Author: Дашбалбарын Мөнгөндалай

Нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан Үндсэн хууль хэрэгжиж эхлээд жил гаруй хугацаа өнгөрч байна. Байсхийгээд л огцруулдаг тоглоомын Засгийн газрыг тогтвортой байлгах, парламентаас хэт хамааралтай байдлыг арилгалаа. Шүүх эрх мэдлийг Ерөнхийлөгчийн институц болон улс төрөөс хараат бус байхад чиглэсэн өөрчлөлтүүд орлоо.

Үндсэн хуулинд уг нь байн, байн гар дүрээд байх ёсгүй. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуулиар найман жилийн дотор дахин гар хүрэхгүй байхаар заасан. Мөн ч олон жил ярьж байж хийсэн нэмэлт, өөрчлөлт. Одоо л нэг тогтвортой Засгийн газартай болох нь гэж бодоцгоосон. Гэтэл амар тайван байлгахгүй нь. Аль дээрээс бор шувуу нисгээд эхэллээ. Бүр нарийндаа эрх баригч намын зүгээс энэ бор шувуу нисч байх юм.

Давхар дээлтэй сайдын тоог нэмэхгүй бол дэндүү цөөдөөд байна гэж ирээд ярих болов. Болж өгвөл давхар дээлгүй, салбарынхаа ажлыг хийгээд явж байгаа сайд нараас өө сэв олчих гээд зүтгээд байх юм. Засгийн газрын сайн, муу ажиллаж байгаа тухайд энэ удаа өгүүлэх гээгүй. Алдаа, оноо аль аль нь л байна. Хамгийн гол нь нисгээд байгаа бор шувууг хаана очиж буулгахаар тооцов. Үндсэн хуульд гар дүрэх нь ямар зорилго байна вэ гэтэл ердөө л бялуу хувааж ирсэн зарчмаар нь явахгүй, хэнхэглээд байсанд л учир байж.

Энэ Засгийн газраас “шүд сугална” гэж нэг хэсэг ярьцгаасан. Эрүүл мэнд, Хөдөө аж ахуй, Байгаль орчин, Соёлын, Барилгын, Уул уурхайн, Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын гээд давхар дээлгүй сайдуудыг “нүдээд” эхэлсэн. Олоон жилийн өмнө чих хатуу нэгэн цэрэг наадамд нэгийн даваанд аваргатай таарч, хэлсэн үгийг нь сонсолгүй унагачихсан гэдэг яриа сонссон л байлгүй. Түүн шиг энэ хэд нь улс төрөө мэдэхгүй хэнхэглэж ажил хийгээд ашиг гаргаж өгдөггүй бололтой юм. Соёлын сайдын улаан хүрэмтэй ноцолдож, жийп унасан саятнуудыг халамжаас хассаных нь төлөө Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын талаар ам дамжин цуурав. Угтаа Соёлын сайд өглөө зургаан цагт ажилдаа оччихсон хэнхэглэж суудаг юм байна. Тэрээр ажлаа салбарын хуулиасаа эхэлсэн. Хавтгайрсан халамжийг цэгцлэх гэж байгаа нь А.Ариунзаяа сайдын зөв. Монгол халамжийн улс болоод удаж байна. Хөдөлмөрлөхгүй хөгжиж дэвшинэ, баяжна гэж угаас байхгүй. Хөл, гар нь бүтэн бол ажиллах л хэрэгтэй. Үүнийг цэгцлээд ажил хөдөлмөрлөх бололцоог нь олгох тал дээр бодлогоо чиглүүлж ажиллах л хэрэгтэй. Байгаль орчны сайд Н.Уртнасан сүүлийн үед элдвээрээ дуудуулж байна. Байгаль орчны салбарын үе, үеийн удирдлагуудын ашиг унагадаг ховор ан агнах зөвшөөрлийг нь цахим болгож хэнхэглэж. Сэм хуйвалдаж, ашиг унагадаг бизнесийг нь түмний нүдэнд ил болгохоор яамны хэдэн түшмэл нь ууртай байлгүй ч яахав. Хоолноос нь салгахаар хэн ч эгдүүцэх биз. Харин сайдын ааш аягийн талаархи асуудал бол одоо бичиж байгаа сэдвээс тусдаа асуудал тул хойш тавья. Хөдөө аж ахуйн сайд З.Мэндсайхан гэж өөрийнхөөрөө нөхөр байна. Энэ салбарыг дэмжсэн гадны төсөл хөтөлбөрүүдийг хүрэх ёстой эздэд нь хүргээд зогсохгүй, дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангах ургац авахаар болж байна. Өмнө нь ЖДҮ яасныг бид бүгд мэднэ. Дээгүүрээ хувааж авчихаад жинхэнэ ЖДҮ эрхлэгчдэдээ юу ч хялайлгадаггүй байсан шүү дээ. Үүнд цэг тавив. Хөдөө аж ахуйн бүх бүтээгдэхүүнийг ченжийн гараас салгаж биржээр арилжаалахаар боллоо. Шахааны бизнесийг хааж, олон шахаачдын дургүйг хүргэв. Эрүүл мэндийн сайд С.Энхболд байна. Гүйцэтгэлийн санхүүжилт, даатгалын тогтолцооны шинэчлэл, эрүүл мэндийн үйлчилгээг бүхэлд нь цахим хэлбэрт шилжүүлэх ажлууд хийж байгаа гэнэ. Энэ бүхнээ хийчихвэл энэ салбарт нэлээд ахиц гарна. Хүнд суртал арилна. Өмнөх сайдууд нь бүгд парламентын 76-д ямар нэг юмаараа базуулчихдаг байв. Дан дээлтэй хэдэд ухаж, төнхөх “но” бага болохоор улстөрчид бүр ч ууртай байна.

Энэ мэтээр улстөрчдийн бялуу хувцаалцдаг ойлголтыг мэдэхгүй, сайд гэхээр ажлаа л хийх юм бодоод зүтгээд байхаар ад шоо бололгүй яах юм. Өгцөө, авцаа, наана, цаанаа ойлгохгүй, “Салбарын ажлаа сайжруулаад бужигнуулаад өгнө дөө” гэж ханцуй шамлаад ажил хийж давхиад байвал улстөрчид та нарыг өөд нар харуулахгүй санаа өвөрлөлгүй яахав. Тэдний халаас, араа шүдэнд зуулгачихгүй бол улсдаа хэрэг болох юм даа.

“Дан дээлтэй” сайд нар бол улс төр дэх “дүлий цэрэг” юм. Тиймээс л дуншиж, дуншиж төрсөн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг бялуунд дуртай улстөрчид яриад эхэлсэн хэрэг. Парламентаас биш тухайн салбараас эсвэл чадалтай боловсон хүчнийг сайд болгосон нь улстөрчдийн уурыг барах нь аргагүй. Иргэдэд бол улстөрч сайдаас өнөө ад болоод байгаа нөхөд нь сайд байсан нь дээр. Нөгөө олон улстөрчийн үгийг тэр бүр хүлээж авахгүй, Ерөнхий сайдаасаа үүрэг аваад явахад л болж байгаа юм. Гэтэл дасал болсон шахаа, өчүүхнээс унац гаргаж сурсан түшмэдүүдэд энэ хэдэн сайдын хэнхэглэл тэнэглэлийн дээдтэнэглэл санагдана шүү дээ.

Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж дахин давхар дээлтнүүдийг нэмэх гээд байгаа нь ердөө л энэ. Бялууны зүсмийн дахин хуваарилалт хийх дараагийн ээлжнийхний шуналаас эхтэй. Нийтлэлийн эхэнд дурдсанаар Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан заалтуудад найман жил дахин гар хүрэхгүй. Гэвч өөрчилье гэвэл бас өөрчилж болох юм. Дахиад л өнөөх Засгийн газар унагадаг цикл, бахь байдгаараа үргэлжлэх биз. Дахиад л ЖДҮ шиг сэм хуйвалдсан хуваарилалтууд эхэлнэ. Мэдээж давхар дээлтэй сайд нарын тоог нэмэх гээд байгаа улстөрчид гаргалгаагаа олчихоод л ингэж дуугарч эхэлсэн байж таарна. Үндсэн хуулийн дагаж мөрдөх журмын тухай хуулиас Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан заалтуудад найман жил гар хүрэхгүй гэдгийг хасаад л эхлэх биз. Алийн болгон ингэж өөрийн өчүүхэн эрх ашгаа урдаа тавьж, өөртөө тааруулж хууль өөрчилж байх юм бэ. Өнөөх “дүлий цэрэг” шиг шударгаар “барилдах” дан дээлтэй сайд нар нь дээр юм байна шүү.

Монгол Улсаас АНУ-д суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Ё.Отгонбаяртай ярилцлаа.

---

-Монголд саяхан Ерөнхийлөгчийн сонгууль боллоо. АНУ-д оршин суугаа монгол иргэд энэ сонгуульд хэрхэн оролцов?

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2021 оны сонгууль АНУ-д аливаа зөрчил, маргаангүй, ирц сайтай болж өнгөрлөө. АНУ-ын хувьд Вашингтон дахь ЭСЯ, НҮБ-ын дэргэд суугаа БТГ, Сан Франциско дахь ЕКГ-т салбар комиссууд байгуулагдаж, санал хураалтыг зохион байгуулсан. Энэ удаагийн сонгуульд манай ЭСЯ-нд нийт 613 хүн бүртгүүлснээс 467 хүн саналаа өгч, ирц 76.2 хувьтай байлаа. 2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр Вашингтон дахь ЭСЯ-нд бүртгүүлсэн иргэдийн 54 хувь нь саналаа өгч байсан юм билээ. Өөрөөр хэлбэл, энэ удаагийн сонгуульд сонгогчдын ирц өмнөх сонгуультай харьцуулахад 20 хувь орчим илүү байлаа.

АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Энтони Блинкен саяхан гаргасан мэдэгдэлдээ Ардчилсан хувьсгалаас хойших найм дахь удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулиа амжилттай зохион байгуулсанд баяр хүргээд манай гуравдагч хөрш, стратегийн түнш гэдгээрээ бахархдаг, Монголын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бататгахын төлөө шинэ Ерөнхийлөгчтэй хамтран ажиллах болно гэсэн байна лээ.

