Author: ПҮРЭВИЙН ХАШЧУЛУУН

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Улсаасаа баян компаниудтай байж л бид хөгжинө DNN.mn

Улсаасаа баян иргэнтэй байж болно, харин Ерөнхийлөгчтэй байж болохгүй гэж Г.Дашрэнцэн олон жилийн өмнө бичиж байлаа. Ямартаа ч өнөөдөр улсаасаа баян удирдагч урган төлжиж болохгүйг хаа хаанаа ойлгохтойгоо болжээ. Харин “Улсаасаа баян хүн байна” хэмээн ад үзэж, нийгмээрээ зүхэж байгаа нь буруу шүү. Энэ бол хэтийдсэн туйлшрал. Харинчиг улсаасаа баян иргэдтэй, аж ахуйн нэгжүүдтэй болж гэмээнэ Монгол Улс хөгжинө. Энэ бол маш энгийн ойлголт. Өнөөдөр улсаасаа баян байна хэмээн ад үзэгдэж байгаа хүмүүсийн гол дүр нь манай үндэсний компаниуд болох МАК, MCS… гээд томоохон татвар төлөгчид, хэдэн мянган ажлын байр бий болгогчид байх шиг байна. Ер нь бол Монголын хэдэн том компанийн эзэд “Улсаасаа баян иргэд”-ээр нэрлэгдэж байгаа бололтой.

Тэгвэл тэд ямар ч байсан төрөөс төрсөн тэрбумтнууд биш. Яг үнэндээ Нямтайшир, Оджаргал… нарын Монголын хэдэн “том”-уудын хувьд үеийнхэн нь унтаж, амарч байхад хөдөлмөрлөж байсан хүмүүс. Тархи толгойгоо ажиллуулж байсан хүмүүс. Түүнийх нь үр дүнд өнөөдрийн “Цагаан суварга”, “Нарийн сухайт”, Евроцемент… гэсэн томоохон бүтээн байгуулалтууд бий болсон. МАК-ийн Евро цементийн үйлдвэр бол сая тоннын хүчин чадалтай. Өнөөдөр Дорноговийн Даланжаргалангийн нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа цементийн үйлдвэрийн суурь бааз болох тэрхүү хадтай мөргөцөг бол Монголын хээр талын байдаг л нэг дов толгод. Монголоор дүүрэн байгаа ийм уул, гүвээ бүрийг ашиглавал ихэнх нь эрдэс баялагтай байгаа. Гэхдээ тэр бүгдийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, хөрөнгө оруулалт татах, тэгээд бизнес болгодог нь Нямтайшир шиг, Оджаргал шиг хүмүүсийн хийдэг ажил. Ийм хүмүүс л эх орны эдийн засгийн түүчээ болдог. Бүх тивд, бүх улс оронд шүү. Нэг том үйлдвэрийг ашиглалтад оруулахын тулд ямар их хүч хөдөлмөр, хөрөнгө мөнгө, цаг хугацаа, нерв стресс зарцуулдаг гэж бодож байна. Хийж бүтээж үзээгүй хүмүүс бол мэдэхгүй. Хээр талд хэдэн малаа хариулахаас өөр ид шидгүй хүмүүс бол бүр ч мэдэхгүй. Өвөг дээдсээс минь өвлүүлж ирсэн тэр их баялгийг ухаж төнхлөө, улс орныг сөнөөлөө хэмээн тэмцэцгээх. Ерөөсөө өвөг дээдэс маань нэг их алт мөнгө бэлдээд газрын хөрсөнд булчихсан юм шиг ярьцгаах, ойлгоцгоох. Тийм биш шүү дээ. Тэрийг чинь баялаг болгох, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, үйлдвэрлэл явуулах гэдэг бол хүний нэг насанд ч ахдах шахуу үйл хэрэг байхгүй юу. Үүнийг ядаж улстөрчдийн зарим нь ч болтугай ойлгох хэрэгтэй. Ойлгосон цагт л төр засгийн бодлого зөв хэрэгжинэ. Бид энэ бүгдийг мэддэггүй, мэдэхийг ч хүсдэггүй. Өөрсдөө юу ч хийж бүтээхгүй, хөдөлмөрлөхгүй байж, хийж бүтээсэн, үр шимийг нь хүртэж яваа хүмүүстээ атаархдаг. Атаархал нь зүхэхийн муухайгаар зүхэж, доромжлохын дээдээр доромжлох хэлбэрээр илэрдэг. Ийм л утга учиргүй болчихсон Монголын нийгэмд утга учиртай амьдрах гээд зүтгэж яваа үндэсний хэдэн компанийнхаа эздийг хайрлах хэрэгтэй. Тэднийг нийгэмд муухай харагдуулах ажлыг эрчимжүүлж буй нь Монголын ирээдүйг гэрэл гэгээгүй болгож байгаа юм.

