Author: ДАВХАРДАВААГИЙН ГАНСАРУУЛ

Оросын Ерөн­хийлөг­чийн сонгуульд
тус улсын Ерөнхий сайд Владимир Путин ялалт байгууллаа. Тэрээр энэ талаар зарлах
мөчдөө уйлсан нь дэл­хийн хэвлэл мэдээллийн­хэн, олон улсын ажиг­лагч­дын анхаарлыг
та­тав. “Түүнд одоо л сайхан амрах цаг ирж байна”, “Путины эртэдсэн ну­лимс”, “Путин
хүмүүсийг уяраах гэж гавар түрхэж жүжиглэв” хэмээн янз бү­рээр тайлбарлаж байна.

Харин улс төрийн ажиг­­лагчид, Оросын
нэр нөлөө бүхий улстөрчид “Манлайлагч хүн бусад удирдагчдад нулимсаа харуулдаггүй
юм” гэж дуу нэгтэй шүүмжилж байгаа юм.

Путин хөгширчээ. Урь­дын эрч хүч,
зориг тэнхээ нь барагдчихаж. Оросууд уйланхай “ба­бушка”-гаар удир­дуу­лах­гүй л
байх. Угаасаа оро­сууд хүчирхэг, зоригтой хаад, удирдагчдын гарт л нэг­дэж, тогтдог
омголон ард түмэн.

“Догшин” гэдгээрээ түү­хэнд тэмдэглэгдэн
үлд­­сэн Оросын хаан Иван өдөж, басамжилсан дайс­­нуудаа харгислан алж, өөдөөс нь
сөргөө­цөлдсөн болгоныг хиар цо­хидог догшин хаан бай­­сан гэдэг. Хүүгээ хэ­тэрхий
үлбэгэр, сул байс­ных нь төлөө жадалж амийг нь хороосон тийм догшин нэгэн билээ.
Оро­сын эзэн хаанаар 1682-1725 оны хооронд суу­сан I Петрийн сүр хүчийг одоо болтол
дуурсдаг. Даяар Оросын хаан, Их ван I Петрийг хаан хүний ухаан, улсыг залахуйн өөрийн
гэсэн мэхтэй удир­­дагч байсан гэлцдэг. Октя­брын хувьсгалын гол удирдагч Владимир
Ильич Ленин Оросын шил­­дэг удирдагч. Тэрээр Оросын хувьсгалч, улс­төрч, Зөвлөлт
социалист бүгд найрамдах холбоо­ны улсын анхны тэргүүн, XX зууны нөлөө бүхий зуун
эрхмийн нэг. Энэ мэт нэрлэвэл тус улсыг удир­даж явсан олон хүчирхэг хүн байна.
ЗХУ-ыг 31 жилийн турш удирдсан Сталин, 1991 онд танкин дээр гарч зогсоод ард тү­мэндээ
“Өөрчлөлт хийц­­гээе” гэж уриалж хаш­гирсан ОХУ-ын анх­ны Ерөнхийлөгч Борис Ель­цин,
Чечень, Дагис­таны салан тусгаарлагч­дын эсрэг хатуу бодлого ба­рим­талж, эрс зангаа­раа
гайхагдаж байсан үеийн Владимир Путин. Ийм л удирдагчдыг оро­сууд хү­лээн зөвшөөрч,
үнэлж, дагадаг байлаа.

Гэтэл энэ Путин биш ээ. Сонгуульд
ялсан тө­дий эхлэл мэдээ дуулаад л уйлчихсан. Тэр өөр болчихож. Хэтэрхий зөөл­рөө
юу даа. Уг нь Пу­тин бол улс төрийн ер­төнцөд сайн дархны гарт мянгантаа давтагдаж,
зуунтаа тавлагдсан хурц илд мэт гялалздаг. Сэт­гэлзүйг нь хуягттай зүйр­лэ­дэг.
Гэтэл яагаад жаахан хүүхэд шиг уйлж, нүдээ нухлав аа. Тэр Ерөн­хийлөгч бол­сон­доо
баярлаад нулимс унага­сан ч үнэндээ айс­наа­саа болоод тэгж уйл­жээ. М.Кад­дафи
шиг алуу­­лахаас авраг­д­чих­лаа, Арабын хавар Орост цэцэг­лэхгүй боллоо гэж баярлаад
уйлсан нь тэр л дээ. Айгаад уйлахыг нь харахаар ямар юмных нь хурц илд байхав. Нэг
муу мохоо тонгорог л гэсэн үг. Гэхдээ Путины бодоод уйлаад байгаа шиг бүх юм дуусаагүй,
дөнгөж эхэлж байна. Түүний бод­сон шиг Арабын хавар Улаан талбайд цэцэг­лэх­гүй
гэж хэлж хараахан бо­лох­гүй нь. Учир нь Орост Путиныг, сонгуу­лийг эсэр­гүүцсэн
хөдөл­гөөн, жагсаал ид өрнөж эхэл­лээ. Ингэхээр Ара­бын хавар Орост ирээд, цэцэг­лэ­хэд
бэлэн байна. Яагаад гэвэл тус улсын иргэд ингэж жагсаал цуг­лаа­­наар нэгдээгүй
их олон жил болсон юм шүү.

Ай, оросууд ийм “ба­бушка”-гаар удирдуу­лаад
адилхан уйлж дуу­лаад сууж байх уу даа, үгүй л болов уу.

Д.ГАНСАРУУЛ

Японы сумогийн холбоо олон тэрбум
иений алдагдал хүлээж түүхэндээ байгаагүй санхүүгийн хямралд өртсөнөө зарлав.
Энэ байдлаар үргэлжилбэл, мэргэж­лийн сумо хүнд байдалд орж, олон жилийн
уламжлалтай спорт нь үгүй болоход хүрэн 1990-ээд оны унтаа төрхөндөө буцаж
ороход ойрхон байгаа юм.

Юунаас үүдэн сумо ийн үзэгчгүй
болж, хөгжил нь зогсоход хүрээд байгааг ихэнх хүн их аварга Аса­шёорюү
Д.Дагвадоржтой холбон тайлбарладаг. Түүнийг зодог тай­ла­хаа нулимс дуслуулан
мэдэгдсэн 2010 оны хавраас эхлээд сумо сонирхогчдын тоо буурч, башёг үзэх
хүмүүс цөөрч эхэлсэн. Зарим башёгийн эхний долоо хоногийн барилдааныг хүн
үзэхгүйд хүрч байсан тохиолдол ч бий. Сумогийн холбоо тэр үед үзэгчдээ эргүүлэн
татах зорилгоор башёгийн  тасал­ба­рыг
хөнгөлөлттэй борлуулахаас эх­лүүлээд газар хөдлөлт, байгалийн гамшигт өртсөн
иргэ­дийн­хээ сэтгэлд дэм өгч, дэмждэг бөхчүүдийнх нь барилдааныг ойроос
харуулах нэрийн дор ордны сууд­лыг дүүргэх хүртэл арга хэмжээ авсан. Яван
явсаар сүүлдээ сумо үзэгчгүй болов.

Асашёорюүг ид барилдаж байх үед
банцүкэ гарах үеэр л башёг үзэх иргэд тасалбар худалдаж авахаар хөөцөлддөг
байлаа шүү дээ. Гэтэл одоо сумогийн ба­рил­даа­ны тасалбар шиг элбэг юм Японд
үгүй гэх.

Манай төрийн нэг сайхан жаяг байдаг
юм. Монголын аугаа байл­дан дагууллын үед тэмдэглүүштэй, том гавьяа байгуулсан
баатар, цэргүүдэд “Есөн алдааг нь уучлах” гэдэг сайхан шагнал өгдөг байлаа.
Гавьяа байгуулсан тухайн хүний хийсэн есөн удаагийн алдааг цай­руулж, өнгөрөөх.
Эл заншил одоо ч монголчуудын сэтгэл зүрх, ааш араншинд хадгалаастай.

“Асашёорюү брэндийн дэлгүүрт
танхайрч гэнэ”, “Аса­шёо­рюү хятад ажилчныг мангастжээ”, “Их аварга Асашёорюү
тэгж зо­долд­лоо”, “Асашёорюү найр та­раа­жээ” гэх элдэв яриа гардаг. Тэр бүрт
нь бид “Үгүй яахав, ганц удаа яадаг юм”, “Юун сүртэй юм, эр улсуудын хооронд
байх л зүйл” эсвэл “Тэд өөрсдөө Аса­шёо­рюү­гийн дургүйг хүргэж, хорыг нь
маажаа биз” гээд л өнгөрнө. Энэ нь өнгөц харахад арлын орныг байлдан дагуулж,
монгол эр хүний жавхаа, хүч бярыг дэлхийд тун­ха­г­лаж чадсан их аваргаа өмөөрч
буй боловч дээр дурдсан “Есөн алдааг нь уучлах” гэсэн эртний төрийн хууль далд
байдлаар үйлч­лээд байгаагийн илрэл л дээ. Гэтэл япончууд яав, манай аваргыг.
Солонгос ч билүү, хятад ч байлуу тийм нэг хүнтэй ресторанд муу­дал­цаад
түлхсэнийг нь дуулиан бол­гож, үүгээр нь шалтаглаж сумо­гоо­соо хөөчихсөн. Тэр
үед Японы сумогийн холбоо “Зодог тайлахаа өөрөө албан ёсоор мэдэгд эсвэл бид
чамайг хөөлөө”  гэсэн ийм хоёр
сонголторхуу хэрнээ нэг утгатай шаардлага тавьж ацан шалаанд оруулсан. Тэгээд
аргагүйн эрхэнд Асашёорюү аварга сумогоос өөрийн хүсэлтээр явж байгаагаа
мэдэгдсэн. Энэ нь монголчууд, төдийгүй Японы ард түмний хувьд гэнэтийн мэдээ
байв.

Их аваргаа өөнтөглөж, хавчиж
дэвжээнээс нь хөөх үедээ Японы сумогийнхон үндэсний спортоо уналт руу залж
байгаагаа ухаа­раагүй.

Цагаан сарын үеэр Асашёо­рюүд
Такасаго дэвжээнээс мэнд­чил­гээ ирүүлсэн юм. Уг мэндчилгээнд сумогийн дэвжээнд
22 наснаасаа эхлэн 25 удаа тү­рүүл­сэн таны бахархам амжилтын гараа эхэлсний 10
жилийн ойн баярын мэндийг дэвшүүлээд мэр­гэж­лийн сумогийн хөгжилд оруул­сан
хувь нэмэр тань зүйрлэшгүй их гэдгийг дурдъя. Таны амжилтыг хүндэтгэн ирэх оны
нэгдүгээр сард сумогийн 68 дахь их аварга төрөн гарсны 10 жилийн ойг тэмдэглэн
өнгөрүүлэх талаар Сумо бөхийн холбоонд уламжлаад байгаа шүү гэжээ. 

Японы сумогийн холбооны
зөвшөөрөлгүй ямар нэгэн дэвжээ захидал, мэндчилгээ дэвшүүлэх, тэр дундаа
сумогоос хөөгдсөн хүнтэй ингэж харилцах нь хорио­той. Такасaгo дэвжээнийхэн ийн
мэндчилгээ илгээсэн нь алсуураа Японы сумо бөхийн холбоо, Японы ард түмний
хүсэл байж мэдэх юм. Магадгүй тэд сумогийн унасан нэр хүндийг Асашёорюү
эргүүлэн ав­чирч өгч юун магад гэж итгэж байж мэднэ. Японы томоохон пиарчид су­могийн
холбоондоо “Даруй нэр хүн­дээ сэргээх арга зам хайхгүй бол 2013 он гарвал
найдваргүй болж, байдал хэцүүднэ” хэмээгээд Аса­шёорюүгийн амжилтын арван
жилийн ойг тэмдэглэх нь нэр хүн­дээ өсгөх нэгэн зам гэж зөвлөсөн байна. 

Хэрэвзээ япончуудад, Японы
сумогийн холбооныхонд мон­гол­чуу­дын уучлах ухааны дайтай сэтгэлгээ өчүүхэн ч
болтугай бай­сан бол хөөж явуул­сан их аварга руугаа ингээд захи­дал бичээд
сууж байхгүй л байсан даа. Тэгээд ч их аварга “Сумогийн унасан нэр хүн­дийг
сэргээнэ ээ хө” гээд Японыг зо­рино гэдэг нь юу л бол. Зодог тайл­сан монгол
бөх зүлэг ногоон дэвжээндээ дахин гарч ба­рилд­даг­гүйг тэд мэддэггүй л байх.

Д.ГАНСАРУУЛ

Манай сонин
өчигд­рийн ду­гаар­таа иргэд “Нарантуул” захаар үйлч­лүүлэхээ больсон талаар сурвалжилж
хүргэсэн. Наймаачид “Ард түмний амьдрал хэцүүдэж, мөн­гөний ханш унаж, шата­хууны
үнэ өссөнтэй хол­боо­тойгоор иргэд тус за­хаар орохоо больсон” хэмээж байсан.

Харин өчигдөр манай сонины сурвалжлах
хэсэг нийслэлийн томоохон ху­далдааны төв, их дэл­гүүрүүдээр явж ард иргэд хэр их
үйлчлүүлж байгааг нь сонирхлоо.

III, IV хорооллын эцэст байх “Оргил” худалдааны төв олны хөлд дарагджээ. Нэг давхарт нь байх
хүнс­ний супермаркет худал­дан
авагчдаар дүүрэн байх агаад
дэл­гүүрийн гадна бараа түгээхээр ачааны жижиг оврын чин­гэлэгтэй
машинууд хэдхэн минутын зайтай ар араа­саа ирнэ. Тус төвийн хоёр­­­дугаар давхрын чих­рийн дэлгүүрт хүмүүс
ихээр үйлчлүүлж байна. Чихрийн худалдагч залуу
“Манайх Орос, Украины чихрүүд
зардаг. Өнгөрсөн жилийнхээс худалдан аваг­чид нэмэгдсэн. Гүйл­гээ сайн байгаа шүү” хэ­мээлээ. Тус давхрын гоо сайхан,
ахуйн барааны тасаг нь бүхэл
бүтэн нэг супермаркетийн хэм­жээнд
үйл ажиллагаа явуулж байна.
Цагаан сараар ирсэн зочид, ахан дүүс,
хамаатан садан, хүүх­дүүдэдээ өгч боло­хоор бэлгүүд
энд байна.

Шингэн саван, сахлын хөөс, гарын тос,
сүүн шингэн, нойтон сальфетик, гоо сайхны хэрэгслийн жижиг цүнх, сам, толины иж
бүр­дэл, нүүр цэвэрлэгч гээд багц болгон савласан барууны голдуу бүтээгдэхүүнүүдийн
жижиглэн бо­лон бөөний үнийг тун ойлгомжтой бичсэн нь худалдан авагчдын цагийг хэмнэсэн
явдал болж. Энэ дэлгүүрээр зөвхөн хотын иргэд гэлтгүй хөдөөнийхөн ч үйлчлүүлж байна.
Өвлийн жаварт хацраа хайруулсан, хөрслөг бор царай­тай, дээлээр гоёсон хоёр хос
байна. Хүүхдээ дэлгүүрийн тэргэнцэр дээр суулгачихаж. Гийчдийнхээ гарыг цайлгах
бэлгийг эндээс сонгох гэж иржээ. Ах дүү нар нь эндээс бая­рынхаа юмыг сонгосон болохоор
дуурайгаад авч байгаа нь энэ гэнэ. 

Саяхан нээлтээ хийсэн “Max­mall” их
дэлгүүрт цагаан сарын өргөтгөсөн худалдаа болж байна. Хүмүүс уг дэлгүүрт зохиогдож
буй үндэсний болон Европын брэн­дийн бараанаас цагаан сарын бэлгээ сонгох гэж ихээр
ирж байгаа аж. Учир нь эдгээр брэндийн ба­рааг та эндээс 1000-20000 төгрө­гийн хооронд
худалдаж авах боломжтой юм. 1000 төгрөгөөр та Европын брэндийн үсний нэг боолт авна
гэсэн үг. Тус дэлгүүрээр үйлч­лүүлж буй иргэд гадуур хувц­саа тайлаад урсдаг шатаар
дээш гар­гангаа тухтай нь аргагүй бараа таваар харж “Энэ цамц манай хэнд сайхан
зохино доо. Тэр футбол­коос хэдийг авбал хүүхдүүдэд өгч болох юм шүү” гэцгээнэ.

“Maxmall”-ийн баруун урд байх “Гранд
плаза”-гийнхан сар шинийг тохиолдуулаад бараандаа хямд­рал зарлахын сацуу супермар­кетдаа
Архангай аймгийн цагаан идээний амталгаатай үзэсгэлэн худалдаа, орос чихэр, даршилсан
өргөст хэмхний худалдаа зохиож байна. Хөгшид үр хүүхдэдээ өгөх гоо сайхан, арьс
арчилгааны бүтээг­дэхүүнийг эндээс сонгож байгаатай нь таарлаа.

Улсын их дэлгүүр, Улаанбаатар их дэлгүүрээр
ч орлоо. Хямдрал зарласан бараануудыг иргэд ихээр сонирхож, баяраар хүмүүст өгөх
бэлэг болчихоор аятайхан хэрнээ хямдхан үнэтэйг нь авч буйг худал­дагч нар нь хэлнэ
лээ. Улаанбаатар их дэлгүүрт баярыг тохиолдуулан ихэнх давхруудад нь хямдрал зарлажээ.
Жишээ нь эрэгтэй хүний нэг куртик худалдаж авбал дахиад нэгийг 50 хувийн хямдралтай
үнээр худалдаж авч болно гэнэ.