-Энэ мэдэгдлийн ач холбогдлын талаар та юу хэлэх вэ?

-АНУ нь дэлхий дахинд ардчилсан үнэт зүйлсийг өргөжүүлэн хамгаалахад байнга чухал ач холбогдол өгч ирсэн. Ялангуяа, Ерөнхийлөгч Ж.Байдены хувьд ардчилал, хүний эрх зэрэг асуудлыг АНУ-ын гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэл болгон зарласан. Энэ хүрээнд АНУ нь дэлхийн улс орнуудад болж буй сонгууль зэрэг үйл явцыг тогтмол ажиглаж ирснийг бид бүгд сайн мэдэх билээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2021 оны сонгуулийн бэлтгэл, сонгуулийн үйл явц зэргийг АНУ нь Монгол Улсад суугаа Элчин сайд, ЭСЯ-аараа дамжуулан албан ёсоор ажиглах хүсэлт ирүүлж, ажиглалт хийсэн. Бид үүгээр ч сонгуулийн бэлтгэл ажил, үйл явц, дүн зэргийн талаар Төрийн департамент, Цагаан ордны ҮАБЗ зэрэг байгууллагад тогтмол мэдээлж ажиллалаа.

Манай энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дүнгээр АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн дарга Э.Блинкен энэ зургадугаар сарын 11-ний өдөр мэдэгдэл хийж, Монгол Улсыг Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгуулиа амжилттай зохион байгуулсанд манай ард түмэн болон төр, засагт баяр хүргэсэн. АНУ-ын энэхүү мэдэгдлийг Америкийн засаг захиргааны албан ёсны байр суурь, манай Ерөнхийлөгчийн сонгууль ардчилсан, нээлттэй, хууль ёсны дагуу амжилттай зохион байгуулагдсаны илэрхийлэл гэж монголчууд бид ойлгож, хүлээн авах ёстой юм.

Энэ нь мөн хоёр улсын Стратегийн түншлэлийн хүрээнд АНУ-ын өнөөгийн Засаг захиргааны зүгээс Монгол Улсын сонгууль, ардчилсан үнэт зүйлсийг онцлон тэмдэглэж, сайшаан мэдэгдэж буй хамгийн анхны мэдэгдэл гэдгээрээ мөн чухал юм.

-Монгол, Америкийн стратегийн түншлэлийн тухай тогтоол Конгрессоор батлагдсан. Ингэснээр гуравдагч хөршийн харилцаа нэг шат ахилаа гэж үзэж байгаа. Үүний үр дүн, одоогийн нөхцөл байдал ямар байгаа талаар мэдээлэл өгөөч?

-АНУ-ын Конгресс дэх Америк-Монголын бүлгээс санаачилга гаргаж, тус бүлгийн хамтран даргалагч, Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүд Д.Тайтус, Д.Янг нар болон бүлгийн гишүүн Т.Ёохо нар доод танхимд, Сенатч Д.Салливан, Б.Кардин нар Сенатад буюу дээд танхимд “Монгол-Америкийн стратегийн түншлэлийг бэхжүүлэх тухай тогтоол”-ын төслийг өргөн барьсан юм. Тогтоолын төсөл доод танхимд өнгөрсөн 2020 оны арванхоёдугаар сард, Дээд танхимд энэ оны дөрөвдүгээр сард тус тус батлагдсан. Энэхүү тогтоол хоёр Засаг захиргаа, хоёр Конгресс дамжиж батлагдсан нь АНУ-ын улс төрийн гол хоёр хүчин болох АН болон БНН-ын зүгээс Монгол, Америкийн стратегийн түншлэлийг тууштай хэрэгжүүлэхийн төлөө байгаагийн бодит илэрхийлэл бүхий мессэж гэж хэлж болно. Манай УИХ-ын Үндэсний аюулгүй байдал, Гадаад бодлогын байнгын хороо 2020 оны хоёрдугаар сард Монгол, Америкийн Стратегийн түншлэлийг дэмжиж тогтоол баталсан. Хоёр орны хууль тогтоох байгууллагууд ийм баримт бичгүүд баталж гаргасан нь манай хоёр орны стратегийн түншлэлийн харилцаа аливаа Засгийн газраас үл хамааран улам өргөжин хөгжихийн баталгаа болж буйгаараа чухал ач холбогдолтой хэмээн үнэлэх нь зүйтэй.

-Гуравдагч хөршийн худалдааны тухай хуулийг өргөн барьсан байна лээ. Энэ хууль батлагдсанаар манайд ямар үр дүн өгөх вэ?

-“Гуравдагч хөршийн худалдааг дэмжих тухай хууль”-ийг шинэ Конгресст дахин өргөн бариулсан нь бидний хувьд ач холбогдолтой үйл явдал боллоо. Хөдөө аж ахуйн салбар нь Монгол Улсын эдийн засагт хувь нэмэр оруулж буй хоёр дахь чухал салбар юм. Мал аж ахуйн салбар нь Монгол Улсын Хөдөө аж ахуйн салбарын нийт үйлдвэрлэлийн 87 хувийг эзэлж, хөдөлмөр эрхэлж буй хүн амын гуравны нэг нь энэ салбарт ажиллаж байна.Энэ хууль батлагдсанаар манай хүн амын гуравны нэг нь хөдөлмөр эрхэлдэг салбарт малчдын ажлын байр, орлогыг нэмэгдүүлэх боломж бүрдэнэ. Одоогоос 20 гаруй жилийн өмнө манай улс АНУ-ын зах зээлд оёмол бүтээгдэхүүн нийлүүлж байхад 30 гаруй мянган эмэгтэйчүүд эдгээр үйлдвэрүүдэд ажиллаж байсан.

Одоо энэ бололцоо эргэн нээгдвэл мөн тийм хэмжээний эмэгтэйчүүдийн ажлын байр бий болно гэсэн тооцоо бий. Монгол Улс дэлхийн ноолуурын бараг тал хувийг үйлдвэрлэж байгаа боловч ноолуурынхаа ихэнх хэсгийг БНХАУ руу экспортолдог. Гэтэл АНУ бараг бүх ноолууран бүтээгдэхүүнээ БНХАУ-аас худалдаж авдаг. Монголын ноос, ноолууран бүтээгдэхүүнийг АНУ-д хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр нийлүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх нь хоёр талын худалдааны эргэлтийг нэмэгдүүлэх замаар АНУ-д мөн ашиг тусаа өгөх юм. Бидний хувьд эх орондоо эцсийн боловсруулалт хийж, ажлын байр нэмэгдүүлэх, нэмүү орлого шингэсэн бүтээгдэхүүн экспортлох явдал Засгийн газрын үйл ажиллагааны зорилттой нийцсэн хэрэг болно.

-Монголд АНУ-аас хөрөнгө оруулах боломжийн талаар таны бодол?

-Бид Монголд Америкийн хөрөнгө оруулалт харьцангуй бага байгаа тухай ярьдаг. Гэтэл манай улсын Өрнөдийн хөрөнгө оруулалттай хамгийн том төсөл болох Оюу толгойн ордын төслийн гол санхүүжүүлэгчид нь АНУ-ын банк, санхүүгийн байгууллагууд байдгийг энд зориуд тэмдэглэх хэрэгтэй. Үүнээс гадна АНУ нь хөгжингүй болон буурай хөгжилтэй орнуудад OPIC, USAID, IFC зэрэг олон улсад үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагаар дамжуулан хөрөнгө оруулалт хийж, хоёр орны худалдааг нэмэгдүүлэх бодлого баримталдаг.

Хөгжлийн төлөөх хөрөнгө оруулалтыг хүртээмжтэй ашиглах тухай хуулийн хүрээнд АНУ-ын Хилийн чанад дахь хөрөнгө оруулалтын корпораци буюу USDFC нь орчин үеийн, нэгдсэн агентлаг болж, санхүүжилт нь нэмэгдэн 60 тэрбум ам.доллар хүрээд байна. USDFC нь зөвхөн хөгжингүй орнуудын хувийн хэвшлийн төслүүдийг төрөөс санхүүжүүлж, дэмжих зорилготой учраас манай хувийн хэвшлийнхэн ихээхэн идэвхтэй ажиллах шаардлагатай болж байгаа юм. Энэ байгууллага 1997 оноос хойш Монгол Улсад нийт 44 төсөл хөтөлбөрт 2.6 тэрбум ам.долларын санхүүжилт олгосон байна. Одоогийнхоос 20 дахин бага төсөвтэй үед ийм санхүүжилт олгосон гэхээр одоо ямар өргөн боломж нээгдсэн байгааг манайхан ойлгож буй биз ээ. Гол нь энд манайхны идэвх, санаачилгаас л хамаарах болоод байна даа. Мөнгө нь бол байна.

-АНУ-аас вакцин хандивлах улсын тоонд Монгол Улс багтсан байна лээ. Энэ вакцин хэзээ ирэх вэ. Хэдий хэмжээний вакцин нийлүүлэх боломжтой вэ?

-“Ковид-19” дэлхий нийтэд тархсан цагаас эхлэн хоёр улс хамтран ажиллаж харилцан туслалцаж ирсэн. Монгол Улсын Засгийн газар, ард түмнээс, АНУ-ын Засгийн газар, ард түмэнд “Андын сэтгэл алсдахгүй” тусламж үзүүлэх арга хэмжээний хүрээнд хандивласан нэг удаагийн хамгаалалтын 60 мянган ширхэг өмсгөлийг бэлэг болгон илгээсэн. Эдгээр өмсгөл Монгол-АНУ-ын хооронд хийгдсэн анхны шууд нислэгээр хүргэгдэн ирж, Аризона, Невада зэрэг мужид хуваарилагдсан. АНУ Олон улсын хөгжлийн хамтын ажиллагааны агентлаг (USAID)-ийн шугамаар Монгол Улсад 1.2 сая ам.долларын буцалтгүй тусламж, 2 сая орчим ам.долларын өртөг бүхий 50 ширхэг амьсгал дэмжих аппаратыг буцалтгүй тусламжаар хүргэн өгсөн.

