Author: ДЭМБЭЭГИЙН ОЮУНТУЯА

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ричард Л.Буанган: Бидэнтэй хамт бай. Монголын ард түмнийг бахархалтай, хүчирхэг болгодог зүйлийн төлөө зогс DNN.mn

АНУ-аас Монгол улсад суугаа онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд Ричард Л.Буангантай ярилцлаа.

-Та Монгол Улсад Элчин сайдаар ирээд жил орчим болж байна. Таны ирээд хийсэн хамгийн анхны ажил юу байв?

-Аливаа Элчин сайдын хувьд томилогдон ирснийхээ дараа нэн түрүүнд хийх ажил нь тухайн улстайгаа танилцах явдал гэж би боддог. Хэрэв ард түмнийг нь, түүх соёлыг нь ойлгохгүй бол сайн элчин сайд байж чадахгүй. Тиймээс миний хамгийн эхний ажил бол гадагшаа гарч, хүмүүстэй уулзан, өгүүлэх түүхийг нь сонсож, энэ орны баялаг бөгөөд олон талт соёлыг мэдрэх байсан. Надад дипломатчийн төдийгүй хувь хүнийхээ хувьд өсөн дэвжихэд дөхөм болсон гайхалтай цаг хугацаа байлаа. Намайг найрсаг дотноор хүлээн авч, цаг заваа гарган нутаг орноо танилцуулсан нийт монголчуудад гүнээ талархаж байна. Элчин сайдаар ажиллах хугацааны амжилт ололт бүхэн Монгол Улс намайг өөриймсгөөр угтсанд талархсан сэтгэлээс минь үүдэлтэй.

-Монгол орон таны төсөөлснөөс өөр байв уу?

-Монгол Улс яг л миний төсөөлж байсан шиг өргөн уудам, гайхам үзэсгэлэнтэй, бахархам түүхтэй, мөн эрх чөлөөг эрхэмлэдэг ард түмэнтэй улс юм.

-Ялтад 1945 оны хоёрду гаар сарын эхээр болсон холбоотон гүрнүүдийн тэргүүн Франклин Рузвельт, Иосиф Сталин, Уинстон Черчилль нарын оролцсон бага хурлын шийдвэрийн дагуу Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрч, НҮБ-ын бүрэн эрхэт гишүүн болгоход АНУ ил, далдаар ихээхэн тусалсан гэдгийг монголчууд өнөөдөр ч мартаагүй. Тэгвэл өнөөдөр хоёулаа ардчилсан улс болоод байгаа манай хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагааны онцлог юу вэ?

-Манай хоёр агуу үндэстэн одоогоос яг 37 жилийн өмнө албан ёсны дипломат харилцаа тогтоосноос хойш бид ардчиллын төлөө хамтдаа тууштай зүтгэсээр ирсэн бөгөөд бидний харилцаа хамтын үнэт зүйлс дээр суурилсан байдаг.

Бид Монгол Улсын стратегийн түнш болон “гуравдагч хөрш” гэдгээрээ бахархаж, ардчилсан институцүүд, үндэсний тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлыг бэхжүүлэх, Монгол Улсын эдийн засгийг төрөлжүүлэхийн төлөөх хүчин чармайлтыг дэмжиж байна. Ардчилал хэдий чинээ бат бэх байна, эдийн засаг төдий чинээ хүчирхэг байдаг тул хууль дээдлэх, засаглалыг дэмжих, авлигатай тэмцэх, суурь эрх чөлөөг хангахад хэрхэн хамтран ажиллах талаар бид нэлээд ярилцаж хэлэлцдэг.

-Монгол Улс социализмаас ардчилалд шилжиж байсан 1990 оны үед АНУ “Хандивлагч улсуудын бүлэг” байгуулах зэргээр монголчуудыг хүнд хэцүү үеийг даван туулахад үнэлж баршгүй том тус хүргэсэн. Тэгвэл цагаачдын асуудал хаа сайгүй хүнд болоод байгаа энэ үед авторитар дэглэмтэй хоёр том улсын дунд байгаа ардчилсан Монгол Улсын АНУ-д байгаа цагаач иргэдэд давхар иргэншил болон ажлын байр олгох асуудлаар Цагаан ордон тусалж чадах болов уу?

-Америкийн нэгдсэн улс үргэлж цагаачдын орон байсаар ирсэн, олон соёлын жинхэнэ сүлэлдээн юм. Монгол гаралтай америкчууд манай улсын бүх иргэнд нээлттэй байдаг боломжуудыг ашиглан, үр шимийг нь хүртэхийн зэрэгцээ манай үндэстний онцлог шинж, хүчирхэг байхын гол цөм болох олон талт байдалд хувь нэмрээ оруулж байгааг харахад бахархалтай байна. Гэхдээ миний бодлоор бидний ярилцах ёстой сэдэв бол Америк дахь монголчуудын ажлын байр биш, харин энд, Монголд байгаа монголчуудын ажлын байрны асуудал гэж би бодож байна.

-Монгол Улсад ардчиллыг бэхжүүлэхэд ардчилсан улсуудаас орж ирэх хөрөнгө оруулалт маш чухал үүрэгтэй. Иймээс АНУ-аас манай улсад оруулж буй хөрөнгө оруулалтын өнөөгийн түвшин, ирээдүйг та юу гэж харж байна вэ?

-АНУ-ын Монгол дахь шууд хөрөнгө оруулалт 2022 онд 700 сая ам.долларт хүрсэн байдаг ч бид илүү шаргуу ажиллахыг хүсч байна. Мэдээж уул уурхайн салбар хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг маш их татдаг, үүн дээр цэвэр эрчим хүч, хагас дамжуулагчийн технологид шаардлагатай байдаг чухал ашигт малтмалын судлагдаагүй нөөц Монгол Улсад байх магадлалтайг дурдах хэрэгтэй байх. Мөн манай хөрөнгө оруулагчид, компаниуд бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа, санхүү, үл хөдлөх хөрөнгө, үйлчилгээ, хүнс, ундааны үйлдвэрлэл зэрэг олон салбарт амжилттай үйл ажиллагаа явуулж байна.

Бид сэргээгдэх эрчим хүч, ногоон технологи, хөдөө аж ахуйн салбарт илүү ихийг хийж байгаадаа баяртай байна. Энэ нь зөвхөн бизнесийн боломж ихтэй учраас биш юм. Эрчим хүчний болон хүнсний аюулгүй байдлыг үндэсний аюулгүй байдалтай адилтгаж үзэх учиртай. Манай Засгийн газрын зүгээс Олон улсын хөгжлийн санхүүгийн корпорациараа дамжуулан Монголын хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтад 100 гаруй сая ам.долларын дэмжлэг үзүүлсэн бөгөөд цаашид илүү их ажил хийхээр зорьж байна. Хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах, ялангуяа дүрэм журам мөрдөх болон маргаан шийдвэрлэх тал дээр ил тод, тууштай, шуурхай байх нь гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтыг идэвхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой.

-Монголчуудын хэлдгээр, дэлхийн ардчиллыг АНУ өнөөдөр “цээжээрээ хамгаалж” байна. Та АНУын элчин сайдын хувьд дэлхийн маргаашийг яаж харж байна вэ?

-Америкт ч гэсэн “Юу тарина, түүнийгээ хураана” гэж үг бий. Тийм ч учраас ардчилал, хүний эрх, чөлөөт зах зээлийн эдийн засагт итгэдэг Америк, Монгол гэх мэт улс орнууд эдгээр нийтлэг үнэт зүйлсээ дэлхий дахинд хадгалж хамгаалахын тулд хамтран ажиллах нь маш чухал гэж би бодож байна. Бусдын эрхэнд заналхийлж буйг нь эсэргүүцэж, өөрийгөө хамгаалах чадамжгүйг нь өмгөөлж, хаана төрснөөсөө үл хамааран бүх хүн амар амгалан, аюулгүй орчинд амьдрах боломжийг бий болгон, тэдний нийтлэг эрх ашгийг хүндэтгэж, цэцэглэн хөгжих тэгш боломжоор хангахын төлөө бид ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгтэй нягт хамтран ажиллах ёстой.

-Монголчууд “Аяганы хариу өдөртөө, агтны хариу жилдээ” гэдэг. Монгол Улс  жижиг улс. Монголчууд бид яавал америкчуудад тус болж АНУ-ын ач, тусыг бага ч болов хариулж чадах бол?

-Өмнөх асуултад хариулсантай ижил хариулт өгъе. Бидэнтэй хамт бай. Монголын ард түмнийг бахархалтай, хүчирхэг болгодог зүйлийн төлөө зогс. Амаргүй байсан ч энх тайван, хөгжил цэцэглэлт, хүний эрхийн төлөө зогс. Ялангуяа амаргүй үед. Ганц сум амархан хугардаг ч багласан сум юунд ч хялбар дийлдэхгүй гэж Алунгуа эх сургадаг. Монголчууд эх орноо жижиг гэж бодож болохгүй. Монгол Улс газар зүйн хувьд маш өргөн уудам, мөн чухал бүс нутгийн яг төвд нь байдаг. Монгол Улс энхийг сахиулах үйл ажиллагаа зэрэг олон улсын харилцааны олон салбарт хавьгүй том үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэдэгт би итгэж байна.

-Сүүлийн жилүүдэд Монголд хэвлэлийн эрх чөлөөг маш ихээр хааж, чөлөөт хэвлэлийн орон зайг хумьсаар байна. Хууль хүртэл гаргаж эдийн засгийн шахалт чөлөөт хэвлэлд шууд утгаар нь үзүүлж байна. Ийм нөхцөл байдлыг олон улсад яаж даван туулдаг юм бол?

-Үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө нь бусад бүх эрхийг баталгаажуулахад тусалдаг үндсэн эрх. Иргэд эрхээ эдлэх боломжийг шууд хаах, эсвэл хүсэл зоригийг нь мохоох хууль гаргахгүй байх нь маш чухал.

-“NO WAR” хөдөлгөөнөөс гаргасан зургийн үзэсгэлэнг үзээд явж байсан тэр агшин тань ардчилалд хайртай маш олон хүнд итгэл найдвар төрүүлсэн. Ингэхэд үзэсгэлэн танд таалагдсан уу?

-Мэдээж хэрэг Украин дахь Оросын түрэмгийллийг АНУ эсэргүүцэж, дайныг хурдан дуусна гэдэгт найдаж байна. Дэлхий даяар, тэр дундаа монголчууд ч мөн ийм бодолтой, энэ мэдрэмжийг хуваалцаж байгаад баяртай байна.

-Өнгөрөгч 12 дугаар сард Монгол-Америкийн зөвлөлдөх уулзалт боллоо. Энэ уулзалтаар ямар асуудлууд ярьж шийдэв?

