниуд нь хүнд байдалд орох тийм асуудал гарч байсан. Шата­хууны үнийг
тогтвортой байлгана гэдэг нь үнийг огт өөрчлөхгүй, хөдөлгөхгүй гэсэн үг биш. Огцом
100, 200 төгрөгөөр нэмэгдүүлэхгүй­гээр барих юм.

-“Магнай трейд” компанитай уулзаад
ямар шийдэлд хүрэх вэ. Шатахууны үнийг бууруулах уу?

-Төр засгаас ийм ийм арга хэмжээ авна,
та нар эргүүлээд үнээ буулга гэдэг байдлаар ажиллах байх. Тиймээс бусад нефть импорт­логч
нар үнээ нэмж барьцах зүйл байхгүй.

-Хөнгөлөлттэй зээл, туслам­жийг
ямар байдлаар өгдөг юм бэ. Зээл авахад валютын өсөлт нөлөөлж байна уу?

-Импортлогч компаниуд банкин дээр
очоод валютынхаа ханшийг урьдчилж тохирч байна. Жишээл­бэл, банкин дээрээ очоод
“Манай компани одоо байгаа шатахуунаа борлуулаад нэг тэрбум төгрөгтэй болчихно.
Тэр мөнгөөрөө танай банкнаас ам.доллар аваад мянган тонн шатахуун авах юм. Гэхдээ
одоо биш шатахуун авах үедээ буюу аравдугаар сарын 10-нд вальют авна. Аравдугаар
сард танайхаас авах валютын ханшаа тохирчихъё. Өнөөдөр ам.доллар 1630 төгрөгийн
үнэтэй байна. Энэ үнээр валютаа авна. Хэрвээ сарын дараа ам.доллар 1700 болчихсон
байсан ч гэрээнийхээ дагуу 1630 төгрөгөөр авна” гэсэн хэлцэл хий­дэг. Зарим компани
доллар 1400 байхад нь наймдугаар сард 1400 төгрөгөөр нэг сая ам.доллар авна гэсэн
урьдчилсан хэлцэл хийсэн байгаа. Урьдчилаад тохирсон учраас валютын ханшийн өсөлт
импортлогч нарт хамаагүй болчи­хож байгаа юм. Иймэрхүү байд­лаар зохицуулалт хийж
ажиллаж байна.

-Нефть импортлогч 13 компа­нид
өгсөн хөнгөлөлттэй зээлээс аль аль компани хичнээн сая доллар авсан тухай мэдээллийг
дэлгэрэнгүй хэлж өгөхгүй юу?

-Зээлийн мэдээлэл Монгол банкинд байгаа.
“Жаст ойл”-оос бусад нь бүгд авсан даа.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

 

Ах Ч.Гансүх

-МӨНГИЙГ НЬ ОЛЖ ӨГСӨН ХҮНД БАЯРЛАХЫН ОРОНД УУРЛАЖ ТАВЛАЖЭЭ-

Хөвсгөл аймгийн Баян­зүрх сумын
иргэн Ч.Гансүх хөдөө зам дээр хаягдсан 30 сая төг­рөгийг олж эзэнд хү­лээлгэн өгч
сайн үйл бүтээжээ. Түүний ах Ч.Батцэнгэлээс энэ талаар тод­рууллаа.

-Дүү тань их мөн­гө олоод эзэнд
нь өгсөн гэсэн. Юу болсон юм бэ?

-Хөвсгөл аймгийн Баян­­зүрх сумын харьяат Чулууны Нямаагийн төр­сөн
ах Ч.Батцэнгэл гэж хүн байна, би. Би Баянзүрх дүүргийн 23 дугаар хо­роонд оршин
суудаг. Ма­найх эхээс арван гурвуу­лаа. Нямаа бол манай хамгийн бага. Дүү маань
энэ оны найм­дугаар сарын 4-нд буюу ням гаригт Улаан-Уул сум руу зур­гаа, долуулаа
бэр гуйхаар хадаг яндар бо­лоод явсан юм. Тэгээд Өлийн даваа даваад явж бай­гаад
гурван замын бэлч­рээс хар цүнхтэй юм олж л дээ. Эхлээд хар цүнх хараад юу юм бол
гэж бодоод өнгөрчи­хөөд, ер нь үзье гээд эргэж ирсэн байгаа юм. Яагаад хээр цүнх
орхисон байдаг би­лээ гээд очтол хар цүн­хэн дотор ногоон саванд хий­сэн лацтай
банкны мөнгө бай­сан гэсэн.

Сэжигтэй, ноцтой мөнгө  шиг санагдахаар нь  цагдаад аваа­чиж өгье гэж шийдээд лацыг нь хөдөлгөөгүй
аваад явж байтал мотоцикльтой хүн ирээд “Зам дээ­рээс хар цүнхтэй юм олов уу” гэж
асуусан байгаа юм. Тэгэхээр нь “Үгүй. Юу байсан юм” гэж асуутал нөгөө хүн “Хувцастай
цүнхээ хаячихаж” гэхээр нь сэжиг  улам лавширсан
хэрэг. Тэгээд мэдэхгүй гэж хэлээд явуулчихаж. Тэр хүнээс салаад  явж байгаад Улаан-Уул сумыг хариуц­сан цагдаагийн
дарга, хошууч цолтой хүнтэй замдаа таарсан байгаа юм. Тэр цагдаа аймаг орох гээд
хоёр хүнтэй явж байсан гэсэн. Тэгээд тэдэнтэй уулзаад “Ийм мөнгө оллоо. Энэ хүн
цүнхтэй хувцсаа хаясан гээд байна. Энэ хүний мөнгө мөн үү” гэж асуусан юм билээ.

-Мөнгөө хаясан хүн хаана байсан
юм бол?

– Тэгээд цагдаад ууттай юмыг нь өгөөд
тоолтол 30 сая төгрөг байсан юм билээ. Ямар учиртай мөнгө юм гэтэл Төрийн банкны
мөнгө гэсэн. Мөнгө хаясан мотоцикльтой хүний эхнэр нь сумын Төрийн банкны захирал
юм байна л даа. Эхнэ­рийн­хээ ажлын мөнгийг авч яваад хаясан хэрэг. Тэгээд цагдаагийн
дэргэд мөнгийг нь бүрэн эсэхийг шалгуулсан байгаа юм. Хээр уулз­сан учраас тухайн
үед гарын үсэг энэ тэр зураагүй гэсэн. Цагдаа шагнал урамшууллаа тохирчих гэж хэлээд
явсан юм билээ. Мотоцик­льтой хүн сумын төв дээр ирчихээд нэг хонь аваарай гэж хэлээд
сал­сан гэж дүү ярьж байсан.  Тэгэхээр нь
“Хониор ч яахав дээ,  Эргээд явах гэсээр байтал
хоёр гурав хоно­чихно” гээд буцахдаа уулзахаар тохирсон юм билээ. Буцахдаа нөгөө
эртэй уулзаад “Хонь аваад яах вэ. Аймаг орох 30 гаруй литр шатахуун хийгээд өгчих”
гэж хэл­жээ. Хөдөө шатахуун ховор эд шүү дээ. Хонь 100 гаруй мянган төгрө­гийн үнэтэй
байгаа бол 30 гаруй литр шатахуун 50 гаруй мянган төгрөг болно. Тэгсэн нөгөө эр
“Үгүй чадахгүй. Тэгж яривал  чи хүний мөнгийг
олж авчихаад надад өгөх­гүй цагдаад мэдэгдсэн. Яах гэж цагдаад мэдэгдсэн юм бэ”
гэж хэлсэн байгаа юм. Манай дүү ч гомдож, дургүй нь хүрсэн юм байгаа биз, аймаг
руу давхиад иржээ. Аймаг дээр ирээд Төрийн банк орж уулзаад “Танай банкны мөнгийг
би олж өглөө. Хууль журмаараа бол олсон мөнгөний арван хувийг нь шагнал болгож өгдөг
юм байна ш дээ” гэж хэлжээ. Тэгсэн чинь “Манай банк мэдэхгүй. Мөнгө хүлээж авсан
хүн нь шийднэ” гээд таг чиг болсон байна. Тэгээд би хотын Төрийн банкинд хэлбэл
яадаг юм бол, яагаад хүнд тус болж байхад уурлаж, загнаад хүүхдийн дургүйг хүргэдэг
байна гэж бодоод өнгөрсөн тав дахь өдөр Төрийн банкны аймаг хариуцсан хүнтэй нь
уулзлаа. Төрийн банкны Хөвсгөл аймгийг хариуцсан менежер байж байна. Намайг өргөдлөө
бичээд өг гэхээр нь бичээд өгчихлөө.  Хариуг
нь өнөө маргаашгүй хэлээд ший­дэж өгнө гэхээр нь сая очлоо. Гэтэл нөгөө менежер
миний бичиж өгсөн өргөдлийг өнөөдөр даргадаа өгсөн гэнэ. Асуудал шийдэгдтэл хэд
хонох байх гэж байна.