Ард иргэдийн хамгийн ихээр үйлчлүүлдэг
худалдааны төвийн нэг нь “Бөмбөгөр”. Өчигдөр тус төв худалдан авагчаар дүүрэн байв.
Барааных нь ч тэр, хүнснийх нь ч тэр. Нэгдүгээр сарын сүүлээс л ингэж хүмүүс өдөр
бүр ихээр ирэх болсныг тус төв дээр гурав дахь жилдээ наймаа хийж буй Г.Эрдэнэ­цэцэг
ярьсан юм. Тэрээр “Одоо захаас очиж юм авдаг хүн байдаг юм уу. Энэ жил аймаар хүйтэрсэн
болохоор ч тэр үү өнөө өвөл манай энэ төв хүний хөлөөр тасраагүй” гэлээ.

Таксинд явдаг, Хайлаастын иргэн П.Нямтай
энэ үеэр ярилцлаа. Өмнө нь тэрээр “Нарантуул” захаар байнга үйлчлүүлдэг байсан гэнэ.
Харин одоо “Бөмбөгөр”-өөр ордог болжээ. Яагаад захаар үйлчлүү­лэхгүй болсныг нь
асуувал “Уг нь ард түмэн чинь үнийн хямдыг бодож л захыг зорьдог юм. Би нэг удаа
даавуун өмд авах санаатай дэлгүүр орлоо. Даавуун өмд 8000 төгрөг гэж байна. Тэгэхээр
нь арай хямд байж магад гээд зах орсон чинь өнөө өмд чинь 6000 төгрөг гэж байна.
Ганц хоёрхон мянган төгрөг хэмнэхийн төлөө тэгж мөсөн зоорь шиг хүйтэн газраар хальтирч
уна­хын наагуур бөгтийж явж байснаас наана нь дулаан дэлгүүрт ороод 8000 мянган
төгрөгөөр авбал дээр биз дээ. Тэгээд л түүнээс хойш зах орохоо больсон. Зун ч ялгаагүй.
Тэр хар халуунд чихцэлдэж, хажуу­гаар нь хармаагаа суйлуулчих гээд хэцүү шүү” гэлээ.
“Бөмбөгөр” захын аяга таваг, бэлгэнд өгч болохоор бараа өрсөн лангуунууд, хүнсний
хэсэг нь үйлчлүүлэгчээр дүүрэн байна. “Захын үнэтэй адилхан юм. Зарим хүнсний бүтээгдэхүүн
арав, хорин төгрөгөөр хямд байна” гэж ярих хүмүүс байсан шүү. 

Хүнсний томоохон төв болох “Меркури”,
“Далай ээж” захаар ороход хүмүүс баярынхаа ширээг чимэх жимс жимсгэнээс эхлүүлээд
салат хийх ногоогоо зэхэж байна. Харин хиам, гахайн мах, өөх зэргээ битүүнээс ганц
хоёр өдрийн өмнө, эндээс худалдаж авах санаатай байгаа аж.

Далай ээж зах “Миний” дэлгүү­рийн
сүлжээ нэртэй болж. Худал­дан авагчид нь нэр нь өөрчлөгдсөн ч өмнөхийн адил олноор
үйлч­лүүлсээр байгаа гэнэ.

Цирк дээр зохиогдож буй Ца­гаан сарын
үзэсгэлэн худалдааг олон хүн зорьж байна. Циркийн гаднах машины зогсоол дүүрэн,
тэр хавьдаа багахан түгжрэл үүсгэх хэмжээний юм болж байна лээ.

“Нарантуул” захын баруунтаа байх
“Сандэй плаза”-гаас хүмүүс сар шинийн гоёл, бэлгээ сонгохоор их ирж байгаа аж. Хэдий
зах ха­жууд нь байгаа ч хүний хөл ихтэй байгаа юм байна. Манайхан Хята­дын ханз
үсэгтэй, “Made in China” гэсэн шошго, хаягтай хувцас хуна­рыг цагаан сарын бэлгэнд
авахгүй, барууных юм уу, Солонгос, Японы чанартай барааг сонгох хандла­гатай болсон
гэнэ. Өмнө нь оймс, тирко, хөзөр мэтийн зүйлсийг бэлгэнд өгөхөөр авдаг байсан бол
одоо арай өөр түрийвч, үнэртэй ус, нүүрний цэвэрлэгээний бүтээг­дэхүүн зэргийг сонгох
болсон гэдгийг зарим худалдаачид ярьсан юм.

Юутай ч өчигдөр дээр дурдсан худалдааны
төв, их дэлгүүрүүдээр явахад хүнээр дүүрэн, хүн ирж юм асуугаасай хэмээн зүүрмэглэн
гиюүрэн суугаа ганц ч худалдагчтай таарсангүй. Тэгэхээр ард түмэн сар шинийнхээ
идээ будаа, бэлэг сэлт, гоёлоо цуглуулахаар тохитой, дулаахан, цахилгаан болон урсдаг
шаттай дэлгүүр, хоршоо, төвөөр явж байгаа юм байна. Түүнээс биш захын наймаачдын
ярьсан шиг ядуураад, туйлдсан юм алга.

Зүгээр л тохитой, дулаахан, дотроо
боловсон нойлтой, цэвэр­хэн хоол ундаар үйлчлэх цайны газартай, гаднаа машины төлбөр­гүй
зогсоолтой, хулгай зэлгийгүй газраар явж баярын юмаа сонгох хүсэлтэй болсон гэсэн
үг.

Хүмүүс “Нарантуул” зах руу бөөн түгжрэл
дундуур явж явж арай гэж очоод үүдэнд нь очоод 50 төгрөг өгнө. Тэгээд дотогшоо ороод
хамаг хармаа цүнх, түрийвчээ атгаж тэвэрч аваад юм авах биш аймш­гийн киноны гол
дүр болсон мэт явж өгнө. Өвөл бол хальтирч уначих вий гээд бөгцөгнөж гарна. Тэгээд
бо­лоогүй хулгайч, архич­даас айна. Авч явсан мөнгө, түрийв­чээ хулгайд алдвал хэнд
ч хамаа­гүй байдаг. Наймаачид, захын цагдаа, удирд­лагууд нь үүнийг байх л зүйл
гэсэн шиг өөгшүүлж л байдаг.

Уг нь “Нарантуул” зах олон улсын худалдааны
төв гэсэн “цол­той”. Гэхдээ дэлхий дээр хэзээ ч ийм олон улсын төв байдаггүй л байхгүй
юу. Орчин үеийн үйлчилгээ өндөр хөгжсөн ямар ч газар үйлчлүүлэгч нь ирж байхад
“Ашгүй чи ашиг оруулах гэж ирэв үү. Май 50 төгрө­гийн тасалбар авч ор. Авахгүй бол
нүүрийг чинь маажна” гэж хэлдэг үйлчилгээний ажилтантай зах, худалдааны төв гэж
хаа ч байхгүй шүү. Тэгэс ингэсгээд зах орчихоод гарахдаа машинтай яваагийнхаа төлөө
200-500 төгрөг заавал төлөх болдог.

Эцсийн эцэст бид захын най­маач­дыг
тэжээхийн тулд тохигүй, хүйтэн, хэцүү газраар бүтэн өдөр­жин явж стресст орж өөрийнхөө
амьдралыг золихынхоо оронд гэр, хорооллынхоо ойролцоо байх супермаркет, худалдааны
төв, их дэлгүүрүүдээр үйлчлүүлээд явж байсан нь биед амар, сэтгэл тэ­нүүн. Ер нь
тэгээд хүссэн хүсээгүй ингэж үйлчлүүлээд сурчихлаа. Тийм бо­лохоор “Нарантуул” зах
үйлчлүү­лэгчдээ дахин татаж олон улсын, орчин үеийн үйлчилгээний жишиг төв болохын
тулд битүү дээвэртэй дулаан орчинтой байх гээд шинээр хийж бүтээх олон ажилтай болох
нь. “Гранд плаза”-гаар явж байхад чанга яригчаар намуухан дуутай бүсгүй “Бид та
бүхэнд тав тухтай үйлчлэхийн төлөө хичээж ажиллах болно. Манайхаар тав тухтай үйлч­­лүү­лээрэй”
хэмээн эелдэг­хэнээр хэлж байсныг санахаар “Нарантуул” зах орчин үеийнх болтол мөн
ч өдий байна гэсэн шүү юм бодогдов.                 

  Д.САРУУЛ
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

-ИРГЭД ХУДАЛДАН АВАХ ЧАДВАРГҮЙ БАЙГАА БОЛОХООР ЗАХЫН БАРАА БОРЛОГДОХГҮЙ БАЙГАА АЖ-

Цагаан сарын баяр хаяанд ирсэн ийм
үед олны хөлд дараас­тай газруудын нэг нь “Наран­туул” зах. Томоохон тэм­дэг­лэлт
баяруу­дын өмнө тус захын наймаачид урд хөршөөс ойр, ойр­хон бараа татаж, санасандаа
хүр­тэл ашигтай ажилла­даг. Энэ мө­чийг наймаа­чид тэсэн ядан хүлээ­нэ. Гэтэл өнөө
жилийн цагаан сарын өмнө ард иргэд төдийлөн юм худалдаж авахгүй байгаа гэнэ. Мон­голчууд
Хятадын бараа­наас татгалзах болсноос тус захыг зорих нь багас­сан гэж ярих хүмүүс
бай­хад их хүйтний үед салхи, жавар хурсан ил задгай захаар явж даарч хөөрс­нөөс
энд тэнд дулаан байр байшин, худалдаа­ны төвд зохиогдож буй яармаг, үзэсгэлэн худал­дааг
зорих сонирхолтой болсон гэж тайлбарлах нь ч байна. Чухам юунаас үүдээд иргэд “Наран­туул”
захаар орохгүй бай­гааг тодруулахаар тус захыг зорилоо. 

Уулзсан наймаачид бүр
най­маа муу, гүйл­гээгүй байгаа тухай ярьж “Юун ашиг манатай.
Ур­даас авсан үнээ олж авч
чадах нь уу” хэмээн бу­химдацгааж байна.

Ард иргэд худалдан авалт хийхгүй байгааг
мөнгөний ханшийн уналт, шатахууны үнийн өсөлттэй холбон тайлбарлаж байна. Наймаачид
цагаан сарын баярт зориулж шинэ жилийн дараанаас эхэлж урагшаа бараанд явдаг аж.
Гүйлгээ нэмэгд­сээр битүүний урьд өдөр бүр оргил­доо хүрч наймаачид хоорондоо ярих
байтугай, хоол цайгаа ч уух завгүй наймаа хийдэг байж, урьд жилүүдэд. Энэ жил наймаачид
дунд нэгдүгээр сарын эхээр л бараа татсанаас хойш дахиж ураг­шаа яваагүй нь ч байна.
Бидний эхэлж уулзсан хүн бол М.Ямагт­дэлгэр. Тэрээр тус зах дээр 12 дахь жилдээ
наймаа хийж байгаа гэнэ. Хүүхдийн цамц, өмд, хослол, до­туур ноосон өмд, оймс зэрэг
хувцас зардаг юм байна.

Түүнтэй цөөн хором ярилцлаа.

-Хамгийн сүүлд хэзээ ураг­шаа бараандаа
явсан бэ?

-Нэгдүгээр сарын 8-нд явсан. Түүнээс
хойш дахиж явсангүй.

-Бараа тань зарагдахгүй бай­гаа
болохоор дахиж урагшаа яваагүй гэсэн үг үү?

-Тийм. Гүйлгээ ёстой муу байна аа.
Манайхан юмны үнэ өслөө л гээд байна. Бензиний үнэ өсөхөд уг нь барааны үнэ нэг
их дагаж өсөөд байдаггүй юм. Гэтэл махны ченжүүд л тэгж дэвэргэж байгаа юм. Махны
үнэ өсөхөөр хүнсний бусад бүтээгдэхүүний үнэ өсчихөж байна. Харин барааны үнэ өсөөгүй.
Өв­лийн улиралд захынхан барааны­хаа үнийг харин ч буулгадаг. Бид урдаас авчирсан
нэг оймсон дээр 20-30 төгрөг л нэмж зардаг. Ноосон дотуур өмдөн дээр 400-500 төгрөг
нэмдэг. Захынхан авчирсан ба­раагаа хэд нугалж зардаг гэдэг чинь худлаа.

-Хүмүүс захаар төдийлөн үйлчлүүлэхгүй
байгаа нь ху­далдан авах чадваргүй байгаа­тай холбоотой байх нь ээ?

-Ард түмэн мөнгөгүй байна. Мах, шатахууных
нь үнэ өсчихсөн боло­хоор хэцүү байна. Төрийн толгойд байгаа энэ хэдэн гишүүд толгойгоо
зөв ажиллуулсан бол цөөхөн ард түмнээ ингэж амьдруулахгүй л байсан байхгүй юу. Цагаан
сарын дараа гурав, дөрөвдүгээр саруудад захын наймаачид бид чинь зарим­даа хоолны
мөнгөгүй, хоосон ха­рих нь бий. Гэтэл энэ жил юун цагаан сар вэ. Одоо бид чинь хаврын
тарчиг саруудынх шиг хоосон буух нь энүүхэнд байна. Бараа зарагдахгүй, хүн амьтан
ч авахгүй юм. Уг нь урьд жилүүдэд арай ийм байгаагүй. Цагаан сарын өмнөх өдрүүдэд
наймаачид хоо­рондоо ганц ч үг ярих завгүй най­маагаа хийгээд орлоготой байдаг байлаа.
Өглөө эрт ирж наймаагаа эхлүүлээд орой харуй бүрий бол­сон хойно харьдаг байсан.
Гэтэл одоо бид өглөө аажуу уужуу ирээд орлого орохгүй болохоор нарны голтойд л гэр
рүүгээ явчихдаг болсон.

Монголчуудын худалдан авах чадвар
дэндүү муу байна. Түүнээс биш монголчууд Хятадын бараа­наас татгалзаад байгаа юм
энд огт байхгүй. Хамгийн гол нь хүмүүст худалдан авалт хийх мөнгө нь алга гэсэн
юм.

Оймс, терко, цамц, футболк, ноосон
өмд зэрэг бараа зарж буй нэгэн эмэгтэй “Өдийд чинь зах дүүрэн хүнтэй, хөл тавих
зайгүй шахам байдаг. Энэ жил ер тэгсэн­гүй. Хүн амьтан ч цөөн байна. Хүмүүс юмны
үнэ асуучихаад л яваад өгөх юм. Бараа ерөөсөө худалдаж авахгүй. Авбал ганц хоёроос
хэтрэхгүй юм. Бөөндөж авахаа байсан. Ард түмний амьд­рал хэцүү байна. Оймс ч авах
чадвар алга байна шүү” гэж бухим­дангуй ярьж “Төр засаг ард түм­нийхээ амьдралыг
өөд нь татъя гэж бодохгүй байна. Жилээс жилд дордож байна” гэлээ.

Захын наймаачид “Хүмүүсийн худалдан
авах чадвар муу байна. Бараа ер гүйхгүй байна. Арай гайгүй орлоготой нь монгол гутал,
дээл, малгай, бүсний най­маа­чид болоод байна” гэцгээнэ.

Малгай, бүсний наймаачидтай уулзахад
өмнөх жилийн өдийд бараа нь “шуурч” зарагдаж байсан бол одоо өдөрт гурав дөрвөөс
илүү зарагдахаа байсан гэнэ.

Монгол гутлын наймаа эрхэл­дэг Н.Мягмарсүрэн
гэх бүсгүйгээс наймаа хэр байгааг асуулаа. Тэ­рээр “Цагаан сарын өмнө нэгдүгээр
сараас эхлээд хүмүүс гутал ху­далдаж авдаг байлаа. Битүүний өдөр бид гэртээ ганц
хоёр гуталтай харьдаг байсан. Энэ жил ямар ч гутал зарагдсангүй. Нэгдүгээр сард
зарагдах ёстой байсан гутлууд тунасаар лангуундаа багтахаа байлаа. Гутал хийх материалын
үнэ ч өслөө. Цагаан сар болоход тав, зургаахан хоног үлдсэн байхад лангуун дээр
ийм их гутал байгаа нь хэцүү байна. Цагаан сар өнгөр­вөл хэн ч гутал худалдаж авахгүй.
Ийм олон гутлаар юу хийх юм бэ. Хүмүүс уг нь гуталтай болох санаа­тай асууж байгаа
ч авахгүй юм. Гутал сонирхсон хүмүүсээ дагуу­лаад ойр хавьд байдаг цайны газарт
орж өмсгөж үзүүлэх гэхээр тэндхийнхэн хөөгөөд гаргана. Амьд­рахад улам л хэцүү болоод
байна шүү. Зах дээр зогсч байгаа бидэн дунд эрүүл биетэй ганц ч хүн алга. Эрүүл
эрхтэнгүй боллоо. Ийм хүйтэнд өдөржингөө зогсоно гэдэг хэний ч хүсэх юм биш” гэж
үнэн байдлаа хэллээ.

