Монгол Улсын сайд, Боомтын сэргэлтийн үндэсний хорооны дарга Б.Тулгатай ярилцлаа.
-Гашуунсухайт, Шивээхүрэн зэрэг М
онголын гол гарцуудын өнөөдрийн нөхцөл байдал ямар байна. Боомтын сэргэлтийн хүрээнд эдгээр болон бусад боомтуудад ихээхэн ажил хийгдэж байгаа бил үү?-Тийм. Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газрын “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын тэргүүлэх зорилтод Монгол Улсын боомтын хүчин чадлыг сайжруулах ажил туссан. Манай улс газраар БНХАУ-тай 17, ОХУ-тай 16 боомтоор, олон улстай агаарын зургаан боомтоор зорчих хөдөлгөөн, тээвэр худалдаа, аялал жуулчлал зэрэг салбарын үйлчилгээг үзүүлж байна. Бид өнгөрсөн хугацаанд боомтын асуудлыг харахдаа, боомттой холбоотой асуудал нь зөвхөн хилээр нэвтэрч байгаа хүмүүсийн зорчих асуудал. Тэр нь Хил хамгаалах газрын асуудал. Эсвэл зорчигчдын бараа таваарт татвар тавих нь Гаалийн байгууллагын асуудал мэтээр харж ирсэн. Үүнийг засах оролдлогыг 2012, 2014 онд гарсан ч харамсалтай нь ухарсан. Тиймээс алдаатай буруу бодлогыг засахын тулд энэ Засгийн газар Боомтын сэргэлтийн үндэсний хороог сэргээн байгуулсан. Мөн Хилийн боомтын захиргаа гэсэн байгууллагыг байгуулсан. Боомтоор зорчиж, үйлчлүүлж байгаа үйлчлүүлэгч, аж ахуйн нэгж, гадаад дотоодын худалдаачид эсвэл үйлчилж байгаа төрийн албан хаагчид зэрэг бүх талын олон асуудалд дундын зохицуулалтыг хийхээр Боомтын сэргэлтийн үндэсний хороог байгуулаад ажиллаж байна.
Боомтын сэргэлтийн үндэсний хороо хуралдаж бодлогын шийдвэр гаргаж ажиллаж байгаа. Харин өдөр тутмын үйл ажиллагааг Хилийн боомтын захиргаа хэрэгжүүлж байна. Таван аймагт Боомтын захиргааг байгуулж, Хилийн боомтод төлөөлөгч томилон ажиллуулж байна. Боомтын сэргэлтийн хүрээнд Монгол Улсад өнөөдөр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа боомтын хүчин чадлыг таван жилийн хугацаанд багадаа 3-4 дахин нэмэгдүүлэх зорилготой. Энэ хэрээр Монголын эдийн засгийг 3-4 дахин тэлнэ.
Ерөнхий сайд “Боомт бол манай эдийн засгийн боолт болж байна” гэж хэлж байсныг санаж байгаа байх. Үүнийг өвчнөөр зүйрлэвэл боомт бол шинж тэмдэг нь. Энэхүү шинж тэмдгийн үндсэн шалтгаан нь Монгол Улсын гадаад орнуудад хийх худалдааны бодлого, гэрээ хэлцэлтэй шууд холбоотой. Өөрөөр хэлбэл, аль боомтоор ямар хэмжээний худалдаа хийхээс хамаарч тухайн боомтын хүчин чадлыг ямар хэмжээгээр нэмэгдүүлэх, гарц орцын төрлийг ямар хэмжээтэй байлгах, тухайн боомт ямар төрлийн үйлчилгээнд зориулагдсан байх вэ зэрэг стратеги олон төлөвлөлтийг гаргаж болж байгаа юм. Энэ чиглэлээр бид ажиллаж байна. Бид дотоодын стратеги төлөвлөлт, түншлэлийг бодож гаргахаас гадна хиллэж байгаа хөрш орнуудтай хамт төлөвлөж, түүнтэй нь худалдааны бодлогоо, боомтын төлөвлөлтийг уялдуулах шаардлага гарч байгаа. Учир нь аль аль тал харилцан хэлэлцэж тохирсны үндсэн дээр үйл ажиллагаа, эрх зүйн орчин зэрэг бүх ажил явдаг. Монголын тал мянга хүслээ ч БНХАУ, ОХУ өөр саналтай байвал цааш явахгүй шүү дээ. Монголын тал маш сайхан төлөвлөгөөг гаргасан ч цаад талтай зөрчихвөл мөн л явахгүй гэсэн үг. Боомт гэдэг бол хоёр улсын уулзаж байгаа уулзвар цэг. Энэхүү уулзвар цэг дээр ажиллаж байгаа төрийн байгууллагууд, аж ахуйн нэгжүүд, уулзвар цэгийн газар нутаг дээрх сум, аймаг зэрэг бүх талуудын оролцоо уялдааг хангасан зохицуулалтыг Боомтын сэргэлтийн үндэсний хороо зохицуулах үүрэгтэй. Энэ үүргийнхээ дагуу ажиллаж байна.