-Бид эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, олон талт байгууллагууд дахь хамтын ажиллагаа, АНУ-аас Монгол Улсад хэрэгжүүлж буй бүтээн байгуулалтын төслүүд, Улаанбаатар хотын усан хангамжийг 80 хувиар нэмэгдүүлэх 400 гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулалттай АНУ-ын Мянганы сорилтын корпорацийн төсөл гэх мэт хамтран ажиллаж буй бүхий л асуудлуудаар ярилцлаа. Та бүхэн хоёр орны зөвлөлдөх уулзалтын үеэр гаргасан хамтарсан мэдэгдлээс энэ талаар дэлгэрэнгүй унших боломжтой.

-Саяхан болсон “АмЧам Монгол”-ын тайлангийн хурлын үеэр Та хэлсэн үгэндээ “нэн чухал ашигт малтмал, цахим эдийн засаг, сэргээгдэх эрчим хүч зэрэг Монгол Улсын эдийн засгийн гол салбаруудыг хөгжүүлэх санаачилгыг дэмжих нэмэлт хүчин чармайлт гаргана” гэж онцолсон. Энэ хүрээнд онцлох ажлуудаасаа дурдахгүй юу?

-Монгол Улсын ашиглагдаагүй асар их нөөц бололцоо гэвэл сэргээгдэх эрчим хүчийг хэлнэ. Эдийн засгийн өсөлт, төрөлжилт, үндэсний аюулгүй байдал, агаарын бохирдол, уур амьсгалын өөрчлөлт гээд энэ бүх асуудал нүүрс буюу чулуужсан түлшнээс татгалзаж чадах эсэхээс хамаарна. Дэлхий дахин үүнийг НҮБ-ын Уур амьсгалын өөрчлөлтийн 28 дугаар бага хурал дээр тунхагласан байдаг. Монгол Улсад уг шилжилтийг хийх нар, салхины нөөц бий, одоо зөвхөн улс төрийн хүсэл зориг л хэрэгтэй.

АНУ-ын Олон улсын хөгжлийн агентлагийн санхүүжилтээр хэрэгжиж буй Монголын эрчим хүчний засаглал хөтөлбөр өнгөрөгч онд дулааны үр ашиг, зохицуулалт, цэвэр эрчим хүчний хэрэглээг сайжруулах чиглэлээр эрчим хүчний салбарт ажиллалаа. Хөтөлбөрийн зүгээс АНУ-ын зохицуулах хороодтой хамтран ажиллаж, эрчим хүчний зах зээлийг сайжруулах талаар илтгэл тавьж, сүлжээний шинэчлэлийн талаар семинар зохион байгуулсан. Эрчим хүчний салбар дахь эмэгтэйчүүдийн оролцоо нь эрчим хүчний шударга шилжилтийг баталгаажуулдаг гэдгийг мэдэх учраас бид Монголд анхлан “Цэвэр эрчим хүч ба эмэгтэйчүүд” уулзалт хэлэлцүүлэг зохион байгуулж байв.

Бид Засгийн газартай гар нийлэн ажиллах болно. Монголын сэргээгдэх эрчим хүчний шилжилтийг санхүүжүүлэх гол хөшүүрэг нь гадаадын хөрөнгө оруулалт юм гэдгийг дурдах хэрэгтэй. Зохицуулалт, хууль эрх зүйн орчин нь зөв байвал гадны сэргээгдэх эрчим хүчний компаниуд Монголд буй боломжийг миний адил олж харах болно гэдэгт би эргэлзэхгүй байна.

-Манай хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 37 жилийн ой нэгдүгээр сарын 27-нд тохиож байна. Элчин сайд та хоёр орны харилцаан дахь өнгөрөгч оны ололт амжилтуудыг дурдаад энэ онд хийж хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөөнөөсөө уншигчидтай хуваалцана уу.

-Яг энэ талаар бид Монголын засгийн газрын түншүүдтэйгээ өнгөрсөн сард Вашингтон хотноо болсон зөвлөлдөх уулзалтаар хэлэлцлээ. Өнгөрөгч онд урьд хожид байгаагүй олон тооны, өргөн хүрээг хамарсан, өндөр түвшний айлчлалууд Вашингтоноос Монголд хийгдсэнээс хоёр орны харилцаа хэр зэрэг далайцтай байгааг ойлгож болох байх. Өнгөрсөн зун Дэд ерөнхийлөгч Камала Харрис Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийг Цагаан ордонд хүлээн авч нэн өндөр хүндэтгэл үзүүлсэн нь манай хоёр агуу үндэстний аль алиных нь тусын тулд энэхүү стратегийн гуравдагч хөршийн түншлэлийг бэхжүүлэхийн төлөөх хамтын хүчин чармайлтыг тодотгож өгсөнөөрөө онцлог юм.

Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хүрээнд өнгөрсөн оны онцлох үйл явдал бол “Агаарын харилцааны тухай хэлэлцээр”-т гарын үсэг зурж, манай хоёр улсын хооронд шууд нислэгтэй болох замыг зассан явдал байлаа. Үүнээс гадна дурдахуйц олон зүйл бий. Бид чухал ашигт малтмалын чиглэлээр хамтран ажиллах боломжийг судалж эхлэхээр гэрээ байгуулсан бөгөөд үүнийг энэ онд үргэлжлүүлэхээр төлөвлөж байна. Наймдугаар сард баталсан “Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны замын зураглал”-д дурдсан сансрын технологи, дижитал хөгжил, цэвэр эрчим хүчний салбарт хамтрах арга замуудыг судлах хүсэлтэй байна. Улаанбаатар хотын усны дэд бүтцийг хөгжүүлж, хойч үеийнхээ усны хэрэгцээг хангах зорилго бүхий Мянганы сорилтын корпорацийн компакт гэрээ ч мөн томоохон ахиц дэвшил гаргасныг тэмдэглэхэд таатай байна. 462 сая ам.долларын өртөгтэй уг төсөл хэрэгжиж дуусахад нийслэлийн цэвэр усны хангамж 80 хувиар нэмэгдэх юм.

НҮБ-ын энхийг сахиулах ажиллагаанд гүйцэтгэсэн гарамгай бөгөөд эерэг үүргээ Монгол Улс зохих ёсоор үнэлүүлж байгаад би баяртай байна. Манай хоёр улсын зэвсэгт хүчин олон жилийн турш туршлага, мэдлэгээ солилцож ирсний жишээ нь Хаан Куэст, Номхон далайн элч, Говийн чоно зэрэг хамтарсан сургуулилалтууд бөгөөд тэдгээр нь энэ онд ч мөн үргэлжилнэ. Энхийг сахиулах үйлсэд оруулсан үнэлж баршгүй хувь нэмрээрээ Зэвсэгт хүчний Бригадын генерал Г.Болор “Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эр зоригийн шагнал”-ыг өнгөрөгч онд хүртсэн нь бидэнд их урам зориг өглөө. Мөн Бригадын генерал Б.Эрдэнэбатыг Кипр дэх НҮБ-ын энхийг сахиулах хүчний командлагчаар сонгосныг өнгөрсөн долоо хоногт сонслоо. Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний хувьд бахархам жил болж, дэлхий дахинд энх тайвны төлөөх түншүүдийн тоонд бид хамт багтаж байгаад баяртай байна.

Өнгөрсөн онд бид иргэд хоорондын харилцааг өргөжүүлэх тал дээр ихээхэн амжилт гаргалаа. Хамтран хэрэгжүүлж буй Фулбрайтын гадаад оюутны хөтөлбөрт оруулах хувь нэмрээ Монголын Засгийн газар хоёр дахин нэмэгдүүлснээр илүү олон монгол залуус АНУ-д боловсрол эзэмших боломж бүрдлээ. Монголын соёлын өвийг хууль бус наймаанаас хамгаалах зориулалттай гэрээ байгуулах ажлыг бид хамтдаа эхлүүлсэн бөгөөд энэ онд уг ажил үргэлжлэх болно. Энхтайвны корпус Монголд эргэн ирж, сайн дурын ажилтнууд орон даяар ахлах сургуулиудад англи хэл зааж байна. Мөн Америкийн Гүүгл компани Монголын Засгийн газартай хамтран хамгийн сүүлийн үеийн инноваци, технологийг Монгол Улсын сум суурин бүрийн багш, сурагчдад хүргэхээр ажиллаж байна. Энэ бол төр, хувийн хэвшил хамтран ажиллавал ямар үр дүнд хүрдгийн том жишээ юм. Хамтын ажиллагааны уг жишээг Монголын эрчим хүч, уул уурхай, хөдөө аж ахуй гээд бүхий л салбарт хэрэгжүүлнэ гэдэгт найдаж байна.

-Ярилцлага өгсөнд баярлалаа.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Илүү олуулаа яваад ирээрэй DNN.mn

Манайхан одоо ид гадагшаа аялцгааж байна. Хүүхдийн амралт таарсных, утаатай хотоосоо явж уушги цээжээ цэвэрлэцгээж байна.

Нэгэн цагт адилхан амьжиргаатай байсан улс орнууд биднийгээ хол хаян хөгжиж, цэвэр цэмцгэр тааламжтай сайхан орчин, хямд үнээрээ жуулчдыг даллан дуудаж эхэлжээ. Тэр жуулчдын дунд монголчуудын маань цөөн хэсэг нь багтаж, хүний нутгийн сайхныг гайхаж, үлдсэн бидэндээ гайхуулцгааж явна. Ингэж гадагшаа явдаг, аялдаг монголчууд илүү олон болоосой гэж би хувьдаа боддог. Илүү олуулаа явж, юм үзэж, нүд тайлж, дэлхийн хүмүүс яаж амьдарч байгааг хараад ирэг. Иргэдээ сайхан амьдруулж болдог юм байна, улс орноо хөгжүүлэх гарц гаргалгаа хаана ч байдаг юм байна гэдгийг биеэрээ үзээд ирсэн хүмүүс сонголтоо огт өөрөөр хийх нь дамжиггүй юм.

Монголчууд бид ч гэсэн сайхан амьдрах боломжтой, эрхтэй. Үүнийг олон олон хүн биеэрээ мэдрээд ирэх хэрэгтэй. Ийм ойлголттой болж, тэр мэдрэмжийг авсан хүмүүсийн шаардлага ч, хүсэл тэмүүлэл ч өөр болно. Хэдий болтол Монголд цөөхөөн хэдхэн хүн хагартлаа баяжиж, бусад нь тэдэндээ атаархаж амь зуух билээ.

