Author: ДЭМБЭЭГИЙН ОЮУНТУЯА

2004 онд “Эх орон-Ардчилал” эвсэл болж УИХ-ын сонгуульд оролцсон намууд сонгуулийн дараа эвслээ задалснаас болж Ардчилсан нам нэг хэсэгтээ УИХ-д бүлэг ч үгүй, юу ч үгүй болох дөхсөн билээ. Эцэст нь АН-ын зөвлөл гээчийг байгуулж даргаар нь Лүймэдийн Гансүхийг сонгож байв. УИХ дахь Ардчилсан намын зөвлөл гээч нь одоогийн бүлэг гэсэн үг. Ардчилсан нам сонгуульд ялагдаж цөөнх болсон тэр жилүүдэд Зөвлөлийн дарга Л.Гансүх ачааны хүндийг үүрч, намынхаа нүүр царай болж ажиллаж байсныг хүмүүс санаж байгаа байх.

2008 оны УИХ-ын сонгуулиар Дархан-Уул аймгаас сонгогдсон тэрбээр Байгаль орчны яамны сайдаар давхар ажиллаж байв. 2012 оны сонгуулиар намаасаа жагсаалтаар нэр дэвшигчдийн 12 дугаарт бичигдсэн бөгөөд дөнгөж өмнүүрээ улаан шугам татуулсан юм. Өдгөө тэрбээр Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх. Өнгөрсөн долоо хоногт Л.Гансүхийг Засгийн газрын “Нүүрс” хөтөлбөрөөс хувьдаа мөнгө завшсан хэмээн АТГ-аас баривчлан хориод байна. Энэ хэрэг шүүхээр шийдэгдээгүй учраас хэрхэх тухай хэлэх юм алга. Харин ингэнэ гэсэн мэдээлэл аль хоёр гурван сарын өмнөөс хэвлэлээр түгж байсан юм. Өөрөөр хэлбэл, “Л.Гансүх луйварчин. Тиймээс баривчилна” гэдэг пиараа аль эртнээс явуулж байсан нь өдгөө тодорхой харагдаж байна.

Л.Гансүхийг баривчлагд­санаас хойш юу юу болж өнгөрөв. Үүнийг тоймлон хүргэе.

Түүнийг баривчлагдсаных нь маргааш Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг мэдэгдэл гаргалаа. Түүнд “Ард иргэдэд үр өгөөжөө өгч, амжилттай хэрэгжсэн “Нүүрс” хөтөлбөрийг зогсоох, Засгийн газрын хийсэн ажлын нэр хүндийг унагахын тулд ажил хийсэн хүмүүсийг хэлмэгдүүлж, шоронд хорих хүртэл арга хэмжээ авсан нь Засгийн газрыг ажил хийлгэхгүй байх, хорлон саатуулах үйлдэл болж байна. Тиймээс санаатайгаар, хууль зөрчин, гэмгүй хүмүүсийн эрхэнд халдаж буй үйлдэлтэй Монгол Улсын Ерөнхий сайд миний бие хатуу тэмцэх болно.

Монгол Улсын Засгийн газар аливаа дарамт шахалтыг үл тоон ард иргэдийнхээ төлөө хийж эхлүүлсэн, төлөвлөсөн олон ажлаа үргэлжлүүлэх болно гэдгээ хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байна” хэмээн дурдсан байдаг.

Төд удалгүй Ерөнхий сайд Төв аймаг дахь шоронд хоригдож байгаа Л.Гансүхийг эргэж очсон талаар шуугиан дэгдлээ. Хууль зүйн сайдаа дагуулж очсон гээд тэд бүгдийг буруутган, амтай хэлтэй бүхэн харааж байгаа. Энэ дуулиан шуугианаас нэг л зүйл их тод мэдрэгдэж байна. Ерөнхий сайдыг хууль зөрчсөн гэхээсээ илүү хүн ёсны талаас нь харвал Монголын улс төрд сүүлийн 30-аад жил алга болоод байгаа ёс зүй, хүн чанарыг мэдрүүлсэн үйл явдал боллоо хэмээн харагдаж байна.