-Ерөнхий сайдын БНХАУ-д хийх айлчлалаас олон нийт өндөр хүлээлттэй байна. Айлчлалаар хил холболтоос эхлээд боомтыг өргөжүүлэхтэй холбоотой олон асуудал хөндөгдөнө байх…
-Хятадтай хийх худалдааг шинэ түвшинд гаргая гэсэн зорилттойгоор албан ёсны айлчлал хийх гэж байна. Энэхүү айлчлал нь Ерөнхий сайдын БНХАУ руу хийж байгаа хоёр дахь айлчлал. Айлчлалын нэг онцлог нь Засгийн газрын тэргүүнээр ажиллаж байх хугацаандаа БНХАУ-ын хоёр Ерөнхий сайдтай уулзаж байгаа Монголын анхны Ерөнхий сайд болж байна. Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайдын эхний айлчлал нь цар тахалтай хүнд үед болсон. БНХАУ өвлийн олимпийг зохион байгуулахад бусад улс орнууд ковидоос үүдэлтэйгээр болгоомжилсон хандлагатай байсан. Тэгвэл Ерөнхий сайд “Спорт улс төрөөс ангид байх ёстой” хэмээн уриалаад хамгийн түрүүнд очихоо илэрхийлж байсан. Тус айлчлал ч амжилттай болж байсан. Хязгаарлалттай нөхцөл байдалд буюу ковидын нөхцөл байдалд болсон тэрхүү айлчлалтай харьцуулахад одоо болох айлчлал маш өргөн хүрээнд олон салбарыг хамарсан, хугацааны хувьд тавиу байна. Дахин хэлэхэд, энэхүү айлчлалын гол зорилго нь худалдааны асуудал. Худалдааны асуудал нь нөгөө талаар боомтын асуудал гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, БНХАУ-тай төмөр зам, автозамаар холбогдох, боомтуудын өнөөгийн хүчин чадал, экспортын бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх юм. Түүнчлэн эрдэс баялгаас гадна аялал жуулчлалын хэмжээг, зорчигч тээврийн хөдөлгөөнийг нэмэгдүүлэх, Орос, Хятад, Монгол иргэдийн эзэмшдэг тээврийн хэрэгсэл харилцан бие биедээ чөлөөтэй зорчих гэхчилэн олон асуудлыг хөндөж байгаа. Хамгийн том жин дарах нь мэдээж боомтыг өргөжүүлэх асуудал.
Эрдэс баялгийг хэр хэмжээтэй ямар үнээр худалдсанаас хамаарч манай улсын эдийн засаг бүтэж байгаа нөхцөл байдалтай байна шүү дээ. Бүрэн хүчин чадлаараа ажиллахад жилдээ 50 сая орчим тонн эрдэс баялаг гаргах потенциалтай дэд бүтэцтэй. Энэ дэд бүтцийг хэрхэн яаж хөгжүүлэх вэ гэхээр тээврийн шинэ төрлийн ажиллагаанд оруулах хэрэгтэй. Энэ дотор таны асуусан Шивээхүрэн, Гашуунсухайт, Ханги-Мандал, Бичигт гэсэн дөрвөн боомтын төмөр замын холболтын ажил туссан. Өөрөөр хэлбэл, 1955 оны гэрээг шинэчлэх асуудал яригдана.