Хэдий болтол бид Улаанбаатарынхаа утаанд хахаж цацан амьдрах билээ. Хэдий болтол бид маргаашийнхаа хоолыг өнөөдөр зээлж идэх билээ. Ер нь хэдий болтол ч амьдрах билээ…

Илүү олуулаа явж, нийтээрээ хандлагаа өөрчилж, хөгжиж, бусдын адил энгийн сайхан амьдармаар байна.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Дуугарч байгаа бүгдийг дуугүй болгох кампанит ажил өрнөж байна DNN.mn

“Зариг.мн” сайтын эрхлэгч сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг 30 хоногийн хугацаагаар цагдан хорилоо. Түүнийг зургаан ширхэг гомдлын дагуу хорих шийдвэр гаргасан гэдгээ хууль хүчнийхэн тайлбарлаад байна. Эдгээр гомдлуудыг нь аваад үзвэл дандаа эрх баригчдыг шүүмжилсэн зүйл байгаа. Тухайлбал, Боловсролын зээлийн сангийн асуудал, үүнд Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэнгийн өргөдөл гомдол болоод Хууль зүйн сайд Б.Энхбаяртай холбоотой асуудал бий гэдгээ Н.Өнөрцэцэг хоригдохынхоо өмнө хэлсэн. Б.Энхбаярыг боловсролын зээлийн сангаас мөнгө авч гадаадад сураад түүнээ төлөөгүй гэдгийг нь гаргаж тавьсан бол Ц.Даваасүрэнгийн охиныг мөн зээлийн сан буюу төрийн зардлаар сурсан гэдгийг нь нийтэд мэдээлсэн билээ.

Дээрээс нь Зэвсэгт хүчний 326 дугаар ангийн цэрэг амиа алдсан тухай “Зариг.мн” сайтын мэдээлэл нийгмийн шуугиан болсон. “Одоо болно, дахиж өгөх амь алга” гэсэн улс орныг тэр чигт нь хамарсан томоохон хэлэлцүүлэг хийсэн. Ер нь цэрэг амиа алдсан харамсалтай явдлыг “Зариг.мн” сайт зогсоо зайгүй нийтэд мэдээлж, тэрхүү дуулиан шуугиан ихээхэн газар авсан. Батлан хамгаалахын сайд Г.Сайханбаярыг хуулийн хариуцлага хүлээдэггүй юмаа гэхэд улс төрийн ёс зүйн хариуцлага хүлээж албан тушаалаасаа огцрох ёстой гэж үзсэн. Цэргийн асуудал явж явж “Зариг.мн” сайтын амыг барихад хүргэлээ гэсэн таамаг яриа нийгэмд байна.

Яагаад ингэж хардахад хүрэв гэвэл Г.Сайханбаяр сайд Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн дотны нөхөр. Тиймээс Ерөнхийлөгч “Зариг”-ийн амыг барьчихлаа гэсэн огтоос баталгаагүй таамаг яриа нийгэмд байгаа юм. Гурав хоногийн өмнө “Зариг.мн” сайтын үйл ажиллагааг Харилцаа холбооны зохицуулах газраас шууд хаасан. Үүнийгээ ЦЕГ-ын Мөрдөн байцаах албаны шийдвэрийн дагуу гэж танилцуулсан. Өөрийн сайтаа хаалгуулж хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөгөө хасуулсан тус сайтын эрхлэгч, сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэг эсэргүүцэл үзүүлэн төв талбайд суулт зарласан бол өчигдөр цагдан хоригдлоо. Монголд ийнхүү эрх баригчдыг шүүмжилж, тэмцэнэ, жагсана, босно гэж дуугарч байгаа бүгдийг дуугүй болгох кампанит ажил өрнөж байна.

Өнөрөө сэтгүүлчийн өмнө лайвчин Д.Мөнх-Эрдэнийг яг ийм замаар цагдан хорьж ялласан. Мөн иргэн Д.Монголхүү болон “No double standart” хөдөлгөөний тэмцэгч залуучуудыг яаж цагдан хорьж байв. Д.Мөнх-Эрдэнийн хувьд эрх баригчдыг толгой дараалан шүүмжилж, нийгмийн сүлжээгээр дамжуулан Монголын ард түмэнд хүргэж байсан. Баянхонгор аймагт очоод Их хурлын дарга Г.Занданшатарыг “Та энэ нутгаас олон дахин сонгогдож, Их хурлын даргаар хоёр дахиа ажиллаж байна. Гэвч танд нутагтаа хийсэн ажил байна уу, Баянхонгорынхны ахуй амьдрал сайхан байна уу” гэж сонгогчдынх нь өмнө улаан нүүрэн дээр нь хэлээд гөлөлзүүлж байсан. Ерөнхий сайдыг Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн цүнх баригч хийж яваад л төрийн өндөр сэнтийд заларсан гээд орилж байсан.

Гадаад хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ц.Нямдоржийн хүү Анхбаяртай ёстой өстэй юм шиг үзсэн. Энэ бүхний эцэст тэрээр гурван жилийн хорих ялаар шийтгүүлэн шоронд сууж байна.

Ингэхэд дуугарч байгаа бүхнийг дуугүй болгох эрх мэдэлтнүүд хэн хэн байдаг вэ гэхээр мэдээж ойлгожтой. Засгийн газар, Ерөнхийлөгч, үндсэндээ төрийн гурван өндөрлөг гэсэн үг. Ерөнхий сайд болоод Ерөнхийлөгчийн мэдэлд хууль хүчнийхэн байдаг. Тэгвэл нийгмийн дуу хоолой болж эрх баригчдын өөдөөс дуугарсан нэгний

амыг яг хэн нь барьж байгаа юм гэдэг асуулт гарч байна. Ерөнхийлөгч нь дуугүй болгож байгаа юм уу, Засгийн газар нь дуугүй болгож байгаа юм уу, эсвэл хоёулаа нийлээд дуугүй болгож байгаа юм уу. Бүр нарийн аваад үзвэл Засгийн газар болоод Ерөнхийлөгч хоёрын толхилцооноос болж нийгэмд дуугарсан бүхэн дуугүй болж байгаа юм уу.

Дөнгөж өчигдөрхөн ачигдсан Н.Өнөрцэцэг сэтгүүлч яг хэнийх нь заавар даалгавраар шоронгийн хаалга татаж байна вэ. Ачигдахынхаа өмнө Хууль зүйн сайд Б.Энхбаярыг хэлсэн. Б.Энхбаяр гэхээр Засгийн газар болчихно. Мөн “Цэргийн хэлэлцүүлэг нөлөөлсөн, цаана нь байгаа том хүний уурыг би хүргэсэндээ хоригдож байна” гэж хэлсэн. Цэргийн хэлэлцүүлгийн цаана байгаа том хүн гэдэг нь Сайханбаяр сайд юм уу, бүр Ерөнхийлөгчийг хэлээд байна уу. Энэ бүхэн яваандаа тодрох байлгүй. Хамгийн гол нь хэвлэл мэдээллээр дамжуулж нийгэмд өөрийн дуу хоолойгоо хүргэж байгаа бүхнийг ингэж дуугүй болгон амыг нь барьж, шоронд хорьж байгаа нь буруу.

Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх

үндсэн эрх чөлөөнийхөө төлөөсөнд тухайн хүн хэвлэлийн байгууллагынхаа амыг бариулж, өөрийгөө шоронд хориулж, эрх чөлөөгөө аймшиггүйгээр хасуулж байгаа нь ардчилалд аюул хөнөөл зарлаж байгаа том хэлбэр. Үндсэндээ эрх баригчдыг шүүмжилж нийгэмд үнэнийг нь хэлсний төлөө тухайн иргэнийг

шүүхээр яллаж, хорьж цагдан хэвлэл мэдээллийнх нь үйл ажиллагааг таслан зогсооно гэдэг ардчилал айхтар хумигдаж байгаагийн илэрхийлэл. Эрх баригчид бол хэвлэл мэдээллийн хүчээр гарч ирсэн. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ, Засгийн гишүүд бүгд хэвлэл мэдээллийн ачаар нийгэмд танигдаж байр сууриа эзэлсэн.

Хэвлэлийн хүчээр төрийн эрх мэдэл албан тушаалд хүрчихээд хариуд нь эргээд хэвлэлийнхээ амыг барина гэдэг чинь юу гэсэн үг вэ. Монголын эрх баригчдад хэвлэл мэдээллийг байхгүй болгох гэдэг бол зүгээр дурных нь асуудал болсон байна. Ганцхан кноп дараад л өөрсийг нь шүүмжилж үнэн мөнийг нь хэлж байгаа хэвлэлийн байгууллагыг бараг устгачихаж байна. Үүнийг бид гурав хоногийн өмнө “Зариг.мн” сайтын жишээнээс тодорхой харлаа. Дөрөвдэгч засаглал, ардчиллын амин сүнс болсон хэвлэл мэдээлэл Монгол Улсад ямар ч дархлаагүй, хэврэг байгаа нь саяны явдлаас тодорхой харагдаж байна. Тэгэхээр бид бүхэн уламжлалт хэвлэл, цахим сошиал хэвлэл гэж тогоон дотроо талцаж хуваагдаад байлгүйгээр бүгд нэгдэж, нэгэн малгай дор байж хэвлэлийн эрх чөлөөний төлөө хүчтэй тэмцэх цаг нь болжээ.

“Сэтгүүлчид бид дуугүй болвол энэ нийгэмд дарангуйлал тогтоно. Хохь чинь шүү, битгий бидэнтэй тэрсээд үзээрэй гэж эрх баригчид сануулж байна. Тэд намайг хорьж байж л санаа нь амрахаар айн бэмбэгнэж байна. Би Монголын ардчиллыг хамгаална, амиараа дэнчин тавиад зүтгэнэ. Муу хүмүүс төрд гарах юм бол хэний ч хувь заяагаар хамаагүй тоглодог юм байна” гэж хэлээд сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэг шорон руу явлаа. Үнэхээр үнэнийг хэлсэн, шүүмжилсэн, тэмцсэн бүхнийг ингэж толгой дараалан хорьж, ёстой л нөгөө тэрсээд үзээрэй гэж хэлэх шинжтэй болчихлоо.

Хулгай луйвар, муу муухай бүхнийг нь илчилсэн хэвлэлийн амыг барих тэдэнд дурны нь асуудал болсон маш аюултай. Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл, Өдөр тутмын сонины холбоо, телевизүүдийн холбоо, сайтуудын холбоо бүгд нийлж эе эеийг эрхэмлэх хэрэгтэй. Бидний хэнийг нь хэзээд ч хамаагүй атгандаа оруулах гэж, амийг нь таслах гэж улайран дайрах нь цаг хугацааны асуудал болжээ. Тиймээс нэгнийгээ сонин хэвлэл гэж муулалгүй, сошиал цахим гэж ад үзэлгүйгээр нэгдэн нийлж дуу хоолойгоо хүргэж хүчирхэгжих цаг нь ирснийг Д.Мөнх-Эрдэнэ, Н.Өнөрцэцэг нарын олон жишээ нотлон харуулсаар байна.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Яндан, жорлон хоёроо ямх ямхаар нь устгая DNN.mn

Яндан, нүхэн жорлон хоёр Улаанбаатарын гэр хорооллын бэлгэ тэмдэг юм. Гэр хорооллын айлууд яндантай, нүхэн жорлонтой, энэ хоёр манайд хэзээ ч бие биенээсээ салангид байсангүй. Нэг ёсондоо хөгжил дорой, хоцрогдсон ядуу хоосныг нь гэрчлэх бэлгэ тэмдэг болчихжээ.