Төрд гайгүй алба хашиж байсан нэгнийгээ шоронд ороход манайхан эргэж очих нь бүү хэл олигтой мэдэгдэл ч гаргаж зүрхэлдэггүй. Улстөрчид нэгийгээ шоронд орохоор “би тэр хүнийг танихгүй” гэж гүрийдэг. Найзалж нөхөрлөж, хамтдаа туулсан он жилүүдээ ингэж булшилж, хэрэгт холбогдсон нэгнээсээ нүүр буруулсан жишээ бид их олныг үзсэн дээ. Гэмт хэрэгтэнтэй нэр холбогдож хэрэгт татагдах вий гэдэг айдсаас гадна олон түмэнд шударга нэгэн болж таалагдах гэсэн өөрийн өчүүхэн нэр нүүрээ хамгаалж байгаа царай нь тэр аж.

Дээрх шуугиан гараад нэг өдрийн дараа нь Авлигатай тэмцэх газраас хариу мэдэгдэл хийлээ. Мэдээллийг нь харж суухад Л.Гансүх болон түүнтэй хамт баривчлагдсан хүмүүсийн хэргийг аль хэдийнэ шийдсэн мэт, шүүхийн шийдвэр уншиж байгаа мэт ойлгогдохоор байлаа. Уг нь бол тэр хүмүүсийн гэм буруутайг шүүх тогтоогоогүй, буруутай эсэхийг нь шалгах ажил л үргэлжилж байгаа гэдгийг учир мэдэх хүмүүс нь ойлгоно. Нийт масс бол шууд гэмт хэрэгтэн мэтээр хүлээж авдаг.

Үйл явдал энэ хүртэл өрнөөд байна. Цаашид үйл явдал хаа хүртэл үргэжлэх, хэн хэнтэйгээ, хэн нь юутай тэмцэлдээд байна гэдэг нь ойлгомжгүй болж байна. “Түмний нэг” кинонд дуудлага худалдаагаар худалдаж буй нэг морины үнэ тэнгэрт хаддаг хэсэг байдаг. Үүнийг харж байсан хүн “Энэ ямар ид шидтэй морь болоод ингэж үнэд хүрч байна вэ” гэхэд “Мориндоо ч гол нь биш байх аа” гэж хариулдаг. Үүн шиг Л.Гансүхийг баривчлан хорьсон нь нүүрсний мөнгийг луйвардсан гэдэгтээ ч биш байх. Үүний цаана асар том тэмцэл өрнөж байна гэдгийг улс төрийн хүрээнийхэн ярьж байна. Харин дээр хэлсэн шиг хэн хэнийг хамарч, хаана хүрч зогсохыг харах л үлдлээ.

Өрнөж буй үйл явдлаас хэн хожиж, хэнд ашиг гарч байна гэдгийг харвал цаад нарийн учир нь тайлагдана. Одоохондоо хэн нэгэн нь илт хожоо гаргаж амжаагүй байна. Тиймээс энэ тал дээр түр хүлээзнэх хэрэгтэй.

Баривчилгаа буюу Засгийн газрын эсрэг ажиллагаа юунаас яагаад эхэлсэн бэ гэвэл Ардчилсан нам МАХН-тай хамтарч ажиллах гэрээ байгуулсны дараахнаас л эхэлсэн. Нэг ёсондоо тэр гэрээний хариу цохилтуудын нэг нь л энэ юм. Шангаа хүртэж байгаа хэрэг. Бас Н.Энхбаярт өгсөн сануулга байна. Яагаав түүнийг эх орондоо ирэхийнх нь өмнөхөн гаргасан Ц.Батбаярыг шоронд хорих шүүхийн шийдвэрийг санаж байгаа биз дээ.

Дээр нь монгол төгрөгийн ханш уналт байна. Ямар ч жолоодлогогүй унаж байгаа ханшны эсрэг яагаад одоо болтол хэн ч юу ч хийхгүй байна вэ. Хэн нэгэн ямар нэг юмыг хүлээгээд байгаа бус уу. Төгрөгийн ханш ард түмний дургүйцлийг хүргэх хэмжээнд хүртэл унаагүй л байгаа гэсэн үг. Ард түмэн чемодан мөнгөөр талх худалдаж авах тэр үеийг л анаад хэвтээд байна гэдэг нь илт харагдаж байна.