 -Танай дүү 
юу хийдэг вэ?

 -Манай ах дүү нар бүгд хөдөө мал дээр байдаг. Би
л хотод амь­дарч байгаа юм. Дүү маань машин тэрэг засдаг. Шагнал мөнгө авах нь чухал
биш ч бас хүний мөс чанар гэж муухай болжээ. Цаашдаа дахиад ийм юм гарахгүй байгаасай
гэж бодоод танай сонинд хандаж байгаа юм.

-Эхнэртэй нь уулзсан уу. Баярлалаа
ч гэж хэлээгүй хэрэг үү?

-Сэтгэлээрээ мөнгийг нь олоод өгч
байхад баярлалаа гэж хэлэх нь байтугай юм болсон гэсэн. Хэрвээ мөнгөө хаяад олоогүй
бол алдсан хүн арван тамтай, олсон хүн ганц тамтай гэдэг шиг тэр нөхөр өөрөө л өрөнд
орно шүү дээ. Суман дээр иртэл нөгөө мотоцикльтой залуу эхнэртэйгээ зогсож байсан
гэсэн. Манай хэд дотроо их л юм бодож, за одоо сүйд болоод гэртээ оруу­лаад хүлээж
авах байх гэж бодсон гэсэн. Гэтэл нөгөө эр чинь авгайдаа “Эд нар чинь нөгөө мөнгө
олж өгсөн хүмүүс ш дээ” гэж хэлчихээд тоохгүй байсан юм билээ. Тэгэхээр нь “Сумын
төвөөс шатахуун олдохгүй байна, шатахуун л хийгээд өгчих өөр хүсээд байх юм алга
даа” гэж хэлтэл бүр юу ч сонсоогүй хүн шиг царайлсан гэж байгаа.   Тэгэхээр нь манай хэд өөрсдөө шатахуун олж хийгээд
Өлийн даваан дээр явж байтал нөгөө мотоцикльтой эр араас нь ирж харагдаж л дээ.
“За одоо л ирж байна. Зогсоод юм ярих гэж байгаа юм болов уу” гэж бодоод овоон дээр
зогсоод хүлээтэл хажуугаар нь нэг сигналдчихаад 
давхиад өнгөрсөн гэсэн. Тэгэхээр нь манай дүү  “30 сая төгрөг бага мөнгө биш шүү дээ. Энэ их
мөнгийг олж өгч, сайн санаж байхад өстэй юм шиг хандаад байх юм” гэж гайхаад явсан
байгаа юм. Миний бодлоор тэр нөхөр цагдаад хэл­сэнд уурлаад байгаа юм уу даа. Ер
нь тэр их мөнгийг олчихоод асуусан хүнд нь шууд май гээд өгч болохгүй шүү дээ. Одоо
хүний чанар мууд­сан цаг. Ямар нэг гэмт хэрэг, хулгай дээрмийн юм байхыг үгүйсгэхгүй.
Цагдаад хэлэхгүй бол болохгүй. Тэр байтугай 30 мянган төгрөг олсон байсан ч май
гээд өгөх хүн ховор болсон цаг. Хотын хүмүүс үнэтэй гар утсаа хаяад л байдаг. Олоод
авсан нь ховор байдаг ш дээ.

-Бараг хоёр сарын өмнө бол­сон
явдал байна. Тухайн үедээ хөөцөлдөж амжаагүй юу?

-Тэр үед манай дүүгийн эхнэ­рийнх
нь аав бурхан болоод ажил явдал гарсан болохоор хэл яриа үүсгээд яахав гэж бодсон
юм байна лээ. Угаасаа шагнал өгөхгүй хэрүүл хийхээр хүмүүс байсан учраас тэгсхийгээд
орхисон гэсэн.

-Мөнгөө хаясан айлын хүмүү­сийг
огт таньдаггүй байсан уу?

 -Танихгүй. Ямар ч байсан тэр эхнэр, нөхөр хоёр
хоёулаа мянгат малчны хүүхдүүд юм гэсэн. Тэр мөнгийг хаясан байсан ч олоод төлчих
дайны баян айлын хүүхдүүд юм гэнэ лээ. Манай дүүг “Чи явдаг хэлдэг газраар нь яваад
юм олж авна гэвэл яваад үз” гэж даналзсан байгаа юм. Ингэж хэлсэн үгэнд нь манай
дүүгийн дургүй нь хүрсэн юм билээ.  “Хувь
олж авах нь яамай. Нэрээ сэргээж авмаар байна” гэж байна лээ. Мөнгө олсон  хэрэг манай Хөвсгөл аймагт анх гарч байгаа биш
л дээ.  Өмнө нь бас банкны мөнгө алга болж
байсан гэсэн. Төрийн банкны сумын зузаат­галын мөнгийг нэг нөхөр авч яваад дөрөв
хоног алга болсон гэсэн. 40 сая төгрөг байсан юм байх. Мөнгө авч явсан нөгөө хүн
нь банкны  мөнгийг айлд орхичихоод ангийнхантайгаа
нийлээд Эрдэнэт рүү яваад өгсөн байсан. Энэ хэргийн дараахан  манай дүү банк­ны 30 сая төгрөгийг олж өгч байгаа  нь энэ юм.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