Нэгэн цагт яндантай болоод монголчууд нэг алхам урагшилсан юм. Хичнээн ч жил тулганд галаа түлж, утаа тортогт идүүлж, улаан нүдтэй явсан юм. Яндантай болж гэртээ нулимсаа гоожуулахгүй сууж, утаагаа гэртээ биш шууд гадагшаа гаргаж баяр хөөр болж байв. “Тулганд гал түлэхээр утаанд нь нүд хорсоно гэж жигтэйхэн. Нүдээ дараад доошоо хараад л хэвтээд байдагсан” гэж хөгшин ээж маань хуучилдагсан. Тэр цагаас хойш бараг зуун жил болжээ. Гэтэл одоо яндан, нүхэн жорлон хоёр ядуугийн туйл, асуудлын хамгийн том саад болж байна. Арга ч гүй биз, Улаанбаатарын 400 гаруй мянган өрхийн 50 хувь нь гэр хороололд гал түлж амьдарч, нүхэн жорлон хэрэглэж, нийтээрээ нэгэн зэрэг галлаж байхад асуудал үүсэх нь зүйн хэрэг. Яндангийн утаа агаар бохирдуулж, нүхэн жорлон хөрсөнд нэвчиж, асуудал багаасаа томорсоор байхад шийдэл алга. Агаар, хөрсний бохирдлыг бууруулна гэж тэрбумаар мөнгө зардаг ч яндан, нүхэн жорлонгийн тоо нэмэгдсээр байгаа нь ямар нэг ажил хийхгүй байна л гэсэн үг. Хий хоосон яриа, хоосон төлөвлөгөөнд мөнгө үрээд байгаа хэрэг. Ер нь янданг багасгая, нүхэн жорлонг цөөлье гэж хэн ч бодоогүй, яаж мөнгө хийе гэж бүгд зүтгэцгээж байгаа нь өнөөдрийн үр дүнгээс харагдаж байна. Юуны үр дүн гэж үү, дэмий мөнгө цацсаны үр дүн юм даа, энэ утаа, нүхэн жорлон хоёр.

Манай сонин аль 2000-аад оны үеэр янданг цөөлөх, нүхэн жорлонг багасгах талаар асуудал дэвшүүлэн нийтлэл бичиж байсан. Хориод жилийн өмнө биднийг хүмүүс шоолон инээлдэж байсансан. Яаж ингэж бичдэг байна аа, яндангүй, нүхэн жорлонгүй яаж амьдар гээв… гээд буруутгаж байсансан. Тэглээ гээд энэ сэдвийг хаялгүй үе үе бичсээр, сануулсаар л байв. Тэр үеэс хойш асуудал уул овоо шиг томорч, одоо хүн бүр янданг цөөлөх, нүхэн жорлонг багасгах талаар ярьдаг болсон нь олзуурхмаар.

200 гаруй мянган айл нэгэн зэрэг галлахаар агаарт утаан хөшиг тогтож, утаанаас үүдэлтэй элдэв өвчинд нийслэлчүүд нэрвэгдэж байна. Агаарын бохирдлын 60 гаруй хувь нь шууд гэр хорооллын яндангаас гарч байгаа утаанаас үүдэлтэй. Хамгийн сүүлд, Хавдар судлалын төвийн дарга “Агаарын бохирдлоос үүдэлтэй элэгний хорт хавдар зөвхөн монголчуудад илэрсэн” гэж зарласан нь хорт хавдраар жилд дөрвөн мянган хүнээ алддаг монголчуудад үнэхээр түгшүүр төрүүлж байна. Өөрөөр хэлбэл, хорт хавдраар өвдөх дахин нэг шинэ шалтгаан нэмэгдэж байна гэсэн үг.

Усны газраас гаргасан судалгаанаас харахад Улаанбаатарын нэг худгийг тойроод 40 нүхэн жорлон байна. Худгийн усыг хэрэглэж байгаа хүмүүс тэгэхээр ямархуу ус ууж байгаа нь ойлгомжтой. Эхнээсээ худгийн уснаас гэдэсний савханцар илэрсэн талаар мэдээлсэн. Сэлбэ голын уснаас ч гэдэсний савханцар илэрсэн нь манайд хөрсний бохирдол ямархуу түвшинд байгаагийн илрэл юм. Энэ гэдэсний савханцар гээд гоё нэрлээд байгаа юм нь шууд утгаараа бидний өтгөн ялагдсыг л хэлдэг юм.

Тэгэхлээр бидний худаг ус ялагдастайгаа холилдсон л гэсэн үг юм.

Улаанбаатарт жилд дунджаар 15-16 мянган орон сууц ашиглалтад ордог тооцоо байдаг. 2022 онд бүр 22 мянган орон сууц шинээр баригджээ. Орон сууцны байр баригдаж, айлууд нүүж орсоор байхад яагаад гэр хороолол улам тэлээд байгаа нь гайхалтай. Гэр хороолол тэлэхийн хэрээр яндан, нүхэн жорлон нэмэгдэж, үүнийг дагаад утаа өтгөрч, хөрсний бохирдол хүрээгээ тэлсээр.

Одоо тэгвэл яах вэ. Тэрбум тэрбумаар мөнгө үрсэн ч агаарын бохирдол улам нэмэгдсээр байх нь ойлгомжтой нөхцөл нэгэнт бий болжээ. Утааг багасгахын тулд гэр хорооллын янданг цөөлөх талаар хэн ч дуугарахгүй байна. Харин ч түлшийг нь өндөр үнээр гадаадаас захиалж авчрах талаар ам уралдан ярьж, шийдвэр гаргууллаа. Нүхэн жорлонг цөөлөхийн тулд орон сууцжуулах бодлогоо идэвхжүүлэх тухай яагаад дарга нар ярихгүй байна вэ. Идэж уудаг мөнгө нь жинхэнэ асуудалдаа тусгагдана гэхээс үхтлээ айж байна уу.

Тэгвэл энэ утаа  ялгадаснаасаа салах нэг санаа байна. Гэр хороолол, орон сууцны хороолол хоёрын зааг буюу яндантай болон яндангүй бүс хоёрын хил хязгаарыг тогтоож, түүнийгээ 0 (тэг) цэг гэж тэмдэглэе. Ингэж тэмдэглээд гэр хороололтойгоо ноцолд. Нэг жилд төдөн км газарт гэр хорооллыг чөлөөлж, иргэдээ орон сууцжуулна гэж зарлаад түүнийхээ төлөө зүтгэхэд үр дүн гарч л таарна. Чөлөөлсөн тэр газраа харин дахин яндан байлгахгүйгээр зохион байгуулах хэрэгтэй. Орон сууц барьж болно, цэцэрлэгжүүлсэн ч яахав. Эсвэл чөлөөлсөн газраа хот өөрийн эзэмшилд бүртгэн, цэнхэр тэмдэглэгээ тавиад хамгаалаад бай. Мэдээж, гэр хорооллын гүнээс бишгүй олон айл орон сууцанд орж байгаа. Тэр айл бүрийн газрыг хот худалдаж аваад, дахин яндан зоож, нүхэн жорлон ухахгүйгээр хамгаалах хэрэгтэй. Зөвхөн үүнд зориулж төсөв мөнгө суулгаж байж л янданг багасгана.

Нүхэн жорлон цөөрнө. Өм цөм газар чөлөөлөгдөөд ирнэ. Ирээдүйн 20 жилд ийм маягаар ажиллабал гэр хороолол их л багасна даа. Ингэж л яндан, нүхэн жорлон хоёроосоо салмаар байна. Хэдий хүртэл бид утаандаа угаартаж, усандаа хордож суух вэ. Хэдий хүртэл иргэд маань нүүрс түлж, нүхэн жорлон хэрэглэж, ядруу зүдрүү амьдрах вэ.

Улаанбаатарын гэр хорооллын иргэдийн дунд явуулсан түүвэр судалгаагаар иргэдийн 83 хувь нь газраа орон сууцаар солих хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлжээ. Хэн ч тав тухтай орчинд амьдрахыг хүсдэг. Гэр хорооллын айлууд дуртайдаа гал түлж, агаар бохирдуулдаггүй. Хар хүйтэнд хөлдөж үхэхгүйн тулд галлах л ёстой. Хашаа хатгаж, гал түлж байгаа бол нүхэн жорлон ухаж л таарна.

Тиймээс АН нь байна уу, МАН нь ч байна уу хамаагүй, яндан, нүхэн жорлонг цөөлөх, бүр алга болгох талаар дээрх аргаар ажилламаар байна. Гучин жил та нарыг харлаа, үр дүн гарсангүй. Дахин сануулахад, яндантай болон яндангүй бүс хоёрын хил хязгаарыг тогтоож 0 цэг тогтоон, гэр хорооллын бүс рүүгээ ажилла. Жил бүр төдөн айлын орон сууцжуулж, тэдэн яндан, нүхэн жорлонг алга болголоо гэж зарлаж бай. Энэ суларсан орон зайндаа дахин яндан, жорлон бий болгохгүй хот өөрөө худалдан авч, тамгалаад бай. Нийслэлийн иргэд ч хариуцлагатай байх хэрэгтэй. Орон сууцанд орж байгаа айл газраа заавал хотод худалдах, хот түүнийг нь зах зээлийн ханшаар авч байх ийм зарчмыг бүр хуульчлаад өгсөн ч яадаг юм. Ингэж байж л бид өвлийн их утаа, зуны их өмхийгөөсөө сална. Нийтээрээ цэвэр хотод амьдрах боломж бүрдэнэ.

Удаан байсан ч хамаагүй ээ, ямартаа ч яндан, нүхэн шорлон хоёроос Улаанбаатар хот салмаар байна. Сажилж явбал хүрдэг, санаж явбал бүтдэг гэж ард түмэн маань дэмий ч нэг хэлээгүй байх.

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

Т.Ариунаа: Хүмүүний туулдаг бүхий л зүйлийг бие, сэтгэлээрээ мэдэрсэн айхтар дөрөв таван жилийг давлаа DNN.mn

Өдрийн сонины архиваас………….

Удтал чимээгүй байсан дуучин Т.Ариунаа “Утасны чинь дугаар 03” дуугаа шинэ клип, шинэ найруулгатайгаар фэнүүддээ барилаа. Дуу цацагдаад удаагүй байгаа ч аль хэдийнэ шилдэг дууны жагсаалтыг тэргүүлж эхэлжээ. Энэхүү дуу нь түүний “Cosmic Ariunaa: The Remixes” шинэ цомгийнх нь нэг эс ширхэг бөгөөд дуучин маань цоо шинэ урсгал чиглэлээр эргэн ирлээ. Түүний яриаг уншигчдадаа хүргэе.