Захаар явахад монгол гутал, дээл,
бүс, малгай зардаг лангуу, эгнээнүүдэд хүмүүс чихэлдэж бай­сан бол бусад барааны
хэсэг сэ­лүүхэн байлаа. Дээл худалдаж буй эгнээнд орлоо. Эмэгтэй хүний дээл ямар
торгоор хийснээс хамаарч 100-160 мянга, 150-250 мянга, эрэгтэй кашмер дээл
90-150 мянга, хүүхдийн дээл 35-60 мянган төгрө­гийн үнэтэй байна.

Дэнжийн мянгын хар зах гэж байхаас
дээлний наймаа хийж буй Т.Тунгалагтай уулзлаа. Тэрээр энэ бизнесээр дагнаад 20 жил
болж байгаа аж. Дээлний наймаа эрхэл­дэг хүмүүсийн ашиг олдог ганц үе нь цагаан
сарын баяр. Гэтэл дээл­ний наймаачид “Нарантуул” захын саравчны нэг эгнээнд л бөөнөөрөө
чихэлддэг нь хүндрэлтэй гэнэ. Нэгдүгээр сарын сүүлээс эхлээд дээлний наймаачид нэмэгдсээр
одоо энэ ганц эгнээнд наймаачид, худалдан авагчдын хөл тавих зайгүй чихэлдэж байна.
Энэ нь халаасны хулгайчдад олз болж дээл авах гэж ирсэн хүмүүс өдөрт хэдэн арваараа
халаасаа хоослуу­лаад уйлаад буцаж байгаа аж. Захын цагдаа нар эргүүлээр явдаг ч
тэр нь төдийлөн нэмэргүй.

Т.Тунгалаг “Уг нь олны буянаар цагаан
сарын өмнө олон дээл зардаг юм. Гэтэл энэ жил дээл асууж байгаа хүн нь олон ч авах
хүн нь цөөн байна. Өнгөрсөн жил дээлнүүдээ гаргаж ирээд л шууд зарчихдаг байв. Цагаан
сарын өмнө дээлний бизнес ашигтай байдаг гэж дуулаад оёж чаддаг, чаддаггүй элдэв
янзын хүмүүс сайн муу дээл авчирч зарж байгаа нь дээлний нэр хүндийг унагаж буйд
харамсдаг юм. Өнгөрсөн жил би хурган дотортой торгон дээлийг хэд хэдээр нь зарсан.
Энэ жил ганцыг ч зарсангүй. 800 мянган төгрөгөөс өгнө гээд нэг байна. Ийм нэг дээ­лэнд
40 орчим арьс ордог. Нэг арьс нь 10-15 мянган төгрөгийн үнэтэй. Тэгээд чанартай
торгоор гадар­лаад ураа гаргаж оёдог. Уг нь хамгийн сайхан дээл шүү дээ. Монголчууд
цагаан сараар хурган дотортой дээлээр гангардаг бай­сан үе өнгөрөв бололтой” гэж
харамсан өгүүлсэн юм.

Хүмүүс шинэ дээл авч хүч хүрэх­гүй
болохоор захын торгоны лан­гууг зүглэж байгаа гэнэ. Торгоны худалдаачин Г.Батмөнх
гэх залуу­тай уулзлаа. Г.Батмөнх “Торго метр нь 3-15 мянган төгрөгийн хооронд байна.
Одоо ч хүмүүс торго авахгүй л дээ. Цагаан сар тулчихаар авдаггүй юм. Нэгдүгээр сарын
дунд үеэс л дээлний торгоо зэхдэг. Энэ жил хүмүүс торго тийм ч их авсангүй. Дээл
авах мөнгөгүй болохоор торгыг нь аваад дээл хийгээд өмсөх хүсэлтэй байх шиг. Ер
нь тэгээд үнэтэй дээл авч бай­хаар хийлгээд өмсчих нь дээр шүү” гэж зөвлөлөө.

Монгол гутал, дээл, малгай, бүс зарж
буй наймаачид нэг иймэрхүү юм ярьж байна. Харин гэр ахуй, өмд цамц, цүнх элдэв бараа
зарж буй наймаачид олон саяар шатаж дууслаа гэж халаглаж “Төр засаг гэж байдаг бол
ард иргэдийнхээ амьдралыг өөд нь татаач” хэмээн чин сэтгэлээсээ хэлж, гуйцгааж байна.

“Нарантуул” захаас хүмүүс юм худалдан
авахгүй байгаа биш, худалдаж авах мөнгөгүйдээ захаар орохгүй байгаа юм байна. Одоо
ард түмэн дотор хамгийн баян байгаа нь тэтгэврийн хөгшид болоод байгаа гэнэ. Ээж,
ааваа, эмээ, өвөөгөө сугадсан үр хүүхдүүд нь банкуудаар орж тэтгэврийн зээл авч
ууц, буузны махаа авах гэж дугаарлаж байна. Ард иргэд “Наран­туул” захаас бараа
авах дургүйдээ биш ууц, боов, махандаа хамаг мөнгөө өгчихөөд л тийш зүглэхгүй байна
шүү дээ. Монгол­чууд бид сар шинээ шинэ дээл, хувцас, идээ ундаатай элбэг дэлбэ­гийн
ерөөлөөр угтдаг. Гэтэл шинэ дээл, тэр байтугай дээл хийх торго ч авах мөнгөгүйгээр
Цагаан сараа ядуу угтах нь.

Д.САРУУЛ
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

-НАМАЙГ ЗҮГЭЭР Л ХӨСӨР ХАЯЖ БАЙНА-

Ардын багш,
гавьяат дасгалжуулагч, сонирхогчийн боксын үндэсний
шигшээ багийн зөвлөх
Д.Банди багштай уулзаж ярилцлаа.
 
-Та хэдэн оны үед боксын үндэсний шигшээгийн ахлах дасгалжуулагч боллоо. Бээжингийн олимпоос
ганц, хоёр жилийн өмнө л санагдах юм?

-2006 оны нэгдүгээр 1-нээс
үндэсний шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч болсон л доо. Би цоо шинэ,
юу ч үзээгүй залуусыг шигшээд авсан. Алдар цол олоо­гүй, амжилт гаргаагүй байхад нь би хүүхдүүдийнхээ авьяасыг хараад шигшээд оруулсан. Энэ үеэс хүүх­дүүдийн маань амжилт огцом өгсөх­­дөө өмнөх үеийнхээ амжил­туудыг эвдэж, ахиулж байлаа. Оюутны дэлхийн аваргад Э.Бадар-Ууган
аваргалж, цаана нь таван тамирчин хүрэл медаль
хүртэж билээ, тэгэхэд. Ингээд л боксчдын амжилт ахиж, улам урагшил­саар
байв.

2007 онд дэлхийн аваргаас мөнгөн медаль авсан. Арван жил аваагүй байсан
дэлхийн аваргын медалийг ингэж авсан учиртай. Би тэр тэмцээнд явж чадаагүй. Хэрэв тамирчидтайгаа цуг явсан бол мөнгө биш алтан медаль авах байсан.

Амжилт байхгүй байсан
үеийг эвдээд улам дээшлээд, оргилж эхэлсэн.

-2008 оны олимпод манай дөрвөн тамирчин өрсөлдөх эрх авсан нь сүүлийн дөрвөн олимп дотроос хамгийн олон боксчин оролцсон наадам гэдэг?

Дөрвөн боксчин маань бүгдээрээ алтан медаль авчих боломж байсан. Боксын
тэмцээн хэцүү. Бүхэл бүтэн олимпийг эхлээд дуу­сахад бокс зэрэг л эхлээд дуусдаг. Жүдо бол нэг л өдөр барилддаг байхгүй юу. Гэтэл 16 хоногийн турш тамирчдынхаа форм,
сэтгэл санаа тэр бүгдийг нь хадгалж явахад маш их ухаан хэрэгтэй. Би Бээжингийн олимпийн
үеэр энэ бүгдийг нь хадгалж явж чадсан. Тийм учраас боксоор рекорд тогтоож алт,
мөнгөн медаль авч нэг тамирчин тав, нэг тамирчин есдүгээр байр эзлээд багаараа 195 орноос айргийн тавд багтсан. Энэ үед Монголын үзэгчид, бокс сонир­хогчдын сэтгэл ямар их хөдөлж, монгол омогшил төрснийг хэзээ
ч марташгүй. Энд ирсний дараа утсаа нээнгүүт баяр хүргэсэн, амжилт хүссэн, баярлаж таларх­сан, бахархсан мессежүүд ар араасаа “сар сар” гээд арав хориороо ирдэг байлаа.

Олимпийн дараа эх орондоо ирэхэд ямар гоё байсан
гэж сана­на. Нисэхээс машиндаа суугаад хотын төв рүү ирсэн чинь төрийн далбаагаа барьсан хүмүүс замын хоёр талаар жагсаж хүлээж авсан.
Яг төрийн тэргүүн явж байгаа юм шиг.

Хүмүүс “Банди багш! Банди багш явж байна” гээд л. Манай дүү надтай нэг машинд сууж ирсэн байхгүй юу. Тэгсэн
түүнийг хэн ч тоохгүй байна гэнэ ээ. Цонхоор толгойгоо гаргаад төрийн далбаа­гаа бариад хашгирсан ч тоохгүй байна гэнэ. Харин бүгд л “Банди
багш” гэж сүйд болсон гэж тухайн үедээ жаахан
гомдонгуй яриад бөөн инээдэм болж билээ (инээв). Энэ бүх амжилтыг
Банди гэдэг энэ хүн хийсэн юм аа гэдгийг Монголын ард түмэн мэдэрсэн байна. Би тэрэнд аймаар их баярлаж байгаа.

-Олимп хэдийнэ дууссан ч хүмүүс танд баяр хүргэсээр л
байсан?

-Гадуур явж байхад замын нөгөө талд явж байсан хүн тосч ирээд “Танд их баярлалаа. Баяр хүргэе” гэнэ.  Хүмүүс “Их баяр­лалаа” гэдгээ түрүүлж хэлдэг бай­сан. Их сонин байгаа биз. Ийм гоё. Тэгэхэд би баатар,
гавьяат төрүүллээ. Би өөрөө ардын багш боллоо. Булган аймгийнхан олимпийн аварга Н.Түвшинбаяр бид хоёрыг сайхан угтаж авсан. Бид хоёрын хөргийг дэлгэц дээр маш том гаргаад таван давхар байшингийн ханан дээр
өлгөчих­сөн байж билээ.

-Та олимпод тамирчдаа бэлтгэсэн төлөвлөгөөгөөрөө Миланы ДАШТ-д оролцсон байх аа?

-Олимпийн дараанаас л 2009 оны дэлхийн аварга
шалгаруулах тэмцээний бэлтгэлээ эхлүүлсэн. Бээжингийн
олимпийн наадамд бэлтгэсэн төлөвлөгөөгөө улам чанаржуулаад Италийн Миланы дэлхийн аваргад найман тамирч­наа
оруулсан. Бээжинд 80 хувийн ялалт үзүүлсэн бол Миланд 74 хувийн ялалтын амжилт гаргасан. Энэ бол үнэн гайхамшиг. Дэлхийн 148 орноос тавдугаар байрт шалгарсан. Алт, мөнгө, хүрэл медаль авсан. Тэр байтугай Мон­голын боксын хүнд жин, 81 кг-ын жингийн тамирчин дэлхийн авар­гад хоёр давсан. Үүнийг мэр­гэжилтнүүд, сонирхогчид “Мон­голын хүнд жингийн боскчин дэл­хийн аварга шалгаруулах тэмцээнд хоёр давна
гэдэг аварга болсонтой адил. Монголын бокс үнэхээр аугаа
юм аа” гэж дүгнэж байсан. Олим­поос илүү амжилт гаргасан.
Энэ тэмцээний дараа хөдөл­мөрийн баатар, 17 настай гавьяат тамирчин төрж гайхамшгийг бүтээсэн. Гэтэл багшид нь юу ч байхгүй. Төрөөс ямар ч шагнал аваагүй. Яахав
дээ, тэрэнд нь юм бодож л явдаг юм (хоолой нь зангирав).

Олимпоос нэг алт аваад, 2009 онд дэлхийн аваргаас
ганц алтан медаль хүртээд өөр ямар ч медаль­гүй жүдо бөхийн шигшээгийн ахлах дасгалжуулагчийг Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар болгочихсон. Тэгсэн чинь би олимпоос алт, мөнгө хоёр аваад, дэлхийн аваргаас алт, мөнгө, хүрэл аваад, багаараа айргийн тавд орсон ийм амжилт гаргаж байхад төр засаг тоогоогүй. Яахав, дэлхийн авар­гаас алт, мөнгө, хүрэл медаль авахад Ерөнхийлөгч зүгээр л баяр хүргэсэн мэндчилгээ л явуулж байсан. Ерөнхий сайд ч мэнд­чилгээ явуулсан. П.Сэрдамбад хөдөлмөрийн баатар, Н.Төгсцогтод гавьяат тамирчин цол өгсөн. Багш байхгүй. Тэгэхэд “Баатруудыг бэлтгэсэн багш хэн ч биш юм байна” гэж хүмүүс ярьж байсан.

-Танай холбооноос дээш нь тодорхойлолт энэ тэр явуулсан биз дээ. Яагаад
хөдөлмөрийн баатар болгох­гүй байгаа
юм бол?

-Тодорхойлолт өгсөөн, өгсөн. Тэр байтугай шигшээ багт авсан тамирчдын минь анхны дасгал­жуулагч
Ганзориг гэж байдаг юм. Тамирчдыг минь бэлтгэсэн, анх гаргаж ирсэн хүн мөн л дөө. Тэр хүнд гавьяат цол өгсөн.

-Олимп, дэлхийн аварга төрүүлсэн Д.Банди багшийг бие нь муудангуут залуу дасгал­жуулагчид нийлээд
албан тушаа­лаас нь буулга­чихсан. Хэрэв Д.Банди багш байсан бол боксчдын амжил­тын
буухиаг нэг хэсэгтээ үргэлжлээд л байх болно
гэж ярих хүмүүс байдаг юм?

-Тамир тэнхээ минь муудсан, насныхаа тэтгэвэртээ
гарчихсан. Би өөрөө зайгаа тавьж өгсөн. Залуу
дасгалжуулагчдадаа өөрийн бо­дол, сэтгэл аливаа зүйлээ үлдээе гэж бодох юм. Даанч эдгээр хүмүүст хүлээж авах оюун ухаан алга. Огт тоохгүй байна.
Намайг зүгээр л хөсөр хаяж байна. Зүгээр л надаас асуугаад лавлаад ирж болно. Би зөвлөөд л өгнө шүү дээ. Би тэнд нь ажиллана гэвэл миний чадвар хүрэхгүй. Зүгээр л намайг хажуудаа аваад, юм асуугаад сураглаад явбал болно биз
дээ.

-Таныг хүмүүс шигшээгийн зөвлөх багш болчихсон л гэж бодож байгаа. Үндэсний шиг­шээ багтаа ямар нэг харьяа­лалтай биз дээ?

-Зүгээр л тийм
нэртэй. Зөвлөгөө авч байгаа хүн ер алга.

-Шигшээгийн бэлтгэлийн үеэр хааяа
ганц нэг очдог байлгүй?

-Би тэнд очих шаардлага байхгүй ээ. Завгүй байна. Яагаад гэвэл өөрийнхөө дурсамж-туужийг бичиж байна. “Монгол Улсад боксын спортыг хөгжүүлэх” гарын авлагыг бичиж дуусаад багш нар­таа тараалаа. Энэ гарын авлагыг
дасгалжуулагчид хичээлдээ ашиг­ласнаар эл спорт жигд хөгжинө гэсэн үг. Хуучин алаг цоог байсан. Энэ гарын авлага гарснаар хот, хөдөө гэлтгүй бүгд жигд нэг сур­галтаар явах юм. Олон жил бодож төлөвлөж явсан, туршлагаа үндэс­лэж энэ номоо гаргасан л даа.

-Монголын олимпийн боксын холбооны ерөнхийлөгч, тус холбооныхны зүгээс зөв­лөхийн ажлаа ирж хий гэхгүй юм уу?

-Холбооны маань нөхдүүд шинээр зохион байгуулалт хийж байна. Шигшээ багийн дасгал­жуулагч
байсан Алтанхуяг, Ганбат, Оюунболд бид хэдийг нэгтгээд одоогийн шигшээ багийн дасгал­жуулагчдын
төлөвлөгөө, бүхий л ажлыг нь хянаж зөвлөж байх хэсэг гэж байгуулсан. Саяхан манай энэ хэсэг хуралдаж шигшээ
багийн дасгалжуулагчдын ажлын төлөв­лөгөөг авч хэлэлцсэн юм. Ямар ч шаардлага хангахгүй байна гэсэн дүгнэлт өгчихөөд байна. Олимп хүртэл төлөвлөгөөгөө сайжруул гэсэн даалгавар өгсөн.

-Тухайн өдрийн од мэднэ гэдэг
ч таны ажиглаж буйгаар боксчид Лондонгийн олим­поос хэдэн медаль хүртэх бол. Лондон бол Бээжин биш?

-Чи их нарийн юм асууж байна. Монголын боксчид
Лондонгоос гурван медаль авна гэсэн таамаг гарсан байна. Бээжингийн олим­пийн өмнө Э.Бадар-Ууганыг медаль авна гэсэн таамаг байсан. Таамаг хэрэгжихэд
дасгалжуулалт, дасгалжуулагчийн ухаан нөлөөл­нө. Тамирчин маань тэгэх чадалтай болчихсон байгаа. Хам­гийн гол нь одоо
дасгалжуулагчаас маш их чадвар шаардана.