Бид өөрсдийгөө хөгжсөн улс орнуудтай харьцуулах дуртай. Тэр жишгээр Монголтой хамгийн ойр дотно болох БНСУ-ыг харцгаая. LG, Самсунг, Хьюндай, ДЭҮ гэсэн улсаасаа баян дөрвөн том хөрөнгөтнийхөө хүчинд энэ улс хөгжсөн. Тухайн улсын ерөнхийлөгч Пак бол өглөөний цайгаа зөвхөн энэ дөрвөн том группийн босстой ууж, улс орныхоо хөгжлийн төлөвлөгөө, томоохон бүтээн байгуулалтын зураглалуудаа гарган, улстөрчдөөр батлуулдаг байсан. Хийж гүйцэтгэдэг нь энэ дөрвөн компани, тэдний бий болгосон аж ахуйн нэгжүүд, туслан гүйцэтгэгчид байсан нь Солонгосын хөгжлийн түүх болон өнөөдөр бичигдэж байна.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан П.Жасрайн гуайн нэгэн гоё тодорхойлолт бий. Тэрээр “Даяарчлал гэдэг бол хөгжсөн орны үндэсний томоохон компаниуд хил хязгааргүй тэлэхийг хэлж байгаа юм. Тухайн групп нь дэлхийн хэчнээн улс оронд салбартай байна, тэр хэрээр өөрийнх нь улс орны хөгжил тодорхойлогддог” гэж. Энэ бол галзуу тодорхойлолт. Японы хөгжлийн хурдасгуур нь Тоёота шүү дээ. Тоёотагаа дагаад л хөгжиж, цэцэглэж яваа. Хятадын мянган жилийн суут 10 хүний дотор Күнзээс эхлээд Мао Зэ Дун хүртэл орно. Тэрхүү суут 10 хүн дотор нь Алибаба компанийг үндэслэгч Жак Ма бий. Нэгийг хэлээд байгаа биз. Элон Маскийн нийт хөрөнгө дэлхийн 70 орчим улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг нийлүүлсэнтэй тэнцэнэ. Энэ дэлхий 200 гаруй улс оронтой. Тэгэхээр харж байгаа биз, улсаасаа баян иргэн бүү хэл, дэлхийгээсээ баян бизнесмэнтэй болчихсон цаг үед бид амьдарч байна.

Дэлхий ийм болчихоод байхад бид хандлагаа, харах өнцгөө өөрчлөх цаг болсон. МАК, МАКС, MCS, АПУ… өөр ямар компаниуд байна, бүгд улсаасаа баян болцгоох хэрэгтэй. Тив дэлхийд гарцгаах хэрэгтэй. Монголчууд муу муу гэхэд улсаа худалдсан түүх байхгүй. Цаг өнгөнд хувьсаж, өөрчлөгдөж явсан нь бий л байх. Гэхдээ түүхэнд улсаа худалдсан хүмүүс гэж нэрлэх дээрээ хүрвэл гацах байлгүй. Тийм болохоор бид тэдэнд итгэх хэрэгтэй.

Өнөөдөр үндэсний хэмжээний томоохон компаниуд гэгдэж байгаа хэдэн том группээ өндөрт өргөе, өөд нь татъя, хир битгий халдаа. Зүгээр л саад бололгүй өөрсдөөр нь явуул. Тэд нэг их удахгүй дэлхийд биш гэхэд тивдээ нэр нь дуулдацгаах болно. Монголын гэсэн брэндийг бий болгох хүсэл мөрөөдөл, эр зоригоор тэд жигүүрлэж яваа. Жишээ нь, МАК бол олон улсад нэлээн өндөр авсан компани шүү. Зах зээлд шилжээд нэг их удаагүй байгаа Монгол Улсын нэг хувийн компани болох МАК-д Европын Сэргээн босголт хөгжлийн банк аль эрт 2011 онд 869 сая ам.долларын зээл өгсөн нь нэр хүндийн асуудал юм. Маш том итгэл юм. Энэ мэтчилэн олон улсад санхүү, бизнесийн сайн түүхтэй хуруу дарам хэдэн компаниа Монгол Улс түшиж, тулж, дэмжиж байж хөгжинө. Хөгжлийн маш энгийн логик бол энэ.