-Ер нь энэ их яригддаг. Энэ удаад удаашрах, саад болох ямар нэгэн асуудал гарах болов уу?
-Монголын өмнөх Засгийн газрууд Хятадын талтай тохирсон ажлуудаа дуусгаагүйгээс болж зарим боомтын холболт дараалалд орох магадлалтай. Өөрөөр хэлбэл, эхлээд энэ боомтын ажлаа дуусгаад дараагийн боомт руу оръё гэсэн гацсан нөхцөл байгаа. Тиймээс гацааг арилгах нь энэ айлчлалын гол зорилго болж байгаа. Энэ ч үүднээс сарын өмнө Шивээхүрэн-Сэхэ боомт дээр Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүрэлдэхүүнтэй очиж БНХАУ-ын талаас орж ирж байгаа нарийн царигийн төмөр замыг Монгол талтай холбогдох хил холболтын төмөр зам, терминалын бүтээн байгуулалтын ажлыг албан ёсоор эхлүүлсэн. Энэ ажлыг төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд хувийн аж ахуйн нэгжүүд гүйцэтгэнэ. Тэд арваннэгдүгээр сард багтаж ашиглалтад оруулахаар ажиллаж байна.
Бичигт боомт мөн л олон улсын чанартай боомт. Тус боомтод хийгдэх ажлын тендерийг Зам, тээвэр хөгжлийн яам, Монголын төмөр зам хариуцаж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, Чойбалсангаас Бичигт боомт хүртэлх замын тендер зарлаж гүйцэтгэх компаниа шалгаруулсан. Энэ намар бүтээн байгуулалтын ажил эхлэх ёстой. Энэ бол Монгол Улсын зүүн босоо тэнхлэгийн төмөр зам. Өөрөөр хэлбэл, Орос-Монгол-Хятадыг холбосон коридор. Транзит төмөр замын ажил эхэлнэ. Тиймээс өмнө нь тохирсон байсан хилийн цэгээ эцэслэн тохирч гэрээнд тусгах ажлыг ярихаар байгаа. Үүнээс гадна Гашуунсухайт-Ганцмод боомт руу баригдсан мухар төмөр замыг БНХАУ-ын төмөр замтай холбох ажлыг түргэвчлүүлэхээр ажиллаж байна. Харамсалтай нь өмнөх Засгийн газруудын удирдлагуудын гаргасан хортой шийдвэрийг буцаан засч залруулах ажил энэ Засгийн газарт ногдож байгаа. Энэ ч утгаараа төлөвлөлт дээр Хятадын талтай тохироогүй, ойлголцоогүй гэдэг ч юм уу буруу төлөвлөснөөс болж 17-хон км замын холболтын ажил нарийн төвөгтэй бүтэцтэй, гүүрэн байгууламжтай, зардал өндөртэй болж байгаа. Үүнийг яаралтай холбож ашиглалтад оруулахгүй бол болохгүй. Учир нь Цогтцэцийгээс боомт руу барьсан төмөр замыг буцаана гэж байхгүй. Тиймээс ашиглалтад оруулах нь нэн тэргүүний зорилго. Иймд энэ ажлыг урагшлуулах чиглэлээр Засгийн газрын танхимын гишүүдээр ахлуулсан ажлын хэсэг байгуулж, Хятадын талтай хөрөнгө оруулалтыг, зургийг нь яаралтай шийдэж богино хугацаанд ашиглалтад оруулахыг зорьж байгаа. Тиймээс айлчлалаар энэ асуудал яригдана.
Хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтаар баригдсан Ханги-Мандал боомт хүртэлх төмөр зам богино хугацаанд буюу есөн сарын дотор баригдсан. Харамсалтай нь хилийн цэгээ тохироогүй байсан. Тиймээс Хятадын талтай энэхүү төмөр замын холболтыг хийх дэд бүтцийн шийдвэрийг гаргуулахаар ажиллаж байна. Түрүүн хэлсэнчлэн очер дараа эрэмбэд орж болзошгүй асуудал бий. Ярианы эхэнд хэлсэнчлэн Бичигт, Шивээхүрэн, Гашуунсухайтын асуудлаа шийдсэний дараа энэ боомтын ажлыг явуулъя гэсэн байдалтай байгаа. Үүнийг засахын тулд төмөр замын асуудлуудаа цогцоор нь шинэчлэх шаардлагатай байгаа. Бид БНХАУ-тай Эрээн-Замын-Үүд боомтын төмөр замаар холбогддог. Тиймээс дээрх дөрвөн боомтоор төмөр замаар холбогдох ажлыг хурдлуулах, шийдвэр гаргах айлчлал болж байгаа.