-Олимп, дэлхийн аварга, гавьяат шавь нар тань холбоо барьдаг биз дээ.
Гэрээр тань орж гардаг байх?

-Утсаар ярьдаг. Байнга биш л дээ. Завгүй байгаа юм чинь. Үе үе ярьдаг.
Манай Э.Бадар-Ууган их ухаантай, сэргэлэн хүүхэд. Өөлөх юм байхгүй. Олимпийн наадмын үеэр миний
ухааныг тэр чигээр нь хүлээж авсан. Олимп дуусаад энд ирснийх нь дараа нэгэн сурвалж­лагч Э.Бадар-Ууганаас
“Монголд олимпийн үеэр юу болсныг дуулсан уу” гэж асуусан чинь “Бид нар юу ч мэдээгүй. Багш бид нарыг вакуум орчинд байх ёстой гээд тэмцээн, бэлтгэл, амралт
гэсэн хуваарьтай байлгасан. Хүнтэй ч уулзуулдаггүй байсан” гэж хариул­сан байдаг. Ингэж байж л амжилт гаргадаг байхгүй юу. Олон хоног үргэлжилж буй тэмцээн шүү дээ. Тэр олон хоногийн турш тамирчнаа барина гэдэг хэцүү. Гэхдээ би чадсан. Миний ухаантай хүүхдүүд энэ бүхнийг биелүүлж чадсан. Э.Бадар-Ууган, П.Сэрдамба хоёр чадсан. Харин З.Энхзориг,
У.Мөнх-Эрдэнэ хоёр биелүүлж чадаагүй. Тэгэхээр
ингээд уначихдаг байхгүй юу.

-Тэр хоёр яагаад биелүү­лээ­гүй гэж. Таны үгэнд ороогүй юм уу?

-У.Мөнх-Эрдэнэ
медаль авах байтугай бүр аварга ч болох боломж бай­сан. Гэтэл багшийнхаа үгнээс зөрсөн. Медалийн төлөө тоглох өдрийн урьд шөнө нь Улаан­баа­тараас утсаар муу мэдээ л дуулсан юм шиг байгаа юм. Тэгээд
шөнө нойр нь хүрэхгүй, эмчээс нойрны эм асуугаад явж байсан байна лээ. Жингээ үзүүлчихээд хоёр эм дав­харлаж уугаад унтсан гэсэн. Багшийн үгнээс зөрөөд. Дандаа ингэдэг дурак байгаа юм. Дандаа ингэж өөрөө алддаг. Олон удаа ингэсэн, Мөнх-Эрдэнэ.
Тэр зан нь ингээд өөрийг нь баллаад байдаг юм.

-Сая улсын аварга шалга­руулах тэмцээний үеэр таныг олж харсангүй?

-Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний үеэр улсын бүх нийгэм­лэг, спорт хороодын дасгалжуулаг­чид ирдэг. Энэ үеэр нь би семинар хийсэн. Өөрийнхөө бичсэн сургал­тын хөтөлбөрөө гардуулж өгч тайл­барласан. Бүтэн хоёр цагийн семинар хийсэн.

-Таны хоолой өнгөрсөн жилийн­хээс жаахан муудаа юу. Эсвэл ойрд гам алдав уу?

-Нэг их муудаагүй. Ер нь
иймэрхүү байгаа. Харин ч одоо улам сайжраад байгаа юм биш үү (инээв).

-Гамтай л байхгүй бол болох­гүй шүү. Эсвэл та номоо би­чээд хэтэрхий удаан суугаад байгаа юм биш биз?

-Компьютерийн ард удаан суугаад эхнэртээ загнуулчихдаг
юм.

-Шигшээгийн зөвлөх гэхээр холбооноос цалин авах уу. Тэт­гэврийн хэдээс гадна хэд гурван
төгрөг өгдөг үү?

-Байхгүй ээ, байхгүй. Эхэн үедээ ганц хоёр сар өгсөн. Одоо байхгүй. “Миний ертөнц” номын­хоо үргэлжлэлийг нь бичиж байна. Энэ их гоё ном гарна
аа. Эхний номонд 2000 он хүртэлх амьдрал маань гарсан бол хоёр дахь номонд 2000 оноос хойших,
шиг­шээ­гийн ахлах дасалжуулагч боло­хын тулд яаж мөрөөдөж явсан үеийн түүхээс минь эхэлнэ гэсэн үг л дээ.
Яагаад гэхээр миний шавь нар амжилт гаргахаар шигшээ баг руу хүмүүс аваад явчихдаг. Би өөрийнхөө шавь нараар амжилт гаргах юмсан гэж бодоод клуб байгуулсан. Би клубтээ
ирсэн хүүхдүүдийг авна. Харин шигшээ­гийн дасгалжуулагч болохоор Монгол Улсынхаа
шилдгүүдийг, шилмэл авьяастнуудыг нь түүж авч өндөр амжилтад хүргэнэ. Ийм учраас би шигшээ багийн дасгал­жуулагч болох юмсан гэж асар
их мөрөөдсөн. Клубийн дасгалжуу­лагч байхдаа зүгээр л сонирх­лоороо
ирсэн хүүхдүүдийг авдаг байсан. Авьяастай нь ч байсан, авьяасгүй нь ч байсан. Багийн төлөө л явдаг. Харин шигшээ багт эх орныхоо төлөө, Монгол Улсын­хаа төлөө явдаг байсан.

Шигшээ багийн дасгалжуулагч болсон, дасгалжуулагч
болоод амжилт гаргасан түүхүүд энэ номонд минь багтсан.

-Багш нарын баяраар яаж баярлав?

-Номоо бичээд л сууж байлаа. Шавь нар маань ирдэг
юм. Би Сэлэнгэд дасгалжуулагч хийдэг байсан. Сэлэнгийн шавь нар маань ирж багш нарын
баярыг маань тэмдэглэсэн.

Д.ГАНСАРУУЛ

Монголын бүх ард түмний спор­тын
XIII их наадам сонир­хогчийн боксын УАШТ-ээр эхлээд байна. Спортын төв ордонд
зохиог­дож буй эл тэмцээнд 25 байгуул­лагын 240 гаруй тамирчин эрэгтэй ес,
эмэгтэй гурван жингийн анги­лалд өрсөлдөж байна. Улсын аваргын медалийн төлөөх
тоглол­тууд өнөөдөр эхлэх юм. Энэ тэмцээ­нээс шалгарсан тамирчид ирэх сарын
5-нд эхлэх спартакиадын шигшээ тэмцээнд өрсөлдөх юм.

1946 онд БНМАУ-ын анхдугаар
спартакиадыг “Тамирчдын улсын спартакиад” нэртэйгээр зохиож байжээ. Уг
спартакиадад хөнгөн атлетик, хөлбөмбөг, волейбол, сагсан бөмбөг, кросс гүйлт,
дугуй зэрэг төрлөөр 3000 гаруй тамирчин оролцжээ. 1954 он хүртэл энэ
спартакиадыг есөн удаа зохиосон аж. Жил ирэх бүр оролцогчдын тоо нэмэгдэж,
уулын спорт, хүндийн өргөлт, мотоцикль, шатар, цана, тэшүүр зэрэг спортын
төрлүүдээр хүрээгээ тэлсэн түүхтэй.

Ингээд 1961 онд улс хувьсга­лын
40 жилийн ойг тохиолдуулсан дээрх спартакиадын цар хүрээг тэлж тамирчдаар
зогсохгүй бүх ард иргэдийг хамруулах зорилгоор нэрийг нь Монголын бүх ард түм­ний
спартакиад болгон өөрчилжээ. Бүх ард түмний анхдугаар спарта­киадад аймаг,
хотоос шалгарсан 2000 гаруй тамирчин шигшээ тэмцээнүүдэд оролцож аварга
шалгаруулж байжээ. Уг спартакиад 1961, 1964, 1967, 1971, 1975, 1979, 1983,
1987, 1991, 1999 ондуудад Монголын бүх ард түмний спар­такиад нэрээр зохиогдсон
бол 2004, 2008 онд Монголын бүх ард түмний их наадам гэх нэрээр зохиогдоод
байгаа.

Энэ удаагийн наадам автомо­тоцикль,
байт харваа, бокс, бууд­лага, гар бөмбөг, гимнастик, дугуй, жүдо, кикбокс, олс
таталт, таек­вондо, тэшүүр, хөнгөн атлетик, хөл бөмбөг, хүндийн өргөлт, сагсан
бөмбөг, самбо бөх, газрын теннис, спорт бүжиг, цана, чөлөөт бөх, шатар,
ширээний теннис, пара жүдо, пара хөнгөн, хонхот бөмбөг, суугаа волейбол гэсэн
спортын 27 төрлөөр зохиогдоно.

Наадамд оролцогчдыг зургаан бүсэд
хуваах бөгөөд бүсийн тэм­цээн сагсан бөмбөг, волейбол, ширээ­ний теннис,
хөлбөмбөгийн төрлүү­дээр зохиогдож, шигшээ тэмцээнд баруун, төв, зүүн бүсээс
тус бүр хоёр, хангайн бүс, тусгай газруудын бүсээс тус бүр гурав, нийслэлийн
бүсээс дөрвөн баг буюу нийт 16 баг шигшээд шалгарах юм. Хэрхэн бүсчилснийг
харуулъя.

Баруун
бүс

Баян-Өлгий, Ховд, Завхан, Увс,
Говь-Алтай

Хангайн
бүс

Архангай, Баянхонгор, Булган,
Орхон, Өвөрхангай, Хөвсгөл

Төвийн
бүс

Дархан-Уул, Дундговь, Сэлэнгэ,
Төв, Өмнөговь

Зүүн
бүс

Говьсүмбэр, Дорнод, Дорно­говь,
Хэнтий, Сүхбаатар

Тусгай
газар 

Алдар, Аврагч,  Хүч, Хилчин, Сүлд, Эрч 

Нийслэлийн
бүс

Баянгол, Баянзүрх, Багануур,
Багахангай, Налайх, Чингэлтэй, Сонгинохайрхан, Сүхбаатар, Хан-Уул

Спартакиадын хүрээнд ний­тийн
биеийн тамир, нийтлэг спортын төрлүүдээр орон даяар олон төрлийн тэмцээн, арга
хэм­жээг “Хүн-хөдөлгөөн-хөгжил” уриа­тайгаар зохион байгуулах юм байна. Наадмын
нээлтийн ёслол ирэх гуравдугаар сард болох бол хаалтын баярыг зургадугаар са­рын
3-ны өдөр Улаанбаатар хот­ноо зохиохоор төлөвлөсөн байна.

Наадам дөрвөн үе шаттай зо­хиогдоно.
Гуравдугаар шатнаасаа шалгарсан буюу бүсээсээ гарч ирж шигшээ тэмцээнд хүч үзэх
эрх авсан баг тамирчдад диплом ол­гож, их наадмын бэлгэдлийг дурсгах аж.

Шигшээ тэмцээний зай, жин тус
бүрт медальт байрт шалгарсан баг, тамирчин, багш, дасгалжуулагчдыг Монголын бүх
ард түмний спортын ХIII их наадмын медаль, мөнгөн шагналаар урамшуулах гэнэ.

Байгууллагын нэгдсэн дүнг “А”
хэсэг (дүүргийн Биеийн тамир, спортын газар, тусгай газрын Би­еийн тамир,
спортын хороо), “В” хэсэг (аймгийн Биеийн тамир, спортын газар), “С” хэсэг
(хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн спортын төрлүүдэд оролцсон аймаг, дүүр­гийн
Биеийн тамир, спортын газар “А”, “В” хэсэгт эхний зургаан байр, “С” хэсэгт эхний
таван байрт шал­гарсан байгууллага) гэж ангилж, гаргах юм байна.

Мөн бүх шатны тэмцээнийг сайн
зохион байгуулсан спортын арван холбоог спортын их наад­мын өргөмжлөл,
дурсгалын цом, медаль, нэг сая төгрөгөөр шагнаж урамшуулахаар тус тус тогтжээ.

Ийнхүү спартакиад нэрээрээ
Монголын ард түмний дуулж мэд­дэг, оролцдог байсан спортын их наадам 2012 онд,
Лондонгийн олимпийн өмнө, Монголын бүх ард түмний спортын их наадам гэж
нэрлэгдэн 13 дахь удаагаа хөшгөө нээж байна. Уг наадмын гол зо­рилго нь нийтийн
биеийн тамирыг хөгжүүлж, ард иргэдээ эрүүл энх байлгах, спортоор хамтатгаж нэгт­гэх.
Монгол Улсын Засгийн газар, Эрүүл мэндийн яам, Биеийн тамир, спортын газраас
хамтран зохион байгуулж буй уг наадмын нэг, хоёрдугаар шатны тэмцээн урал­даанууд
аймаг, сум, дүүрэг, сур­гууль, клубүүдэд ид явагдаж байна. Улсын наадам хүртэл
Монголчууд спартакиадаар амьсгалж, наад­мын дараа бүтэн сарын турш олимпийн
тоглолт үзнэ гэхээр бид энэ хавар, зунжингаа спортоор амьсгалах нь байна
шүү.

 Д.САРУУЛ

Бүх ард түмний спортын их наадмын спортын төрлүүдийн хуваарь

№	Спортын төрөл	Жин, зай, төрөл	Хугацаа	Байршил
Хоёрдугаар сард
1.	Тэшүүр	Эрэгтэй-3 , Эмэгтэй-3, Дасгалжуулагч-1 Эрэгтэй: 500м, 1500м, 3000м, 5000м, багийн уралдаан найман тойрог Эмэгтэй: 500м, 1000м, 1500м, 3000м, багийн уралдаан зургаан тойрог	II/17-19	УБ хот
2.	Цана	Эрэгтэй-3, эмэгтэй-3, дасгалжуулагч-1 Эрэгтэй: 10 км тэших, 15 км сонгомол, 20 км тэших 3х3 км, 1 сонгомол, 2 тэших, 3 сонгомол, Эмэгтэй: 5 км тэших, 10 км сонгомол, 15 км тэших 3х2 км буухиа 1 сонгомол, 2 тэших, 3 сонгомол	II/16-19	Төв аймаг Зуун мод
Гуравдугаар сард
3.	Ширээний теннис	Эмэгтэй-3, эрэгтэй-3, Дасгалжуулагч-1 Ганцаарчилсан, багийн (эр-3, эм-3), дан хос (эр 2, эм 2)	III/01-04	УБ хот
4.	Бокс	Эрэгтэй: 49 кг, 52 кг, 56 кг, 60 кг, 64 кг, 69 кг, 75 кг, 81 кг, 91 кг Эмэгтэй: 51 кг, 61 кг, 75 кг  Жин тус бүр 1 тамирчин	III/05-11	УБ хот
5.	Чөлөөт бөх	Жин тус бүр 1 тамирчин. Дасгалжуулагч-1 Эрэгтэй: 55 кг, 60 кг, 66 кг, 74 кг, 84 кг, 96 кг, 120 кг Эмэгтэй: 48 кг, 51 кг, 55 кг, 59 кг, 63 кг, 67 кг, 72 кг	III/09-11	УБ хот
6.	Жүдо бөх	Жин тус бүр 1 тамирчин. Дасгалжуулагч-1 Эрэгтэй: 60 кг, 66 кг, 73 кг, 81 кг, 90 кг, -100 кг, +100 кг Эмэгтэй: 48 кг, 52 кг, 57 кг, 63 кг, 70 кг, -78 кг, +78 кг	III/15-16	УБ хот
7.	Таэквондо	Жин тус бүр 1 тамирчин, Дасгалжуулагч-1 Эрэгтэй: 50 кг, 57 кг, 64 кг, 71 кг, 78 кг, -85 кг, +85 кг Эмэгтэй: -45 кг, 51 кг, 57 кг, 63 кг, 69 кг, -75, +75кг ОУ-н, Дэлхийн таеквондогийн тамирчид нээлттэй оролцоно.	III/18-20	УБ хот

 