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ерөнхий сайдыг сайн шүүмжилье, тэгж байж л Л.Оюун-Эрдэнэ өөрийн цаг үеийг бүтээнэ DNN.mn

Ер нь бол Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийг сайн шүүмжлэх хэрэгтэй. Гэхдээ энд тэндээс, эрээвэр хураавар байдлаар зүхэх, шүүмжлэх нь үр дүнгүй байна. Партизаны отрядынхан гэдэг шиг хэдэн хүн л сошиал орчинд байр сууриа илэрхийлдэг, ойшоож байгаа амьтан ч алга. Тэгэхээр Сүүдрийн Засгийн газар байгуулж байгаад шүүмжилье. Хатуу байр сууриа илэрхийлцгээе. Л.Оюун-Эрдэнийн бодлого шийдвэр, гадаад айлчлал, хэрэгжүүлэх төсөл хөтөлбөр, санал санаачилга бүгд дээр Сүүдрийн Засгийн газар өөрийн байр сууриа нийгэмд илэрхийлж, ард түмний өмнө нээлттэй мэтгэлцээн өрнүүлж байя. Түүнд нь ард түмэн үнэлэлт дүгнэлтээ өгцгөөе. Тэгэхгүйгээр нийгмийн сүлжээнд, өөр өөрсдийн хаяг, зохион байгуулалттай сэвэлтүүд үнэ цэнээ улам алдаж байна. Улс орны амин чухал асуудлаас эхлээд яах аргагүй анхаарах ёстой сэдэв бүгдийг юу ч биш, хэрүүлийн алим болгож байна. Олон зүйл дээр шүү.

Ганц хувь хүний байр суурь, шүүмжлэл бол үр дүн нь нэг нэгжээр л хэмжигдэнэ. Яагаад гэвэл Трамп, Си Жиньпин биш. Тэдний нэг үг дэлхийн биржийн үнэд тэр дороо нөлөөлж байдаг. Монголд бол Ерөнхий сайдын байр суурь Монголдоо нөлөөтэй тусах нь үнэн. Түүний өөдөөс дуугарч байгаа хүн сошиалын нэг хийрхэгч байж болохгүй. Улс орны төлөө зүрх сэтгэлээсээ санаа зовдог, мэдлэг чадвартай, туршлагатай хүн бүхэн сошиалд шүлсээ үсчүүлэгч болон хувирч болохгүй. Ингэж үнэ цэнээ алдмааргүй байна, шүүмжлэгчид ээ.

Өнгөрсөн долоо хоногт нийгмийн анхааралд байсан сэдэв бол Ерөнхий сайдын БНХАУ-д хийсэн айлчлал байлаа. Шанхайн Олон улсын Импортын экспод том бүрэлдэхүүнтэй оролцсон Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ямар үр дүнтэй явав. Энэ улсын төлөө санаа зовдог хэн бүхэнд “Энэхүү айлчлалаар хийгдсэн гэрээ хэлцэл, баримт бичгүүд, эдийн засгийн үр өгөөж, улс төрийн онцлог” ямар байсныг бодитой мэдмээр байгаа. Яаж мэдэх вэ гэхээр Монголын нийгэмд байр сууриа илэрхийлж байгаа хоёр талын үгийг харьцуулж харах. Тэгж байж айхавтар хүмүүс өөрийн дүгнэлтээ хийдэг. Нэг талын байр суурь, хандлага ардчилсан нийгэмд байдаггүй.

Шанхайн айлчлал дээр гэхэд дорвитой байр суурь илэрхийлэгч нэгэн нийгэмд өнөөдөр лав алга. “Улсын төсөв хэлэлцэж байх хариуцлагатай цагаар гадагшаа бүгдээрээ явчихдаг нь ямар учиртай юм бэ” гэсэн үгс шүүмжлэлийн цөм нь байв.