-Өмнө нь ч тэр, одоо ч тэр баярын үеэр хилээ хаачихдаг. Энэ нь баахан бөөгнөрөл, дараалал үүсгэдэг асуудал бий. Үүнийг засч болохгүй юу?
-Бүх нийтээр амрах өдрийг хуульд оруулсан байдаг. Монгол, Хятадын хилийн боомт, тэдгээрийн дэглэмийн тухай Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу хилийн боомт амрах ёстой. БНХАУ-ын бүх нийтийн амралтын өдрөөр Хятадын тал амрах ёстой. Тиймээс боомтуудын хуваарийг анхнаас нь ил тавьдаг. Хагас сайн өдөр ажиллана, бүтэн сайнд амарна. Цайны цагтай, цайны цаггүй гээд боомтын мэдээллийг ил тавьдаг. Үүнийг хоёр улсын Хилийн хоорондын хэлэлцээрээр тохирч, графикаа жилийн өмнө гаргаж мөрдөж байгаа хэлбэр. Иргэд, аж ахуйн нэгжээс бүх нийтийн амралтын өдрөөр ч ажилламаар байна гэсэн хүсэлт ирвэл үүнийг Хятадын талтай ярилцана. Өөрөөр хэлбэл, хоёр улсын хилийн хэлэлцээрээр тохирсон амралтын өдрийг болиулна гэсэн үг. Танайх бэлэн байна гэвэл бид Монголын амралтын өдрөөр ажиллахад бэлэн байна хэмээн ойлголцох шаардлагатай. Үүнийг дагаад ямар асуудал гардаг вэ гэхээр Монгол Улсын батлагдсан төсөвт өөрчлөлт оруулах шаардлагатай болно. Учир нь тэнд ажиллаж байгаа хүмүүсийн цалин мөнгө, хүн хүчийг нэмэх шаардлагатай болно. Бүх нийтийн амралтын өдрөөр ажиллах шаардлагатай байна гэсэн хүсэлтийг гаргавал ажиллахад болохгүй зүйл байхгүй. Хамгийн гол нь эртнээс төлөвлөж хийх ёстой ажил юм.
Эдийн засгийг эрчимжүүлэх ажлын хүрээнд Боомтын сэргэлтийн үндэсний хороо хуралдаж зарим боомтуудыг амралтын өдөргүй ажиллуулах чиглэлийг өгч байгаа. Өөрөөр хэлбэл, үйлчлүүлж байгаа иргэдийн тоо, ачаа тээврээс шалтгаалж зарим боомтыг хагас, бүтэн сайнгүй ажиллуулах, зарим боомтыг өдрийн цайны цаггүй ажиллуулах, заримынх нь цагийг сунгах чиглэлийг Гадаад харилцааны яам руу бид өгсөн.
-Ямар боомтуудад энэ арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр болж байгаа вэ?