8.	Олс таталт	Эрэгтэй-8,  орлон тоглогч-1 Эмэгтэй-8 , орлон тоглогч-1 Дасгалжуулагч-1  Эрэгтэй жин-620 кг хүртэл Эмэгтэй жин-520 кг хүртэл	III/23-24	УБ хот
9.	Хүндийн өргөлт	Олон улсын спортын холбооны дүрмийн дагуу жин тус бүрт 2 тамирчин орж болно. Дасгалжуулагч-1 Эрэгтэй: 52 кг, 56 кг, 62 кг, 69 кг, 77 кг, 85 кг, +94 кг Эмэгтэй: 48 кг, 53 кг, 58 кг, 63 кг, 69 кг, +69 кг	III/23-25	Орхон, Эрдэнэт хот
Дөрөвдүгээр сард
10.	Самбо бөх	Жин тус бүр 1 тамирчин, Дасгалжуулагч-1 Эрэгтэй: 52 кг, 57 кг, 62 кг, 68 кг, 74 кг, 82 кг, 90 кг, -100 кг, +100 кг Эмэгтэй: 48 кг, 52 кг, 56 кг, 60 кг, 64 кг, 68 кг, 72 кг, -80 кг, +80 кг	IV/16-18		Дархан Уул, Дархан хот
11.	Аэробик	Ганцаарчилсан эрэгтэй, эмэгтэй, гурвалсан хос, баг (6 тамирчин) дасгалжуулагчтай-1	IV сард		УБ хот
12.	Кикбокс	Жин тус бүр 1 тамирчин  , Дасгалжуулагч-1 Эрэгтэй: 51 кг, 57 кг, 65 кг, 69 кг 74 кг, 79 кг Эмэгтэй: 50 кг, 55 кг, 60 кг	IV сард		УБ хот
13.	Сагсан бөмбөг	Эрэгтэй баг: 12 тоглогч Эмэгтэй баг: 12 тоглогч Дасгалжуулагч эр-1, эм-1  Лигийн тамирчид оролцохгүй	IV сард		УБ хот
14.	Спорт бүжиг	Төрөл: Латин, стандарт Дасгалжуулагч-1	IV сард		УБ хот
15.	Волейбол	Эрэгтэй баг: 12 тоглогч Эмэгтэй баг: 12 тоглогч Дасгалжуулагч эр-1, эм-1	IV/30-V/06		УБ хот
Тавдугаар сард
16.	Байт харваа	Эрэгтэй-3   Эмэгтэй-3 ,  Дасгалжуулагч-1  Төрөл: Хувийн харваа, багийн харваа	V сард		УБ хот
17.	Автомотоцикль	Эрэгтэй-2, дасгалжуулагч-1   Төрөл: 125сс Чөлөөт ангилал, олон төрөлт А, Ендуро ангилал	V сард		УБ хот
18.	Буудлага	Төрөл тус бүрт эрэгтэй-1, эмэгтэй-1 тамирчин,  Дасгалжуулагч-1 Эрэгтэй: 50 метрт 60 сум- БКГ-6, БКВ-6,	V сард		УБ хот ТСТөв

 

		БКВ-9 10метрт  60 cум – ХВ-6, ХГ-6 Эмэгтэй:  50 метрт 60 сум – БКВ-9, БКВ-5  25 метрт 30+30 сум тогтоол, хурдан буудлага буудах  БКГ-5,  10 метрт 40 сум – ХВ-4, ХГ-4
19.	Дугуй (уулын дугуй)	Эрэгтэй -3 , эмэгтэй-2. Дасгалжуулагч-1 Эрэгтэй: цуваа 25, бөөн 40 км Эмэгтэй: цуваа 20, бөөн 30 км	V сард	УБ хот
20.	Софт теннис	Эрэгтэй баг-3 , эмэгтэй баг-3  Төрөл: Ганцаарчилсан, багийн, холимог хос, хос тоглолт (эр 2, эм 2) Дасгалжуулагч-1	V сард	УБ хот
21.	Хөнгөн атлетик	Нэг байгууллагаас нэг зайнд 2 тамирчин оролцож болно.  Дасгалжуулагч 1 Эрэгтэй: 100 м,200 м, 400 м, 800 м, 1500 м, 5000м, 10000м, уртын харайлт,  өндрийн харайлт, 3-ын харайлт, бөөрөнцөг, зээрэнцэг, 4х100 м, 4х400 м, Эмэгтэй: 100 м,200 м, 400 м, 800 м, 1500 м, 5000 м, 10000 м, өндрийн харайлт, уртын харайлт, 3-ын харайлт, зээрэнцэг, бөөрөнцөг, 4х100 м, 4х400 м	V сард	УБ хот
22.	Хөл бөмбөг	Эрэгтэй баг-23 тоглогч Дасгалжуулагч-1	V сард	УБ хот
23.	Шатар	Эрэгтэй-1, эмэгтэй-1  Төрөл: ганцаарчилсан. Дасгалжуулагч 1	V/17-20	Дархан Уул, Дархан хот
Хөгжлийн бэрхшээлтэй тамирчдын дунд зохиогдох спортын төрлүүд
24.	Пара жудо	Эрэгтэй: 60 кг, 66 кг, 73 кг, 81 кг, 90 кг,- 100 кг,  Эмэгтэй: 48 кг, 52 кг, 57 кг, 63 кг, 70 кг,-78 кг,  Жин тус бүр 1 тамирчин. Дасгалжуулагч-1	IV  сард	УБ хот МХҮҮТ
25.	Суугаа волейбол	Холимог баг: эрэгтэй-3 , эмэгтэй-3, орлон тоглогч-2. Дасгалжуулагч-1	IV сар	УБ хот
26.	Пара хөнгөн атлетик	Гүйлт, шидэлт. Багийн дасгалжуулагч-1	V сард	УБ хот

 

27.

Хонхот бөмбөг

Эрэгтэй баг-5, эмэгтэй баг-5. Дасгалжуулагч эр-1 , эм-1

V сард

УБ хот

Реппер Gee буюу Төгсжаргалын Мөнх–Эрдэнэтэй ярилцлаа.

–Та бараг мэдээ үздэг­гүй гэв үү?

-Ер
нь мэдээ үзэхээс айдаг. Яагаад гэхээр нийгэм аймаар байна ш дээ. Хүмүүс зарим талаа­раа араатан шиг болж байна. Мэдээ үзэхээр “Тийм хүнийг тэгж гэртэй нь шатаалаа”, “Хэдэн арван тоогоор хутгалж аллаа” л гэнэ. Аймаар аймаар юм гарна. Өдөр нь ажил төрлөө хийгээд явж байхдаа нийгмийн асуу­дал­тай хутгалдаж явдаг боло­хоор гэртээ харихаараа тэр­нээс түр ч гэсэн ангижирмаар байдаг байхгүй юу. Би ком­пьютер тоглодог. Сайхан ангиж­руулдаг шүү. Нээрэн. Бүх юмаа мартаад сайхан тоглодог. Тэр л гоё байдаг юм. Гэхдээ хааяа үзэхгүй байж чадахгүй мэдээ үзнэ л дээ. Үзэхээр маниусаас дээр суу­даг манай нөгөө ухаантай хэдэн хүмүүс “Ингэлээ, тэглээ” гээд хоорондоо хэрэлдээд, бөөн юм болоод сууж байдаг. Дандаа хэрүүл уруул, алаан хядаантай юм үзээд байхаар чинь залхаж байгаа юм чинь.

–Манай зарим хип хоп­чид мансууруулах бодис­той хол­богд­сон нь энэ урла­гийг уна­га­сан зүйл болсон. Харин сүүлийн үед гарч ирж буй залуу уран бүтээлчид хип хопыг арай өөрөөр, шинэ уур амьсгалаар гар­гаж ирж байна. Хөндлөн­гөөс харахад “Vanqiush” гэх хамт­лагаас салбарлан гар­сан мэт?

-Аймаар
буруу ойлголт. Хувь хүний л асуудал байгаа ш дээ. Хувь хүн талаасаа. Хэрэгт холбогдож байсан хүн байлаа гэхэд тэр нь хувийнх нь л асуудал. Дараагийнх нь хүмүүсийн асуудал бол тэд­гээр хүмүүсийн хувийнх нь л асуудал. Ерөөсөө л хувь хүмүү­сийн ялгаа байхгүй юу. Хүн алддаг шүү дээ. Алдаа л биз. Ахиж тийм зүйлд ороо­цол­дохгүй гэж суралцаа байл­­гүй дээ. Түүнээс биш хип хопчдын нэр хүндийг унага­лаа гээд л хип хоп гэдэг нэр томъёог тэрэнтэй холбох гээд байх шаардлага байхгүй.

“Vanquish”-ээс салбар­ласан гэвэл сонин л доо. Тэрийг би эсэргүүцнэ. Мань, заньд нь бол ёстой хамаагүй ш дээ. Мэдэхгүй. Тийм хамт­лаг байсан. Би юмаа хийгээд явдаг байсан. Хамтарч дуу хийе гэсэн. Хамтарч дуулсан.

Тэндээс шинэ үеийн хип хоп гарч ирээд салбарласан гэвэл ёстой маргаантай асуу­дал.

–Хип хопчид бусад хамт­лаг, дуучдынхаа нэрийг дуундаа оруулаад муулж дуулаад байдаг даа.

-Dis үү?

–Тэр нь юу гэсэн үг вэ?

-Dislike гэдэг ш дээ. Тэрэнтэй адилхан утгатай.

–Бусдынхаа талаар дур­гүйц­лээ илэрхийлж дуулж байгаа нь тэр үү?

-Энэ
чинь хип хопын бараг нэг төрөл ш дээ.

–Тэгэхээр реппер Цэцээ та хоёр байнга бие бие рүүгээ dis илгээдэг болж таарав уу. Бокс­чид рингэнд тулалддаг шиг та хоёр үзэл бодлоо уран бүтээлээ­рээ илэрхийлж “зодолддог“?

-Энэ
нь маш олон төрлийн зорилгоос болж хийгдэнэ. Зөвхөн үзэл бодлоо хамгаа­лахын тулд гэж болохгүй ч бас байж болно. Зарим нэг нь ашиг сонирхлын үүднээс хийдэг. Энэ овоо гайгүй бай­гаад байна, энийг ингээд дуулчихвал намайг хүмүүс сонсчих юм байна гэх PR-ийн зүгээс хийж болно. Янз бүр. Тухайн хүнд ашиг сонирхол, үнэт зүйл нь юу байна вэ гэдгээс шалтгаална. Тэр хүнд нэр хүнд чухал бол хэнийг ч, сайн хүнийг ч тэгж хэлнэ ш дээ. Тухайн хүнд өөрийн үзэл бодлыг хамгаалах нь илүү үнэтэй, үзэл бодол нь чухал бол түүнийгээ хамгаалж, үзэл бо­дол руу нь дайрсан хүнтэй шөргөө­цөлдөх хэрэгтэй байхгүй юу.

Харин бид хоёрын хувьд уг нь рингэнд гараад зодолд­чихвол амар л байна. Намайг муулж дуул­лаа. Би очоод түүнийг цохиод л авна. Энэ бол байдаг л асуудал. Тэрний дараа яах вэ. Дуулсан дуу нь явсаар л байх болно. Тийм болохоор түүний эсрэг дуу хийж хамгаалахаас өөр арга байхгүй.

–Та хоёрын хэн нь анх ингэж дуугаар шөргөөцөл­дөх алхмыг тавьсан юм. Яагаад, юунаас болоод ингэв?

-Мань
эр өөрөө ч мэдэж байгаа даа. Өөрөөс нь л эхэлсэн. “Van­quish” хамтла­гийн­хантай “Гайгүй хүүхдүүд байна” гээд нөхөрлөе гэж бодсон, хийсэн. Тэр үед “Hood” гэж дуу хийсэн. Тэгэхэд Цэцээ буюу Цэцэнбилэг гэж хүн байгаагүй. Цэцэнбилэг гэж хүнийг тэгэхэд танихгүй байсан. Гэтэл гэв гэнэт нэг хүн гарч ирээд “Vanquish, Цэцээ, Gee чи зайл. Хашаандаа очиж банхраа хоолло. Юу хийгээд бай­гаа юм” гээд эхлэ­хээр нь би гайхаад “Vanguish”-ийнхнаас тухайн үед асууж байсан. Танай хамтлагт чинь Цэцэнбилэг гэж байдаг юм уу гэсэн чинь “Байдаг. Америкт амьдардаг юм” гэхээр нь “Энэ чинь намайг дуулаад байна ш дээ” гэсэн чинь “Өөрсдөө учраа ол” гэж хэлсэн. Би тухайн үед тэгээд орхисон. Тиймэр­хүү насны саваагүйт­дэг хүүхэд байдаг шүү дээ. Саваагүйтэж л байгаа юм байлгүй дээ гээд хаячих­сан. Тэгсэн чинь мань эр бүтэн жил дуулсан ш дээ, намайг. Маш олон дуун дээр миний нэрийг хэлсэн байдаг. Би тэсээгүй, сүүл рүүгээ. Өт хүр­тэл биеэ хамгаалж хатгахаар хөдөлдөг. Сүүлдээ тэссэнгүй, тэвч­сэнгүй. Тэгээд би өөрт нь хэлсэн. Намайг ингэж байгаа бол чи өөрөө ийм байна шүү. “Пүүз, пүүз л гэнэ. Ая хулгайлж байхаар пүүз цуг­луулдаг мөн­гөөрөө ая хийлгээч ээ” гэж сайн санааны үүднээс зөвлө­гөө өгсөн. Түүний үнэт зүйл юу байсныг мэдэхгүй. Харин миний хувьд үзэл бодлоо хамгаалах байсан. Бас гэр хорооллынх гэдэг ялгавар үзлийг хүмүүсийн дунд бит­гий гаргаасай гэж хүссэн. Яагаад гэвэл бид адилхан монгол­чууд. Адилхан хүмүүс. Бид хэн нэгнээ өссөн орчин, үзэл бодлоор нь ялгаварлана гэдэг бол үнэхээр тэнэг асуу­дал байхгүй юу. Бид нар энд байгаа гадаадынхныг яаж ч чадахгүй байж хоорондоо маш их тэрсэлддэг. Тэрийгээ болих хэрэгтэй.

Би гэр хороололд өссөн. Над­тай адилхан гэр хороо­лолд өссөн өчнөөн залуусын эрхэнд нь энэ хүн бөгөөд түүний цаана байгаа сонсог­чид нь битгий халдаасай гэж боддог ш дээ.

–Та дуунууддаа хараал, этгээд үг их оруулдаг. Энэ нь эцэг эхчүүдийн зүгээсээ эсэр­гүүцэлтэй тулгардаг бол хүүхэд, залуусын хувьд өөр байх шиг байдаг юм?

-Тэр
чинь ийм юм. Хип хоп дуунд зуун үг байлаа гэж бодъё. Зүгээр жишээ. Хип хоп дуунд бол үүнээс ч их үг ордог. Тэр зуун үгийн тав нь хараал байдаг. Тэгэхээр хүмүүс, ялангуяа эцэг эхчүүд нь хүүх­дүү­дээсээ сонсгол муутай байгаа байхгүй юу. Хүүхдүүд тэр таван үгийг хаяад 95 үгийг нь сонсоод утгыг нь ойлгож чадаад бай­на. Гэтэл эцэг эхчүүд 95 үгийг нь сонсохгүй таван үгийг нь сонсдог. Тэгэхээр тэр хүн тэгж бодохоос яахав.

Монголд ганцаараа хараал хэлдэг хүн нь би биш. Монголд бүгдээрээ л хараал хэлдэг. Надад энэ хараалыг хэн зааж өгсөн юм бэ. Миний орчин тойрон, нийгэм чинь зааж өгсөн. Тэгвэл энэ нийг­мийн зааж өгсөн хараалыг бид нийгмийн буруу зүйлийг хэлэхдээ буцаагаад өөрт нь хэлж байгаа юм. Түүнээс биш би хүүхдүүдэд муу юм заагаа­гүй. Бие биенээ хайрла, биенээ хайрлавал хүчтэй байж чадна гэдгийг сануулдаг. За яах вэ, би муу хүн. Хараал зааж байна гэж бодъё. Ингэх нь муу үзэл суртал юм байна л даа. Тэгэхээр зурагтаар дотуур хувцастайгаа дуулаад бай­гаа охид урлаг юм уу. Тэд нар зөв юм заагаад байгаа юм байна л даа, тэгж л ойлгоё доо.

–Таны дуунд нэр нь хав­чуу­­лагдсан хүмүүс, ялан­гуяа улс­төрчдөөс дарамт үзүүлдэг үү?

-Тийм
том хүмүүсийн зураг хөргийг нь оруулсан клип байхгүй. Үг хэлээрээ хэлсэн дуунууд байгаа. Хэн нь мэдэгдэхгүй хүмүүс л утас­даад байдаг юм.

–Юу гэж утасдах уу?

-Ална
л гэдэг. Амьд явж л байна. Үхтлээ үгээ хэлнэ.

-Gee гэдэг нэрээ тайл­бар­­лавал?

-Энэ
чинь нэр биш хоч. Миний нэр бол Мөнх-Эрдэнэ. Найзууд маань намайг Gee гэж дууддаг байсан. Хоч маань явсаар нэр шиг болчи­хож.

–Таныг Монгол реппер гэдэг билүү?

-“Монгол
реппер” гэдэг дуунаас минь л болсон байх. Зүгээр л реппер. Монгол репперийг би үүсгэсэн юм биш шүү. Надаас өмнө 1995 онд “Дайн ба энх” хамтлаг Монгол репперийг үүсгэсэн. Би үргэлжлэлийнх нь өчүүхэн хэсэг.

–Хип хопчид хоорондоо хэр эв найрамдалтай, хол­боотой бай­даг юм бэ?

-Харьцаатай байлгүй яахав. “Дайн ба энх” манай “Click click
boom” бүлэг хам­тар­сан дуун дээр ажиллаж байна. Байнга харилцаа­тай байдаг. Бид өмнө нь юм хийж байсан хүмүүсээ хүндлэх хэрэгтэй. Тэднийг үгүйсгэж огт болохгүй. Яагаад гэвэл тэд­ний суурин дээр бид хөдөлж байгаа.

Гэтэл ингэдэггүй хүмүүс байдаг. Би шинээр юм гаргаж ирлээ. Би л, би л гэж юм бүхний анхдагч байх гэж үздэг. Монголд анхны юм гэж арай хэтэрлээ. Хүн болгон анхных гэнэ. Монголд анхны юм хийе гэвэл амархан. Би ийм нэг дуу хийж байна. “Хүн болгон Монголд анх­ных байх гэж ядаж байна. Тэгвэл би Монголд хамгийн анхны, хам­гийн урт нэртэй дуу хийчих­лээ” гэж байгаа юм.