-Би 2006 оноос хойш шинэ цомог гаргаагүй, 2009 оноос хойш бие даасан тоглолт хийсэнгүй. Миний фэнүүд, сонсогчдын маань дунд “Т.Ариунаа хэзээ шинэ уран бүтээл хийх бол” гэсэн хүлээлт үүсчээ. Өнгөрсөн хугацаанд өөрийгөө олох, өөрчлөх, цаашид юу хийх вэ гэдгээ удаан бодож судаллаа. Олон ч хүнтэй уулзлаа. Буддын сургаал номлолыг ч судаллаа. Энэ хугацаанд гэр бүлийн амьдрал маань ч бас түвшин байсангүй. Мөнгөтэй байснаа мөнгөгүй болж үзлээ. Бизнесээ бусдад алдлаа. Хүмүүний туулдаг бүхий л зүйлийг бие, сэтгэлээрээ туулж, айхтар дөрөв таван жилийг давлаа. Гэхдээ айхтар гэж байгаа боловч бидэнд их том сургамж, туршлага өглөө.

-Одоо хийх уран бүтээл маань ямар мөн чанартай байх ёстой вэ гэдгээ ч их бодлоо. Ер нь бид олон нийтийн давалгаанд автах шаардлагагүй юм байна гэдгийг ойлгосон. Хэт их мэдээллийн орон зайд ороод, түүндээ автаад байвал хүн өөрөө өөртөө асуудал үүсгэн, өөрийгөө стресстүүлээд явах юм байна гэдгийг ойлгосон. Өнөөдрөөрөө амьдрах, өөрөөрөө байх ёстой гэдгийг ойлгосон. Одоо цагт хийх юмаа хийгээд явахад ирээдүйд хийх юм боловсроод явах юм гэдгийг анхаарч яг өнөөдрөөрөө амьдарч байна.

-Уран бүтээлийн хувьд хоёр цомог гаргах гэж байна. Нэг нь “Cosmic Ариунаа” цомог. Нөгөөг нь О.Дашбалбар найрагчийн шүлгээр хийсэн дууныхаа нэрээр “Тэнгэр шиг бай” гэж нэрлэх бодол бий. Мэдээж, нэрний талаар найрагчийн хүү Д.Гангабаатартай ярилцаж оюуны өмчийн асуудлаар ярилцах ёстой.

-Космик бол сансар огторгуй. “Cosmic Ariunaa: The Remixes” цомог маань дахин шинэчилсэн хувилбараар гарч байгаа. 1990ээд онд дуулж байсан хит дуунуудаа хөгжмийн найруулга, стиль имижийг нь өөрчилж “Космик” төсөл болгоод явж байна. Үүний дараа “Тэнгэр шиг бай” төсөл рүүгээ орох юм.

“Космик” цомгийн маань зорилтот бүлэг 1835 насныхан гэж бид төлөвлөж байна. Миний 1990ээд оны дуунуудыг одоогийн 18, 19 настай залуус мэдэхгүй. 21 жилийн өмнө “Утасны чинь дугаар”аа дуулж байхад манай хүү төрөөгүй байж. Сая энэ дууны клипэнд хүү маань тоглосон. Энэ дууг анх сонсоод “Хөөх ээж ээ, та ийм дуутай байсан юм уу” гэж асууж байх жишээтэй. Одоо бүр өөрөө дуулаад явж байна.

-“Байгаль эх дэлхийгээ шүтэж амьдаръя, байгалийн хуулийг дагая, хүн байгалийн бүтээгдэхүүн шүү” гэдэг санаанууд дуунд маань шингэсэн. Клипээ ч ийм утгатай хийсэн. 1981 онд Монгол хүн сансарт ниссэн. “Утасны чинь дугаар” дууны клипээ 2081 онд монгол хүн оюун санаагаараа сансарт яагаад нисэж болохгүй гэж гэсэн шинжлэх ухааны зөгнөлт буюу апоколист жанраар хийсэн. Монголд анх удаа ийм жанраар хийсэн дуу. Монгол оюун санаа дэлхийг эзэлнэ гэсэн төсөөлөл зөгнөл.

-“Утасны чинь дугаар 03” дууны кпип “Үргэлжлэл бий” гэж дуусдаг. Хоёрдугаар анги нь буюу үргэлжлэл нь “Космик” гэж дуу гарна. Дэлхий даяараа, шинжлэх ухаан ч тэр, кино урлаг ч тэр космик гэж ярьж, судалж байна. Хар нүхний талаар янз бүрийн онол, баримт гарч байна. Бидний клипний зураг авалт ч энэ тухай өгүүлнэ. Мөн Монголын байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар явж зургаа авсан. Хэн ч барьж аваагүй шинжлэх ухааны зөгнөлт төрлийг зоригтойгоор барьж авч хийлээ. Бид өндөр түвшинд бол хийгээгүй ээ. Манай боломж бололцоо, техник технологи маань ямар билээ. Бид зөвхөн дөхүүлээд л хийсэн. Үүнийг харин манай залуус шүүрч аваад улам боловсронгуй болгон хөгжүүлж явах боломжтой.

-Кино үйлдвэрлэл хийдэг кино багтай хамтарч ажиллаж байна. “Космик” цомгоо “Хаган” студитэй хамтарч хийсэн. Захирал нь Америкт сургууль төгссөн чадварлаг залуу бий. “Хоёр нүүрт” киноны найруулагч нь. Бид багийн системээр ажиллаж байгаа. Ганц “Би”гээр явбал дан ганц нэг хүний тоглолт болно. “Космик Ариунаа”, “Тэнгэр шиг бай” төслүүд маань бүгд багаар явна. Монголд хийх нөлөөллийн аянг бид багаар л хийнэ. Өнөөдөр манай нийгэмд асуудал болоод буй хүчирхийллийн тухай ярихаасаа өмнө юунаас болж гараад байна, мөн чанар нь юу вэ гэсэн судалгааг сайн хийх хэрэгтэй. Сонирхуулахад, би ирэх долоо хоногоос НҮБын Хүүхдийн сангийн хүчирхийллийн тухай хичээлд суух гэж байна. Энэ сэдвээр нөлөөллийн аян өрнүүлэхийн тулд мэдлэг мэдээлэл, ул суурьтай судалгаа хэрэгтэй. “Космик”, “Тэнгэр шиг бай” цомог маань ч хүмүүст танин мэдэхүйн эерэг зөв мэдээллийг нь өгөх гэж хичээсэн. Үнэн зөв мэдээлэл байхгүй учраас өнөөдөр бид энийг ч буруутгаад, тэрийг ч загнаад байдаг. Үнэндээ яг бид өөрсдөө л буруутан нь байдаг гэдгээ мэддэггүй. Соён гэгээрүүлэх гэж бид ярьдаг даа. Тэгвэл дуу хуураар дамжуулан хүмүүнийг засах үйл ажиллагаа бол хамгийн амархан. Түүнээс биш нэг улстөрч гарч ирээд засч залруулна гэж байхгүйг мэддэг боллоо. Урлаг, утга зохиол, спорт хүмүүсийг яагаад ингэж төлөвшүүлдэг юм гэдгийг бид өөр өөрийн шугамаараа хийх хэрэгтэй байгаа юм.

-“Космик”ийг би халаалт болгоод залуу зрителээ татах зорилготойгоор хийсэн. Миний есөн дуу багтсан. Ес дэх нь “Космик” нэртэй, бага хүү маань клипэнд нь тоглосон. “Утасны дугаар”, “Эргээд чамдаа ирнээ”, “Хайрыг минь сонс”, “Жинжиймаа”, “Хуучраагүй жинс”, “Үггүй мордсон чи минь”, “Баяртай гэж хэлж чадахгүй” гээд хит болж байсан дуунуудаа шинэчилж оруулсан. 1990-ээд оны залуус миний энэ дууг мэддэггүй. Сонсоод маш их таалагдаж байгаа. Сайн уран бүтээл цагийн уртыг даадаг гэдэг.

–Данзанравжаагийн хийдэд очиж “Утасны чинь дугаар 03” дууны шинэчилсэн клипээ хийсэн. Нөхөр хүүхэд, дөч тавин уран бүтээлчдээ дагуулаад, өнөө онгоцоо чирээд явлаа даа. Зардал нь яаж гарах бол гэж бас санаа зовоостой. Амьдрал л юм даа. (инээв) Хийдийн хамт олон, орон нутаг маань биднийг сайхан хүлээж авсан. Алтангэрэл ах маань зураг авах их сайхан газар зааж өгсөн. Нэг нь шар, нэг нь улаан, дундуураа заагтай их гоё өвөрмөц газар зургаа авсан. Зураг авалтын үеэр нэг шөнө айхавтар элсэн шуурга бослоо. Нүүр нүдгүй юм боллоо. Тэгсэн найруулагч маань хэлж байна “Яг энэ үеэр зураг авмаар байна” гэнэ. “Яаж авах юм” гэсэнд “Фото зураг авна” гээд авахаар боллоо. Намайг өндөр дөрвөлжин тавцан дээр зогсоогоод , нөгөө хэд маань уяагаар татаад, даашинзыг маань бас барьчихсан, би уначих гээд бөөн л юм боллоо. Би чинь хоёр жилийн өмнө хөлөө хугалсан, тэнцвэр муу байсан болохоор өнөө шуурганд нь тэсэхгүй уначихсан. Амьсгаа авч болохгүй, хөдөлж болдоггүй. Өнөөдүүлдээ уурлана биз дээ, “Та нар л энэ абшигтай газар ухаж сэндийлээд байсан, тэрнээс боллоо” энэ тэр гээд дээж өргөөд сүйд болсон. Аз болоход тэнд бариач таарч бариулаад арай дээрдсэн. Бүр сарын дараа эдгэсэн дээ. “Космик”-ийн бичлэг, клипүүдийг хагас жил хийсэн. Тэр олон зураг авалт, хөгжмийн бичлэг, сурталчилгаа гээд асар их ажлын дараа нэг дууны клип таван минут гээд бодохоор бас л чамлалттай санагдсан шүү. Ирэх хоёрдугаар сард “Космик Ариунаа” гээд цомгийн баяраа хийнэ.

-“Космик” цомгийнхоо дараа гаргах “Тэнгэр шиг бай” цомогт дандаа шинэ уран бүтээл маань багтах юм. О.Дашбалбарын үг, Бямбабаярын ая “Тэнгэр шиг бай”, Д.Пүрэвдоржийн үг, Б.Шаравын ая “Тусгаар тогтнол”, “Монгол бүүвэй” гээд том дуунууд бий. Реппер Жи-тэй хамт “Хиж гөрөөс” гэж дуу хийсэн. Хиж гөрөөс гэж орк гэсэн үг. Бүр 13 дугаар зуунд байсан үг юм билээ. Оркуудыг монголчууд хиж гөрөөс гэдэг байжээ. Орк гэдэг үгийг хиж гөрөөс гэдэг үгээр сольж, моодонд оруулна. Бусдын юмыг булааж идсэн хүнийг хиж гөрөөс гэдэг байж. Амьтнаас ялгаагүй ухамсар муутай хүнийг хиж гөрөөс гэдэг юм байна. Хиж гөрөөс дотроо бас олон янз. Булай, булхай, боулхай гэж нэрлэдэг байжээ. “Космик” цомог маань дуу болгоныхоо өмнө нь тухайн дууны утга учрыг бичсэн тайлбартай. Өөрөөр хэлбэл сонсдог ном хэлбэрээр гарах юм.