Хийн түлш буюу газ түгээх станцууд
ачааллаа дийлэхгүй болоод удаж байна. Жолооч нар газ авах гэж нийслэлийн нэг захаас
нөгөө зах руу түгжирч очоод хэдэн цагаар дугаарлан зогсож, цаг заваа бардаг болсон.
Шалтгаан нь, Улаанбаатарт ердөө зургаан газ түгээх станц байдаг юм. Харин газаар
явдаг автома­шин нийслэлд долоон мянгыг давжээ. Улсын хэм­жээнд авч үзэхэд 15 мянган
хэрэг­лэгч байгаа аж. Хэрэглэгчид олон байхад газ түгээх станц хүрэл­цээгүй байгаа
асуудлыг сур­вал­жилсан юм. Манай улсын Засгийн газраас 2002 онд газан хөдөл­гүүр­тэй
авто­маши­ны Онцгой албан татва­рыг тэглэсэн билээ. Агаарын бо­хирд­лыг бууруулах,
бай­галь экологид ээлтэй хэмээн хийн хөдөлгүүртэй авто­машин түл­хүү оруулж ирэх
бодлогоор ийнхүү татвараас чөлөөлс­нөөр сүүлийн хэдэн жилд хийн хөдөлгүүртэй авто­ма­ши­ны
тоо эрс нэмэгджээ.  Гэтэл өнөөдөр улсын хэм­жээнд
энэ салбарт  “Юнигаз”, “Дашваанжил” гэх хоёр
ком­па­ни л автогаз ний­лүүлж байгаа юм байна. Жолооч нарын хувьд хийн станц хүрэл­цээгүй
байгаа шалт­гаа­ныг янз бүрээр тайлбарлаж байна. Нэг компани давамгай байдлаар зах
зээлийг нь эзлээд бусдадаа боломж олгодоггүй гэж ярьдаг юм байна лээ. Ялангуяа
“Юнигаз” компани ганцаараа газан түлш оруулж ирэх эрхтэй гэж шүүмжилж байна. Тиймээс
газ оруулж ирж нийлүүлдэг компаниудын байр суурийг сонссон юм. Удахгүй шинээр хэд
хэдэн газ түгээх станц ашиглалтад орох гэж байгаа аж. “Дашваанжил” компани шинээр
таван станц барьж байгаа гэнэ. Мөн “Горгаз” компани хоёр станц барьж байгаа аж.
Тус компанийн Толгой­тод баригдаж байгаа станц тун удахгүй ашиглал­тад орох бол
компанийнхаа төв байрны дэргэд мөн нэг станц барьж байгаа хэмээн мэдээллээ. “Юнигаз”
компани Таван­шард шинээр нэг станц сая­хан ашиглалтад оруулсан бөгөөд бас орон
нутагт шинэ салбаруудаа нээхээр төлөв­лөжээ. Дээрх  ком­па­ниу­даас гадна газын чиглэлээр үйл ажиллагаа
явуулдаг зургаан ком­па­ни бий. Нийтдээ арваад компани энэ чиглэлээр биз­нес эрхэлдэг
байна. “Монгаз” компанийн захи­рал н.Энэбиш ийн ярилаа.

-Газаар явдаг машин олон болсон
байна. Гэтэл газ түгээдэг станц нь  цөө­хөн
учраас жолооч нар олон цагаар дугаарлан бухим­­даж байна. Танай компа­нид автогаз
нийлүүлэх төлөв­лөгөө байгаа юу?

-Газ түгээх станц барихаар хөөцөлдөж
үзсэн. Станц барих газар олдохгүй байна. Газар авах гэхээр мөнгөтэй баян компаниуд
нь үнэ цохиод  барилга барьчихдаг. Хэрвээ
газар байвал станц бари­хад ямар ч асуудал алга. Тэгвэл иргэд бухимдалгүй болж,
ачаалал буурах нь мэдээж. Улсаас агаарын бохирдлыг бууруулж утааг багас­гахаар олон
ажлыг хэрэгжүүлж буй. Үүний нэг нь газаар явдаг 
автома­шин олноор нь оруулж ирэх бодло­го барьж ажилласан. Автомаши­нууд
нь олон болоод иртэл газ түгээх станц нь цөөхөн учраас эрэлтээ гүйцэхгүй байна.  Тий­мээс одоо Хотын захиргаа­наас газ түгээх станц
барихад зориулж  газрын асуудлыг нь шийдэж
өгөх хэрэгтэй байна. Одоо улсын хэм­жээнд хоёр компани л автогаз нийлүүлж байна
шүү дээ. Уг нь  бүх компани адилхан л ОХУ-аас
газ оруулж ирж байгаа учраас станц барихад амархан байгаа юм.

-Энэ салбарт нэг ком­па­ни давуу
эрх эдэлж моно­поль үүс­гэж байна гэсэн шүүмжлэл бай­даг л даа?

-Н.Энхбаяр Ерөнхийлөг­чийн үед “Юнигаз”
компани онцгой эрх­тэй­гээр ганцаараа автогаз ний­лүүлж байсан. 2007 оноос хойш
бүх компа­нид энэ эрх нээлттэй болсон. Нэг компанид ганцаараа давуу эрхтэй байснаас
болж цаг хугацаа алдаж, ийнхүү бусад ком­па­ниуд одоо энэ бизнес рүү оръё гэхээр
газар олдохгүй асуудал болж бай­гаа юм гэж тайлбарлалаа.

Нийслэлийн хэмжээнд хам­гийн
олон хийн түлш­ний станц ажиллуулж бай­гаа “Юнигаз” компанийн Бизнес хөгжлийн албаны
захирал Л.Болдбаата­раас зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Нийслэлийн хэмжээнд танайх хийн
түлш түгээдэг хич­нээн станцтай вэ. Ачаа­лал их байгаа гэсэн. Өдөрт хичнээн тонн
газ борлуул­даг вэ?

-Сая манайх Таваншард нэг станц барьж
ашиглалтад оруул­лаа. Үүнтэй нийлээд одоо нийслэ­лийн хэмжээнд нийтдээ зургаан станц
үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Орон нутгийн хувьд, Дар­ханд нэг, Багануур дүүрэгт
тус бүр нэг гээд нийтдээ найман станц шингэрүүлсэн хийн түлш борлуулж байна. Бор­луу­лалтын
хэмжээ бол ком­па­нийн нууц учраас мэдээлэх боломжгүй.

-Жолооч нар газ авах гэж урт дараалал
үүсгэн бухим­далтай байдаг болж. Танайх станц нэмж барих уу?

-Ачаалал их байна. 24,00 цагаар ажиллаж
байна. Нийс­лэлийн “Цэвэр агаар” сан­гаас станц барих олон төсөл хөтөлбөрүүд хэрэг­жүүлж
бай­гаа юм байна лээ. Өнгөрсөн жил зургаан станц барих тен­дер зарлагдаад “Дашваан­жил”
компани шал­гар­сан ч одоо хүртэл станцаа бариа­гүй байна. Станц барьж бай­гаа гэсэн
мэдээлэл бай­даг. Одоогоор дөрвөн стан­цын барилгын ажил явагдаж бай­гаа гэсэн.
Яг хэзээ дуусч, хэзээ ашиг­лалтад орох хугацааг би мэдэхгүй байна. Манайхыг станц
барихад улсаас  тусалж дэмжсэн зүйл алга.
Өөрс­дийн­хөө хөрөн­гөөр станц барьж байгаа. Манай гадаа­дын хөрөнгө оруулалттай
компани учраас хөрөнгө оруу­лагч байгуул­лагаар станц бариулж байна. Тэр­нээс биш
төр засгийн зүгээс дэм­жиж тусалж байгаа юм байхгүй.

-Улсаас ямар дэмж­лэг хэрэгтэй
бай­даг юм бол?

-Ер нь дэмжлэг шаард­лагатай байна.
Станц бари­хад даралтат сав зэрэг материалууд нь үнэтэй бай­даг. Жирийн нэг станц
барих­тай харьцуулахад дөрвөөс тав дахин их хөрөнгө шаар­дагд­даг. Энэ жил манайх
хэд хэдэн салба­раа ашиглалтад оруулчихлаа. Дархан, Бага­нуур дүүрэгт тус бүр нэг
станц ашиглалтад орууллаа. Энэ ондоо багтаагаад Эрдэнэтэд газан түлшний станц ашиг­лал­тад
оруулахаар ажиллаж байна. Бас 22-ын товчоон дээр нэг станц барихаар ажиллаж байна.