Телевизийн шоунаас гарч ирж байгаа найман охинтой нэг хамтлаг байна аа. Ярьж байгааг нь сонс­лоо. “Бид бол Монголын анхны найман охинтой хамтлаг” гэсэн. Ёо, ёо. “Бид Монголын анхны бүжиг­лэдэг охид” гэж байгаа юм. Тэднээс өмнө хүмүүс яадаг байсан юм бэ. Ингэж арай болохгүй. Зарим нэг хүн өмнө нь хүмүүсийн нээчихсэн, хийчихсэн нэр томъёог нь хараа­хан өгөөгүй байсан урсгалыг нээгээд байна ш дээ. Тэд нар бол ичих л хэрэгтэй. Ичиг ичиг гэдэг шиг, тийм үү?

–Та сэтгүүлч мэргэ­жил­тэй. Мэргэжлээрээ ажилла­сан уу?

-Радио,
телевизийн дээд сур­гуу­лийг 2005 онд төгссөн. Мэргэж­лээрээ л ажиллаж байна гэж бод­дог ш дээ, уг нь.

Чи эх орондоо юм хийе гэж бодож байгаа бол өөрийн­­хөө амьдралаа хэ­нээс ч хараат бусаар аваад явчих. Тэр чинь чиний эх орондоо хийж байгаа хам­гийн том зүйл. Яагаад гэвэл татвараа төлнө. Чиний тат­вараар улс хөгжинө. Тэгээд чи улсаас буцаагаад татаас авахгүйгээр сайхан амьдар­чих гэж би зарим залуучууд, найзууддаа хэлдэг. Би ингэж боддог юм. Гэхдээ төлж бай­гаа татварыг нь дээрээс нь хусаад байвал хэцүү л дээ. Хэн нэг нь тэндээс нь гүзээ­лээд байвал хэцүү.

Та цаасан дээр үгээ буул­гаад уншигчдадаа хүргэж байна. Тэрэн­тэй адил би дуугаар үгээ сонсогч­додоо хүргэж байна. Таны бичсэн мэдээллийг хүн уншаад нэгийг ойлгоно. Миний дуу­нуу­даас миний сонсогч нэгийг ойлгож байгаа. Тэгэхээр нь энэ чинь сэтгүүлчийн ажил. Сэтгүүлчийн ажлыг янз бүрийн хэлбэрээр хийж бол­но. Ямарваа зүйлийг хайрц­ганд барих нь явцуу.

–Таныг хэдий дуундаа этгээд үг ихээр хэрэглэдэг ч үзэл бод­лоо өөрийн гэсэн арга барилаар илэрхийлж байна, зоригтой бай­на гэж магтах хүмүүс байдаг юм билээ?

-Янз
бүрийн насны янз бүрийн хүмүүсийн дунд надад дуртай нь ч байгаа, дургүй нь ч байгаа. Дүртай ч бай, дургүй ч бай бүгдэд нь баярлалаа гэж хэлэх нь зүйтэй болов уу. Үзэн ядсан ч бай, хайрла­сан ч бай тэр хүмүүсийн хүчээр л би өдий зэрэгтэй яваа. Баярлалаа.

–Урлагийн олон төрөл дун­даас хип хопыг сонгох болсон тань юутай холбоот­ой вэ?

-Болж
байгаа бүх юм нөлөөл­­сөн. Гэхдээ гэр бүл биш. Гэр бүлээ энэ бүхэнд хутгамааргүй. Би гэр бүлдээ аль болох жаргалтай бай­хыг боддог. Айлын охиныг жар­гаана гэж авч суудаг биз дээ. Би эхнэрээ, охиноо жаргал­тай байл­гахын төлөө бухим­дал­тай асууд­лаа гэртээ очоод гаргахыг хүсдэг­гүй. Гаргахгүйг хичээдэг. Зарим­даа тэсдэггүй. Яах вэ, болох юм болд­гоороо болно биз. Ямар ч байсан өөрийнхөө бодож буй зарчмыг дагаад явбал болох байх.

Бид зүгээр энэ нийгмээ харъя л даа. Тэнгэрийн хаяа харагдахаа болилоо. Утаа­наас болж. Сайхан уудам талд тэнгэрийн хаяаг хараад гэдэг үгтэй шүлэг, яруу найраг байдаг биз дээ. Тийм шүлэг, яруу найргийг одооны хүүх­дүүд уншаад ойлгохгүй. Тэн­гэрийн хаяа гэж хаана байдаг юм бэ, тэр утааг хэлээд байна уу гэнэ. Уудамдаа биш утаа­наас болоод тэнгэрийн хаяа харагдахаа больсоон гэж. Асуудал зөндөө байна аа.

–Таны олон фенээс “Gee эх оронч. Монголоо гэсэн сэтгэл­тэй” гэх үгийг сонс­сон юм байна?

-Монгол
гэдэг бол оюун санаа­ны асуудал. Би хэдий Монголын реппер гэгддэг ч хэт туйлшрахыг хүсдэггүй. Монгол гэхээр л дээлээ өмсөх ёстой гэж хүмүүс ярьдаг. Надаас нэг сэтгүүлч “Та Мон­гол реппер гэчихээд яагаад зурагт хуудас дээр чинь бууны зураг байгаа юм бэ” гэж асуусан. Тэгэхээр нь би “Тэгээд нум сумны зураг тавих юм уу” гэж зөрүүлж асуусан.

Бид дэлхийн хүмүүстэй мөр зэрэгцэж явах ёстой. Гэхдээ дээл гэдэг соёлыг мартаж болохгүй нь үнэн үү гэвэл үнэн. Мартаж болох­гүй боловч хэтрүүлж болохгүй. Бид өдөр тутамдаа өмсөхөө байг гэхэд цагаан сараар дээлээ өмсөх хэрэг­тэй. Надад нэг дээл бий. Тэр минь их гоё торгоор хийгээгүй ч энгийн нэг хөвөнтэй дээл. Тэрийгээ ца­гаан сараар өмсөнө. Наад­маар бас нэг дээл өмсчихдөг.

Зарим нэг санаа надад таалагд­даг. УИХ-ын гишүүд, эрхэм сайдууд гадаад руу явахдаа монгол дээлээ өмсч бай. Арабууд үндэсний хув­цас­тайгаа явж байдаг. Энэт­хэгчүүд сайри­тай­­гаа ирлээ. Монголчууд дээлтэйгээ явна гэдэг чинь боломжийн. Гэртээ ирээд солиод өмсчихнө биз. Үүнийг би дэмждэг. Харин хэтрүүлж бас болохгүй. Яагаад гэвэл энэ үе чинь орчин үе учраас.

–Та одоо ямар томоохон уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?

-Би
чинь угаасаа том юман дээр ажиллаж үзээгүй ш дээ. Яагаад гэвэл хийсэн юмнууд маань эргээд хара­хад жижигхэн байсан. Одоо бүлгээрээ “Click click boom”-ынх­наа цомгон дээр ажиллаж байна. Соло дуунуудаа түр хойшлуулчи­хаад байна.

Д.ГАНСАРУУЛ

БНАСАУ-ын шигшээ багийн тамирчид

Чөлөөт бөхийн “Mongolia
open-2012” олон улсын нээлттэй тэмцээн маргааш спортын шинэ ордонд эхэлнэ. Энэ удаагийн тэмцээнийг Монголын чөлөөт бөхийн холбоо, “Женко” групп хамтран зохион байгуулж байгаа. “Женко” группийн ерөнхийлөгч, ОУХМ Х.Баттуул тухайн үед өөртэйгээ нэг жинд барилддаг байсан дэлхийн шилдэг бөхчүүдийг тэмцээний үеэр эх орондоо урьж, “Mongolia open-2012” тэмцээний
дараа болох хамтарсан бэлтгэлийг удирдуу­лахаар болсон.

Урилгын дагуу олим­пийн хүрэл медальт, залуучуудын дэлхийн аварга, Азийн хошой аварга, БНАСАУ-ын тамир­чин Ким Ён Сик болон тус улсын шигшээ багийн тамирчид, олим­пийн хошой мөнгөн медальт, ДАШТ-ий мөнгөн медальт, Азийн тоглолтын аварга, Ираны тамирчин Махоммадиани Аскари нар манай оронд өчигдөр хөл тавилаа. Тэднийг олон улсын “Чингэс хаан” нисэх буудал дээр сэтгүүлчид, албаны хүмүүс угтан авсан юм.

БНАСАУ-ын чөлөөт бөхийн багийнхныг тосон авч манай оронд ирсэнд баяр хүргээд, олимпийн хүрэл медальт Ким Ён Сикээс сонирхсон зүйлээ асуух гэтэл багийнх нь хэлмэрч гэх залуу зөвшөөрөөгүй. Гэвч цөөн асуултад хариулт авч чадсан юм.

–Ким Ён Сик гуай та Монголд хэд дэх удаагаа ирж байгаа вэ?

-1992 онд олон улсын тэмцээ­нээр ирж байсан.

-“Mongolia open-2012”-т танай улсаас хичнээн тамирчин ирэв. Багийнхныгаа танилцуулна уу?

-(Өнөө
хэлмэрч залуу Ким Ён Сикийг дуугүй байхыг хүслээ. Тэгээд өмнөөс нь ийн ярив) Дөрвөн эмэгтэй, хоёр эрэгтэй тамирчин ирсэн.

–Танай багийн тамирчид дунд Монголын тамирчидтай дэлхийн аваргын тэмцээнд барилдаж байсан бөхчүүд харагдаж байна?

-(Хэлмэрч
дахин яриан дун­дуур орж ирээд Ким Ён Сикийг энэ асуултад хариулж болохгүй гэлээ)

–Та тухайн үедээ тив, дэл­хийд нэрээ дуурсгаж байсан алдартай бөх. Монголын та­мирч­дын талаар ямар бодолтой явдаг вэ?

-Х.Баттуулд талархсанаа илэр­хийлж байна. Бид 20 жилийн тэртээ тэмцээнд таарч барилддаг байлаа. Намайг марталгүй эх орондоо урьсан найздаа баярлаж буйгаа дахин илэрхийлье гэв.

Ийнхүү БНАСАУ-ын алдарт бөх Ким Ён Сиктэй цөөн хором ярилцав. Зохион байгуулагчид тэмцээний хүндэт зочид болох БНАСАУ-ын бөх Ким Ён Сик, Ираны бөх Махоммадиани Аскари нарыг тусгай зэрэглэлийн тансаг, суудлын автомашинаар зочид буудалд нь хүргэх гэтэл БНАСАУ-ын багийн ахлагч, хэлмэрч нь тамирчнаа тусдаа явахыг хориг­лоод багийнхнаасаа салгахгүй, цуг явна гэлээ. Зочдынхоо хүсэлтийг хүндэтгээд БНАСАУ-ын баг тамирч­дыг “Женко”-гийнхон лимузин хаммераараа аваад явчихав.

БНАСАУ-ын тамирчин Ким Ён Сик нь 1992 оны Барселоны олим­пийн хүрэл, 1986 оны залуучуудын дэлхийн аварга, 1990 оны Азийн наадмын аварга, 1988, 1991 оны Азийн аварга тамирчин юм.

Энэ үеэр хүндэт зочин Ираны бөх Махоммадиани Аскарийн сэтгэгд­лийг сонслоо.

Тэрээр 1988, 1992 оны олимпийн мөнгөн медальт, 1989 оны ДАШТ-ий мөнгө, 1982 онд Сөүлд болсон Азийн тоглолтын аварга, 1983 оны Азийн аварга.

-Монголд
ирсэндээ маш их баяртай байна. Найз Х.Баттуулын­хаа урилгаар танай оронд анх удаа ирлээ. Бид хөнгөн жинд хамт барилддаг байсан улс. Энэ тэм­цээнд уригдсан тухайгаа жилийн өмнө сонсоод маш их догдолсон. Ираны бөхчүүд дэлхийд хурдан шаламгай, техник өндөртэйгээрээ алдартай. Монголын тамирчид ч мөн адил, сүүлийн үед чанаржиж байгаа. Танай бөхчүүдийг би өндөр үнэлдэг гэсэн юм. Тэрээр орчуулагч, хоёр эмэгтэйн хамт иржээ.

Зохион байгуулагчид “Тэм­цээнд оролцохоор янз бүрийн л улсын тамирчид ирж байна. Кубачууд Хойд Солонгос­чуудыг бодвол өөр юм. Арай чөлөөтэй хүмүүс санагдлаа. Ямар сайндаа тэд лимунзин хаммерыг хараад бөөн баяр хөөр болоод хажууд нь зогсч зураг авахуулаад, дотор нь сууж нэг үзээд, гадна нь гарч ирж нэг сонирхоод хөгжилтэй улс юм билээ. Гэтэл Хойд Солон­госчууд ямархуу байхыг та бүхэн харлаа. Гэхдээ тэднийг муулах гэсэнгүй. Байгаа нь тэр шүү дээ. Нийгэм нь тийм учраас яах ч билээ. Цагтаа манай тамирчдыг Намын төв хороо­ныхон ингэж дагадаг л байсан” гэлээ.

Өнөөдөр “Mongolian Open-2012” тэмцээнд
оролцох бусад улсын баг тамирчид болон олим­пийн аварга, дэлхийн зургаан удаагийн аварга, Европын таван удаагийн аварга, ЗХУ-ын гавьяат тамирчин, гавьяат дасгалжуулагч Сергей Алексеевич Белоглазов ирэх юм байна.

Д.САРУУЛ
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Та бүхэнд “Mongolian Open-2012” олон улсын тэмцээний хөтөлбөрийг сонирхуулъя.

Нэгдүгээр сарын 14.

09:00-13:00    Эрэгтэйчүүдийн 55, 66,
84, 120 кг, эмэгтэйчүүдийн 48, 55,
67 кг-ын жингийн тойргийн барилдаанууд

15:30-16.00 Тэмцээний үргэлжлэл

16:00-16.30 Тэмцээний нээлтийн ажиллагаа

16:30 Шигшээ барилдаан, шагнал гардуулах ёслол

Нэгдүгээр сарын 15.

09:00-13:00 Эрэгтэйчүү­дийн 60, 74, 96 кг, эмэгтэйчүү­дийн 51, 59, 63, 72 кг-ын жингийн тойргийн барилдаа­нууд

15:30 Тэмцээний үргэлж­лэл, шигшээ барилдаан, шаг­нал гардуулах ёслол, хаал­тын ажиллагаа тус тус болно.

Монгол Улсын гавьяат тамирчин Бат–Очирын Сэр–Одтой ярилцлаа.

–Гавьяат тамирчин болсонд тань баяр хүргэе?

-Баярлалаа.

–Спорт сонирхогчдын хувьд таныг энэ цолыг аваасай гэж удаан хүлээсэн. Зарим хүмүүс “Сүүлийн үед төрсөн гавьяатууд дотроос жинхэнэ гавьяат нь Б.Сэр–Од боллоо” гэж байна?

-Баярлалаа.
Монголын ард түмэн намайг өдий зэрэгтэй амжилт гаргахад минь тусалсан. Та бүхний дэмжлэгээр л би ийм амжилтад хүрээд байна. Цаашид би хичээх болно оо.

–Төрөөс цол авсан хүмүүстэй тэр даруйд нь уулзах гэхээр “Амралтанд явж байна. Хотоос гарлаа. Баяраа тэм­дэг­лээд завгүй байна” хэ­мээц­гээдэг. Гэтэл та гавьяат цолоо авангуут л бэлтгэлдээ гарчих юм?

-Надад
төр, ард түмэн минь маш их хариуцлага өгч байна. Монголынхоо нэрийг марафоноор гаргахын тулд би, дасгалжуулагч­тайгаа хамт тасралтгүй хөдөлмөр­лөх хэрэгтэй байна. Олимп хаяанд ирчихлээ. Энэ том наадамд бэлт­гэхийн тулд өдөр шөнөгүй ажиллах ёстой. Дасгалжуулагч бид хоёрт олимпод яаж оролцох, өр­сөл­дөх талаар нарийн төлөвлөсөн зүйл бий. Тэр талаар энд яриад яахав. Ямар ч байсан би байнгын бэлтгэлтэй байна. “Өдрийн сонин”-д ярилц­лага өгөх гээд бэлтгэлээ түр завсар­луулчихлаа. Ярилцлагаа өгч дуус­чи­хаад шууд бэлтгэлдээ орно шүү дээ. Түүнээс биш баярлаж цэнгээд явах зав алга. Олимпийн дараа, намраас л цолны найр, цайллагаа хийх байх даа.

–Монголд марафон хөгжөөгүй ийм цаг үед таныг дэлхийд мара­фоноор эх орныхоо нэрийг гар­гаж, энэ спортыг эх орондоо хөгжих үндэс суурийг тавьж буйг спортын мэргэжилтнүүд онцолж байна лээ?

-Тийм
л дээ. Энэ спорт одоо л хөгжих зам руугаа орж байна. Монголчууд морь, бөх, сур гэсэн үндэсний спорт, бокс, жүдо, чөлөөт бөх, буудлага гэсэн хэдхэн спорт руу л хамаг анхаарлаа хандуулаад байдаг. Хэрвээ Монголын томоо­хон пүүс, компани, корпорацийн удирдлагууд хөнгөн атлетик, тэр дундаа марафоны спортод жаахан ч гэсэн анхаарал хандуулбал та бүхний итгэлийг бид алдахгүй ээ. Дэлхийд марафоноор эх орныхоо нэрийг гаргаж, монгол хүний тэсвэр хатуужлыг гайхуулна гэж хэлье. Монголын хөнгөн атлетикийн тамирч­дын эгнээнээс төрөн гарсан гурав дахь гавьяат нь би боллоо. Надаас өмнө гавьяат болсон хоёр тамирчин маань спортоос хол­доод, зодог тайлсан хойноо энэ цолыг хүртэж байсан. Харин би спортоор ид хичээллэж, амжилт гаргаж яваа насандаа гавьяат тамирчин боллоо.