Сүүлийн үед АНУ дахь вакцины олдоц сайжирч, дархлаажуулалтын түвшин хангалттай болж эхэлсэнтэй холбогдуулан дэлхийн бусад улсад вакцин нийлүүлэх, хандивлах боломжтойгоо зарлаж, Ерөнхийлөгч Ж.Байден 500 сая тун Пфайзерын вакциныг дэлхийн улс орнуудад хандивлахаар худалдан авч буйгаа мэдэгдсэн. Эхний 200 сая тунг энэ онд багтааж, дараагийн 300 сая тунг ирэх оны эхний хагаст багтааж улс орнуудад өгнө. Энэхүү тусламжийг Вакцины олон улсын эвсэл GAVI-ийн шугамаар COVAX эвслээр дамжуулан өгөх юм. Өөрөөр хэлбэл, АНУ манайд вакцины тусламж олгохоор шийдвэрээ гаргасан, тусламжийг COVAX эвслээр олгоно гэж ойлгох хэрэгтэй. Зарим хүмүүс шууд ачиж авчирч өгөхгүй болохоор АНУ-аас вакцин тусламжаар ирэхгүй байна гэж бодоод байх шиг байна. COVAX эвслийн шугамаар Пфайзер вакцин ирээд манайхан тариулаад яваад байгаа шүү дээ. Өмнө нь АНУ 2 тэрбум ам.доллар энэ эвсэлд өгч байсан бол одоо тусламжийн вакцинаа шилжүүлэн, улс орнуудад хүргүүлж байна гэж ойлгох хэрэгтэй.

-АНУ-ын ерөнхийлөгч Д.Трампын Засаг захиргааны үед Төрийн нарийн бичгийн дарга М.Помпео Монгол Улсад айлчлах гэж байгаад хойшилсон. Өнөөгийн Төрийн нарийн бичгийн дарга Э.Блинкен Монголд айлчлах уу. АНУ-ын ерөнхийлөгч Ж.Байден Монголд айлчлах боломж бий юү?

-Ж.Байкер, М.Олбрайт, К.Райс, Х.Клинтон, Ж.Кэрри зэрэг АНУ-ын үе үеийн Төрийн нарийн бичгийн дарга (ТНБД) нар Монголд айлчилж ирсэн уламжлалтай. ТНБД М.Помпео-гийн Монголд хийх айлчлал өнгөрсөн 2020 оны аравдугаар сард төлөвлөгдөж байсан боловч тухайн үед ерөнхийлөгч Д.Трамп “КОВИД-19” вирусийн халдвар авсны улмаас хойшлогдсон. Гэвч бид АНУ-ын ТНБД-ын айлчлал буюу дээд, өндөр түвшний яриа хэлэлцээний идэвхтэй хэмнэлийг үргэлжлүүлэх асуудлыг ярилцсаар ирсэн бөгөөд ТНБД Э.Блинкений айлчлалын товын тухайд санал солилцож байгаа. Тэрээр Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгтэй саяхан утсаар ярих үеэрээ Монголд очно гэдгээ хэлсэн. Мөн ТНБД Э.Блинкенийн орлогч ойрын хугацаанд Монголд айлчлах төлөвтэй байгаа. АНУ-ын өөр өндөр түвшний хүмүүсийн айлчлал ч ид яригдаж эхэлсэн байна.

Ерөнхийлөгч Ж.Байден дэд ерөнхийлөгчийн хувиар Монголд 2011 онд айлчилж байсан. Түүнийг ерөнхийлөгчийн хувиар монголчууд халуун дотноор хүлээн авах болно гэдгийг Америкийн талд бид хэлдэг. Дипломат үйл ажиллагаа дэс дараалалтай явдгийг ойлгоорой. АНУ-ын Засаг захиргаанаас манай руу дээд, өндөр түвшний айлчлалууд үргэлжлүүлэн хэрэгжинэ гэдэгт итгэлтэй байна.

-Америкийн их, дээд сургуулиудтай хамтран ажиллах, монгол оюутнуудыг тэтгэлгээр болон хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр сургах талаар та нэлээд ажил хийх шиг боллоо. Энэ талаараа мэдээлэл өгөөч?

-Америкийн их, дээд сургуулиудад манай улсаас 3000 гаруй оюутан суралцдаг гэсэн статистик байдаг. Харин монгол оюутнуудад олдож буй тэтгэлэг, хөнгөлөлтийн хувьд тун чамлалттай байдаг нь нууц биш. Тухайлбал, АНУ-ын Фулбрайт /Ful­bright/ хөтөлбөрөөр жилдээ 20-25 оюутан, Hubert Hum­prey хөтөлбөрөөр жилд 10 хүрэхгүй тооны оюутан бүрэн тэтгэлэгтэйгээр ирж суралцдаг. Үүнээс гадна манай цөөнгүй тооны оюутан өөрийн амжилт, ур чадвараараа шалгарч суралцаж буй сургуулиасаа тодорхой хэмжээний тэтгэлэг, хөнгөлөлт авч буй ч энэ нь бидэнд хангалтгүй юм. Сурч буй оюутнуудын үнэмлэхүй олонх хувийн зардлаар суралцаж байна гэсэн үг.

Иймд бид оюутнуудынхаа сурах нөхцөлийг хөнгөвчлөх үүднээс “2+2 хөтөлбөр” болон дотоодын оюутны төлбөрөөр суралцах гэрээг байгуулах чиглэлээр ажиллаж, зарим гэрээг байгуулж эхлээд байна. Тухайлбал, Боловсрол, шинжлэх ухааны яам болон Монгол Улсын Шинжлэх ухаан технологийн их сургууль, Жорж Мейсоны их сургуулийн хооронд 2+2 хамтарсан сургалтын хөтөлбөр болон тэтгэлэгт хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр болсон. Хоёр жил Монголдоо сураад, сүүлийн хоёр жилээ АНУ-д хөнгөлөлттэй үнээр сураад, хоёр сургуулийн дипломтой төгсөнө гэсэн үг. Энэ гэрээний дагуу ШУТИС-ийн сургалтын хөтөлбөрийг Жорж Мэйсон их сургуулийн сургалтын хөтөлбөртэй дүйцүүлж, улмаар монгол оюутан залуус АНУ-ын их сургуульд дотоодын иргэний адил хөнгөлөлттэй зардлаар боловсрол эзэмших боломж бүрдэж байна. Канзас хотын Миссуригийн их сургуультай байгуулсан санамж бичгийн дагуу монгол оюутан дунджаар жилд 8.500 ам.долларын төлбөртэй суралцах боломж бүрдлээ. Түүнчлэн Боловсрол, шинжлэх ухааны яам болон Флоридагийн их сургууль хоорондын хамтын ажиллагааны тухай санамж бичгийг байгуулж, Монгол Улсын Хөдөө, аж ахуйн их сургууль, Флоридагийн их сургуультай хамтран 2+2 хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр тохиролцлоо.

Цаашид мөн олон сургуультай ийм анхны гэрээ, баримт бичиг байгуулах боломжтой гэж харж байна. Харин энд нэг зүйлийг онцолмоор байна. Одоо БШУЯ-тай байгуулсан ерөнхий баримт бичгийн хүрээнд манай их, дээд сургуулиуд эдгээр сургуулиудтай нарийвчилсан гэрээгээ байгуулах хэрэгтэй байгаа юм. Одоогоор ганц нэгхэн Монголын сургууль бидэнд хандсаныг эс тооцвол идэвх сулавтар л байна. ШУТИС хоёр жилийн турш тасралтгүй ажиллаж байж нээсэн энэ замыг манайхан идэвхтэй ажиллаж, улам өргөжүүлж, олон олон оюутан Америкт сургаасай гэж хүсч байна даа.

-Та нутаг буцах хүсэлт гаргасан. Тэр юу болсон бэ?

-Ер нь бол би өнгөрсөн сард буцахаар төлөвлөөд, бэлтгэлээ хангачихсан байсан. Гэвч төвөөс вакцины тусламж, АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн даргын айлчлал гээд тодорхой асуудлуудын хариуг авч байж буцах нь зүйтэй гээд богино хугацаагаар сунгасан. Одоо гол асуудлуудын хариу гарч гүйцэж байгаа болохоор энэ сардаа эх орондоо бүрмөсөн буцна. Гурван жил ажиллах хугацаанд хоёр талын харилцааны түвшинг эрс дээшлүүлэх, Мянганы Сорилтын сангийн буцалтгүй тусламжийн 350 сая ам.долларын тусламжийг бүтээх, шууд нислэг эхлүүлэх гээд дурдвал чамгүй хэдэн хуудас дүүргэчихээр олон ажилд хувь нэмрээ оруулсандаа сэтгэл ханамжтай байгаа. Ялангуяа намайг ажиллаж байх хугацаанд хоёр орны харилцаа стратегийн түншлэлийн хэмжээнд хүрсэнд их баяртай байна. Миний оронд томилогдож ирэх хүнд хангалттай сайхан ажлын суурь, өргөн фронт үлдээгээд явж байгаа. Одоо бидний идэвх зүтгэл гарган ажиллах л үлдсэн гэж хэлж болно доо.

Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үр дүнд МАН-ын дарга У.Хүрэлсүх ялалт байгууллаа. Сонгуулийн дараа ид өрнөж байгаа сэдэв бол коронавирусийн халдварын тархалт. Зургадугаар сарын 15-наас корона эрс буурч цэгцэндээ орно гэж эрдэмтдийн баг тодорхойлсон гээд байсан ч тэр өдөр нь болчихоод байхад урьдынхаас илүү халдвар тархсаар өдөртөө хоёр мянга хол давсан тоо сонсох боллоо. Үүнтэй зэрэгцээд өнгөрсөн жил өнжсөн наадмаа энэ жил хийх үү, үгүй юү гэдэг маргаан дэгдлээ. Байдал иймдээ тулж байхад наадам хийгээд хэрэггүй гэж иргэд эсэргүүцэж байна. Зарим улстөрч наадмыг наймдугаар сард хийсэн ч болно гэсэн санал хэлж байх юм. Ардын хувьсгалын 100 жилд, МАН-ын зуун жилийн ой, шинэ Ерөнхийлөгч наадмаар нээлтийн үг хэлэх зэрэг хэд хэдэн давхацлаас болоод наадмаа хийх сонирхол эрх баригчдад их байх шиг.