-Станц барихад газрын асуу­дал
хүнд байна гэсэн тайлбарыг бусад ком­па­ниуд өгч байсан. Танайд хүндрэлтэй зүйл
байдаг уу?

-Байлгүй яахав. Газ өөрөө аюул­­тай
гэдэг утгаараа хотын төвд газар өгөхгүй байгаа. Нөгөө талаар станц барьж үйл ажиллагаа
явуу­лах гэхээр дүрэм стандарт нь хатуу. Одоо манайхны мөр­дөөд байгаа дүрэм стандарт
нь нэлээд хоцрогд­сон  стан­дарт байгаа юм.
Энэ дээр өөрчлөлт оруулах шаард­ла­га бай­гаа. Газын чиглэлээр үйл ажилла­гаа явуулдаг
бай­гуул­лагууд нэг­дээд холбоо байгуулсан. Хол­боо­гоороо дамжуулаад салбарынхаа
яаманд саналаа хүргүүлдэг л дээ. Одоо ажиллаад явж бай­гаа байх. Нийслэлийн хувьд
хотын төвд хийн станц барих­гүй гэсэн байр суурьтай бай­гаа. Цэвэр агаар сангаас
“Дашваанжил”-ыг тендерт оруулж, газар өгсөн байна лээ. Хийн чиглэлээр үйл ажил­ла­гаа
явуулдаг ком­па­ниуд улсаас тусламж аваа­гүй байх. Хотын зах руугаа Нисэх, Яармаг
орчимд хийн станц барих газар олгох юм шиг байна лээ.

-“Юнигаз” компани шин­гэ­рүүл­сэн
хийн түлш ган­цаа­раа оруулж ирэх  эрхтэй
гэсэн шүүмж­лэл байдаг. Үүнээс болоод бусад газын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг
компа­нид эрх олгогдохгүй байгаа гэх юм?

-Газын чиглэлээр үйл ажилла­гаа явуулдаг
компани бол ганцхан “Юнигаз” биш. “Дашваанжил”, “Горгаз”, “Мон­газ”, “Экогаз”,
“Газ сервис” гээд байж байна. Авто газийн чиглэлээр үйл ажил­ла­гаа явуулж байгаа
нь “Юнигаз”, “Даш­ваан­жил” хоёр юм. Тиймээс манайх ганцаараа үйл ажиллагаа явуу­лаа­гүй
учраас моно­поль­дож байна гэж хэлэхгүй. Би “Дашваанжил” компанийн борлуулалтыг
мэдэхгүй бай­на. Гэхдээ  60, 40 хувьтай үйл
ажиллагаа явуулж байгаа  болов уу гэж бодож
байна. Нөгөө талаар байгууллагууд­тай харьцдаг зах зээлд манайх арав хүрэхгүй хувь­тай
үйл ажиллагаа явуулдаг. Өр­хийн зах зээлд үйл ажилла­гаа­гаа огт явуулдаггүй. Яагаад
манайхыг моно­польдож  байна гэснийг ойл­гохгүй
байна.

-Тодруулбал, “Юнигаз” ган­цаа­раа
станц барих эрхтэй, бусад ижил төрлийн үйл ажил­лагаа явуулдаг компанид боломж гардаг­гүй
гэсэн яриа байгаа юм?

-Тийм юм байхгүй. Нээлт­тэй шүү дээ.
“Дашваанжил” компани автога­зын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байна. “Горгаз” байгуулла­гуу­дад
газ зарж л байна.

-Орон нутагт  клонк байх­гүй байгаа нь том асуудал болж байна.
Тэнд газаар ажилладаг автомашин явах боломжгүй байна. Орон нутагт клонк барих уу?

-2014 онд орон нутагт клонк барихаар
төлөвлөж, судалгаа хийж байна. Манайх бизнесийн бай­гуул­­­лага учраас оруулсан
хөрөн­гө оруулалтаа нөхөх ёстой. Тиймээс эхлээд судалгаа хийж байгаад хичнээн клонк
барихаа шийднэ л дээ.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