Энэ бүхнээс харахад Шинэчлэлийн Засгийн газар унаж хамтарсан засаг буюу МАНАН үүсэх шинжиндээ орчихсон байна. МАНАН-гийн Засгийн газрын Ерөнхий сайд Женко. Харин шадар сайд нь М.Энхболд болно хэмээн Жунайтангууд шивнэлдэж эхэлжээ. Үүнээс үүдэн албан тушаалын алаан хэдийнэ эхэлсэн биз. Элдэв юм л яригдаад эхэллээ.

Мөн МАН доторх эрүүл саруул үзэлтэй хүмүүс МАНАН-д дургүйцэж эсэргүүцлээ илэрхийлж байгаа бололтой. Арга ч үгүй юм, энэ бол хувь М.Энхболдод л хожоотой, МАН-д огтоос ашиггүй зүйл юм.

Баривчилгаа, бие бие рүүгээ шидсэн мэдэгдэл, засаг унагах санаачилга зэрэг улс төрийн хүрээнд өрнөөд байгаа үйл явдал нь Монголын ард түмэн, Монголын төрд хэрэгтэй юу, ямар ашиг тус авчрах вэ. Улс төрд байгаа хөрөнгөтэй мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй хувь лидерүүд тагнуул, цагдаа, авлигатай тэмцэх газар зэрэг төрийн агентлагууд, тэр бүү хэл хууль, шүүх, прокурорыг нэг нэгээрээ эзэмшээд өөрсдийнхөө тэмцлийн гар хөл болгон ашиглаж байгаа нь үйл явдлаас тодхон харагдаж байна. Энэ бол Монгол төрийн дархлаанд асар хортой, аюултай үзэгдэл юм. Шулуухан хэлэхэд энэ бүх үйл явдал нь улс орон дампуурч байгаагийн гол шинж мөн гэдэгт аливаад нухацтай ханддаг, юмны наад цаад учир ойлгодог хүн болгон санал нэгтэй байгаа.

Ийн хүмүүс ид амарч байгаа зуны дэлгэр энэ цагт улс төр харин дээд цэгтээ хүртэл улайсч байна. Бодвол урд хөршийн даргатай хэн хундага тулгах вэ гэдгийг шийдэх гэж энэ бүх хор найруулагдаж байхыг ч үгүйсгэх арга үгүй юм. Урьд өмнөх түүхэнд ч ийм юм гарч л байлаа даа.

Д.ОЮУНТУЯА

Ардчилсан хувьсгал ялсан 1990-ээд оноос хойш монголчууд бидний хамгийн их хаяж, үл тоосон зүйл бол соёл, боловсрол, шинжлэх ухаан. Нийгэм задарч өөрчлөгдөн хүмүүс мөнгөнд шүтэж, мөнгөтэй л бол бүх зүйл болдог, бүтдэг гэж бодсон. Яг ийм үзэл баримтлалаар бид 20 гаруй жилийг туулахад юу өөрчлөгдөв өө.

Зах зээлд суралцан, хүмүүс мөнгөний үнэ цэнийг мэддэг болжээ. Мөнгөтэй ч болж. Боловсрол, шинжлэх ухааны оронд мухар сүсгийг дээд цэгт нь тултал хөгжүүлж, хоймортоо залсан байна. Төр засгаасаа эхлээд хувь хүмүүс, бүр нийгмээ чирч гэгээрүүлж байдаг сэхээтнүүд хүртэл балар эртний мухар сүсгийг сэргээж, элдэв янзын ёс жаяг гарган шүтэж байна. Ингэж гэмээнэ монгол уламжлалаа сэргээж, эх оронч хүн болж харагдах юм гэнэ. Төрийн тэргүүнүүд нь овоо тахиж, төрийн үзмэрч хүртэл дэргэдээ суулгаж ямбалуулсан нь нийтээрээ мухар сүсэгт сүжиглэн дагах үндэс болж өгсөн гэлтэй.