Ковидын хажуугаар баахан сонгуульдсан ч Монголын улс төр бужигнасаар байх нь. Бидний амьдрал сонгуулиас сонгуулийн хооронд өрнөж байх шиг. Сонгуульд зориулсан улс төрд нь тааруулж л өдөр хоногоо өнгөрөөх болж. Ерөнхийлөгчийн сонгууль дуусаад хэсэг амсхийх нь үү гэтэл дахиад л сонгууль. Сонгинохайрханы 28 дугаар тойрогт Д.Сумъяабазарын оронд нөхөн сонгууль болох байсан бол У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгч болсноор Хэнтийн 18 дугаар тойрогт нөхөн сонгууль болох нь. Нөхөн сонгуулиас гадна намуудын дарга, генсек хэн болохов, Ерөнхийлөгчийн баг яаж бүрдэхэв, Засгийн газар солигдох уу, яахав гээд л бужигнах нь дээ. Ирэх аравдугаар сарын арван нэгэнд нөхөн сонгууль болох товтой байгаа. АН, ХҮН-ын хувьд сонгуульд ялагдсан учраас одоогийн намын дарга генсек нь хариуцлага хүлээх үү гэсэн асуудал бий. МАН-ын хувьд намын дарга нь Ерөнхийлөгч болсон учраас түүний оронд хэн очих вэ гэдэг анхаарал татаж буй.

ГЕНСЕК Д.АМАРБАЯСГАЛАНГИЙН ДАРААЛСАН ЯЛАЛТ БУЮУ МАН ДАХЬ УЛС ТӨР

Сүүлийн сонгуулиудаар МАН бүх шатандаа ялалт байгуулсан. УИХ-д олонх болж, Засгийн газраа байгуулж, Орон нутгийн эрхийг авлаа. Сая Ерөнхийлөгчийн сонгуульд яллаа. Мэдээж энэ бүхнийг зөв стратегиар удирдаж сонгуульдсан хүн бол Д.Амарбаясгалан. С.Баярын дараах стратегич гэж ам урцалдан магтуулахад хүрсэн нь МАН-ын дараалсан ялалтууд. Маргах юм алга. Түүний уран нүүдлүүд энэ олон сонгуулийг ялалтаар төгсгөлөө. Генсекийнхээ ажлыг солих боломж ялалт бүрийн ард түүнд нээлттэй байсан. Гэвч намын гал тогоог манаж үлдсэн нь МАН-д хэрэг боллоо. Энэ удаа харин яах бол. Намын даргын ээлжит өрсөлдөөн дотооддоо өрнөсөн энэ үед дараагийн намын дарга хэн бэ гэдэг асуудал хурцдаад байна. МАН-ын дараагийн даргад Д.Амарбаясгалангийн нэр дуулдаад эхэлсэн. Дүрмээрээ бол Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ намын даргаа авах ёстой. Гэвч коронагийн нөхцөл байдал, зарим сайд нарын алдаатай үйл ажиллагааг илт шүүмжлээд ирвэл Засгийн газар цаашид яах бол гэсэн асуулт гарч ирнэ. Үүн дээр улстөржилт ч нөлөөлнө. Бүр цаашлаад ирэх аравдугаар сар хүртэл барьж байгаад Засгийг огцруулах нь гэсэн мэдээлэл явж байгаа. Хэдийгээр Засгийн газрыг тогтвортой байлгах үүднээс дуртай нь өөрчлөөд байх боломжгүй хуультай болсон ч аль цоорхойг хэлж барахав дээ. Хүсвэл унагаж л орхино.

Сү.Батболд, М.Энхболд нар Засгийн газрыг цаашлаад намын даргыг авч өөрсдийн хүмүүсээрээ бүрдүүлэх нь гэдэг бол зориудаар тарааж буй мэдээлэл юм. Д.Сумъяабазарын хувьд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэтэй дөрөө нийлүүлж яваа. Нэг сая хүнтэй хотын дарга коронагийн тархалт ихсээд байгаад анхаарал хандуулах шаардлагатай байна. Эрүүл иргэдтэй байж л ажил, амьдрал цааш явна шүү дээ. Тэрнээс аж ахуйн ажил яриад л Онцгой комисс, Эрүүл мэндийн сайд руу бурууг чихээд өөрөө сугарч үлдэж болохгүй. Коронатай хүчтэй тэмцэж үлгэрлэл манлайлал үзүүлмээр байна. Коронагийн тархалтыг сонгууль, одон медаль тарааж бөөнөөр нь тарааж байгаатай холбон иргэд дургүйцэж байгаа. Намын даргын төлөөх марафонд нэр нь яригдаж байгаа хүний нэг нь хотын дарга Д.Сумъяабазар. Тэрээр өөрөө биш байлаа гэхэд Л.Оюун-Эрдэнийг дэмжинэ. Л.Оюун-Эрдэнийн хувьд намын дарга болохын тулд хотын намын хорооны гишүүдийн дэмжлэг хэрэгтэй. Тиймээс Д.Сумъяабазартай энэ тал дээр хамтарна. Бас нэг мэдээлэл нь Засгийн газрыг хөдөлгөхийн тулд хамгийн түрүүнд Байгаль орчны сайд, Соёлын сайд хоёрыг золионд гаргах гэж МАН-аас АН-ын УИХ дахь гишүүдэд захиалга өгсөн гэх. Нэг үгээр хүний гараар могой бариулах тактик. Ингэж сайд нарын золигт гаргаад дараагийн Ерөнхий сайд, намын даргыг гаргаж ирэх хувилбар явж байна. Бүр аравдугаар сард Засаг унаж, МАН-д том хөдөлгөөн өрнөнө гэж үзэж байна. Намын даргад яригдаж байгаа нэг хүн нь Ч.Хүрэлбаатар. Ч.Хүрэлбаатарын хувьд аль ч фракцаас дэмжлэг авах бүрэн бололцоотой.

Мөн МАН-д өрнөөд байгаа улс төр бол Ерөнхийлөгчийн багт орох гэсэн хүмүүсийн өрсөлдөөн. Тамгын газрын дарга хэн болох талаар ид яригдаж байна. Сонгуульд голлож ажилласан Ж.Энхбаяр, Я.Содбаатар нарын нэг нь болох уу. Болоогүй нэг нь Эрдэнэтийн захирлаар очих уу гээд л хөвөрч байна даа. Одоогоор Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын даргад Я.Содбаатар, Үндэсний аюулгүй байдлын нарийн бичгийн дарга Ж.Энхбаяр гэх хувилбар явж байна. Үүнээс гадна нөхөн сонгуульд хэн нэр дэвших вэ гэдэг асуудал мөн л энэ зуны улс төрийн нэг хэсэг болно. Н.Энхбаярыг хүү Э.Батшугартайгаа Хэнтий, Сонгинохайрханы нөхөн сонгуульд МАН-аас өрсөлдөнө гэсэн мэдээлэл явсан. Угтаа бол Н.Энхбаяр нөхөн сонгуульд өрсөлдөхгүй, хүү Э.Батшугар нь өрсөлдөх магадлал өндөр байна.

ЭВИЙН ЦАВУУГААР НААГААД Ч ЭВЛЭХЭЭРГҮЙ БОЛСОН АН

АН-д хөл толгой нь мэдэгдэхгүй л байна. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдсан С.Эрдэнэ нөхөн сонгуульд өрсөлдөх талаар мэдээлэл яваад эхэллээ. УИХ, Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөөд дараалан ялагдсан түүний хувьд нөхөн сонгуульд өрсөлдөхгүй гэвэл үнэнд ойр. АН-ын хувьд хоёр даргатай, хоёр тамгатай л Ерөнхийлөгчийн сонгуультай золгосон. Тэгвэл одоогийн нөхцөлд хэд хэд ч тасарч болзошгүй байна. Шинэчлэлийн талаар одоогоор энэ намд яриад ч хэрэггүй. Ардчилсан нам нэртэйгээ хэн нь үлдэх вэ гэдэг л болохоос эвлэрэхгүй явах тал руугаа ханджээ. Бүрэн эрх дуусч байгаа Ерөнхийлөгч Х.Баттулга намаа авах оролдлого хийж эхэллээ. Тэрээр хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа улс төрөөс явах болоогүйгээ “Амьдрал баян” гэдэг үгээр халхлан илэрхийлсэн. Түүнийг Сонгинохайрханы нөхөн сонгуульд нэр дэвших болов уу гэсэн таамаг бий. Тэр болтол аль АН-аас дэвших вэ гэдэг асуудал гарч ирнэ.

АН-аас өчигдөр яг ижил утга санаатай хоёр хэвлэлийн хурал хоёр талд хийлээ. “Алтан гадас”-ынх гэж хэлж болохоор хуульч О.Алтангэрэл, И.Мөнхжаргал нарын АН-ын зургаан залуу өчигдөр бас л залуу үеийнхэндээ зайгаа тавьж өгөхийг хүсч намын Онц их хурал хуралдуулж, шинээр зохион байгуулалтад орж, шинэ дарга тодруулах санал хэлж байна. Үүний цаана баганы ард Н.Алтанхуяг, З.Энхболд нар байгаа гэж ажиглагчид үзэж байна лээ. Цаашлаад намын гишүүнчлэлээ сэргээсэн Ц.Элбэгдорж ч АН-ын асуудалд оролцож байгаа дуулдана.