-“Тэнгэр шиг бай” цомгийн дараа залгуулаад “Хагас зуун жилТөмөрийн Ариунаа” тоглолтоо хийнэ. Ирэх жилээс хийх төлөвлөгөө байна. Энэ удаа би дандаа залуустай хамтарч ажиллаж байна. Шинэ залуусыг гаргаж ирнэ. Би сая Орост П.Крикоровын “Я” гээд тоглолтыг үзлээ. Энэ тоглолтыг үзээд би “Хагас зуун жилТөмөрийн Ариунаа” тоглолтоо заавал хийх ёстой юм байна гэж бодсон. Бид хоёр нас чацуу юм байна. Ямар гоё, ямар нүсэр тоглолт болов оо. Тэндээс санаа авах, ажил хэрэг болгох зүйл их байнаа. Зочдоо хаана суулгадаг юм, бүжигчид нь яаж бүжиглэж байна, гэрэлтүүлэг, дэлгэц нь ямар байна гээд ажиглаж харж л явлаа.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монголчууд минь, хэдүүлээ ядаж ажил хийдэг болъё DNN.mn

Халамжийн бодлого хэт хавтгайрсан Монголд маань ажил хийдэг хүнгүй болжээ. Энэ оны эхний хагас жилийн байдлаар хичнээн хүнд, хэдэн төрлийн халамж олгосныг дор үзүүлье.

-Тэтгэврийн даатгалын сангаас 2023 оны эхний хагас жилийн байдлаар 489.0 мянган хүнд 1619.7 тэрбум төгрөг олгосон.

-Хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсаны тэтгэмжид 2023 оны эхний хагас жилд 73.5 мянган хүнд 17.3 тэрбум төгрөг олгосон.

-Нийгмийн халамжийн тэтгэвэрт 2023 оны эхний хагас жилийн байдлаар 57.4 мянган хүнд 92.4 тэрбум төгрөг олгосон.

-Нийгмийн халамжийн тэтгэмжид 2023 оны эхний хагас жилд 114.9 мянган хүнд 55.8 тэрбум төгрөг олгосон.

-Хүнс тэжээлийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээнд 2023 оны эхний хагас жилд 109.1 мянган хүн хамрагджээ.

Үүн дээр хүүхдийн мөнгө, “Эхийн алдар” одонгийн мөнгөн урамшуулал, Ахмад настанд үзүүлэх тусламж, Алдар цолтон, ахмад настанд үзүүлсэн нэмэгдэл, Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд үзүүлсэн тусламж, хөнгөлөлт, олон хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх, эцгийн тэтгэмж, Насны хишиг, Цаатан иргэний тэтгэмж гээд нийт 2.3 сая орчим хүнд төрөөс ямар нэгэн тэтгэмж олгосон байна.

Бэлэн мөнгө орж ирээд, хоосон хоночихгүй байхад ажил хийе гэж боддог хүн ховор. Сар сараар амь зуулгыг нь таслахгүй байхад хүн гэдэг амьтан улам л залхуураад хэвтчихдэг гэмтэй. Үүнийг одоогийн бидний амьдрал бэлхнээ батлан харуулж байна. Ялангуяа ковидын хоёр жилд энэ байдал эрс даамжирсан. Хоёр жил гэртээ хоригдож, элдэв тэтгэмж, тэтгэвэр аваад сурчихсан хүмүүс хөл хорио тавигдмагц аялал зугаалгын талбарт сая саяараа бэлчсэн. Хорионы уйдаа нь гараа байлгүй гээд харахад дараа жил нь бүр олуулаа болоод найрлаж, зугаалж байв. Залгуулаад аймгуудын 100 жилийн ой давхцаж, аль нь баян аймаг болохоо харуулахаар уралдаа юу гэлтэй л юм боллоо. Аймгаас гадна сум, сургуулийн ойн баярууд ар араасаа залгуулаад ажил хийлгэхгүй, “амарч зугаал” гэж байгаа мэт даллан дуудаастай. Арай гэж ойн нүсэр баярууд дууслаа гэтэл төгсөлтийн, гэр бүлийн баяр, ураг удмын наадмууд залгаж хөгжилдөнө. Энэ их найр цэнгэлийн хаагуур нь ажиллах билээ. Ер нь баярлаж найрлаж л суувал аз жаргалтай байдаг ард түмэн болчихжээ. Их баяр цэнгэл “өнөө л ажилгүйдэл, мөнгөгүйн зовлон, түрээс, зээл”-ийн өрийг түр ч гэсэн мартагнуулдаг болохоор хүмүүс бүр л их шунан дурлаж байна. Сар бүр орж ирдэг тэтгэмжиндээ бас сэтгэл ханана.

Үнэндээ Монголд маань ажил хийдэг хүн тун цөөн болжээ. Ажилгүйдэл, ядуурлын түвшин нэмэгдэх бүр халамж хавтгайрч, найр цэнгээн олширно. Дуу хуур нэмэгдэнэ. Урлаг, уран сайхан, лам, эдийн засагч, хуулийн сургуулиуд оюутнуудаар дүүрч, хими, физикийн сургалттай сургуулиуд хоёр гуравхан оюутантай байх нь гомдмоор үнэн.

Томхон үйлдвэрүүд, ажил үйлчилгээний төвүүд шинээр нээгддэггүй. Хичнээн давхар шилэн байшин боссон ч давхар бүрд нь жижиг жижиг худалдааны лангуунууд дүүрэн. Бидний чаддаг нэг зүйл байгаа нь ченж ажиллагаа. Гаднаас бэлэн хүнс, бараа бүтээгдэхүүн олж ирээд үнийг нь хэд дахин нэмж зарна. Дотооддоо ч адил, мах гурил, хүнсний ногоог хямдаар аваад үнэд хүргэж хожно. Бэлэн юмны завсраас л мөнгө унагаж тоглодог болохоос ашдын ирээдүйд хэрэг болох томхон үйлдвэр үйлчилгээ бий болгох талаар боддоггүй. Хувь хүнээс гадна төрийн бодлого нь ч лазан хүнд. Ажил хийе гэсэн хүнд зориулсан тэтгэлэг, хөнгөлөлттэй зээл зэрэг нь жирийн бизнесмэнүүдэд олддоггүй.

Нийтээрээ ажил хийдэггүй, ашиг орлогогүй, халамж харж амьдардаг болохоор нийгэм маань яг л ийм төрхтэй болж байна. Адаглаад хүний хамгийн эрхэм чанар ёс зүй гэдэг зүйл нимгэрсээр. Өвгөдийн яриад байдаг хүний жудаг улам л ховордож эхэллээ. Нэг нэг приус уначихаад хүүхдээ зөөдөг, дур нь хүрвэл халтуур хийдэг хүмүүс сошиалын үнэн худал нь мэдэгдэхгүй мэдээнд итгээд бөөн уур уцаар, хэрүүл шуугиан тарина. Тухайн мэдээлэл баталгаатай эх сурвалжаас гарсан уу, бодит амьдрал дээр ийм байх боломжтой эсэх талаар ерөөсөө боддоггүй. Бүр хийх юмаа олж ядаад согтуу солиотой нь мэдэгдэхгүй хүмүүсиийн шууд бичлэгийг хэдэн зуугаараа үзэж баясана.

Ийм байхаар улс орон ядуу тарчиг байхаас ч яахав. Ядуу ард түмнийг сошиалын ганц комментоор удирдах боломжтой болохоор улстөрчид нь ард түмнээ яг ийм чигээр нь байлгах сонирхолтой байдаг. Энэ хэдэн улстөрчөөр дамжуулан гаднаас явуулж байгаа бодлого ч юм билүү гэж хардахад хүрч байна.

Угтаа бол хэдүүлээ нийлж гутал хийгээд зарахад, хуушуур бууз хийгээд худалдахад элдэв төрлийн зөвшөөрөл, бичиг цаас нэхмээргүй байгаа юм. Орон нутагт уул уурхайн үйлдвэрлэл явуулах гэхээр хэдэн поп нөхөр очоод хаагаад хэвтчихдгээ болимоор байна. Бүхий л үйлдвэрлэл эцсийн дүндээ мөнгө болдог. Мөнгөтэй бол хөгждөг. Хөгжихийн тулд үйлдвэрлэлд стандарт мөрдүүлэх. Ердөө тогтсон стандарт хангах ёстой гээд гаргаад өгчих ёстой юм. Төрийнхөн ингэж ярьж байгаа ч амьдрал дээр хэрэгждэггүй. Монголдоо хийсэн бүтээгдэхүүнийг гадагш нь гаргахад ч төрөөс түмэн зөвшөөрөл нэхэж, хориг тавиад боломж олгодоггүй. Яаж ийгээд мөнгө олох боломжуудыг хаачихаа төр нь андахгүй юм, гайхмаар.

Ажил хийж байгаа хүнийг алдаршуулан магтдаг болмоор, энэ тал дээр хэвлэл болон сошиал инфлүүнсэрүүд тогтож анхаардаг болмоор байна. Хоёрын хооронд хандалт авах алиа хошин бичлэгүүдээ багасгаж “хөрөнгөтөн хүн гэмт хэрэгтэн биш” гэдгийг олон нийтийн тархи толгойд бат хоногшуулж өгөх хэрэгтэй. Эсрэгээрээ ядуу хоосон, халамжинд найдан суугаа хүмүүсийг “улс орныхоо хөгжилд тээг саад бологч” гэсэн ойлголт нийгэмд суулгах ёстой. Бид нэрэлхүү хүмүүс болохоор хүний дор орохгүй гээд л ажиллаад эхлэх ч юм билүү. Үүнийгээ больё гэхэд ажил хийдэг ард түмэн хий хоосон горьдлого тээж, найр наадамд сатаардаггүй. Нийгмийн сүлжээг дагаж нийтээрээ намирдаггүй. Элдэв аар саар зүйлийг тоохоо больдог.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Их хэлмэгдүүлэлтийн талаарх харуусал жил ирэх тусам хүчээ авч их хядлага гэж нэрлэгдэх болтлоо өргөжиж байна DNN.mn

Жил бүрийн есдүгээр сарын 10-ныг Улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийн дурсгалыг хүндэтгэх өдөр болгон тэмдэглэдэг. Энэ өдөр гэм зэмгүй хэдэн зуун мянган иргэдээ буудан хороож, монгол хүн бүрийн зүрхэнд айдас хургаж, нүдэнд нь уй гашуу тодорсон тэр аймшигт жилүүдийг дурсан санадаг. 1996 оноос эхлэн энэ өдрийг тэмдэглэж эхлээд 28 дахь жилтэйгээ золгож байна.

Анх энэ их хэлмэгдүүлэлтийн талаар цөөхөн тооны судлаачид, зарим нэг сэхээтнүүд, сэтгүүлчид л дурсан бичдэг байлаа. Хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийн дурсгалыг хүндэтгэх өдөртэй больё гэсэн нь энэ хэргийн амьд гэрчүүд цөөрсөөр байгаа, магадгүй хэлмэгдүүлэлтийг яваандаа мартагдаж алга болох байх гэдэг үүднээс санаачилсан байх.