Үүний үр дүн гэвэл Монгол Улс, Монголын ард түмэн харанхуй бүдүүлгийн туйлд хүрч чаджээ. Хүн төрөлхтөн эрдэм боловсролд шүтэж, түүнийхээ хүчээр амьдран буй дэлхий ертөнцөө хүртэл өөрчлөх асар гайхамшигтай нээлтүүд хийсээр байхад бид дэлхий сөнөнө гээд хотоосоо гарч зугтааж байгаа нь эмгэнэл биш үү. Ядаж, дэлхий сөнөлөө гэхэд хөдөө гараад амьд үлдэж чадах бил үү. Цэнхэр дэлхийгээсээ, бүр нарны гаригаас гарч байж амьд үлдэнэ гэдгээ л мэдэхгүй, хотоосоо гарч давхиад байсан. Уг нь Монголын болоод дэлхийн эрдэмтэд “дэлхий сөнөхгүй ээ” гэж хичнээн их тайлбарлалаа даа. Энд мэдлэг боловсролгүйн гай харагдаад байгаа юм.

Яг одоо өрнөж байгаа үйл явдал ч бидний боловсролын түвшинг илт харуулаад байх юм. Төмөр замын өргөн, нарийн царигийн тухай маргаж, бараг л хоорондоо барилцаж авах дээрээ туллаа. Хятад руу нарийн цариг тавих гэлээ гээд монголчууд бүгд уурлаж, босч байна. Унь барих нь унь барьж, муна барих нь мунаа тэврээд хятадуудыг болгож тавихаар урд хил рүү явах нь холгүй уурлацгааж сууна. Нарийн цариг тавингуут хятадууд баахан танкаа ачаад ороод ирэх юм байх. Ингэж хэлсэн хүний үгэнд шууд итгээд л уурлаад байгаа бололтой. Улс орны хөгжил, эдийн засгийн үр ашигтай байдал, судалгаа шинжилгээний дүн гэх мэтийг харьцуулж харна гэж байхгүй. “Эх орон минь хятадуудад эзлэгдэнэ” энэ тэр гээд хуйларцгаагаад байна. Мэдээж, эх орон, тусгаар тогтнол бол монгол хүн бүрийн эрхэмлэн дээдлэх, сэрэмжлэх сануулах зүйл мөнөөсөө мөн. Гэхдээ хөөсөн бөмбөлөг шиг хоосон дэврээд бид хожихгүй. Орчин цагт танкаар байлдаж дайн хийдэггүй гэдгийг жаахан юм уншсан хүн бол мэднэ дээ.

Цөмийн зэвсгийг бид Японы Хирошима, Нагасаки хотын сүйрэл, тэнд болсон аймшигт үйл явдлаар төсөөлдөг. Тийм болохоор Монголын талаас ураны шар нунтаг олборлоно гэхээр атомын бөмбөг дэлбэрсэн чинээ сүртэй хүлээн авч, эсэргүүцэж байна. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнууд бүгд цөмийн эрчим хүч ашигладаг. Тэгсэн хэрнээ хамгийн аюулгүй, амар амгалан орны тоонд орж, хөгжлөөрөө манлайлж байгааг юу гэж ойлгох вэ. Цөмийн цахилгаан станцын гол түүхий эд болох ураны шар нунтаг хор хөнөөлгүй, аюулгүй гэж эрдэмтэд батлаад байхад өнөөх л зөрдгөөрөө зөрж, эх орон, хүн ардыг маань цацраг идэвхт бодисоор хордуулж алах нь хэмээн цамнаж байна. Бусад оронд ашиглаж хэрэглэж болоод байгаа зүйл Монголд болохоо байчихдаг нь өнөөх нь бидний боловсролын түвшин, шүтлэг бишрэлтэй маань холбоотой. Цөмийн технологи гэдгийг ер нь дуулсан болов уу. Дэлхийн цөмийн эрчим хүчний хэрэглээ нэмэгдэхийн хэрээр гол түүхий эд болох ураны шар нунтаг үнэд орж байгаа. Манайх энэ үед шар нунтгаа гадагш гаргавал ядарсан эдийн засагт маань нэмэр л болох учиртай. Шар нунтаг олборлосон гээд байгаа Дорноговь аймагт тугал үхлээ гэдэг. Тэгвэл шар нунтагтай орчинд 24 цаг байх, рентген аппаратад нэг удаа зургаа авахуулах үеийн аль алинд нь хүний биед яг адилхан хэмжээний цацраг шингэдэг гэж байгаа.