Мөн Б.Пүрэвдорж, З.Нарантуяа, Х.Тэмүүжин нар мэдэгдэл хийлээ. “Нэг ардчилал”-ынхан гэгдэх тэд мөн л намын даргын дахин сунгаа явуулж, Онц их хурал зарлаж, зуун мянган гишүүний гарын үсэг цуглуулах сонирхлоо илэрхийлэв. Ерөнхийдөө тойргийн гадна үлдсэн хэсэг. Нэг үе АН-ын нүүр царай болж байсан баг ч гэж хэлж болох юм. Эх сурвалжийн мэдээллээр тэд энэ сунгаагаар Б.Пүрэвдоржийг намын даргад өрсөлдүүлэх сонирхолтой байгаа аж. Харин М.Тулгат даргатай АН С.Эрдэнийг тамгаа албан ёсоор өгөхийг хүлээж буй.

Таван намын нэгдлээс бүтсэн АН тэр хэрээрээ фракцалж ирсэн. Энэ нь үе үеийн сонгууль, улс төрийн үйл явц өрнөхөд сэдэрдэг. АН-ын зарим хуучцуулын хэлж буйгаар энэ нам цааш эвлэрэх боломжгүй болсон гэх. Өчүүхэн эрх ашиг нь хатгаад өнөөх фракцуудынх нь удирдлагуудын “зодоон” хүчээ авч, олон ялагдалд энэ нь нөлөөлж ирсэн. Одоо ч анхны партизанууд, алтан хараацайнууд нь намаасаа холдож зайгаа тавихгүй улс төр хийсээр, энэ намын хэрэгт оролцсоор байгаа. Оролцох бүрт нь намын хүч суларсаар байдаг. Сая Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар бол МАН-ыг ялахад ихээхэн түлхэц өглөө. Ямартаа ч АН бүр арчигдахгүй ч ардчиллын анхдагчид энэ намаар тоглосоор л байх юм бол мөддөө сэргэхэд хэцүү болж байна. Бүр болохгүй бол зарим нэг хэсгээ заяа нь мэдэг гээд замдаа гээгээд цааш замаа бодох нь илүү дээр ч байж болох юм.

ХҮН СӨРӨГ ХҮЧИН ҮҮ, АН СӨРӨГ ХҮЧИН ҮҮ

Энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд парламентад суудалтай ХҮН оролцлоо. Тэд “Датаком”-ын Д.Энхбатыг “Ерөнхийлөгчөө захиалъя” нийтийн саналаар дэмжлэг авсан хүн гэдгээр нь дэвшүүллээ. Парламентад ганц суудалтай гэхэд нэр дэвшигч нь 246 мянган санал авсан нь чамлахааргүй амжилт байв. Цагаан сонголт, АН-ын нэр дэвшигч С.Эрдэнэ хоёрын санал нийлээд ч Д.Энхбатын авсан саналд хүрээгүй. Нэг ёсондоо АН дотоодын хэрүүл, хуучцуулынхаа хувийн шуналаас болж, сөрөг хүчнийхээ байр суурийг цоо шинэхэн ХҮН-д алдаж байгаа харагдлаа. ХҮН одоо нөхөн сонгуульд өрсөлдөнө. Тэр сонгуулийн үр дүн яах бол. Сонгинохайрхан дүүрэгт Д.Энхбат маш их санал авсан байсан.

ХҮН-ын Гүйцэтгэх зөвлөл нэр дэвшигчээ хуулийн хугацаандаа тодруулах биз. ХҮН-ын хувьд хэтэрхий хүч тэнцвэргүй тулаанд орсон гэхэд том амжилт байлаа. Сонгуулийн зардалд нийт 600 саяыг л зарсан гэсэн. Энийгээ тайлагнах биз. Өмнөх сонгуулиудыг бодвол 18-20 насны залуус сонгуульд оролцсон идэвх сайн байлаа. Магадгүй хуучин намуудын хэрүүл тэмцлээс залхаж шинийг эрэлхийлсэндээ ХҮН-ын нэр дэвшигчийг идэвхтэй дэмжсэн байх. Мөн ХҮН маш олон сайн дурын дэмжигчтэй байсан нь энэ сонгуулийн онцлог. Сайн дурынхан үнэ төлбөр авалгүй сонгуульд нь оролцож, сурталчлаад зогсоогүй дээр нь нэмээд хандив өргөжээ. Сошиалд маш идэвхтэй дэмжигчид байлаа. Тэдний тооцооллоор 18 мянган хүн сошиалд дэмжсэн аж.

ХҮН-ын хувьд улс төрийн тавцанд богино хугацаанд хүч түрэн орж ирлээ. Парламентад, Орон нутагт төлөөлөлтэй боллоо. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хүчтэй өрсөлдөгч байж чадлаа.

Зургаа дахь Ерөнхийлөгчөө сонгох сонгуулийн сурталчилгаа өчигдөр эхэллээ. Албан ёсны сурталчилгаа эхлэхээс өмнө л аль хэдийнэ сонгуультай холбоотой хөл, толгой нь олдохгүй бужигнаан эхэлсэн. Угаас тэгдэг л дээ. Энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль зургадугаар сарын 9-нд болно. Сонгуулийн сурталчилгааны хугацаа бага ч, албан бусаар аль хэдийнэ эхэлсэн.

Жигтэйхэн юм болоод л сурталчлаад л, зарим лидер нь намаасаа нэр дэвшигчийг амаа олохгүй магтаад эхэлчихсэн. Гурван намаас нэр дэвшигчид тодорчихоод байгаа. Одоо нэр дэвшигчдээ ялуулах гээд хөл газар хүрэхгүй хөөрч, ер нь амиа тавих нь ээ. Дээр нь дэмжигчид нь манай, танай тал гэлцээд сошиалаар нэг хэрүүл. Парламентын засаглалтай, ардчилсан тогтолцоотой манай улс Ерөнхийлөгчтэй байхаар Үндсэн хуульдаа заахдаа ард түмний эв нэгдлийн бэлгэдэл байна гээд тодорхой оруулсан. Үнэн хэрэгтээ өнгөрсөн жилүүдэд парламентаасаа давсан эрх мэдэлтэй, парламентын болон Засгийн газрын гишүүдээ гарын аясаар айлгаж сүрдүүлдэг Ерөнхийлөгчидтэй байлаа. Мачийж мачийж, намаасаа бөөн мөнгө төгрөг гаргаж, сайн, муугаа дуудалцан сүйд болж байгаад нэг нь ялаад гараад ирдэг. Маргааш нь л нам төрийн дайсан нэг том “мангас”тай болчихсон байдаг. Одоо бол “мангас” төрүүлэх уралдаан ид дундаа оволзож байна.

За тэгээд аль ч намаас нэр дэвшээд ялаад гараад ирсэн нэр дэвшигч нь өөрийг нь дэвшүүлсэн намдаа дайсагнадаг болоод удлаа. Ишиг эврээ ургахаар эхийгээ мөргөнө гэгчээр л юм, юм болдог доо. Бүр анхны Ерөнхийлөгчөөс энэ бүхэн улбаатай. П.Очирбат Ардын намаас Ардын их хурлаас сонгогдон Ерөнхийлөгч болчихоод МАН дараа нь дэвшүүлэхгүй гэхээр нь Ардчилсан хүчний эвслээс нэр дэвшсэн. Анхны намаа орхиод айлын намаас дэвшиж гарч ирээд П.Очирбат Ерөнхийлөгч зүгээр байгаагүй ээ. 1996 онд ардчилсан хүчин ялаад гараад ирэхэд хор найруулж, өөрийнхөө тамгын дарга байсан М.Энхсайханыг Ерөнхий сайд болгосон. Угтаа өөрт нь нэр дэвших боломж олгосон Ц.Элбэгдорж, С.Зориг нарын нэгийг дэмжиж болох л байсан.

Дараа нь МАН Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялж, Монгол Улс Н.Багабанди гэдэг Ерөнхийлөгчтэй болов оо. Ерөнхийлөгч болмогцоо л намын дарга Ерөнхий сайд Н.Энхбаяраа яаж баллаж байлаа. Н.Энхбаярт өөрт нь ч учир их байсан. Дээр нь Н.Багабанди ч түүнийг ер зүгээр байлгаагүй. “Урт шар дээлтэй хүний учруулж болох аюулаас хол бай” гэсэн титэм үгээ хэлээд л дайсагнаж эхэлсэн байдаг. Өөрийг нь Ерөнхийлөгчид дэвшүүлж, ялуулсан намдаа саад тотгор хийгээд зогсоогүй, төдийгүй өрөөлийн намаас нэр Ерөнхий сайдад нэр дэвшсэн Да.Ганболдыг долоон удаа буцааж байлаа. Түүнийг ингэж улстөржиж байх зуур С.Зориг амь насаа алдсан байдаг. Дараа нь Н.Энхбаяр МАН-аас нэр дэвшин Ерөнхийлөгч болсон. Хаан сууж, өөдөөсөө үг хэлэх хүнгүй болгосон. МАНыг бас л чичрүүлж байлаа. М.Энхболдтойгоо үй зайгүй байснаа сүүлдээ үг авахгүй байна гэж дайсан болгож, С.Баяртай сүжирсэн. Тэр үедээ намын залуу лидер У.Хүрэлсүх хаан мэт дураараа аашлах Ерөнхийлөгчтэй ам зөрснийхөө төлөө адлуулж, шорон орондоо ортлоо шахуулж хавчуулж, үйл тамаа үзсэн.

Ингээд ардчилсан Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Н.Энхбаярын дараа гарч ирсэн. Олон сайхан зүйл хийсэн. Сайн ч хуулиуд гаргасан. Гэхдээ л Ц.Элбэгдорж МАН-ын удирдлага М.Энхболдтой сүжирч, Худалдаа хөгжлийн банктай нэр холбогдож, “Эрдэнэт”ийн асуудалд орооцолдлоо. Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг огцруулахад оролцож, өөртөө том дайсан бэлдсэн. Ингээд Н.Алтанхуяг буумагцаа л Ц.Элбэгдоржийн “Шударга бусын хонгил” гээч нэр томьёог гаргаж ирсэн. Тэр үед Н.Алтанхуягийн ойр тойрныхон бас цагдаа шүүх, шорон оронгоор ороод гарсан шүү дээ. Дээр нь оймс гозолзуулснаас эхлээд орон шоронгийн асуудлууд бас л бий.