-ЗӨВШӨӨРӨЛГҮЙ ГАЗАР БУУЖ, ХАШАА ХАТГАСАН ИРГЭДИЙН ГАЗРЫГ АЛБАДАН ЧӨЛӨӨЛЛӨӨ-

Баянзүрх дүүрэгт хууль зөрчиж, дур
мэдэн хашаа хатгасан, мөн ний­тийн эзэмшлийн зам тал­байд зөвшөөрөлгүй барь­сан
ТҮЦ, чингэлгүүдийг албадан чөлөөлөх ажил өрнөлөө. Дүүргийн Өмч газрын харилцааны
ал­ба­­ны ажилтнууд дөрвөн хэсэгт хуваагдаж цагдаа­гийн албан хаагчдын хам­таар
дүүргийнхээ нутаг дэвсгэрээр явж, албадан чөлөөлөх ажлыг гүйцэт­гэсэн юм. Эхний
очсон газар бол Баянзүрхийн гүүр даваад Туул голын эрэг орчимд зөвшөө­рөл­гүй буусан
айлууд байв. Энд ойролцоогоор 20 гаруй айл хашаа хатгаж, гэрээ барьжээ. Дүүргийн
ажилтнууд очингуутаа хамгийн эхний хоосон хашааг нураагаад ачиж эхлэв. Хэн гэдэг
хүн хашаа хатгасныг газрын албаныхан эрж сурсан­гүй шууд ажилдаа оров. Ямар ч байсан
маш олон удаа мэдэгдэх хуудас та­раа­жээ. Өмнө нь хоёр ч удаа ирж зөв­шөөрөлгүй
хашаа хатгаж гэр барь­сан эндхийн айлуу­дыг чөлөөлж бай­жээ. Газрыг нь чөлөөлөөд
долоо хо­нохгүй шөнө дөлөөр ирээд хашаа, гэрээ барь­чихдаг байна. Тиймээс тус дүүргийн Өмч, газрын харилцааны албанаас хамгаалалтын
бүс татаж, төмөр торон хашаа хатгасан байна. Гэсэн ч иргэд төмөр хашааг нь нурааж
бай­гаад гарц гарган, хашаагаа хатгажээ. Өчигдөр 12.00 цагийн үед очиход зөвшөө­рөлгүй
буусан айлуу­дын ихэнх нь эзэнгүй байсан юм. Гэр нь эзгүй байсан ч бай­цааг­чид
хашаа­нуудыг шууд нурааж ачиж байв. Буул­галтын ажлыг гүй­цэт­гэж бай­сан байцаагчид
ийн ярилаа. “Албадан газар чөлөөлс­ний дараа иргэд ажил дээр ирж хэл ам хийх нь
хамгийн хэцүү байдаг. Хашаа­гаа нураалгаж ачуул­­сан иргэд дүүргийн газ­рын албан
дээр ирж бай­цаагч­дыг хэл амаар дором­жилж орилж хашгирч, хөлөө жийж хэвтээд үнэхээр
их хүндрэл учруул­даг. Бид нийс­лэлийн Засаг дарга, дүүргийн Засаг даргын захирамж,
хууль тогтоом­жийг л мөрдөж ажиллаж байгаа хүмүүс шүү дээ. Нэгэнт л зөвшөө­рөлгүй
газар буухыг хориглосон учраас иргэд өөрсдөдөө төвөг чирэгдэл болж хашаа хатгах
хэрэг­гүй гэдгийг сануул­­маар байна” хэмээв. Туул голын хам­гаа­лал­тын бүсэд хашаа
хат­гасан дээрх айлуу­дын ихэнх нь эзэнгүй байсан ч хамгийн захын нэг айлд 50 гаруй
насны эмэгтэй байв. Тэрбээр “Манайд мэдэг­дэх хуудас өгөөгүй. Албадан буулгалаа
гэхэд очих газар байхгүй. Одоо яая гэхэв дээ” хэмээн асуудалд дөжирсөн бай­дал­­тай
хандан гэр рүүгээ орлоо. Газрын албаныхан буул­гасан хашааг ачаад жур­мын хашаанд
аваачих гэнэ. Иргэд хашааныхаа банзыг журмын хашаанаас авахын тулд газ­рыг албадан
чөлөөл­­сөн зард­лыг төлөх ёстой бай­на. Энэ асуудалтай холбоо­тойгоор өчигдөр Баян­зүрх
дүүр­гийн Өмч газрын харил­цааны албаны дарга Н.Бат­сүх хэвлэлийн бага хурал хийлээ.
Тэрбээр  “Дүүр­гийн нутаг дэвсгэрт хууль зөрчиж,
газар эзэмшиж ашиг­ласан, ний­тийн эзэмшлийн зам тал­байг хааж хашаа барьж, чин­гэ­лэг,
ТҮЦ ажил­луулж байгаа зөрчил олон байна. Дээрх зөрчлүүдийг арилгах  зорил­гоор тодорхой арга хэмжээ­нүүд авч ажиллаж
байна. Тодруулбал, газ­раа зориу­лалтын дагуу ашиг­лаа­гүй, дуудлага худалдаа, төсөл
сонгон шалга­руу­лал­тын жур­маар олгогдоогүй, газрын төлбөрөө төлөөгүй, хориг­лосон,
хязгаар­ласан бүсэд Газрын тухай хууль болон холбогдох журмыг зөрчиж олгосон газруудыг
дүүргийн Засаг даргын захи­рамжаар газрын эзэм­ших эрхийн гэр­чил­гээг хүчингүй
болгох мөн газрыг нь чөлөө­лөх арга хэмжээ авч ажиллаж байна. Түүнчлэн зөвшөөрөл­гүй
газар ашиглах судалгааг бид гаргаад байна. “Хашаа” арга хэмжээний хүрээнд нийтийн
эзэмшлийн зам талбайд зохих бай­гууллагын зөв­шөө­рөлгүй газар ашигласан аж ахуйн
нэгж байгуул­лагуу­дын газрыг чөлөөлж байна. Үүнээс гадна газар эзэмшиж ашигладаг
иргэн, аж ахуйн нэгжүүд газ­рын төлбөрөө төлөөгүй удсан зөрчил олон байна.  Төлбөрөө төлөөгүй байгуул­лагуу­дын нэрсийн жагсаалтыг
гаргасан бөгөөд есдүгээр сарын сүүлийн долоо хоногт багтааж төлж бараг­дуулахгүй
бол арав­дугаар сарын 1-нээс эзэмших гэрчилгээг цуцлах болно гэд­гийг мэдэгдье.
Иргэн аж ахуйн нэгжид анхааруулж хэлэхэд, манай дүүргийн алба хүн цөөнтэй. Гэсэн
ч  зөвшөө­рөлгүй хашаа, барилга барь­сан иргэдийн  газрыг төлөв­лө­гөө­нийхөө дагуу хэзээ мөд­гүй
очиж албадан чөлөөлнө. Тэгэ­хээр манай газар дээр бай­цааг­чид ирэхгүй, чөлөө­лөхгүй
өнгөрчих байх гэсэн юм байхгүй. Тиймээс зөвшөө­рөлгүй газар дээр дур мэдэн буусан
иргэд аж ахуйн нэг­жүүд өөрсдөө газраа чөлөө­лөхийг хүсч байна”  хэмээн мэдээл­лээ. Хэвлэлийн хур­лын дараа тэрбээр
сэтгүүлч­дийн асуултад хариулав.

-Хорих 461 дүгээр ангийн ард иргэд
олноороо суурь­шиж, хашаа, гэр бариад удаж байна. Энэ айлуудын газрыг чөлөөлөх үү?

-21 дүгээр хорооны нутаг дэвсгэрт
хуучин ганц худгийн орч­моор зөвшөөрөлгүй айлууд буусан байгаа. Дүүр­гийн Өмч газрын
харил­цааны албанаас шаардах хуудас өгч газар чөлөөлөхийг мэдэгд­сэн. Шаардлагын
дагуу газар­ чөлөөлөөгүй тохиол­долд албадан чөлөөлөх ёстой. Тус дүүрэгт оршин суудаг
иргэдээс газрын албанд хүсэлт гаргасан бай­даг. Энэ газрыг бидэнд олгож өгөөч гэсэн
хүсэлт ирсэн. Манай­хаас зохих журам, хуу­лийн дагуу хүсэлтийг нь улам­жилж хүргүүлсэн.
Хэрвээ тус газрыг иргэдэд эзэмшүү­лэх шийд гарвал зохих хууль ёсны дагуу иргэдэд
эзэм­шүүлэх болно. Тиймээс одоо газар олгох шийдвэр гаргаа­гүй байхад иргэд тэнд
очиж  байршиж байгаа явдал бол газар зохион
байгуулах хуу­лийн зөрчиж байгаа гэсэн үг. 

-Баянзүрх дүүрэгт иргэ­дэд өмчлүүлэх
хэчнээн га газрын нөөц байгаа вэ?

-Нийслэлийн хэмжээнд иргэдэд олгох
газрын нөөц хомс байна. Нийслэлийн Ерөн­хий төлөвлөгөө­ний газ­раас нийслэлд 52
байр­шилд иргэдэд иргэний ахуйн зориу­лалтаар газар өмчлүүлэхээр төлөв­лөгдсөн.
Үүнээс манай Баянзүрх дүүрэгт  15 байр­шилд  газар олгогдохоор Ерөнхий төлөв­лөгөөнд тус­гагд­сан
байгаа. Тодруул­бал, Баянзүрх дүүрэгт 20, IX 
хороо­ны газар нутаг буюу иргэдийн ярьж сурснаар Улиас­тай голын дагуу
1232 га газарт иргэдэд 0.07 га газар өмчлүүлэхээр тусгагд­сан бай­гаа. Одоогоор
тус газар нутагт судалгааны ажил яваг­даж байна. Юуны өмнө дээрх газарт зөвшөөрөлгүй
буусан аж ахуйн нэгж, иргэдийн газ­рыг чөлөө­лө­хөөр шаардах хуудас өгсөн байгаа.
Газрыг нь чөлөөлөөд хэсэгчилсэн төлөвлөгөөнд тусгагдсаны дараа зохих журмын дагуу
газар олгоно. Хуучин цахил­гаангүй, замгүй, дэд бүтэцгүй байсан ч газар олгодог
бай­сан. Одоо тэгэхгүй. Эхлээд дэд бүтцийг нь шийдээд цахил­гааныг нь шийдсэний
дараа иргэдэд газар олго­хоор төлөвлөж байна.

-Шилжилт хөдөлгөөн хий­сэн иргэдэд
газар олгох­гүй байх шийдвэр гар­сан байх аа?