Бидний ийм харанхуй бүдүүлэг байгаад манай улстөрчид ихээхэн нөлөөлдөг. Овоо тахих, бөө болох, гал тахих, цагаан сарын үеэрх төрийн нүсэр ёслол ч ард түмнийг ингээрэй гэж уруу татдаг. Төр нь төрөөрөө, сүсэг бишрэл шашин шүтлэг нь тусдаа байх зарчим Чингэс хааны үед ч мөрдөгдөж байсан гэдэг. Чингэс хаан Тангудыг эзлэх аян дайны үеэр бие нь муудахдаа “Ёр билэг бодож төрийн албыг цалгардуулж болохгүй” гэж захисан байдгийг түүхийн сурвалжуудаас уншиж болно. Энэ нь үхэл бол ертөнцийн жам ёс, үүний дараа алив бөө мөргөл, ёр билгийн зан үйлийг ихдүүлж, төрийн ажлыг алдуулав гэсэн захиас юм.

Монголчууд бид өдгөө дундад зууны үеийнх шиг харанхуй бүдүүлэг, шинжлэх ухааны гялбаа ч үгүй улс болж хувирчээ. 2005 оноос эхлэн Монголын Шинжлэх ухааны академи гадаадад ажиллаж байгаа эрдэмтдээ эх орондоо дуудсан байдаг. Гадаадын нэртэй сургуулиудыг дүүргэж, дэлхийд алдартай лабораторид ажиллаж байсан нэлээн олон залуус ирчихсэн, их л урамтай ажиллаж эхэлж байж билээ. Гэтэл хоёр гурван жилийн дараа өнөө залуус бүгд буцаад явчихсан, үлдсэн ганц нэг нь ажил ч үгүй лааз өшиглөөд явж байсан. Учир нь Монголд шинжлэх ухаан унтаа байдалд орж, түүнийг сэрээх, санаа тавих хэн ч байгаагүй юм. Ядаж л тэр залуусыг дэмжээгүй.

Одоо бид яах ёстой билээ. Ядахдаа л төрдөө шинжлэх ухаанч хүмүүсийг ажиллуулах хэрэгтэй юм. Ерөнхий бо­ловсролын сургуульд шашны ямар нэгэн зан үйл хийхийг хатуу хориглосон хууль гар­гамаар байна. Арван жилийн нэг сургуульд арваад бөө хүүхэд байдаг тухай бид сур­валжилж байлаа. Бөө сурагч нь хараагаад багшаараа дүн тавиулахаа больчихсон үед бид амьдарч байна.

Одоо олны танил хүн, эсвэл нэг улстөрч гарч ирээд “Монголчуудыг хятадууд хараачихсан. Энд амьдардаг бүх хүн үхнэ” гээд хэлчихэд бүгдээрээ эх орноо хаяад зугтаахад бэлэн болчихсон байна.

Сүүлийн үед телевизүүдээр, тухайлбал, захиалгат нэвтрүүлэг хийдэггүй гэж өөрсдийгөө рекламддаг “Монгол” HD телевизээр арьсны өнгөөр ялгаварлахыг дэвэргэсэн, эрлийзүүдийн эсрэг дайн зарласан шинжтэй нэвтрүүлэг цацагдлаа. Цаашид дээрх нэвтрүүлэг өөр бусад олон телевизээр давтан гарах байх. Ямар учиртай болохоороо ингэж хөрөнгө мөнгө зарцуулан, цаг зав гарган ийм нэвтрүүлэг бэлтгэж, цацна вэ. Монголчууд нарийн царигтай төмөр зам тавибал хятадууд асар олноороо орж ирнэ гэсэн далд санаатай, энэ ажлыг дандаа хятадын эрлийзүүд санаачлан хийж байгаа гэдгийг баталсан маягтай нэвтрүүлэг юм байна.