1962 онд Цагаатгалын комиссын дарга Гэндэн алагдсан 30 мянган хүний асуудлыг хэрхэх тухай Цэдэнбалтай уулзахад “Эд бол хэлмэгдэгсэд биш, ангийн дайснууд, цагаатгахгүй” гэж. Хажууд нь сууж байсан Жагварал “Миний төрсөн ах лам буудуулсан ч би юм санадаггүй. Ард түмний сэтгэлийг бүү үймүүл” гэсэн гэдэг. Магадгүй ингэж дарагдаж, мартагдах биз гэж хүмүүс бодож байсан байх.

Гэтэл өдөр өнгөрөх тусам, цаг хугацаа урсах бүр энэхүү аймшигт үйл явдал бүдгэрэх бүү хэл улам тодорч байна. Цөөн хэдэн хүний хүрээнд яригддаг сэдэв биш улс даяараа гашуудан харамсдаг өдөр болон яригдсаар. “Миний өвөөг буудан хороосон юм гэдэг”, “Манайхан насаараа том ламын үр удам гэдгээрээ хавчигдаж ирсэн. Аавыг маань буутай цэргүүд авч яваад дахин барааг нь хараагүй”… “Авга ах маань Орос руу цөлөгдсөн гэдэг, дахин уулзаагүй ээ”…. ийм гашуун дурсамж хэдэн зуун мянгаараа хөвөрч байна. Хэдийгээр хэлмэгдэн буудуулсан хүмүүсийн үр хүүхдүүд нь өнгөрч одсон ч тэдний үргэлжлэл болсон ач гуч нь мөн л харамсан дурссаар. Хүнээ алдсан, ах дүү, амраг садангаа алуулсан хүмүүс ийм аймшигт хагацлыг, харууслыг мартдаггүй юм байна. Тэд хий хоосон ярих биш, архиваас түүхэн баримт гарган дэлгэж байна.

Их хэлмэглүүлэлтийн талаар Баабар “180 сая хүн амтай СССР-т баривчлах хүний тоон хязгаарын 1937 оны долдугаар сарын 30-ы өдрийн тушаалаар 258 950 хэмээн тогтоосон нь нийт хүн амын 0,15 хувь болж байна. Гэтэл Монголд 800 орчим мянган хүн амын 57 мянга 938 (Чойбалсангийн өөрийн тооцоогоор), эсвэл 88 мянга 110 (ДЯЯ-ы “дайсан” хэмээн бүртгэснээр)-ыг нь баривчлагджээ. Энэ нь нийт хүн амын 7-11 хувь болж байна. Баривчлагдсан таван хүн тутмын гурвыг цаазлан хороожээ. Насанд хүрсэн эрэгтэйчүүдийн тав тутмын нэгийг алсан” гэж бичжээ.

Монгол Улсын Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссын нарийн бичгийн дарга Г.Төгөлдөр “Өдрийн сонин”-д өгсөн ярилцлагадаа “Монголын түүхэнд байтугай хүний түүхэнд байх боломжгүй гарсан асуудал бий. Нийт 60 орчим эмэгтэй хэлмэгдсэн гэсэн тоо байдаг. Долоо нь цаазаар авхуулсан. Гурав нь жирэмсэн байсан. Богдын сүүлчийн хатан Гэнэнпил жирэмсэн байхдаа буудуулсан. Дэмид жанжныг нас барьсных нь дараа эсэргүү болгож хэлмэгдүүлээд эхнэр Навчааг нь жирэмсэн байхад нь буудчихсан. Хэнтий аймгийн Засаг дарга байсан Дунгаржид гэж эмэгтэйг гурван сартай жирэмсэн байхад нь буудчихсан. Энэ бол Монголын байтугай хүн төрөлхтний түүхэнд байхгүй бузар асуудал. Гэхдээ тэр үед бүртгэл маш нарийн байсан байгаа юм. Жишээ нь хутагтууд. Хүүхэд байхад нь баривчилсан. Сулласан. Дараа нь насанд хүрэхээр нь буудсан. Ямар нарийн бүртгэл явж байсныг үүнээс харж болдог. Эрдэмтэд энэ бол хэлмэгдүүлэлт биш гэдэг. Энэ бол геноцид гэдэг. Төрлөөр нь хоморголон баривчлах үйл явц. Ангилж байгаад устгасан. Буриадуудыг, тэр үеийн сэхээтнүүд болох лам нарыг, баяд ноёдыг” хэмээн тодотгон тэмдэглэжээ.

Тэгэхээр орчин үед судлаачид, түүхчид, эрдэмтдээс эхлээд нийтээрээ бидний их хэлмэгдүүлэлт гэж нэрлээд байгаа үйл явдлыг арьс өнгө, шашин шүтлэг, үндэс угсаагаар нь хэсэгчлэн хомроглон устгасан их хядлага буюу геноцид хэмээн нэрлэж байна.

Хүн төрөлхтний түүхэнд болсон аймшигт геноцидууд бий. Тухайлбал, Дэлхийн нэгдүгээр дайны үед Оттоманы эзэнт гүрэн гэгдэж байсан Туркэд 600 мянгаас 1.5 сая Армени үндэстнийг хоморголон устгасан аймшигт хэрэг гарсныг дэлхий нийтээрээ геноцид хэмээн хүлээн зөвшөөрдөг. Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед зөвлөлтийн хорих лагерьт хоригдож байсан 22 мянган польшуудыг хоморголон устгасан Катыний аллагыг одоо ч хүн төрөлхтөх гашуудан дурссаар байдаг.

Гэтэл хүн амынхаа арван хувийг Оросын заавраар буудуулж хороолгосон монголчууд энэхүү аймшигт үйл явдлыг “хэлмэгдүүлэлт” хэмээн өхөөрдөн нэрлэмээргүй байна. Ингэж нэрлэх үндэслэлгүй хэмээн нийтээрээ хүлээн зөвшөөрч байх шиг. Буудуулсан хэдэн зуун мянган хүний баримт бэв бэлэн байна. Энэ их үймээн самуунаар тушаалгүй буудуулж алга болсон хүний тоо харин тодорхой бус байдаг. Тиймээс бид дотооддоо хэлэлцүүлэг, хурал хуй зохион байгуулж их хэлмэгдүүлэлтийг геноцит хэмээн хүлээн зөвшөөрмөөр байна. Үүнийхээ дараа олон улсын хүний эрхийн байгууллагууд руу гомдол хүсэлт илгээх үйл ажиллагаа өрнөнө. Олон улсын шинжээчид ирж Монголд ажилласны дараа Монголд их хядлага буюу геноцид үйлдэгдсэн байна гэдгийг дэлхий нийтэд баталгаажуулан зарлах биз.

Оюун санааны сор болсон алтан ургийн хаад ноёд, эрдэмтэн мэргэдээ ингэж хядуулчихаад зүв зүгээр суудаг ард түмэн ч гэж юу байхав. Тэднийгээ жилийн ганцхан өдөр “бөөнөөрөө буудуулсан юм даа” хэмээн дурсан саначихаад яваад байдаг хөөрхийлөлтэй улс ч гэж юу байхав. Ямартаа ч энэ асуудлыг эцсийг нь хүртэл явж, Монголд хүн төрөлхтний эсрэг их хядлага үйлдэгдсэн гэдгийг дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрүүлэх нь цаг хугацааны асуудал болжээ. Тэр үед хормоглон устгах заавар тушаал өгч байсан Орос манайд нөхөн төлбөр төлж, их хядлагыг гардан явуулсан МАХН буюу түүний үргэлжлэл МАН ард түмнээсээ уучлал гуйн татан буугдах биз ээ.

Шар хадны энгэрийг шаргалттал шар орхимжтой хүмүүсийг буудан хороож байсан гэдэг. Баривчлах хүн дутахаар нь хонио хариулж явсан хөвгүүнийг хүртэл барьж аваачаад хороож байсан аймшигт хядлага дахин бүү давтагдаасай.

 

Categories
арын-нүүр нийгэм

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Шилдэг сэтгүүлч төгсөгчдийн бүтээлийн чуулган DNN.mn

 Шилдэгүүдийг нэг дороос уншаарай

Энэ цагийн шилдэг сэтгүүлчдийн бүтээлийг нэгтгэсэн нэгэн сайхан номыг энэ удаа танилцуулъя. МУБИС-ийн Нийгэм, хүмүүнлэгийн ухааны их сургуулийн сэтгүүл зүйн танхимаас эрхлэн гаргасан номын өмнөтгөлийг профессор Ж.Батбаатар бичжээ. Тэрбээр “Энэ удаа бид МУБИС-ийн сэтгүүл зүйн тэнхимийн төгсөгч 1000 сэтгүүлчтэй “арми”-ийнхаа төлөөлөл болгож, түүхэн хөгжлийнхөө 30 жилийн ойг бэлгэдэн, 30 шилдэг төгсөгч-сэтгүүлчийнхээ энэхүү 30 жилийн хугацааны нийгэм, амьдрал, үйл явцын хэлхээс, дүр зургаас илэрхийлэх бүтээлүүдийг нэгэн дор баринтаглан уншигч олондоо хүргэж байна” хэмээн тодотгожээ.

Номын эхэнд МУ-ын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, “Балдорж”-ийн шагналт Б.Ганчимэгийн Асашёорюү аваргатай хийсэн ярилцлага дурайж байна. Аса аваргын ид барилдаж байх үеийн гал цогтой хэрнээ, ухаан зааж ярьсан яриа одоо ч амт шимттэй халуун хэвээрээ. Тэрбээр бэртэл гэмтэлээ эдгээхээр эх орондоо ирээд байх үеэрээ Б.Ганчимэг сэтгүүлчтэй уулзаж, сэтгэлээ онгойтол ярьсныг энэ цаг үеэс уншихад сонин бөгөөд содон. Сэтгүүлчийн эрэн сурвалжлах чигийн хоёр ч нийтлэл мөн номд оржээ.

МУ-ын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Б.Галааридын яруу найрагч Ш.Уянгадаа зориулж бичсэн “Авьяас билиг нь халгисан гал морьтон анд минь” нийтлэл, Бидэрийн Баярсайханы “Морьдын гэрэлт нүд, бурхадын чимэгтэй нутаг” хөрөг нийтлэлүүд амттай бөгөөд уран. Бусдаараа тод ялгаран гэрэлтэнэ. Нэгэн хүний талаар бичих мөртлөө нийт тэр цаг үеийг тусган харуулжээ, тэд.