Монгол Улс Ерөнхийлөгчтэй болсон цагаас хойш Ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл нэмэгдсээр ирсэн. Сая харин Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр эрх мэдлийг нь нэлээд хумьж өгөх шиг боллоо. Монгол Улс парламентын засаглалтай атал Ерөнхийлөгчийн засаглалтай аятай л явж ирсэн. Ерөнхийлөгчид нь оролцохгүй ч юм байхгүй. Ерөнхий шүүгчийг Дээд шүүхийн шүүгчидтэй нь, ерөнхий прокурорыг прокурорын удирдлагуудтай нь, АТГ-ын даргыг томилно. Үүний дараа Ардчилсан намаас нэр дэвшсэн Х.Баттулга “Монгол ялна” гэсээр Ерөнхийлөгч болсон. Ардчилсан намыг хоёр хагаллаа. Өрсөлдөгч гол намынхаа удирдлагатай ах, дүү мэт сүжрэн сүйд байлаа. Биесээ магтан, хэлхэлдэж, салж хагацахааргүй болж, дөрөө харшуулсан. Хачирхалтай нь Х.Баттулгыг дэмждэг, түүний фракцынх гэж хэлж болохоор хүмүүс цөөнх болсон АН-ын гишүүдийг бүрдүүллээ. Яагаад заавал Х.Баттулгыг дэмждэг АНаас нэр дэвшигч л УИХын сонгуульд ялсан байна гэдэг бас сонин. Бүр нарийн яривал өнөөдрийн Ардчилсан намын нөхцөл байдалд Х.Баттулга буруутай. Эрх мэдлийн шунал түүнийг мөн л эвджээ. Ардчиллын төлөө хамт зүтгэж явсан олон нөхдөө шоронд хийлээ гэж түүнийг буруутгалаа. Дандаа л намаасаа Ерөнхийлөгчид нэр дэвшихээр лидерүүд шоронд орсон нь анхаарал татна. Монголоор дүүрэн дэмжигчтэй байсан түүнийг эсэргүүцэгчид мянга мянгаараа нэмэгджээ. Гомдож тунирхах, уурлаж бухимдах түмэн учир шалтгаан ч байсан биз. Ямар ч байсан Ерөнхийлөгчдийн явж ирсэн замнал тэр чигээрээ л хагалан бутаргах, айлган сүрдүүлэх, шоронгийн дарга аятай л байлаа.

Ингэж л парламентын засаглалтай, ардчилсан Монгол Улсад Ерөнхийлөгч хэмээх “мангас”ууд дураараа авирлаж ирлээ. Тэр нь, энэ нь гайгүй гэж хэлэхэд хэцүү. Тэр намынх, энэ намынх нь гайгүй байсан гэж өмөөрөх ч хэцүү. Бүгд л эвдэрсэн. Бас өөрийг нь дэвшүүлсэн намыг болон хүний намыг эвдлэлцсэн. Дахиад л аль нэг “мангасыг сонгох марафон эхэллээ. Эвгүйгээр хэлэх юм бол намууд дараагийн “мангас”аа гаргахаар махарч байх шиг харагдана.

Хэдийгээр хуулиар эрх мэдлийг нь хумьж өгсөн ч, хэн ч гарсан адил байх нь гэсэн болгоомж, айдас бий болжээ. Энэ удаа хугацаа нь сунаад зургаан жил болсон. Сонгож өгсөн намаа, Засгийн газраараа яаж тоглох бол. Зургаан жил суугаад дахин сунгахгүй болохоор дахин сонгогдохын төлөөх хор найруулга нь арай бага байх биз. Ингэж тооцоод Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчийг тавин нас хүрсэн, алба хаших хугацааг нь нэг удаа зургаан жилээр болгосон. Ямар ч байсан нэр дэвшсэн гурвын нэг нь Ерөнхийлөгч болох нь тодорхой. Сонгогдсоныхоо дараа дахин улс төрдөө ирэхийн тулд хор найруулаад эхлэх үү. Эсвэл бүрмөсөн явах уу гэдгээсээ шалтгаалан үйл явдал өрнөнө. Хамгийн гол нь явах уу, үгүй юү. Улс төрөөс явахгүй бол “мангас” ажиллагааны хугацаа улам уртасна л гэсэн үг.

МАН-Н ГЕНСЕК Д.АМАРБАЯСГАЛАНГИЙН УРАН НҮҮДЭЛ БУЮУ СААДЫГ АРИЛГАСАН НЬ

Энэ ням гаригт Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөгчид тодорхой болно. Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчид эхнээсээ сонирхлоо илэрхийлээд эхэлчихсэн. МАНаас У.Хүрэлсүх, АНаас Р.Амаржаргал, мөн Л.Гүндалай, Н.Алтанхуяг нар өөрийн сошиал хаягуудаараа болон хэвлэлээр нэр дэвших хүсэлтэй байгаагаа илэрхийллээ. Яригдаж байгаа нэрс, далдхан санаархал бол хаа сайгүй л байна. УИХд суудалтай дөрвөн нам нэр дэвшүүлэх эрхтэй байсан бол МАНд МАХН нэгдсэнээр “Та бидний эвсэл” гурав боллоо. Н.Энхбаяртай удаан хугацаанд уулзалтууд хийж санасандаа хүрч авлаа. Харин Ерөнхийлөгчид нэр дэвших сонирхолтой С.Ганбаатарын хувьд ИЗНН-аас болон ХҮН гээд намууд руу боломж хайн холбогджээ. ХҮН мэдээж хүлээж аваагүй. “Та бидний эвсэл”дбагтсан ИЗНН, МУННаас нэр дэвших боломж байсан ч ИЗНН мөн л АН шиг дотоод маргаанаа шийдэж чадаагүйгээс Дээд шүүх бүртгэсэнгүй. Гэтэл тэрээр өчигдөр МАХНаас гарч байгаагаа мэдэгдээд О.Цогтгэрэлийн АН-д элсчихлээ. Мөн МАН түүнд зүгээр л боломж олгохгүй нь тодорхой. С.Ганбаатарын ард Ерөнхийлөгчийг байгаа гэсэн хардлага үнэн байсныг энэ үйл явдал баталлаа. Ганцаарчилсан тоглолттой тэрээр Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөх бодлоо хаяагүй байна лээ. Ердөө хоёр л хоног үлдлээ дээ. Нам, намын хаалга татаж гүйсэн нь бол бодитой. Улс төрийн үйл явдал өрнөсөн энэ эгзэгтэй үед хамгийн уран нүүдэл хийж байгаа нь МАН. Тэр тусмаа МАНын генсек Д.Амарбаясгалан. Түүнийг С.Баярын дараа гарч ирж буй стратегич гэж ажиглагчид хэлэх болж. Ерөнхийлөгчид Х.Баттулга эрх баригчидтай байлдаж, тоо томшгүй гаргалгаа, алхмууд хийж байгаа ч нийтэд нэр хүндээ унатал нүдүүлсэн ч хариу үйлдэл хийж, хэрүүл хийхгүй чимээгүйхэн ажилласаар байж. Д.Амарбаясгалан сонгуулиар МАНын саналыг хамгийн их хуваадаг МАХН-ыг нэгтгэлээ. Өрсөлдвөл санал хуваах, эвгүйтвэл алаан дундуур гараад ирж мэдэх байсан С.Ганбаатарын боломжийг хаалаа. Вакцины гомдлыг дарж, бүрэн татаж авлаа. Намынх нь нэр дэвшигчтэй өрсөлдөөд гараад ирж ч мэдэх байсан одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг дахин нэр дэвшүүлэхгүй болголоо. Хэдийгээр эхэндээ оролцоогүй ч үйл явдлыг соргог мэдэрч тоглосон болов уу. Хамгийн том өрсөлдөгч гэж хэлж болох Ардчилсан нам өөрсдөө дотроо хуваагдсан ч үүн дээр мөн л МАН нарийн бодлого гүйлгэсэн нь тодорхой. Гэвч өрсөлдөгч намаа сонгуульд бүр оруулахгүй алхам хийхгүй байлгүй. Ямар ч байсан МАНаас нэр дэвших У.Хүрэлсүхийнхээ замын саадыг Д.Амарбаясгалан аятайхан засаж арилгаж байна. Тавдугаар сарын 2 гэхэд намуудын нэр дэвшигчид тодорчихно. Тэр хүртэл хэдхэн хоногт улс төрийн үйл явдал өрнөл ихтэй байх биз.