-Цагааннуур, Булган, Боршоо боомт. Жишээлбэл, Увс аймагт байрлах Боршоо боомтын бүтээн байгуулалтын ажил хийгдэж байна. Наймдугаар сард ашиглалтад бүрэн орох ёстой. Уг боомтоор зорчих иргэдийн урсгал их нэмэгдсэн. Энэ боомтоор орж ирэх газрын тосны бүтээгдэхүүний хэмжээ ч нэмэгдсэн. Харин баруун бүсийн босоо тэнхлэгийн боомт болох Булган боомтод AH-4 зам ашиглалтад орсноор транзит ачаа тээвэр нэмэгдсэн. Энэ нь Монгол руу зорчиж байгаа иргэдийн үйл ажиллагаанд нөлөөлж байгаа. Гаднаас импортолж байгаа газрын тосны бүтээгдэхүүн орж ирэхэд очер үүсч 5-6 цаг хүлээдэг асуудал бий. Тиймээс дээрх боомтуудыг уртасгасан цагаар, амралтын өдөргүй ажиллуулах талаар Гадаад харилцааны яаманд чиглэл өгсөн. Гадаад харилцааны яам ОХУ, БНХАУ-ын Гадаад харилцааны яамтай тохирно. Ингээд мөн хоёр талын хилийн байгууллагууд тохирвол эдгээр боомтын үйл ажиллагаа улам өргөжих бололцоотой. Харин Эрээн-Замын-Үүд боомтын хувьд энэ чиглэлийн өөрчлөлтийн асуудал яригдаагүй байна. Замын-Үүд боомтын бүтээн байгуулалтын зорчих тээврийн терминал ашиглалтад орсон. Ачаа тээврийн терминал наймдугаар сард ашиглалтад орно. Ингэснээр ачаалал харьцангуй багасна.
-Заасан хугацаандаа яг ашиглалтад орох болов уу. Ажил саатах ямар нэгэн асуудал гарч байна уу?
-Бүтээн байгуулалтын ажил саадгүй явж байгаа учраас ашиглалтад орчихно. Ер нь өмнийн говийн бүсэд буюу урд талын боомтуудад нэг асуудал байгаа нь усны хангамжийн асуудал хүнд байна. Боомтын бүтээн байгуулалтын ажил явуулахад ус хүрэлцэхгүй байх асуудал үүсч байна. Энэ асуудлыг яаж шийдэх вэ гэдэгт бид ажиллаж байна. БНХАУ-ын талаас ус авч болох ч энэ нь нэлээд хүнд л дээ. Мөн Монгол талын аж ахуйн нэгжүүдийн ашиглаж байгаа усыг ашиглаж бүтээн байгуулалтын ажлыг графикийн дагуу тасралтгүй явуулахад онцгой анхаарч ажиллаж байна.
-Тяньжин боомтод 2600 ачаа тээвэр гацчихаад байна гэх асуудал бий. Үүнд ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?
-Монгол Улсын далайд гарч байгаа үндсэн боомт нь Тяньжин. Уг боомтоор манайх импортолж байгаа ачаагаа авдаг. Энэ боомт дээр өмнө нь 4000-5000 ачаа тээврийн бөөгнөрөл үүсч байсан. Үүнийг аль болох цөөлж 2000-3000 байхаар зохицуулж байна. Тус боомтын хүчин чадал ч тийм байгаа. Өөрөөр хэлбэл, ачаагаа нааш нь мянга татсан ч Монгол талын терминал, боомтын болоод төмөр замаар тээвэрлэж ирэх тээврийн ачааллаас үүдэж Тяньжин дээр 2000-3000 ачаа тээвэр хуримтлагдаж байгаа юм. Зам тээвэр, хөгжлийн яам, Гадаад харилцааны яам, Боомтын үндэсний хороо өдөр бүр энэ асуудалд хяналт тавьж ажилладаг. 2300 гэдэг бол дундаж тоо. Үүнээс өсгөхгүй байхаар хичээж байна. Энд биднээс үл хамаарах нөхцөлүүд маш их нөлөөлдөг. Тэр дундаа ОХУ олон улсын хоригт орсон. Мөн баруун тал руугаа цэрэг дайны үйл ажиллагаа явуулж байгаатай холбоотойгоор манай нутгаар дамжиж Хятадтай худалдаа хийх, бараа таваар татах ачаалал нь эрс нэмэгдсэн. Гэтэл манайх БНХАУ, ОХУ-ыг холбосон ганцхан төмөр замтай. Энэ замын 50 хувь нь Оросын мэдэлд байдаг. Тиймээс ОХУ өөрийн мэдлийн төмөр замаар өөрсдийнхөө ачааг түлхүү татах сонирхлоо илэрхийлж байдаг. Бид ч гэсэн Монголын талын ачааг саатуулахгүй байхад яриа хэлэлцээр хийж, доголдол гацаа үүсгэхгүй байхыг хичээж байна. Манай дэд бүтцийн болоод боомтын хязгаарлагдмал байдал өнөөдрийн энэ нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