-Нийслэлийн Засаг дар­гын захи­рамж
гарсан байдаг. Энэхүү захирамж нь нийс­лэлд 2013  оны тавдугаар сарын 30-наас өмнө шилжиж ирсэн
иргэдэд газар олгоно  гэсэн шийдвэр юм. Энэ
шийд­вэрийг баримтална. Учир нь тухайн газар нутагтаа, хороон­доо удаан амьдарч
байгаа иргэд нь өөрсдөө газраа авч чадаагүй байхад бусад дүүрэг, аймаг сумаас шилжиж
ирсэн иргэд газар авчихдаг гэсэн шүүмжлэл ирдэг. Тиймээс дээрх асууд­луудыг бодол­цож
нэлээд нарийн зохицуулалт хийж газар өмчлүүлнэ.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

Нийслэлд баригдаж
байгаа зөвшөөрөлгүй ба­рилгуудад энэ жил ду­лаан, цахилгаан өгөхгүй байх нийслэлийн
Засаг даргын захирамж гараад байгаа. Тодруулбал, нийс­лэлд зөвшөөрөлгүй барилга
угсралтын  ажил эхлүүлсэн, удаа дараа хууль
тогтоомж, дүрэм зөрчсөн иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагад хариуцлага тооцохоор болсон.
Энэхүү захи­рамж хэрэгжиж эхэлснээр нийслэлд энэ жил ашиг­лалтад орохоор төлөв­лөгд­сөн,
угсралтын ажил нь дууссан  барилга бай­гууламж,
орон сууцууд халаалт, дулаанаа авч чадахгүй гэсэн үг. Судал­гаа­гаар нийслэлийн
хэм­жээнд одоогоор 90 ба­рил­гын ашиг­лалтад орох хугацаа нь хойшилж, дулаанаа авч
чадахгүй болжээ.

Тө­вийн шугамд холбохгүй эдгээр барил­гууд дунд барилга угс­ралтын
ажил нь дууссан ашиглалтад ороход бэ­лэн болсон орон сууцны томоохон хороолол, иргэн
аж ахуйн нэгжийн орон сууцууд ч байгаа юм.

Энэ талаар Улаан­баатар дулааны сүл­жээ ТӨХК-ийн гүйцэт­гэх захирал
Р.Хайда­ваас тодрууллаа.

-Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар
зөрчилтэй аж ахуйн нэг­жүүдэд төвийн халаалт өгөхгүй байх шийдвэр гарсан байна.
Энэ шийд­вэртэй холбоотойгоор энэ жил хичнээн аж ахуйн нэгжийн дулаа­ныг өгөхгүй
вэ?

-Дулааны эх үүсвэр буюу Дулааны II, III, IV  цахилгаан станц дээр өргөтгөл шинэчлэлийн ажил
хийгдэж, хүчин чад­лаа нэмэгдүүлэхээр ажил­лаж байна. Гэхдээ  энэ жилдээ өргөтгөл ши­нэч­лэлийн ажил дуусч,
ашиглалтад хараахан орохгүй байх магадлал­тай байна. Өөрөөр хэл­бэл, нийслэлийн
хэм­жээнд дулааны эх үүсвэр дутагдалтай байгаа гэсэн үг.  Гэтэл дулаанд хол­богдох барилга, орон сууц маш
олон байна. Нөгөө талаар дулаанд холбогдох техникийн нөх­цөл хийлгээгүй, зөв­шөө­рөл
аваагүй баригд­сан барилга олон байна. Техникийн нөхцөл авна гэдэг нь манай инжене­рүүд
тухайн барих гэж байгаа барилга дээр ажил­лан тооцоо судал­гаа хийх ёстой байдаг.
Гэтэл манайхаас техни­кийн нөхцөл аваагүй, судал­гаа хийлгээгүй, өөрс­дөө дураараа
ба­рил­га  барьчихдаг. Тий­мээс ийм зөрчилтэй
барилгуудыг энэ 2013 оны халаалтын улирал эхлэх буюу энэ намар дулаанд холбох боломж­гүй
болж байна.

-Зөрчил гаргаагүй аж ахуйн нэгжүүд
дулаанд холбогдож байгаа биз дээ?

-Норм журмынхаа да­гуу холбогдох зөвшөөр­лөө аваад барилгаа бариад
дулаандаа хол­богдох гэж байгаа олон барилга байгаа. Үүнээс гадна зөвшөөрөлгүй ба­рил­га
нэлээд олон байна. Энэ зөвшөөрөлгүй ба­рил­гуудыг дулаанд хол­бох эх үүсвэр дутагдаж,  нийслэлийн хэмжээнд дулаан доголдох  эрс­дэлтэй учраас иймэрхүү арга хэмжээ авч байна
гэж ойлгож болно.

-Жилд хичнээн ба­рил­га шинээр
дулаанд холбогддог вэ?

-Жилдээ 150-200 орчим барилга дулаанд холбогддог. Энэ жил мөн
л ийм хэмжээний барилга дулаанд холбогдоно. Ши­нэ барилгуудыг дулаанд холбох ажил
одоо эхлэх гэж байна. Аравдугаар сарын 1-нээс өмнө холбоод дуусна.

-Барилгын ажил нь дууссан олон
орон сууц байгаа. Зөрчил дутагд­лаа арилгавал дулаанд холбогдох уу?

-Зөрчлөө арилгавал дулаанд холбогдоно. Гэх­дээ одоо дулаанд холбохгүй,
ирэх жилээс холбоно.

-Төвийн дулаанд хол­богдохгүйгээр
өөрсдөө  халаалтаа ший­дэж байгаа аж ахуйн
нэгж байгаа юу?

-Байгаа. Одоогоор нийт­дээ 18 барилга өөрийн эх үүсвэр буюу цахилгаанаар
халаах болно гэв.  

Хэдийгээр ийм шийд­вэр гараад байгаа ч зарим барилгын компа­ниуд
өвлөөс өмнө манай барилга ашиглалтад орно хэмээн зарлаж буй. Энэ нь байр захиалж
урьдчилгаа төлбөрөө өгөөд хүлээж байгаа, банкны зээлээр байр авахаар өргөдлөө өгсөн
иргэдэд багагүй хүндрэл учирч байгаа юм.

Энэ өвөл дулаанд холбогдохгүй аж ахуйн нэгжүүдийн байршлын хувьд
Хан-Уул дүүргийн Зайсан хороололд ба­риг­даж буй шинэ барил­гууд мөн Баянзүрх дүү­рэгт
баригдаж байгаа нэлээд олон орон сууц, худалдаа үйлчилгээний барилгууд байгаа юм
байна. Нийслэлийн Засаг даргын энэхүү шийд­вэр­тэй холбоотойгоор  орон сууц худалдан авахаар захиалга өгсөн олон
ир­гэнд хүлээлт үүсч болзош­гүй байгаа юм. Тиймээс энэ өвөл дулаанд хол­богдохгүй
барилгын нэрс, байрш­лыг хүснэгтээр харууллаа.