–Хэрвээ Б.Сэр–Одыг олим­пийн аварга болоод ирвэл түүнд зориулж хөшөө босгоё. Морь, бөхчүүдэд харамгүй их мөнгө зарлагадаж хөшөө босгодог юм чинь дэлхийд улсаа гайхуулж буй энэ тамирчнаа хөшөөнд мөнх­лөхөд буруудах зүйлгүй гэж ярьцгаах хүмүүс бас байна шүү?

-Намайг
олимпийн аварга болоод эх орондоо ирэхэд минь Монголын ард түмэн минь үнэн сэтгэлээсээ баярлаад надад хөшөө босговол түүн шиг сайхан зүйл хаана байх вэ. Хэрвээ надад зориулж хөшөө босгоно гэвэл би шав тавихад нь очно. Тэгээд хөшөө минь хэрхэн босч буйг харах гэж өдөр бүр очиж байна. Нээлт дээр нь очно. Дараа нь өдөр бүр очиж байх болно. Бэлтгэлээ хийх болгон­доо хөшөө рүүгээ гүйгээд очно. Гадагшаа тэмцээн уралдаанд явах бүртээ очиж хөшөөндөө залбирч байх болно. Яагаад гэвэл ард түмэн минь надад зориулж, амжилтаар минь бахархаж босгох учир тэр хөшөө надад маш их урам зориг өгнө.

–Эх орныхоо нэрийг өөрийн­хөө хүч чадал тэвчээрээр гаргаж буй тамирчиндаа гавьяатын ганц тэмдэг өгснөөс ядаж гуч, дөчин сая төгрөг өгчих­сөн бол амьдрал ахуйд нь нэмэр болох байсан юм уу ч гэж санагд­сан шүү?

-Төрөөс
надад олимпийн өмнө энэ өндөр цолыг өглөө. Олимпод сайн оролцоорой гэж ташуур өгсөн хэрэг боллоо гэж бодож байгаа.

Өнөөдөр би өөрийн гэсэн гэр оронгүй л явж байна. Гадаадад тэмцээн уралдаанаар явах, бэлтгэл хийхэд мөнгө төгрөг их хэрэгтэй болдог. Би одоогоор хадам ээжийн­хээ хажуу өрөөнд эхнэр, хүүхдүү­дийнхээ хамт амьдарч байгаа шүү дээ.

–Гадаадын том марафонд түрүүлээд барианд ирэх мөчид хэн нэгэн монгол хүн таныг дэмжээд хашгирч бай­хыг хара­хад нүдний нулимс аяндаа л урсаад ирдэг болов уу гэсэн бодол төрдөг юм. Тийм тохиолд­лоосоо ярихгүй юу?

-Гадаадад
байдаг монголчуу­даас марафон гүйлтийг мэддэг хүмүүс нь ирж дэмжинэ шүү. Зарим гадаад хүмүүс бичгийн цаасан дээр Монголын төрийн далбааг зураад, миний овог нэрийг бичээд дэмждэг. Монголын марафоны нэг номерын тамирчин Сэр-Од гэдэг. Гадаад хүмүүс монголчуудын мэдээгүй зүйлийг интернэтээс олж мэдээд, Монголын ард түмний төлөөлөл болоод Монголын төрийн далбааг  бариад дэмжиж байхыг нь хара­хаар үнэхээр гоё байдаг. Маш их урам өгдөг.

Нэгэн япон өвөө, залуу, охин гурав намайг Хофү хотын мара­фонд дөрвөн жил дараалан дэмжиж байна. Би тэднийг огт танихгүй. Хофүгийн марафонд анх оролцоход минь дэмжиж л байсан. Сая арванхоёрдугаар сард түрүү­лэ­хэд минь ч дэмжсэн. Монго­лын төрийн далбааг бариад, миний нэрийг дуудаад японоор “Хичээгээ­рэй!” гэсэн бичиг бариад дэмжиц­гээ­дэг. Уралдааны замд гүйж байхдаа тэгж зогсохыг нь хардаг юм. Би барианд орсныхоо дараа тэд нартай уулзах гээд хайгаад олоо­гүй. Дараа жил энэ марафонд оролцохынхоо өмнө Японы теле­ви­зээр тэр гуравтай уулзах хүсэл­тэй байгаагаа хэлье гэж бодож байгаа. Японы телевизийнхэн ч зөвшөөрсөн. “Таныг дараа жил ирэхээр тэр гурвыг олж өгнө өө” гэсэн.

–Бээжинд бэлтгэлтэй байхад тань Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарч гавьяат болсон. Энэ сайхан мэдээг хүлээж авсан тэр мөчийг тань сонирхъё?

-Оройн
хоолны үеэр өөрийгөө гавьяат болсноо утсаар дуулаад “Тийм үү” гэж асуусан. Нүдэнд нулимс цийлэгнээд, хоолой зангир­сан. Хажууд маань эгч, хүргэн ах, хүү минь, дасгалжуулагч, Японд сурч байсан, биеийн тамирын дээд сургуулийн төгсөх курсийн оюутан Батчимэг нар байсан. Бүгд нүдэн­дээ нулимстай, биесээ тэврээд, хоолны газарт баахан орилолд­сон.

–Ээж тань “Хүүгээ гавьяат болохыг нь мэдсэн бол “Спортоо орхи” гэж дэмий хорьдог байж дээ гэсэн шүү?

-Тэр
үед хүүхэд болгон л гүйдэг байлаа. Сургууль руугаа гүйгээд явчихдаг. Тэгээд хичээлээсээ мөн л гүйсээр ирдэг хүүхэд байсан гэж манайхан ярьдаг юм. Гуравдугаар ангид байхад аав минь Хятад руу яваад ирэхдээ надад нэг пүүз авчирч өгсөн юм. Тэр пүүзийг өмсөөд тэмцээн уралдаанд орно. Гуравдугаар ангид байхад зургаан минутын гүйлтийн тэмцээн боллоо. Би зургаан минутад хамгийн хол зайг туулаад түрүүлж билээ. Тэр үеэс л гүйх сонирхол төрсөн. Ер нь би гүйх дуртай.

1996 оны өвөл. Гүйлтээр хичээл­­лэж эхэлж байсан үе минь. Би багадаа их өвчлөмтгий байв. Жаахан даарвал ханиад хүрээд хоолой өвдөнө. Хоолой нь боочих­дог хүүхэд байсан болохоор аав, ээж, ах дүү нар маань “Өвлийн хүйтэн, зуны хар халуунд гүйж яадаг байна аа. Больж үз. Тэгж биеэ зовоогоод” гэж намайг зөндөө хориглодог байсан юм. Үнэндээ намайг спор­тоор хичээллэхийг минь манайхан дөрөв, таван жилийн турш хоригло­сон юм шүү.

Би “Түлээ оруулаад ирье” гээд гарахдаа бэлтгэлийнхээ өмд, цам­цаа аваад гарч ирнэ. Тэгээд жаа­хан байж байгаад “Нүүрс оруу­лаад ирье” гэж хэлээд пүүзээ гаргана. Сүүлд нь “Бие засчихаад ирье” гэчихээд цүнхээ аваад тэр чигээрээ бэлтгэл рүүгээ гүйчихдэг байлаа.

Тэгж явсаар биеийн тамирын сургуульд ороод, олон улсын тэм­цээнд яваад спортын мастерын болзол хангаад, Монгол Улсын аварга болсон. Ингээд ирэхээр аав ээж маань аргагүйн эрхэнд хүлээн зөвшөөрсөн дөө. Тэр үеэс л манай гэрийнхэн намайг дэмжиж эхэлсэн.

–Аав тань цэрэгжилтийн багш хүн байсан. Өглөө зургаан цагт сурагчдаа дагуулаад гүйхэд таныг цуг гүйдэг хүү­хэд байсан гэсэн байх аа. Гүйлтэд дуртай болоход аавын тань мэргэжил их нөлөөлсөн болов уу?

-(Уйлав).
Аав минь өнгөрөөд хоёрхон сар болж байна. Хүүгээ гавьяат тамирчин болохыг харж амжсангүй дээ. Тэмцээнд яваад рекордыг нь эвдээд, алт, мөнгөн медаль хүртээд ирэхэд минь гэр бүлээрээ цуглаад, ширээ тойрч суугаад хооллодогсон.

Гадагшаа тэмцээнээр явахаа­раа гэр рүүгээ байнга ярина. Олон улсын том марафонууд Монголд телевизээр гарна. Гарахгүй нь тухайн орныхоо телевизээр гара­хаар интернэтээр шууд цацдаг. Тэгэхээр манайхан интернэтээр марафоныг шууд үзэцгээдэг юм.

–Та маргааш, нөгөөдрөөс да­хиад гадагшаа явах гэж байгаа гэл үү. Хаашаа явах нь вэ?

-Эргээд
Бээжинд очоод 21 хоног бэлтгэл хийчихээд Японд очиж марафонд уралдана. Тэр нь  “Beppa-Oita”-гийн 61 дүгээр олон улсын марафон. Маш том тэмцээн. Японы алдартай марафон. Олон жил зохиогдож байгаа тэмцээн л дээ. Дэлхийн шилдэг гүйгчид ирж оролцоно. 

–Гадаадад бэлтгэл хийнэ гэдэг үр өгөөжтэй ч зардал мөнгө их шаардана. Гадаадад урт хугацааны бэлтгэл хийх эрхийг яаж олж авдаг юм бэ. Их л хөө­цөл­длөгөө шаарддаг байх даа?

-Санхүүгийн бэрхшээл байнга тулгардаг. Наад захын жишээ гэхэд л онгоцны тасалбар, виз, очоод байрлах байр, хоолны мөнгө гэхээр овоо их мөнгө хэрэгтэй болдог. Гадаадын орнуудад өртөг өндөр­тэйг хэлэх үү. Гадаадад бэлтгэл хийхэд Мон­голын хөнгөн атлети­кийн холбоо маань холбож өгдөг. Бас бид өөрс­дөө холбоо тогтоодог. Англи, Японы шилдэг марафон­чидтой сайн найзууд. Тэдэнтэйгээ байнга холбоотой байдаг. Тэд “Бид тэнд бэлтгэлд гарах гэж байна. Чи хамт гарах уу. Чи хаана явна” гэж байнга асууж сураглана. Тэгээд хамт бэлтгэл хийдэг. Одоо Бээжинд ганцаараа бэлтгэл хийнэ.

–Хэрвээ та шагнал гардуул­сан өдөр гавьяат цолоо гар­даж авсан бол Ерөнхийлөгч танд их гоё үг хэлэх байсан байх аа гэж бодогдоод байгаа юм. Ерөнхий­лөгчийн тамгын газрын дарга Д.Баттулга цолыг тань гардуулж өгсөн. Тэгэхдээ Ерөнхийлөгчийн үгийг дамжуулсан юм биш биз?

-Ерөнхийлөгчийн тамгын газ­рын дарга Д.Баттулга “Баяр хүр­гэе. Дахиад их амжилт гаргаарай. Найдаж байгаа шүү” гэж өөрийн­хөө сэтгэгдлийн үгийг л хэлсэн. Надад энэ шагналаа Ерөнхийлөг­чийнхөө гараас авсан бол сайхан байх байсан гэж бодогдсон л доо. Гэхдээ би дотроо энэ бүхнийг өөрөөр хүлээж авсан. Энэ удаа­гийн шагналыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч маань гардуулах ёсгүй юм байна. Дараа өөр нэг шагналыг Ерөнхийлөгч минь гардуу­лах учиртай юм байна даа гэж бодсон шүү.

–Гоё тайлал байна шүү?

-Яагаад
гэхээр хүний зурсан зам, хувь тавилан гэж байдаг. Гавьяатын цолыг минь Ерөнхий­лөгч гардуулах байсан бол гардуу­лах л байсан. Гэтэл түүний оронд тамгын газрын дарга нь гардуулж өгнө гэдэг маань “Энэ удаагийн шагналыг чинь би өгье. Дараагийн чинь шагналыг Ерөнхийлөгч өгнө” гэсэн үг юм болов уу гэж их бэлгэ­шээж байгаа.

–Тантай уулзах гээд нааш ирэх­дээ таксинд суусан юм. Тантай ярилцлага хийх гэж бай­гаагаа жолоочид нь ярьтал “Өнөө “Гүйдэг” Сэр–Од уу” гээд сүрхий таньж байна лээ?

-Угаасаа
л гүйдэг болохоор хүмүүс “Чи нөгөө “Гүйдэг” мөн үү?”, марафоны Сэр-Од уу? гэцгээдэг. Хүмүүс их таньдаг юм, намайг. Монголд гүйдэг Сэр-Од, марафоны Сэр-од гэдэг бол Англид бүгд л “Зээгий” гэж дууддаг.

Гүйлтийн спорт, тэр дундаа марафон гүйлтийг дэмждэг нийт Монголын ард түмэндээ маш их баярлалаа. Танай сониноор дам­жуу­лаад Монголын хөнгөн атлети­кийн холбоо, Биеийн тамир, спор­тын газар, “Бодь” групп, Нийслэ­лийн хөдөлгөөнт эргүүлийн газар, “All star”  фитнесс клуб, Х.Баттулга сайд, хоёр ээж, ах дүү, дасгал­жуулагч буюу эхнэртээ баярлаж явдгаа хэлье. За ингээд л нэрлэх хүмүүс минь болж байх шив. Цомхон байгаа биз.

-“Б.Сэр–Одыг морьтой урал­дуу­лаад үзэх үү” гэж нийт­лэл бичсэн юм. Хэрвээ тийм шоу зохиовол та уралдах уу. Жирийн уналгын морьтой 42 км газар уралдана гэсэн үг. Таныг олим­поос ирэхээр, намар тийшээ зохион байгуул­бал…?

-(Инээв).
Болно ш дээ. Гэхдээ тухайн үедээ л шийдэх байх.

Д.ГАНСАРУУЛ

 

 

 

Ой тогтоолтын олон улсын мастер, багш Х.Хатанбаатар­тай ярилц­лаа. Тэрээр арван­хоёр­дугаар сарын 6-10-ны өдрүү­дэд БНХАУ–ын Гуанжоу хотноо зохиогдсон ой тог­тоол­тын 20 дахь ДАШТ–д гурван шавийн хамт оролцож багаараа хүрэл медаль хүртээд ирсэн юм.

  –Ой тогтоолтын 2011 оны ДАШТ–д манай улсаас дөрвөн тамирчны бүрэлдэхүүнтэй баг оролцоод урьд өмнө үзүүлж байгаагүй амжилт гаргалаа. Та­мирчдаа ямар шалгуураар сон­го­сон юм бэ?

-Энэ
удаагийн дэлхийн аваргад 21 орны 125 тамирчин ой тогтоол­тын арван төрөлд оюунаа урал­дуул­лаа. Монгол Улсыг төлөөлж миний бие багаа ахалж  Монголын оюун ухааны академийн гурван сурагчийн хамт өрсөлдөөд ирлээ. Өмнө нь дэлхийн аваргад ганц л тамирчин өрсөлддөг байсан. Ха­рин энэ удаад Монголоос баг та­мир­чид оролцсон гэдгээрээ онцлог байлаа.

–Та нээрээ ганцаараа л оролц­дог байсан шүү.

-Тиймээ
өмнө нь би дэлхийн аваргад эх орноо төлөөлж ган­цаа­раа оролцдог байлаа. Дөрөв дэх удаагаа ДАШТ-д оролцоод байна. Монго­лын анхны оюуны спортын тамир­чин гэгддэг юм, ой тогтоолт, цээж тоо, хурдан уншлагын чиглэ­лээр. Энэ удаагийн дэлхийн авар­гад манай багт Монголын оюун ухааны академийн гурван сурагч маань бас өрсөлд­сөн. Энэ оны хоёр­дугаар сарын 26-нд “Ой тог­тоол­тын үндэсний аварга-2011” оюуны спортын анхдугаар тэмцээ­нийг зохион байгуулахад С.Акжол, С.Цогбадрах нар үндэсний аварга болсон. Харин Т.Мягмарсүрэн маань Монголын оюун ухааны академийн шилдэг сурагчдын нэг. Дэлхийн аваргад бэлтгэгдэж бай­сан арав гаруй сурагчаас шал­гар­сан. Ийм үндэслэлээр энэ гурав маань Монголын багийн бү­рэл­дэ­хүүнд орсон.

–Ой тогтоолтын дэлхийн аварга гэхээр яг ямар чиглэлээр болдог юм бэ. Зарим хүмүүс спорт биш гэдэг?

-Оюуны
спортын төрөл гэгдэж явдаг. Оюуны спорт гэхээр шатар, даам мэтээр хязгаарлаж ойлгоод байдаг. Гэтэл оюун спортын маш олон төрөл бий. Ой тогтоолт, цээж тоо, хурдан уншлага, го даам, бридж, рубикийн шоо эвлүүлэх, судоку, соробан сампин гэх мэт оюун ухааныг ажиллуулсан маш олон төрөл байдаг. Манай ака­де­мийн хувьд эдгээр төрлийг хөг­жүүлж, цаашилбал тив дэлхийд тамирч­даа оролцуулж амжилт гаргах зорилготой.