Бид бүх зүйлд аль болох бодитой, үнэн хандаж байж л хөгжил ярина. Монголын хамгийн том дайсан бол ӨВӨЛ. Маш их өртөг зардалтай чилийсэн хагас жил эхэлж байна. Маш их эрсдэл дагуулдаг цаг хугацаа. Энэтхэгт бол нэг хувцастайгаа хэдэн жил ч амьдраад явж болно. Монголд бүх хүн өвлийн хувцас авч өмсөх л болно. Дулаан газарт амьдрах л болно. Монголын том бүтээн байгуулалтууд зогсоно. Эдийн засгийн эргэлт 50 хувьтай царцдаг. Эрчим хүчний хэрэглээ огцом нэмэгдэнэ. Шатахууны хэрэгцээ өснө. Бүгд суурь үнэ. Суурь үнэ бүхэн маань хоёр хөршөөс хараат. Үндэсний аюулгүй байдал талаасаа нийгэмд мэдээлж, нээлттэй байх боломжгүй олон асуудал бий. Бүх улс орон л тийм байгаа. Жижиг Монголд ҮАЗөөс хамааралтай асуудал бүрийг иргэд маань хамгийн ихээр сонирхдог. Шуугиан болгодог. Ингээд үл ойлголцол, эрх баригчид нууцаар “юм” хийгээд байгаа юм шиг ойлголт хүчтэй явагддаг. Түүнийг нь өдөөгч хэсэг нийгэмд бий. Энэ бүгдийн ая данг олж, учир зүйг нь гаргаж улс орны хувь заяаг хөтөлж явах нь асар их нерв. Том эрх ашгийн төлөө ярьж байгаа залуус өнөөдрийн УИХд харагдаж байгаа ч яг өнгийгөөд харвал ард нь жижигхэн муу эрх ашиг нь нуугдаж байгааг учир мэдэх хүмүүс мэдэж байгаа. Ийм л оршилдоонтой үед Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.ОюунЭрдэнэ, БНХАУын Төрийн зөвлөлийн ерөнхий сайд Ли Чян нар Монгол-Хятадын Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаа, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг бүхий л салбарт өргөжин хөгжүүлэх тохиролцоонд хүрлээ. Шанхай хотод Хятадын удирдагчидтай баримт бичгүүдэд гарын үсэг зурлаа. Итгэлцлийн шатыг ахиуллаа.

Итгэлцлийн шат ахиулсан дүр зураг нь УИХ-д суудалтай бүх нам, эвслийн төлөөллүүдийг багтаасан айлчлал юм. Тэр бүү хэл уул уурхайн томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг үеийн үед эсэргүүцэж ирсэн хүмүүсийг ч айлчлалын бүрэлдэхүүндээ багтаасныг ард түмэн харсан байх. Энэ ямар учиртай вэ гэхээр “Монгол Улсын төр засаг нэгдмэл, тогтвортой, урт настай байна” гэдгийг л урд айлын удирдагчдад харуулахыг, итгүүлэхийг хүссэн айлчлал байлаа. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ хоёр талдаа АН-ын Лу.Гантөмөрийг, ХҮН-ын Т.Доржхандыг дагуулж, араас нь ИЗНН-ын Б.Батбаатар, Үндэсний эвслийн Д.Пүрэвдаваа, “босоо” Ганбаа… гээд бүгдийг багтаасан нь Олон улсдаа бол Монгол төрийн нэгдэл нягтралыг илэрхийлсэн хэрэг. Гадаад ертөнцдөө бол бид ингэж харагдах, ер нь яг ийм байхаас өөр арга алга. Хоёр хөршийн гео улс төр ямар байгаа билээ. Бид өөрсдийгөө мэддэг, хааяа нэгэндээ хэлж сануулдаг байх хэрэгтэй. Бид жижиг улс шүү.