Х.ЦЭНД

-НИЙСЛЭЛИЙН ЦЭЦЭРЛЭГИЙН НАСНЫ ХҮҮХДИЙН ТАЛ НЬ ЦЭЦЭРЛЭГТ ХАМРАГДАЖ ЧАДСАНГҮЙ-

Цэцэрлэгийн бүртгэл эхэлсэнтэй холбоотой­гоор
эцэг, эхчүүд хүүхдээ бүртгүүлэхээр урт да­раа­лал үүсгэн дугаарлаж байна. Зарим
эцэг, эхчүүд цэцэрлэгийн гадаа хоно­жээ. Энэ талаар сурвал­жил­сан юм. Өчигдөр өг­лөө
улсын ихэнх цэцэр­лэ­гүүдийн гадаа эцэг, эх­чүүд урт дараалал үүсгэ­жээ. Хүүхдээ
бүртгүүлж чадаагүй эцэг, эхчүүд ийн ярьж байна. Э.Нарантуяа “Хэд хэдэн цэцэрлэг
дээр очлоо. Баянзүрх дүүрэг хүн ам ихтэй. Тиймээс цэцэрлэгүүд нь ачааллаа дийлдэггүй
юм.  Бүгд хүүх­дийн тоо гүйцсэн гээд байх
юм. Зарим цэцэрлэг нэг ангид 50 хүүхэд авсан байна. Уг нь бол 25 хүү­хэд­тэй байх
ёстой гэсэн. Энэ жил миний хүү гурван настай. Өнгөрсөн жил сурсан цэцэрлэг нь харьяал­лынхаа
цэцэр­лэгт ор гээд аваагүй. Одоо хувийн цэцэрлэг хайхаас. Ажлаасаа гараад хүүхдээ
харж чадахгүй учраас өөр арга алга даа” гэв. Г.Зол­заяа “Хүүхдээ цэ­цэрлэгт нь арай
гэж бүрт­гүүллээ. Багшид нь 250.000 төгрөг өгсөн. Хү­мүү­сээс асуусан чинь дунд­жаар
250.000 төгрөг өгөхөд болно гэ­сэн. Зарим багш нар 400, 500 мянган төгрөг авч байгаа
гэж сонссон. Хан­дивын мөнгө нэртэй бо­лохоос хахууль шүү дээ энэ чинь. Хүн ам өсөөд
байхад сур­гууль, цэцэр­лэ­гийнхээ тоог нэмэхгүй байж болох уу. Энэ жил нэг ч улсын
цэцэрлэг нэ­мэгдээгүй юм гэсэн. Уг нь баахан цэцэр­лэг барина гээд байсан худлаа
ам­лалт байсан бололтой” гэж шүүмжил­лээ. Хэдий­гээр бүх цэцэр­лэгийн га­даа эцэг,
эхчүүд урт да­раалал үүсгэсэн байсан ч үдээс өмнө ихэнх нь бүртгэл дууссан хэмээн
хаалгаа барилаа. Манай сурвалжлах хэсэг Улсын 75 дугаар цэцэр­лэг дээр очлоо. Энд
э­цэг, эхчүүд дугаарлаж зогс­сон байв. Өмнө нь тус цэцэрлэгт явж байсан хүүхдүүд
ямар ч асуудал­гүй бүртгүүлж байлаа. Харин шинээр бүртгүү­лэ­хээр ирсэн хүүх­дүүдийн
хувьд асуудал үүсч байв. Багш нар хүүхдүүдээ бүрт­гэж дуус­сан учраас ямар ч арга
байхгүй хэмээ­гээд 14.00 цагийн үед хашааныхаа хаалгыг түгж­лээ.

Цэцэрлэг хүрэлцэхгүй байхад энэ жил олон цэцэрлэгийн үйл ажилла­гааг
хаасанд  иргэд бу­хим­даж байлаа. Нийтдээ
нийслэлийн хэмжээнд зургаан цэцэрлэг хаагд­жээ. Улсын 59 дүгээр цэцэрлэгийг хаасан
шалт­­­гаан нь засвар ши­нэч­лэлийг хичээлийн ши­нэ жилээс өмнө дуусгаа­гүй учраас
ийнхүү түр хаасан байна.

Мөн саажилттай хүүхдүүдийг сургадаг
Аравдугаар цэцэрлэгийг хаасан. Хаагдсан цэцэрлэ­гүүдийн хүүхдийг ойролцоо цэцэр­лэгт
ху­ваарилж байгаа нь ачаалал үүсэхэд нөлөөлж байгаа хэмээв. Бүрмөсөн хаагдсан цэцэрлэ­гүү­дийн
хувьд барилга нь шаардлага хангахгүй нурах аюултай учраас хааж байгаа талаар албаны
хүмүүс хэлж байсан юм. 

Нөгөө талаар төрөлт их, хүүх­дийн
тоо нэмэгдэж байгаа нь нө­лөөлж байгаа аж. Энэ жил улсын хэмжээнд 241 мянга гаруй
цэцэр­лэгийн насны хүүхэд байгаа гэнэ.  Өнгөрсөн
хичээлийн жилийн ста­тис­тик тоогоор улсын хэмжээнд арван хүүхдийн гурав нь цэцэрлэгт
хамрагдаж чадаагүй бол нийс­лэлийн хэмжээнд арван хүүхдийн дөрөв нь цэцэрлэгт хамрагдаж
чадахгүй байгаа юм байна. Улаан­баатар хотод 100 гаруй мянган цэцэрлэгийн насны
хүүхэд байхад 30-50 мянга гаруй хүүхэд хамраг­даж чадахгүй байгаа юм байна. 

БШУЯ-ны Сургуулийн өмнөх бага
боловсролын хэлтсийн дарга Б.Гантулгаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Энэ жил хичнээн цэцэрлэг үйл ажиллагаа
явуулах вэ. Хэ­дэн хүүхэд элсэн орох боломж­той вэ?

-Улсын хэмжээнд өнгөрсөн хичээлийн
жилд 445 цэцэрлэг үйл ажиллагаа явуулсан. Үүнд 181 мянган хүүхэд хамрагдаж байсан.
Энэ хичээлийн жилд 1017 цэцэр­лэг үйл ажиллагаа явуулна. Үүнд 191 мянган хүүхэд
хамрагдах ста­тистик тоо гарсан байна. 2013 оны улсын төсөвт шинээр 71 цэцэрлэг
барих ажил тусгагдсан. Үүнээс энэ онд 32 цэцэрлэгийг ашиглалтад өгөх юм. Өнөөдрийн
байдлаар орон нутагт долоон цэцэрлэг улсын комисс хүлээж авсан бол Улаан­баатарт
хоёр цэцэрлэг ашиглалтад орсон байна.

-Цэцэрлэгийн бүртгэл эхэл­сэн өдрөөс
хойш эцэг, эхчүүд цэцэрлэгийн гадаа урт дараалал үүсгэж, зарим нь хонож байна хэмээн
иргэд бухимдалтай бай­на. Цэцэрлэгийн тоо яагаад хүрэлцээ­гүй байна вэ?

-Ер нь жил бүрийн цэцэрлэгийн бүртгэлийн
ажил нэлээд ачаалал­тай чирэгдэл ихтэй болдгоос эцэг, эхчүүдэд бухимдал үүсдэг.
Энэ нь юутай холбоотой гэхээр, цэцэр­лэгийн бүртгэлийн хугацаа тодор­хойгүй, богино
хугацаанд нээлттэй бус байдлаар бүртгэлээ авдаг байснаас болдог. Хүүхдийн эрүүл
мэндийн шинжилгээ гэх мэтийн олон зүйлд эцэг, эхчүүдийг чирэг­дүүлдэг. Энэ жил ийм
чирэгдэл байхгүй болж байгаа юм. Энэ жи­лийн бүртгэл тодорхой хугацаатай. Хугацаа
нь боломжийн урт. Энэ сарын 19-28-ны хооронд цэцэрлэ­гийн бүртгэлийг зохион байгуулна.
Мөн хүүхдийн эрүүл мэндийн бич­гийг заавал эмнэлгүү­дээр явж шинжилгээ хийлгэх шаард­лагагүй
болсон. Өрхийн эмнэлгүүд нь цэ­цэр­лэгийн насны хүүхдийн бүх төрлийн шинжилгээг
гаргаж өгнө. Шаардлагатай гэвэл тухайн цэцэр­лэг дээр нэгдсэн байдлаар шин­жил­гээ
авах зэрэг зохион байгуу­лалтын арга хэмжээ авна.