Баатар ван хэмээн олноо хүндлэгдэн алдаршсан МУ-ын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Л.Эрдэнэбулган найруулагчийн “Энэ 60 жил миний амьдралын ялалтын эхлэл ба төгсгөл” ярилцлага тунчиг содон харагдана. Сэтгүүлч Д.Оюунтуяа уг яриаг хийжээ. Сэтгүүлч Д.Гансаруулын “Жаран жил дуулсан Зангад гуай жаргаах зүрхийг минь уяраасаар явна” нийтлэл алгасахын аргагүй амттай. Эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйн анхдагчдын нэг Р.Ганпүрэвийн дуулиан тарьж байсан “Гурван удаа цааз сонссон ч Ч.Эрдэнэ-Очирыг суллажээ” нийтлэлийг та энэ номоос уншиж болох нь. Гэрэл зургийн мастер Г.Эрдэнэтуяагийн түүхэн, содон, ховор зургуудыг эндээс сонирхоорой.

Сэтгүүлч Ж.Соёл-Эрдэнэ, Ч.Үл-Олдох, С.Гантогоо, Б.Занданхүү, Г.Отгонжаргал, Д.Гансаруул, Г.Сонинбаяр, Х.Ган-Ялалт, Б.Долзодмаа Г.Улсболд, С.Гандөл, тоймч агсан Г.Отгонбаяр нарын гээд шилдэг 30 сэтгүүлчийн даацтай бүтээлүүдийг нэг дор багтааснаараа энэ ном үнэ цэнэтэй билээ.

МУБИС-ийн Сэтгүүл зүйн танхим 30 жилийн ойгоороо 30 сэтгүүлч-төгсөгчөөрөө гангарч гаргасан энэ ном сэтгүүлчийн бүтээл талаасаа ч, өнгөрсөн 30 жилийн түүхийг өгүүлсэн гэдгээрээ ч хэн хүний хайдаг эрэлттэй номын нэг болсон юм.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

177 тэрбумаар хагас коксжих нүүрсний үйлдвэр барих хоншоортой монгол аавын хүү байхгүй юу DNN.mn

Зунжин 100 жил тэмдэглэж, шоудаж явсаар гэнэт намартай золгочихов. Асуудлууд хэв хэвээрээ. Хэзээний танил утаа, түгжрэл… дээр нь нэмэгдээд үер ус гамшиг дагуулж, уран цэцэн ярьдаг эрх баригчдын ажилд дүн тавиад өглөө. Төрийн ажил тасралтгүй үргэлжилж байх ёстой атал зугаалж наадамлаж явж явж ирсэн дарга нар асуудлыг намжаах, түр аргалах гаршсан ажилдаа ханцуй шамлан орсны нэг тод жишээ утааг арилгах шийдвэр байлаа. Ирэх жил сонгууль болохыг ч хэлэх үү, ямар нэгэн аргаар Улаанбаатарыг утаагүй өвөлжүүлэх ёстой.”Аргалдаг” Чойжоогийн мэргэн санаа нь Хятадаас хагас коксжсон нүүр худалдан авч, ирэх өвөл гэр хорооллын айлуудад тараан өгөх. Үүндээ 177,5 тэрбум төгрөг зарцуулахаар тооцжээ. Үүнийг мэргэн санаа гэхээсээ илүү нэг удаагийн арга саам хийх гэсэн арга ядсан оролдлого гэвэл таарна. Монгол Улс урд хөрш рүүгээ коксжсон нүүрс экспортолж, тэр мөнгө нь төсөвт жин дардаг. Тэгвэл урагш экспортолсон нүүрсээ эргүүлээд үнэтэй худалдаж авах санаа гаргаж, бараг хэрэгжүүлэнгээ алдаж яваа Чойжилсүрэн сайд өөрөө хувийн барилгын маш том бизнестэй. Тэр хувийн бизнестээ ингэж хүйтэн сэтгэлээр хандах байсан болов уу.

Монгол Улсын зөвлөх инженер Д.Дамба гуай манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Өвөрхангай аймгийн Баянтээгийн нүүрсний уурхайд хоёр жилийн өмнө очсон. Тэндхийн нүүрс хагас коксждог нүүрс. Уурхайн нөхөд нүүрсээрээ кокс хийдэг цех байгуулчихсан байсан. Ингээд цехдээ кокс хийгээд түүгээрээ шахмал түлш хийж байсан шүү. Аль эрт уурхайчид амьдрал дээр хийчихсэн эд. Яагаад түүнийг өлгөж аваад, тэнд мөнгө өгөөд хүчин чадлыг нь нэмэгдүүлээд хийчихэж болдоггүй юм.

Улстөрчдөд ашиггүй болохоор дэмждэггүй юм. Манай улс орны өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдал ийм заваан болчихсон. Сураг сонсвол тэрийг анх зохион байгуулж ном дүрмээр нь хийсэн хүн нь Улаанбаатарт шахмал түлшний үйлдвэрийг анх байгуулсан инженер залуу юм билээ. Тэр залуугаар шахмал түлш хийлгээд амжилттай боллоо гэнгүүт жийчихсэн байхгүй юу. Учир нь тэр инженер улстөрчдийн хүн биш. Жинхэнэ мэргэжлийн инженер хүн, номын дагуу хийсэн. Ажлаас нь чөлөөлчихөөр нутагтаа очоод коксоор шахмал түлш хийж эхэлсэн юм билээ” гэж ярьсан. Үүгээрээ Д.Дамба гуай эрх баригчдын ажлын арга барилыг шууд хэлээд өгчихсөн билээ.

Асуудлыг нэг удаа аргалдаг, нүд хуурдаг байдлаар ажлаа хийдэг нөхөд бол хоёр нүүртнүүд юм. Бүр хатуугаар хэлбэл эх орныхоо хөгжлийн эсрэг ажиллаж байгаа хүмүүс. Өөртөө ашигтай хувилбараар ажиллаад сурчихсан ийм нөхдийг сайн нүдэлж тогтоож аваад сонгуулиар дүнг нь тавиад явуулах боломж бидэнд бий.

Үндэсний аудитын газраас “Засгийн газраас агаар, орчны бохирдлыг бууруулах чиглэлээр 2017-2020 онд зарцуулсан хөрөнгийн ашиглалт, үр

нөлөө” сэдвээр хийсэн аудитын тайлангаас харахад “Агаар, орчны бохирдлыг бууруулах чиглэлээр 2017-2020 онд нийт 456.1 тэрбум төгрөг”-ийг зарцуулсан байна. Үүнээс өмнө буюу

2008-2016 онд Монгол Улс агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр нийт 550 тэрбум төгрөг зарцуулсан байдаг.

Утаагүй болгоно гэж ярьсаар сүүлийн 15 жил их наяд төгрөг зарцуулсан ч утаа хэв хэвээрээ. Одоо нэг өвлийг аргацааж 177 тэрбум төгрөг цацахаар төлөвлөж сууна. Өөрт байгаа зүйлээ өрөөлөөс авна гээд хээв нэг ярих.

Монгол Улс коксжих болох хагас коксжих нүүрсний асар нөөцтэй гэдгийг уул уурхайг алган дээрээ тавьсан мэт мэддэг инженер Д.Дамба гуай хэлж байсан. Тэгэхээр бид өөрт байгаа зүйлээ гаднаас

худалдаж авч аргацаахаа больё. Энэ бол ямар ч бодлогогүйн алдаа гэдгийг бид олон жил ярилаа. Амьдрал дээрээ ч хараад, утаандаа угаартаад сууж байна. Хорин жил утаатай байж болсон юм, ганц өвөл тэсч байгаад өөрсдөө дотооддоо хагас коксжих нүүрсний үйлдвэрээ барья. Тэр бэлээхэн урагш өгөх гээд байгаа 177,5 тэрбумаараа үйлдвэрээ эхлүүлээд явж байхад жилийн дараа барьж л таарна. Энэ бол Монголоо боддог, монголчуудаа гэдэг хүний хийх ажил юм. Попууд бол бүр ойлгох ч үгүй. Тэд хэзээ ч ард түмэндээ хэрэгтэй юм хийдэггүй. Уран цэцэн ярьж, нэг удаагийн арга ядсан үйлдлээр асуудлыг дарж явсаар өнөөдрийг хүргэсэн.

Хагас коксжсон нүүрний үйлдвэр дотооддоо барих асуудлыг бодлогоор дэмжээд хөрөнгө мөнгийг нь шийдээд одооноос ажлаа эхлүүлэх хэрэгтэй байна. “177 тэрбумаар хагас коксжих нүүрсний үйлдвэр барих хоншоортой монгол аавын хүү байхгүй” гэж хэлэх вий. Наадахыг чинь багахан хэмжээнд ч гэсэн хийгээд, ажил хэрэг болгоод яваа монгол инженерүүд байна. Тэд ч гэсэн гарч ирж үгээ хэлэх хэрэгтэй. Инженерүүдийнхээ үгийг дарга сайд нар нь сонсдоггүй юм бол бид сонорт нь хүргээд өгье.

Сонгуулиас өмнө нэг өвөл утааг багасгаж байгаад ялж чадсан юм, үүнийгээ давтаж хийнэ гэж байгаа бол мөрөөдсөний гарз шүү, эрх баригчид аа. Нэг удаа үндэстнээр нь хуурсан, дараа дахин тэгж хууртахгүй. Мэдээж, сонгууль өнгөрөөд л утааны асуудлыг ор тас хаядаг гэдгийг чинь бид мартаагүй байгаа.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Зөв амьдралын тухай бичил яриа DNN.mn

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС…

Төрийн шагналт найруулагч Н.Наранбаатартай тааралдаж, уран бүтээлийнх нь талаар сонирхлоо. Ирэх онд хийх нэгэн том бүтээлийнхээ судалгааг хийж дуусаад ажил нь эхлэх гэж байгаа гэнэ. Тодруулбал, Бурхан багшийн тухай жүжиг театрт амилах нь ээ. Найруулагч яагаад энэ сэдвийг сонирхох болов.

-Нийгэмд жаахан ч гэсэн гэрэл гэгээ өгөхгүй бол хэцүүхэн зүйлүүд ажиглагдаж байна. Түрийвчээ даллаад мөнгөтэй болно гэдэгт хүмүүс итгэчихсэн, лекц энэ тэрд нь суугаад дагаад намирч байна. Эсвэл хунтайжийн шавь нар болчихно. Нөгөө нэг хэсэг нь Чингис хаан тодруулж, хатад нь болчих гээд үзэж байна. Эсвэл бөөгийн 99 тэнгэрийн тухай их хурлын чуулган дээр ярьж байх жишээтэй. Арай ч дээ гэж бодогдмоор зүйл их болж байна. Тэгээд л ийм сэдвийг сонгосон.

–Бурхан багш гэхээр бас л шашин юм биш үү?

-Бурхан багшийн сургаал бол зөв амьдрах сургаал юм билээ. Бурхан багш бол бодит хүн шүү дээ. Хүн яаж сайхан амьдрах, зөв явах ухааныг сургаал болгож үлдээсэн. “Чиний аврал чиний дотор бий. Чи өөрөө бурхан” гэж Бурхан багш сургасан байдаг. Бурхан багш гэхээр шашин шүтлэг гээд ойлгох хэрэггүй. Хүмүүсийн сэтгэлд гэрэл гэгээ нэмэх, мунхралын харанхуйг гийгүүлэхийн тулд ийм сонголт хийлээ.