–Та нарын өрсөлдсөн төр­лүүд их сонирхолтой санагдсан. Хөзрийн дараалал цээжлэх, хү­ний зүс царай, нэр усыг ал­дал­гүй хэлэх гээд л?

-Хүний
амьдралд юм цээжлэх шаардлага зайлшгүй гардаг. Хү­мүүс ой тогтоолттой холбоотой бэрхшээлүүд тоочдог л доо. Барьж явсан юмаа хаана тавьснаа март­даг. Танилцсан гэсэн хүнтэйгээ дараа нь таарахаараа нэрийг нь санадаггүй. Хүүхдүүд математик, физик, химийн томъёонуудаа цээжлэх гэж ямар их цаг зардаг билээ. Шүлэг цээжлэх гээд өчнөөн хугацаагаа алддаг. Уламжлалт меха­ник аргаар ингэж цээжлэх арга нь үр дүн муутай. Тухайн үед юмаа цээжилчихлээ, дүнгээ авчихлаа. Хэд хоногийн дараа ихэнх нь түүнийгээ мартчихдаг. Хүн уншсан, сонссон зүйлийнхээ 80 орчим хувийг 24 цаг буюу нэг хоногийн дараа мартдаг гэсэн судалгаа байдаг. Цаг хугацаа зарцуулан байж тогтоож цээжилсэн зүйлээ урт хугацааны турш санадаг чад­вар­тай байх ёстой.

Энэ ДАШТ бол тухайн хүний ой тогтоолт, уураг тархины нөөц боломж болол­цоогоо хэрхэн ашиг­лаж буйг шалга­сан уралдаан юм. Арван төрлөөр оролцогчдоо өр­сөл­дүүл­сэн. Хөзрийн дарааллыг цээжлэх төрөл гэхээр хольж өгсөн 52 ширхэг хөзрийг таван минутын дотор цээжлээд дарааллыг нь алдалгүй хэлэх ёстой. 52 ширхэг хөзрийг нэг багц гэнэ. Нэг цагийн дотор хэд хэдэн багц хөзөр цээж­лэ­хийг шалгана. Таван минутын дотор харгалзах онтойгоо өгөгдсөн 120 түүхэн үйл явдлыг цээжлээд алдалгүй санах ёстой. Өөр нэг төрөл нь сонсголын ой тогтоолт. Дурын 400 цифрийг компьютерийн тусламжтайгаар хэлнэ. Эдгээр цифрүүдийг сонсоод дараа нь яг дарааллаар нь хэлдэг. Нэг л цифр алдах юм бол түүнээс хойшхийг нь оноонд тооцдоггүй. Жишээ нь, тав дахь цифр дээрээ алдсан бол түүнээс хойшхи бүх цифрийг зөв хэллээ ч таван цифр л цээжилсэн гэж үздэг. Хүний нэр, зүс царай цээжлэх төрөл байна. 15 минутад 110 хүний зүс царайг овог нэртэй нь цээжилнэ. Тооны мара­фон гэж бас нэг төрөл бий. Энэ нь нэг цагийн дотор хичнээн цифр цээ­жилж чадах чадварыг шалгадаг. Энэ мэтчлэнгээр нэрлэвэл олон төрөл байдаг юм. Дэлхийн аварга шалга­руулах тэмцээнд манай су­раг­чид маш амжилттай оролцож, Хятад, Филиппин улсын дараа гуравду­гаар байрт орлоо. Гурван шавь минь шилдэг аравт шалг­ар­сан. С.Акжол, С.Цогбадрах нар ой тогтоолтын олон улсын их масте­рын болзлыг хангалаа. Т.Мягмар­сүрэн их мастерын гурван болзлын хоёрыг нь хангачихаад байна. 1991 оноос хойш ой тогтоолтын ДАШТ зохиогдоход 60 орчим их мастер төрөн гарсан байдаг. Энэ тоог Монгол Улсын тамирчид маань хоёроор нэмсэнд бахархаж байна.

–Гар утас дэлгэрээгүй байхад утасны дугаар, хүмүүсийн нэ­рийг тэмдэглэлийн дэвтэрт би­чиж, ихэнхийг нь цээжил­чих­сэн байдаг байлаа. Гэтэл одоо утсаа гээчихвэл тэгээд л холбоо ха­рил­цаагүй болчихдог боллоо?

-Төрөлхийн
гайхалтай ойтой хүмүүс байдаг. Юмыг олон дахин хэлүүлдэггүй, нэг сонсоод л тогтоо­чихдог, уншсан зүйлийнхээ 80-90 хувийг санадаг ийм төрөлхийн чадвартай хүн олон. Гэхдээ ихэнх нь энэ тал дээр бэрх­шээлтэй байдаг. 1991 оноос хойш хүний уураг тархитай холбоотой судал­гаа шинжилгээ маш их хийг­дэж байна. Эртний эрдэмтэн суут­нууд өөрсдийгөө ерөөсөө судал­даггүй, сонирхдоггүй байж. Харин одоо уураг тархи судлал эрчим­жиж, эрдэмтэд өөрсдийгөө судалж эхэл­сэн. Хүн уураг тархи, потен­циа­лын­хаа нэг хувийг л ашиглаж байгааг тогтоосон. Тэгэхээр ашиг­лагдаагүй үлдэж буй тэр хэсгийг бид сэрээх хэрэгтэй.

Өдөрт багаар бодоход 30 ми­нут ном уншдаг хүн байлаа гэхэд түүний ой санамж, уураг тархи сайн ажиллана. Өдөрт оюун ухаа­наа ямар нэгэн байдлаар ажил­луул­сан дасгал сургуулилтыг хий­гээд сурчих хэрэгтэй. Ядаж шатар, даамаар тоглож, ном уншиж бай. Сүүлийн үед гарч ирж буй шинэлэг арга техникүүдэд суралцсанаар тухайн хүний сурал­цах үйл явц илүү хялбар болдог. Нэг юмыг дахин дахин уншиж цагаа алдахын хэрэг юун. Нэг уншсан юмаа тог­тоо­чихоод буцаа­гаад түвэггүй санадаг л байх ёстой.

Зарим хүмүүс утга учиргүй тоо, хөзөр цээжлээд яадаг байна аа гэдэг. Энэ бол зүгээр л тэмцээний төрөл, ийм байдлаар л илэрч бай­гаа юм. Цифр цээжлэх энэ дасгалыг гадаад хэлний үг тогтооход ашиг­лаж болно. Гар утсан дээрх бүх хүний утас, нэрийг цээжилчихэж болж байна шүү дээ.

Шатар, даамыг олон цагаар тоглодоггүй юмаа гэхэд ядаж үгийн сүлжээ бөглөчих хэрэгтэй. Цагийн цагаар ганц үгийн сүлжээ бөглөхөд таван минут л болно. Арван мину­тад судоку бөглөчихөд л оюуны дасгал болчихно. Оюун ухааны үйлдлийг шаардсан иймэрхүү зүйлс дасгал болдог юм.

–Монголчууд ой тогтоолтын хувьд гайхамшигтай ард түмэн. Хоттой хонины захад очоод л ганц хонь дутсаныг шууд хэлдэг малч, малд нүдтэй хүмүүс шүү дээ. Гэтэл юм хөгжихийн хэрээр бидний ой тогтоолт муудаж, тэр сайхан зүйлээсээ алсраад бай­на?

-Монголчууд ой тогтоолт сай­тай. Гэвч одоо бэлэнчлэх сэтгэл­гээтэй болж, бүхнийг техник техно­ло­гид даатгах болжээ. Юм бүхэнд тооны машин бариад байх шаард­лагагүй. Илтгэл тавихад эдгээр аргачлалынхаа дагуу цээжээрээ уншчихдаг байх хэрэгтэй. Ямар ч насны хүн ой тогтоолтын сургал­тад яваад арга техникээ үзээд богино хугацааны дараа л “Цээ­жил­нэ гэдэг чинь ийм амархан байсан юм уу” гэдэг. Үг цээжлээд сурчихсан хүн, өгүүлбэр цээжилнэ. Өгүүлбэр цээжлээд сурсан хүн шүлэг, текстийг түвэггүй цээжилдэг болно. Тэгээд л ном, номоор нь цээжилнэ.

–Шүлэг цээжилнэ гэдэг зарим хүмүүсийн хувьд хүсэх ч зүйл биш байдаг. Өглөө өлөн элгэн дээрээ цээжилбэл амархан тог­тоо­но ч гэж бас ярьцгаадаг?

-Аливаа
мэдээллийг урт хуга­цаа­ны ой тогтоолт руу яаж оруулах вэ, тэр процессыг л сайн мэддэг байх ёстой. Зарим хүн богино хугацааны санах ойгоо хөг­жүүл­чихсэн байдаг. Тухай үед хэсэг хугацаанд сайн саначихаад март­чих­даг. Гэтэл юмыг нухацтай сайн унш­чихаад дараа нь ямар ч хуга­цаа өнгөрсөн түүнийгээ санаж байдаг хүн бий. Тэгэхээр бид нар мэдээллийг яаж аваад урт хугацаа­ны санах ой руу оруулж, ямар ч цаг хугацаа өнгөрсөн  санадаг байх вэ. Ингэхийн тулд суралцахад сурал­цах тэр арга барилд суралцах хэрэгтэй.

–Энэ удаагийн ДАШТ–ий эхний гурван байрыг азиуд эзэлжээ. Манай улс гуравдугаар байрт шал­гарсан нь олон улсын анхаар­лыг татсан байх?

-Ой
тогтоолтын спорт Англиас гаралтай. Англи, Герман энэ сал­барт ноёрхдог. Гэвч сүүлийн жи­лүү­дэд Хятад, Энэтхэг, Филиппин хүч түрэн орж ирж байна. Хятад улс хэдэн жилийн өмнө дэлхийн авар­гад дээд тал нь тавдугаар байрт л шалгарч байлаа. Гэтэл одоо Хя­та­дад энэ чиглэлийн сургууль бай­гуу­лаг­даж, хүүхдүүд багаасаа ой тогтоолтын спортоор хичээллэж эхэлсэн. 11 настай хятад хүү англи хэл дээрх зуун мөр шүлгийг таван минутад цээжлээд буцаагаад хэлж чадаж байсан нь хүмүүсийн ан­хаар­лыг ихээхэн татсан. Энэ хүү­хэд энэ чадварыг хичээл, сургал­таар л олж авсан хэрэг шүү дээ.

Тэмцээний хаалтын ёслолын үеэр бүх тамирчид, багш төлөө­лөгчид Монголын баг тамирчид дээр ирж гар барьж баяр хүргэсэн. Монголчууд энэ спортоор эхний гуравт орно гэдэг гайхалтай. Энэ спортыг эх орондоо улам их түгээ­гээрэй гэж захицгааж байсан.

–Хэтэрхий их зүйл тогтоох нь хүний оюуныг ачаалалд оруулдаг юм биш үү. Мартана гэдэг чинь маниасаа өмнөх үеийнх гэдэг байх аа?

-Хүн
үзсэн, харсан зүйлээ бүг­дийг нь тогтоогоод байх шаард­лага­­гүй. “Борооны хүн” гэж Хол­ливу­дын кино бий. Ким Пик гэдэг америк хүний бодит амьдралаас сэдэвлэсэн кино юм. Ким Пик нь үзсэн, харсан, сонссон зүйлийнхээ 98 хувийг санадаг гэж байгаа юм. Жишээ нь, 1997 оны тавдугаар сарын 16-ны өглөөний цайн дээр юу уусан бэ гэхэд шууд хэлнэ. Энэ хүний толгойд есөн мянган ном агуулгаараа, тэр чигээр байдаг гэж үздэг. Гэтэл ихэнх хүмүүс ийм биш шүү дээ. Саяын дэлхийн аваргын тэмцээнд оролцсон тамирчдын дийлэнх нь өөрсдийн хичээл зүт­гэл, уйгагүй хөдөлмөрөөрөө ой тогтоолтоо сайжруулчихсан хү­мүүс. Оксфордын 57 мянган үгтэй толь бичгийг цээжилчихсэн хүн байна. 1206 дугаар хуудасны 29 дүгээр үг юу гэхэд л тэр үгийг хэлж, англиар утгыг нь тайлбарлаж бай­сан. Хэрэгтэй гэсэн зүйлээ үлдэц­тэй­гээр тогтоох хэрэгтэй. Амьд­ралд хэрэг болно гэсэн зүйлээ л тогтоох хэрэгтэй. Ой тогтоолтын суурь 30 аргачлал байдаг. Эдгээр аргачлалыг өөрийн болгож чадвал аливаа зүйлийг тогтооход хялбар болно.

–Та ой тогтоолтын дэлхий, тивийн тэмцээнүүдэд эх орноо төлөөлөн оролцсон манай анхны тамирчин. Сая дэлхийн аваргад багаа ахлаад ирлээ. Ой тогтоолт­той холбоотой сонирхолтой явд­луу­­даасаа яривал?

-Ой
тогтоолт өдөр тутмын амьд­ралд минь хэрэг болж байна. Энгийн жишээ гэхэд л хаана юу тавьснаа мартаад байхгүй. Гал дээр хоол, цай тавьчихаад март­чихдаг улсууд байдаг. Миний хувьд ийм зүйл тохиолддоггүй. Утсан дээрх дугааруудаа бүгдийг нь цээжээр мэднэ.

Саяхан гадаадад төгсөгчдийн уулзалт боллоо. Тэр уулзалтад 40 гаруй залуу оролцсон. Бүгд нэг газар ороод сууцгаалаа. Ширээ­ний араас босч зогсоод бие бие­ний­­гээ танилцуулахад нь би тог­тоо­чихоод буцаад хэлсэн чинь гайхацгааж л байсан.

Байгууллагуудын тэмдэглэлт өдөр, шинэ жилийн цэнгүүнд уриг­даж очоод янз бүрийн үзүүлбэр үзүүлж байсан. Зочдыг орж ирэхэд үүдэнд гар барьж нэрийг нь сонсож дотогш оруулна. Тэгээд миний үзүүлбэр эхлэхэд “Үүдэнд надтай гар барьсан хүмүүс босно уу” гэхэд өнөөх хүмүүс босно. Тэгэхээр нь бүгдийг нь нэрлэхэд хүмүүс их гайхдаг юм. Иймэрхүү тохиолдол зөндөө. Хүмүүс иргэний үнэмлэх, банкны дансны дугаараа мэддэг­гүй. Веб сайтуудад бүртгэлтэй бол бүгдэд нь нэг ижил хаяг, нууц үгтэй байдаг. Хэрэв энэ тохиолдолд та нууц үгээ алдвал бүх мэдээллээ алдана гэсэн үг. Тэгэхээр та өөр өөр нууц үгтэй байх ёстой.

–Та нарыг дэлхийн аваргад оролцоход улсаас, спортын бай­гууллагуудаас дэмжлэг үзүүл­сэн үү?

-Оюуны
спортыг төр засгаас дэмжмээр байна. Энэ удаагийн дэлхийн аваргад бид Монголын оюун ухааны академийн хүрээнд л санхүүгийнхээ асуудлыг аль болох боломжоороо л зохицуу­лаад оролцлоо. Гэхдээ бидэнд ганц хоёр хүн л тусалсан. Энэ асуудал дээр шүүмжлэлтэй ханд­маар санагддаг юм. Морь, бөх­чүү­дэд маш их мөнгө зарцуулцгаадаг. Оюуны спортыг дэмжихэд тэрэн шиг их мөнгө зарцуулдаггүй юмаа гэхэд замынх нь зардлын хоёр сая төгрөгийг л шийдээд өгчихмөөр юм. Хэрэв санхүүгийн асуудлыг шийдээд өгсөн бол манайхаас дахиад хэд хэдэн сайн хүүхэд явах байсан.

Биднийг хэрэв дэмжиж хамтарч ажиллавал Монгол Улсынхаа нэ­рийг дэлхийд гаргах бүрэн бо­ломжтой. Бид тэмцээнд явах зард­лаа хөөцөлдөж хэд хэдэн компани дээр очсон. Тэд нааштай хариу өгөөгүй. Гэтэл Хятадын “ZTE” гэдэг Монголд үйл ажиллагаагаа явуул­даг электрони­кийн компани “ДАШТ-д оролцох нэг тамирчны чинь зардал мөнгөний асуудлыг шийдэж өгье” гэсэн. Бид хэдий үндсэрхэг үзэлтэй, Монгол гэж омогшдог ч энэ тохиолдолд тэр мөнгийг авахаас өөр аргагүй болж байгаа юм. Гэтэл тэдний зардлыг нь дааж явуулсан хүүхэд үнэхээр өндөр амжилт гаргалаа. Өнөөдөр чинь морь, бөхчүүдэд хэдэн арван саяар нь мөнгө цацаж, хөшөөнд хүртэл мөнгө татдаггүй биз дээ. Бид ямар ч байсан мөнгө төг­рөгийнхөө асууд­лыг чадах чинээ­гээ­рээ шийдээд гурван хүүхдээ аваад дэлхийн аваргад оролцоод ирлээ. Гайхалтай амжилт ч үзүүлж чадлаа. Хүүхдүүдээрээ бахархаж байна.

Д.ГАНСАРУУЛ