-Зарим цэцэрлэг харьяал­лын бус
хүүхдүү­дийг цэцэрлэгт нь авахгүй байна гэсэн гомдол эцэг, эхчүүдээс их ирж байна.
Үүнд ямар нэг зохи­цуулалт хийж болохгүй юу?

-Хуучин хүүхдүүд тухайн явж байсан
цэцэрлэгтээ үргэлжлүүлээд явна. Эцэг эхчүүдээс ийм гомдол их ирдэг. Манай хүүхэд
энэ цэцэрлэгт явж байсан юм. Тэгсэн чинь танай хүүхэд харьяаллын бус байна гээд
авахгүй байна гэсэн гомдол тасрах­гүй байна. Энэ тийм биш. Харьяал­лын ч бай, харьяаллын
бус бай хуучин явж хүүхдийг цэцэрлэгт нь авах ёстой. Харин шинэ хүүхдүү­дийн хувьд
болж өгвөл харьяаллын дагуу ав. Харьяаллын цэцэрлэгийн хүүхдийн тоо гүйцсэн байвал,
бусад цэцэрлэгүүд боломжоороо хүүхдүүдээ аваарай гэж хэлэх байна. Насны хувьд хуучин
жур­маар есдүгээр сар хүртэл хоёр настай хүүхдүүдийг бүртгэж ав гэсэн байгаа. Гэтэл
энд арав, арван­нэг, арванхоёрдугаар сард төрсөн хүүхдүүд маань хаачих вэ гэдэг
асуудал гарч ирж байгаа. Тиймээс энэ удаагийн бүртгэл дээр журмын хувьд өөрчлөлт
оруулах, уян хатан байх бодлого барьж байна.

-Ерөнхийлөгчийн санаачил­гаар гэр
цэцэрлэг ажиллуулна гэж байсан. Үүнийг яарал­тай ажил хэрэг болгооч гэсэн санал
иргэдээс их ирж байна?

-Энэ хичээлийн жилд 3200 ортой гэр
цэцэрлэгүүд ажиллана. Эхний ээлжинд 100 гэр цэцэрлэгийг бүх орон нутагт байгуулаад
байна. Мөн төслийн хүрээнд хүн ам ихтэй дөрвөн аймаг, хоёр дүүрэгт гэр цэцэрлэг
ажиллуулна.  Улаанбаа­тар хотын хувьд Сонгинохайрхан,
Баянзүрх дүүрэгт шилжилт хөдөл­гөөн их. Нөгөө талаар хүүхэд гарах үйлчилгээг хэрэг­жүүлэх
асуудал яригдаж байна. Хүүхэд гаргах үйлчилгээг дэлхийн олон оронд нийтлэг байдаг.
Энэ нь байгуул­лага, аж ахуйн нэгж, төрийн байгууллагууд нь жижиг хэлбэрийн цэцэрлэг
бий болгож,  хоёр гурван өрөө гаргаж ажилтнуудынхаа
хүүх­дүүдийг хардаг, энэ дээр нь улсаас хувьсах зардал гаргадаг. Ийм чиглэлийн ажлыг
хэрэгжүүлэх саналыг Засгийн газарт өргөн барьсан. Хэрвээ хүүхэд харах үйлчилгээний
асуудлыг УИХ-аар батлавал цэцэрлэгүүдийн ачаалал эрс буурах юм. Суултуур, хичээ­лийн
хэрэглэл, эсгий шалавч гээд маш олон шинэ зүйлийг энэ хичээ­лийн жилд гэр цэцэрлэгт
нэмж байна. Гэр цэцэрлэгийг захын дүүргүүдийг цэцэрлэгүүдийг түшиж явуулна. Баянзүрх,
Сонгинохайр­хан дүүрэгт тус бүр 5, 6 цэцэрлэг бий. Энэ жил дахиад нэлээд олон гэр
цэцэрлэг нэмэгдэнэ. Улиастай, Хужирбулан гээд алслагдсан хороонд гэр цэцэрлэг баригдаж
байна.

-Нийтдээ улсын хэмжээнд хичнээн
цэцэрлэг үйл ажил­лагаа явуулах юм бэ?

-Энэ хичээлийн жилд 742 улсын цэцэрлэг
үйл ажиллагаа явуулна. Хувийн цэцэрлэгийн хувьд 155 цэцэрлэг үйл ажиллагаа явуул­на.
Өнөөдрийн байдлаар 100 гаруй хувийн цэцэрлэг тусгай зөв­шөө­рөл хүссэн. Одоогийн
байд­лаар Нийслэлийн боловсролын газраас 
53 цэцэрлэгт тусгай зөвшөөрөл олгох чиглэл байна.

-Жил болгон л олон мянган хүүхэд
цэцэрлэгт хамрагдаж чадахгүй үлддэг. Энэ байдал хэзээ өөрчлөгдөх вэ?

-Ер нь сүүлийн жилүүдэд хүүх­дийн
төрөлт их байна. Хүүхдийн тоо нэмэгдэж байхад цэцэрлэгийн барилгын ажил зөрж байна.
Хүр­тээмжийн хувьд хангаж чадахгүй байна. Энэ асуудалд бид яаралтай зохион байгуулалтын
ажил хийж байна. Юу вэ гэхээр, 89 бага сур­гууль, цэцэрлэгийн комплекс барих юм.
Зураг төсөл нь батлагдаж, төсөв хөрөнгө нь шийдэгдэж, газар байршил нь шийдэгдсэн.
Төсөв хөрөнгө нь байвал,  2016 он гэхэд хүүхдүүдийн
цэцэрлэгт хамрагдах хүртээмж хамаагүй дээшилнэ. Хүүхдүүдэд цэцэрлэггүй хоцорно гэсэн
бэрхшээл бараг гарахгүй болно. Бага сургууль, цэцэрлэг хоёрыг нэг дор байлгадаг
жишиг бусад оронд олон бий. Зургаан настнууд 18 настнуудтай нэг дор сурах нь олон
зүйлээр тохиромж­гүй байгаа юм. Тэдний хөл гарт өртөх, хүмүүжилд нь нөлөөлөх зэргээр
нэг дор сургахад тохи­ромжгүй зүйл олон байна.

-Хэдэн сургууль хаагдсан бэ?

-Хаагдсан хоёр сургууль бай­гаа. Монгол
гуравдугаар сургууль, Арваннэгдүгээр сургуулийг хаасан. Одоогийн байдлаар арваннэг­дүгээр
сургуулийг буулгасан. Гурав­дугаар сургуулийг буулгаж амжаа­гүй байна. Хаагдсан
сургуулийн хүүхдүүдийг ойрхон сургуулиудад хуваарилж хичээллэнэ. Ер нь энэ жил есдүгээр
сарын 1-нд 18 сур­гууль ашиглалтад орж, хүүхдүүдээ хүлээж авна. Энэ ондоо багтаж
орох сургуулиудын тоо ч байна. Энэ жил алтан гахай жилтэй олон хүүхэд элсэн орж
ирж байгаа учраас зохицуулалтын зарим ажлуудыг хийсэн байгаа.

Х.ЦЭНД-АЮУШ