Энэ нэвтрүүлэг тэр ч謬гээрээ Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал болон Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчжээ. Шашин шүтлэг, арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхахыг Монгол Улс Үндсэн хуулиараа хориглосон. Мөн НҮБ-аас даян дэлхийд зарласан арьсны өнгө, үндэс угсаагаар нь ялгаварлаж болохгүй хэмээх Түгээмэл тунхаглалыг үл тоож, нэвт зөрсөн, үндсэрхэг үзлийг дэвэргэсэн, хоосон хийрхэл ханхлуулсан нэвтрүүлэг болжээ. Үүнийг нийтэд цацаж байгаа тухайн телевизийнхэн чөлөөт хэвлэлийн хөгжилд хэр том чөдөр тушаа болж байгаагаа мэдэж байгаа болов уу. Гэхдээ энэ тусдаа хэрэг. Харин бид үнэхээр халгаж хаширламаар дайснуудын дунд амьдардаг ард түмэн үү. Монгол Улс дэлхийн хэт том хоёр гүрний дунд оршин байдаг маань харин ч азтай юм биш үү. Үүгээрээ бахархах ч ёстой. Газар нутаг, хүн ам, хөгжил дэвшил, улс үндэстнүүдэд нөлөөлөх нөлөөллөөрөө дэлхийд тэргүүлдэг Америк, Орос, Хятад гэсэн гурван их гүрний хоёртой нь айлсан амьдардаг нь бидний давуу тал. Ямар ч улс үндэстэнд Үндэсний аюулгүй байдлаа хамгаалах, газар нутгаа бүрэн бүтэн байлгах бодлого, сонор сэрэмж бий. Гэхдээ өнөөдөр бид хоёр хөршөө арай л хэтийдүүлэн муулж, хардаж байдгийн тод жишээ дээрх нэвтрүүлэг юм.

Нарийн царигтай төмөр зам тавибал Монгол орон хятадаар дүүрч, эзлэгдэх шахуу зүйл болно гэсэн ойлголтыг эндээс төрүүлэх гэж хичээжээ. Тэгвэл Богд хааны үед бүр төмөр зам тавихыг эсэргүүцэж байв. Монголчууд төмөр замаа ажиллуулж чадахгүй, галт тэрэгний зогсоолын суурин бүрт хятадууд дүүрч, гадаадын колони орон болно хэмээн сурталдаж байж. Өнөөдөр Монгол Улс төмөр замтай, түүгээрээ урд хөрштэйгээ 65 жилийн турш харилцаж байна. Хятадууд орж ирээд эзлээд суусан юм алга. Төмөр замаа бид Оросын тусламжтайгаар тавьсан. Тэгээд Оросын колони улс болоогүй л байна. Энэ мэтчилэн бид яагаад хоёр хөршөөсөө айж, хий хардах солио тусаа вэ.

Бид ямар айлын хоттой хонь туугаад явчихдаг шиг хүний 200 охин үрийг хулгайлж алга болдог “Бохо Харам” мэтийн харгис бүлэглэл бүхий улстай хиллэж суудаг биш. Бид буруу үйлдэл хийлээ гэж охидоо чулуугаар цохиж алчихаад инээлдэж зогсдог шашны хэт үзэлтэй улстай хил залгадаггүй. Өдөр бүр болдог тэсрэлт дэлбэрэлт, буун дууны золиосонд гэм зэмгүй хүүхэд хөгшид хэдэн арваараа энддэг дайн самуунтай улстай бид айлсан амьдардаггүй. Бидний хөрш Орос, Хятад гэдэг энэ хоёр том гүрэн бол ичих нүүртэй, хайрлах нэртэй, ёсзүйтэй, хүн төрөлхтний өмнө хүлээсэн үүрэг хариуцлагатай улс.