М.ТУЛГАТЫН УДИРДСАН АН ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН СОНГУУЛЬД ОРОЛЦОНО

Ардчилсан нам бол Монголд зайлшгүй байх ёстой, тэр тусмаа гол тоглогчийн нэг байх ёстой нам. Дотоодын зодоонтой АНыг Дээд шүүх бүртгэсэнгүй. Дээд шүүхийн шийдвэрээс харвал М.Тулгатын даргалдаг АН-д боломж илүү байх шиг. Одоо тэдэнд маш бага хугацаа үлдсэн. Өнгөрсөн пүрэв гаригт хоёр талцсан АНын удирдлагууд уулзалджээ. Гэвч тодорхой шийдвэрт хүрээгүй байна. О.Цогтгэрэлийн даргалсан АНынхан З.Энхболд, Н.Алтанхуяг, Х.Тэмүүжин нарыг өрсөлдүүлэх санал хэлсэн бол М.Тулгатын АНд одоогоор Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр саналаа өгсөн гурван хүн байгаа юм. Ц.Оюунгэрэл, Р.Амаржаргал, Л.Гүндалай нар. Гэвч Ерөнхийлөгчид өрсөлдөх сонирхолтой нам дамжин гүйсэн С.Ганбаатар өчигдөр гэнэт О.Цогтгэрэлийн АН-д элслээ. Нөхцөл байдал цааш хэрхэн өрнөх бол. Ямар ч байсан хагаралдсан АН-ын хоёр тал эвлэрэх эсэхээ ярилцахаар уулзахдаа тодорхой үр дүнд хүрээгүй бөгөөд М.Тулгатын АН хууль зүйн хувьд илүү боломжтойгоороо Дээд шүүхийн шаардсан бичиг баримтыг бүрдүүлж өгөөд цааш явах болж байна. Өнөөдөр Дээд шүүхээр АН-тай холбоотой бас нэг хурал болох бөгөөд С.Эрдэнэ, Ц.Туваан хоёрын тамганы маргаан эцэслэгдэнэ. АН-ын хуваагдалд намын удирдлага, одоогийн Ерөнхийлөгчийн ч оролцоо байгаа. АНын хувьд бусдаас буруу хайхаас илүүтэй өөрсдөө л ухаалаг байж нэг талдаа гарахаас өөр гарц үлдсэнгүй. Ингээд Х.Баттулгынхаа асуудлыг хойш тавиад арай томоор харж, эвлэрэх зай үлдсэн бол эвлэрч, хаяхыг нь хаяад цааш явах л зам үлдлээ. Дээд шүүхэд бүртгүүлж, зөвхөн сонгуульдаа анхаарлаа хандуулж ажиллах л хэрэгтэй байна. Зөв хүнээ дэвшүүлж чадвал хэдийгээр эрх баригч намын нэр дэвшигч хүчтэй байлаа ч ухаалаг зөв тогловол ялалт ирж ч болно шүү дээ. Хүсвэл гарц үргэлж л байдаг. Дээд шүүхийн буцаасан шийдвэр аль алинд нь анхааруулга болсон. Тэрнээс хойш АН хаана хаанаа өдөр шөнөгүй л ажиллаж байгаа юм. М.Тулгатын АН хэрэв албан ёсны эрхээ Дээд шүүхээс авчихвал дээрх нэр дурдагдсан хүмүүсээс нэлээд нь хасагдаж таарах биз. М.Тулгатын удирдсан АН-ын генсек ч бас шаггүй хуульч Ч.Өнөрбаяр. Тэрээр Дээд шүүхэд бүртгүүлэх нарийн гаргалгаануудыг гаргасан юм билээ. Хоёр том намын сонгуулийн гол стратегид генсекүүдийн нүүдэл ихээхэн нөлөөлнө.

ЗӨВ ХҮН ЭЛЕКТОРАТ ЭВСЭЛ ЗӨВ ХҮНЭЭ ДЭВШҮҮЛБЭЛ ЮУ БОЛОХ ВЭ

“Ерөнхийлөгчөө захиалъя” хэмээсэн “Зөв Хүн Электорат эвсэл” Ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүлэх эрхтэй. Олон нийтийн захиалга таван хүн дээр тогтоод байгаа талаар өмнө нь мэдээлж байсан. Ц.Оюунгэрэл, Б.Болдсайхан, ДеФакто Д.Жаргалсайхан, Баабар, Д.Энхбат нар тунаад үлдсэн. Дандаа хүлээн зөвшөөрөгдсөн, нийгмийн зүтгэлтнүүд. Тус эвсэл Ерөнхийлөгчөө захиалсан нь үнэн бол олон нийтийн хүсэлтийг харгалзан энэ тавын нэг л Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөнө. Дээрх тавтай эвслийн удирдлагууд тус бүртэй нь уулзалдаж ярилцаж байгаа юм билээ. Тэдний дунд өөртөө итгэлгүй эргэлзэж байгаа, туньж байгаа, хөрөнгө санхүүгийн хувьд асуудал үүснэ гэж болгоомжилж байгаа хүмүүс бий.

ХҮН, Социал демократ, Зүй ёсны намуудын нийлсэн Зөв Хүн Электорат эвсэл Төлөөлөх зөвлөлийн хурлаараа нэр дэвшигчээ тодруулж, батлах юм. Төлөөлөх зөвлөлийн есөн хүнтэй бөгөөд ХҮН-аас тав, нөгөө хоёр намын тус бүр хоёр төлөөлөлтэй аж. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн гол өрсөлдөөн хоёр том намын дунд өрнөнө. АН, МАН-ын орон даяар үүсгэсэн бүтэц, арга туршлага, гишүүдийн тоо гээд Зөв Хүн Электорат эвсэл зүйрлэх юм биш. Гэвч Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар нам биш хүний нүүр их чухал болдог тал бий. Тус эвслээс нийт иргэдэд таалалтай, таалагдааг хэн нэгнийг гаргаад ирвэл өрсөлдөөн их л ширүүхэн болж, сонгууль, хоёр дахь шат руу ч шилжих магадлал бий. Ингээд сонгууль эхэллээ дээ. Нэр дэвшигчид тодорчих л юм бол үйл явдал тасралтгүй өрнөнө. Албан бусаар сурталчилгаа ч явж эхлэх биз. Уг нь Тавдугаар сарын 24нөөс зургадугаар сарын 7ны өдрийг дуустал үргэлжилнэ. Одоо иргэд булчин, айхавтар эр зориг, шударга ёс ярьсан дүрээс залхсан. Гавьяа байгуулж сүйд болохгүй ч гай болохгүйхэн шиг Ерөнхийлөгчтэй болохыг хүсч байгаа даа.

Ерөнхий сайд асан У.Хүрэлсүхтэй ярилцлаа.

---

–Ерөнхий сайдын ажлаа өгснөөс хойш та олон нийтийн өмнө бараг гарсангүй. Ингэхэд та хаачсан юм бэ?

-Би ажлаа хийгээд суурин байгаа. Өнгөрсөн хугацаанд хийсэн ажлуудаа дүгнэж, хийх ажлаа төлөвлөх гээд өдөр тутмын ажлууд бас бишгүй л байна.

–Таны цагийг хэмнэх үүднээс гол асуултуудаа шууд асуугаад явчих уу?

-За тэгье.

–Корона вирус дэлхийд ид дэгдэж байх үед та Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан. Тухайн үед эмнэлгийн ор, эм тариа, тоног төхөөрөмж, вакцин авах зэрэг бэлтгэлээ хангалттай хийгээгүй гэсэн шүүмж сүүлийн үед гарах боллоо. Энэ үнэн үү?

-Энэ худлаа. Аливаа зүйлийг шүүмжилж болно. Гэхдээ олон мянган хүний өдөр шөнөгүй, нойр хоолгүй, ар гэрээ орхин, амь насаараа дэнчин тавин зүтгэж байгаа хичээл зүтгэлийг үгүйсгэж огт болохгүй. би одоо сайн санаж байна. 2020 оны нэгдүгээр сарын 23-нд бид хилээ хааж зохих арга хэмжээнүүдийг цаг алдалгүй авч эхэлсэн. Энэ бол маш чухал алхам болсон. Үүний үр дүнд дэлхий нийтээрээ барьц алдан хямарч байхад бид 10 сар дотооддоо коронавирусийн халдвар алдалгүй барьж чадсан юм. Та бод доо. Тэр үед дэлхийд вакцин гарах нь битгий хэл амны маск ч олдохгүй, олон мянгаараа амь насаа алдаж, хүн төрөлхтөн яах учраа олохгүй сөхөрч байсан үе шүү дээ. Хэрвээ бид 10 сарын өмнө цар тахлыг дотооддоо алдсан бол өнөөдөр манай улс ямар нөхцөл байдалд байх байсан бол гэж бодохоор аймшигтай байгаа биз. Энэ 10 сарын хугацаанд эмнэлгүүдээ өргөтгөж, эмч, эмнэлгийн ажилтнуудаа бэлтгэж, хоёр ч шинэ эмнэлгийг ашиглалтад оруулж, эм тариа, тоног төхөөрөмжийн зохих нөөцийг бэлтгэж амжсан юм. тухайлбал, 7 сараас ковакс хөтөлбөрт хамрагдаж, улс орнууд, вакцин үйлдвэрлэгч нартай гэрээ хэлэлцээр хийж, нийтээр вакцинжуулах боломжийг бүрдүүлсэн шүү дээ. Үүний үр дүнд өнөөдрийн байдлаар нийт хүн амаа вакцинжуулж байгаа үзүүлэлтээр манай улс Ази тивдээ Бахрейн, Баудын Араб, Сингапур, Катар, Монгол гээд эхний тавд явж байна.

–Танай Засгийн газрыг огцроход иргэд бухимдалтай хоцорсон. Та яагаад огцорсон юм бэ. Эсвэл зарим хүний ярьж байгаагаар хариуцлагаас зугтчихсан юм уу?

-Шуудхан хэлчихье. Улс орон цар тахалтай тэмцэж байхад, улс төрийн цар тахал дээрээс нь нэмэгдвэл энэ улс орон юу болох вэ.

Тэр үед цагдаа, тагнуулын байгууллагаас надад тодорхой мэдээллүүдийг өгч байсан. Дараалсан улс төрийн жагсаал цуглаан, өлсгөлөн суулт, үймээн самуун зохион байгуулахаар төлөвлөгдөж байгаа талаар. Харамсалтай нь энэ бүхэнд Ерөнхийлөгчийн албатууд, сөрөг хүчнийхэн маань оролцсон нь асуудлыг улам төвөгтэй байдал руу оруулсан юм. Ерөнхийлөгчийн сонгууль угтсан улс төрийн бай нь ч би болж таарсан байх. Цар тахал дээр улс төр хийж, УОК,Засгийн газрыг огцруулах, дараа нь УИХ-ыг тараах тэгээд нэг хүний засаглал тогтоох гэсэн шат дараалсан үйл явдлууд төлөвлөгдсөн байсан. Өнөөдөр болж байгаа улс төрийн үйл явдлуудаар энэ бүхэн нотлогдож байгааг ард түмэн маань харж байгаа байх. Ийм нөхцөл байдалд шахаанд орсон Засгийн газар хэвийн ажиллана гэдэг туйлын хүнд шүү дээ. Энэ үед надад хоёрхон сонголт үлдсэн.