“Өөр улсын нутагт байгаа хөрөнгөө хамгаалах гэж хятадууд цэрэг хөдөлгөдөг хуультай” гэдэг ойлголтыг хэсэг хүмүүс нийтэд түгээж айлгах гэж их үздэг. Ингэж зэвсэглэж дайрсан тохиолдол хаана гарсан юм бэ. Хятадын түүхийг бичсэн Г.Киссенжер “Хятад улс түүхэндээ гадагшаа дайраагүй. Тухайн улсын хүсэлтээр цөмрөн орж байсан” хэмээн дүгнэсэн байдаг. Тэд гадагшаа бусдын хүсэлтээр дайрлаа гэхэд буцаад гараад явчихдаг ажээ. Урд хөрштэйгээ дайтаж муудаж байсан түүх бидэнд зөндөө л бий. Ойрхных гэвэл 1919 онд Богд хаант Монгол Улсын нийслэл Хүрээнд Хятадын цэргүүд дайран орж эзэлсэн байдаг. Үнэндээ энэ бол автономит төр байгуулагдахад Монгол түшмэд “шавь хошууныхан даварлаа, үүний оронд Хятадын харьяат байсан нь дээр” хэмээн өөрсдөө бичиг барин давхилдсаны үр дүн нь. 1950-иад оны Хятад Энэтхэгийн хил дээрх Гималайн тулгаралт байна. Хилийн маргаантай тэр бүст хоёр улсын цэрэг тулгарч, хятадууд илт дийлж, нөгөө талаа бут цохисон. Тэгсэн хэрнээ буцаад хуучин хилийн зааг дээрээ ухарч очсон түүх байдаг. Тун саяхны жишээ гэхэд Хятад Японы хоорондох арлын маргаан байна. Хятадууд бүгдээрээ очоод шаахайгаа шидэхэд дүүрчих тийм жижиг арлыг эзлээд авахад ядах юмгүй мэт. Гэхдээ тэд дипломат ёсыг баримтлан гэрээ хэлэлцээр хийгээд л сууж байна. Гэтэл манайхан Монголд байх Хятадын хөрөнгө оруулалттай хоёр нүүрсний уурхайг хаахад л өмнөөс баахан зэвсэгтэй цэрэг ороод ирэх юм шиг сурталдаад байгаа.

Шатахууныг хойд хөршөөсөө 100 хувь авбал колони улс нь болно хэмээн нэг хэсэг нь цуурдаг. Одоо Оросын түүхийг Крым, Ук­раинаар жишээлэн ярьж бай­гаа. Жинхэнэдээ Крымын тө¬лөө оросууд цусаа урс­ган дайтаж явжээ. Орос хөв­гүүдийн цус, ясаар олдсон газар нутаг. Сүүлд оросууд Украинд энэ нутгаа бэлэглэж, одоо буцааж авч байгаа л хэрэг. Монголчууд бид өөрсдийгөө адилтгаж зүйрлээд байх юмгүй.

Монголчууд бид хий юм хардаг өвчтэй хүн шиг л бол­чихож. Хий хоосон зүй­лээс болгоомжилж, хардаж сэрдсээр байгаад бүтээж байгуулах боломж, хайран цаг хугацаагаа үрж байна. Яг ийм хардлагаас болоод төмөр замаа тавьж чадахгүй долоон жилийг алджээ. Өөр олон бүтээн байгуулалт хар сэр, талцал, нэг зүйлийг зориудаар дэвэргэн хөөргөдгөөс болоод саатаж гацаад байгаа. Одоо үүнийгээ больж ажил хийе. Улс орноо хөгжүүлэх, өөд нь татах, санах сэрэх, бүтээн босгох их ажил өмнө маань байна. Бүдүүн ч бай, нарийн ч бай юуны өмнө төмөр замаа тавья. Эрдэмтэд нь нийлж нэгдэж эдийн засгийн үндэслэл, тооцоогоо гаргаад, нэг санаа, нэгдмэл хүчээр ажлаа эхэлье. Түүнээс биш зүгээр байгаа хоёр хөршөө хий сэрдэж, бие биенээ эрлийз хурлийз, үндэс угсаагаар дуудаж хэрэлдээд Монгол Улс хөгжихгүй. Ийм хэрүүл даамжирвал улс үндэстнийг хагаргах, хуваах аюул дагуулна.

Төрийн эрх барьж байгаа нам эвсэл ч гэсэн хэт нэг талыг барилгүй, бодит бай­далд тохирсон зөв бодлого баримтлах цаг хэдийнэ бол­жээ.