Нэгдүгээрт, цар тахлын хүнд нөхцөлд тэдний зохиосон зохиолын дагуу хэдэн сайд нараа ээлж дараалан огцруулж, Засгийн газрыг ажиллах чадамжгүй болгон цаашлаад улс орноо тогтворгүй байдал руу оруулж самралцах.Эсвэл би өөр дээрээ гал авч, шинэ Засгийн газрыг яаралтай байгуулан цар тахалтай тэмцэх ажлыг хэвийн үргэлжлүүлэх гэсэн сонголт л байсан. Эцэст нь хэлэхэд, би тэдний тавьсан урхинд орж улс төрийн зохиолынх нь дагуу явдаг ч хүн биш, хариуцлагаас зугтдаг ч хүн биш.

-2020 оны сонгуульд танд итгэж МАН–д саналаа өгсөн боловч таныг огцорсонд гомдолтой байгаа иргэдэд та юу хэлэх вэ?

-Би үүнийг гомдол гэхээсээ илүү ажил хий, асуудал шийд, хариуцлага тооц, эхэлснээ дуусга гэсэн зэмлэл гэж хүлээн авч байгаа. Би ажлаа үргэлжлүүлнэ. Надад итгэсэн иргэдийнхээ итгэлийг би эхлүүлсэн ажлуудаа дуусгаж хариулах болно. Намайг Баянгол дүүргийн уулзалтын тайзан дээрээс буухад миний өмнө таягаа тулаад, ёслоод зогсож байсан азай буурлыг би огт мартдаггүй юм. “Зүтгээрэй миний хүү, бид чамд итгэж байгаа шүү, зүтгээрэй” гэж хэлж байсан нь миний сэтгэлээс огт гардаггүй юм.

Ийм их итгэл найдвар, ачаа үүрчихээд би хаашаа явах билээ дээ. Улстөрч хүний замд нэг ухраад хоёр урагшлах хүндхэн сорилт тулгарсан гэж ойлгоорой. Бидэнд хийсэн ажил чамгүй боловч хийж дуусгах ажил түүнээс ч их байна. Бид хожим ард түмнээрээ дүнгээ тавиулна.

–Таны энэ хариултаас харахад та Ерөнхийлөгчид нэр дэвшинэ гэсэн үг гэж ойлгож болох уу?

-Би УИХ-ын танхимд хэлж байсан. “Шударга ёсны төлөө тэмцэлд үргэлжлэл бий” гэж. Би хэлсэндээ хүрч эхлүүлсэн ажлаа дуусгана.

–Та огцрох үедээ “Ерөнхий сайдын хувьд олон зүйлийг хэлэлгүй залгиж ирлээ, албан тушаалаа өгч байгаад УИХ–ын гишүүнийхээ хувиар дэлгэнэ, шаардлагатай бол Ерөнхийлөгчид итгэл үзүүлэх эсэх асуудлыг хөндөнө” гэсэн. Түүнээс хойш сураг гарсангүй. Тэр юу болсон бэ?

-Тиймээ. Надад хэлэх үгнүүд байгаа. Гэхдээ энэ цар тахлын хүнд үед улс төр ярьж, гал дээр тос нэмж олон түмнээ бухимдуулж болохгүй. Яг үнэндээ өнөөдөр ард иргэдэд улс төрийн хэл ам, хэрүүл тэмцэл чухал биш.У.Хүрэлсүх, Х.Баттулга, Ардын нам, Ардчилсан нам ч сонин биш байна.

Юу чухал вэ гэвэл энэ цар тахал, эдийн засгийн хямралыг хохирол багатай хэрхэн яаж давж гарах вэ, ард иргэд, аж ахуйн нэгжүүдээ яаж ажилтай орлоготой байлгах вэ, хэвийн амьдралдаа яаж хурдан эргэн орох вэ гэдэг асуудал туйлын чухал байна.

Үүнд л бид хаа хаанаа анхаарч, эв нэгдэлтэй, талцал хуваагдалгүй, төр засаг, ард түмнээрээ нягтран энэ зовлонг хамтын хүчээр давж гарах ёстой.

–Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэрээр одоогийн болон өмнөх Ерөнхийлөгч нар нэр дэвших эрхгүй боллоо. Үүнд МАН–ын нөлөө байсан гэсэн яриа яваад байна. Та Ардын намын даргын хувьд үүнд хариулт өгөөч…

-Энэ бол Үндсэн хуулийн асуудал. Энэ асуудлыг Үндсэн Хуулийн Цэц шийддэг юм. Үндсэн хуулийн Цэц хэнээс ч хараат бус шүүх байгууллага. Энд улс төрийн нам битгий хэл төрийн тэргүүн ч нөлөөлж чаддаггүй юм.

–Танай намыг тараана гээд Ерөнхийлөгч мэдэгдчихсэн. Дуулиан шуугиан болоод л байна. Та энд ямар хариулт өгөх вэ?

-Дамдины Сүхбаатар, Хорлоогийн Чойбалсан, Догсомын Бодоо, Солийн Данзан, Юмжаагийн Цэдэнбал зэрэг эх орончид, бидний өвөг дээдсийн цусаа урсгаж, хөлсөө дуслуулж байгуулсан, тусгаар тогтносон төр улсынхаа зуун жилийн түүх рүү улсын Ерөнхийлөгч хүн хүндэтгэлгүй хандсанд их л харамссан даа. Хэрэв ийм зүйл болдог бол Монголын ардчилал, Монголын эрх чөлөөт нийгэм нуран унаж нэг хүний дарангуйлал тогтох байх. Харин манай ард түмэн тайван замаар олж авсан энэхүү ардчиллаа нүдний цөцгий мэт хамгаалах ёстой юм шүү.

–АН хоёр хуваагдаж дотоодын зөрчил ихтэй байна. Эрх баригч намын даргын хувьд энэ асуудал дээр ямар бодолтой байна.

-Улс төрийн бусад намуудын дотоод асуудалд оролцох нь улс төрийн хувьд соёлгүй зүйл л дээ. Гэхдээ та асуусан учраас би бодлоо хэлье.

Ардын намын Монгол, Ардчилсан намын Монгол гэж байхгүй. Нэг л Монгол Улс байгаа. Бид нэг л эх оронтой. Ардчилсан нам бол Монгол гэдэг айлын нэг тулгуур багана гэж би боддог. Ардчилсан нам хагарч бутрах нь Монголын эрх ашигт хохиролтой. Харин хурдан эв зүйгээ олж бэхжих нь Монголын ардчилал, улсын хөгжилд тустай.

МАН 100 жил, АН 30 жилийн түүхтэй шүү дээ. Манай нам ч 10-аад жилийн өмнө энэ зовлонг үзсэн. Ардчилсан нам энэ зовлонг бүү давтаасай гэж би чин сэтгэлээсээ хүсч байна. Одоо бид хүний өөрийнгүй эвдэрч хэмхрэх биш, эвлэлдэн нэгдэх цаг болсон шүү. Эвт шаазгай буга барина гэж ардын сайхан үг байдаг даа.

–Удахгүй болох Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАН–аас хүн сонгогдвол нэг намын дарангуйлалд орох гэж байна гэсэн яриа байна. Та үүнийг юу гэж бодож байна вэ?

-Монголд өнөөдөр дарангуйлал тогтох ямар ч боломжгүй. Монголын ард түмэн тэгж дарлуулаад байдаг ч ард түмэн биш.Нэг намын дарангуйлалд орох гэж байна гэсэн хиймэл айдас үүсгэж улс төр хийх явдал байсаар л ирсэн. Үүнийг ард түмэн ялгаж салгаж ойлгодог болсон. Би ч гэсэн эцэг хүний хувьд өөрийнхөө үр хүүхдүүдийг нэг хүний зурганд мөргөж амьдраасай гэж хэзээ ч хүсэхгүй. Бидний үр хүүхэд ардчилсан нийгэмдээ айх аюулгүй, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж, эх орныхоо эрх чөлөөт эзэн нь байна гэдэгт би хатуу итгэдэг.

Монгол Улс парламентын засаглалтай ардчилсан орон. Харин бид парламентын засаглалаа улам төгөлдөржүүлэх ёстой. Нэг хүний дарангуйлал руу хэзээ ч явж болохгүй. Хүн засагладаггүй, хууль засагладаг улс байх ёстой.

Ер нь бид нэг зүйлийг маш сайн бодох ёстой. Ерөнхийлөгч, төрийн тэргүүний хамгийн чухал үүрэг бол Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч байх явдал юм. Түүнээс сөрөг хүчний үүрэг гүйцэтгэгч байж огт болохгүй. Нэг ёсондоо аль нэг намын Ерөнхийлөгч байж бүр ч болохгүй. Зөвхөн нийт ард түмний нэгдмэл эрх ашгийг эрхэмлэдэг Ерөнхийлөгч байх ёстой. Та бод доо. Айлаар зүйрлэвэл аав нь үр хүүхдүүдээ талцуулж, хооронд нь зодолдуулаад байвал тэр айлын амьдрал ямар байх бол. Эцэг амгалан бол гэр амгалан гэж үг байдаг даа.Эцэст нь хэлэхэд, цар тахлын амаргүй цаг үед ажиллаж байгаа Засгийн газрын ажлыг элдэв улс төргүйгээр тайван хийлгэх нь туйлын чухал байна.

Цар тахал, өвчин зовлон, ялангуяа вакцинжуулалтыг улстөржүүлж огт болохгүй. Ард түмний амь нас, аюулгүй байдалтай холбоотой эмзэг асуудал шүү.

–Надад уг нь өөр олон асуулт байна л даа. Гэтэл та яриагаа өндөрлөх шинжтэй болоод явчихлаа…

-Энэ гай зовлон илааршиж сайн цаг тун удахгүй ирнэ гэдэгт итгэл төгс байна. Улсынхаа их баяр наадмаа ч манай ард түмэн өргөн дэлгэр сайхан тэмдэглэнэ гэж итгэж байна. Монгол хүн амны билгээрээ гэж сайхан үг байдаг даа. Тэр үед хоёулаа дахин сайхан ярилцъя.

–Амлалт гэж ойлголоо. Цаг зав гаргасан танд баярлалаа.