Одоо гол сэдэв рүүгээ оръё. Монголын эдийн засгийн чадамж нүүрс гэж ганцхан зүйлээс хамаатай байна. Дараагийн эдийн засаг болох зэс ч гэсэн урд хөршийн зах зээлээс хамаатай. Ер нь төмрийн хүдэр, цайр ч урд айл мэднэ. Энэ үнэнтэй эвлэрэхгүй гээд яах юм. Ийм болохоор Засгийн газрын тэргүүн урд хөрштэйгөө л учраа сайн ололцож, эдийн засгаа авч явахаас өөр арга алга. Сая эрчим хүчний үнийн өсөлт яригдлаа. Шийдвэр гаргаж л таарна. Үүнд хамгийн нөлөөтэй нь Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц. Баруун таван аймгийнхаа эрчим хүчний асуудлыг дотооддоо ногоон эрчим хүчээр 100 хувь шийднэ, Төвийн эрчим хүчний системдээ дэмжлэг үзүүлнэ. Улмаар ОХУ руу жил бүр гардаг тэрбум ам.доллар ч эрс багасна. Валютын нөөц, ханшийн тогтвортой байдал, үнийн өсөлт… гээд логикоор Эрдэнэбүрэнийн станцын эдийн засгийн гинжин урвалын нөлөө асар их. Үүнийг Ерөнхий сайд нэн даруй шийдэхгүй бахь байдгаараа өдөр хоногийг өнгөрөөж болохгүй нь тодорхой байна. Тэгээд ойрын гарц нь хаана байгаа юм. Ардчилсан нийгэмтэй байгаа Монгол Улсын нэг зовлон нь зах хязгаарын нэг сумын багийн Засаг даргын захидал их гүрэн Хятадын удирдагчид хүрчихэж байгаад юм шүү дээ. “Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцыг ард түмэн эсэргүүцэж байна” гэсэн багийн Засаг даргын захидал ажлыг зогсоож чадсан. Дээр нь шашны асуудал. Цаг хугацаа алдсан шалтгаан энэ мэт олон. Эдгээрийг нэг талд нь гаргаж, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцын хөрөнгө оруулалтыг шийдэх гэж Хятадад айлчиллаа. Шууд очоод Засгийн газар хооронд тусгайлсан зээлийн хэлэлцээрийн хүрээнд төслийг хэрэгжүүлэх нийт 253 сая ам.долларын гэрээнд гарын үсэг зурчихсан ч юм биш. Оршил ихтэй. Урьдчилсан бөөн яриа хэлцэл хийж байж, эцэст нь Пакистаны айлчлалаас буцахдаа урд хөршөөр дайрч, нэг сарын дараа би Хамтарсан Засгийн газрынхаа бүрэн бүрэлдэхүүнтэй ирнэ. Тэр үед асуудлуудыг нэг мөр шийдье гэсэн ойлголцолтойгоор Шанхайд очсон хэрэг. Ингэж байж сая үр дүнд хүрлээ. Ямар ч байсан Хятадын тал Эрдэнбүрэнгийн усан цахилгаан станцад санхүүжилт хийхээр боллоо. 2015 онд ажил нь эхэлж байсан бол ийнхүү есөн жилийн дараа гэрээнд хоёр тал гарын үсэг зурлаа.

Хоёрдугаарт гэвэл Монгол Улсын ганц мөнгө олж байгаа Нүүрсний худалдаа маань Гашуунсухайт-Ганцмод боомт дээр гацаатай байна. Монголын талаас бөөн бөөнөөрөө нүүрс ачаад хил дээр очдог, лонхны хүзүү шиг нарийнхан хоолой дээр хэдэн мянган нүүрс тээврийн машин оочерлодог. Дагаад хүнд суртал, дарааллын өмнүүр орох, авлига, албан тушаал, танил талын хүрээ гээд Монголын зовлон үргэлжилж байна. Үүнийг нэг мөр шийдэж, өргөн гарц хоолой, тээвэр логистик, төмөр замын гүүрийг хамтран барих ажлыг цаг алдалгүй шийдэх ёстой. Шийдэхийн төлөө Л.ОюунЭрдэнийн Засгийн газар ажилласан ч Хятадын талын бидэнд итгэх итгэл сул. Аль 10 жилийн өмнө танай талд итгээд бид төмөр замаа хил дээр аваачсан, гэтэл танайх яадаг билээ. Өмнөх сайдын ажил надад хамаагүй ээ, би одоо сайд болсон гээд нэг нөхөр ирээд, огт өөрийг ярьж эхэлдэг. Танайд итгэл алга гэсэн утгатай зүйлийг ярьж өнөөдөрт ирсэн. Үүнийх нь өөдөөс Л.ОюунЭрдэнэ “Одоо бид нэгдмэл байна” гэдгээ л харуулж очлоо. Ингээд “ГашуунсухайтГанцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын гүүрийг хамтран барих тухай Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”ийг батлах дотоодын порцедур дууссан тухай талууд мэдэгдлээ. Энэхүү хэлэлцээр энэ сарын 5-ны өдрөөс хүчин төгөлдөр боллоо. Асуудал үндсэндээ шийдэгдлээ. Одоо гүүрийн барилгын ажил эхэлнэ. Монголын эдийн засгийн цусны гол эргэлт болсон Нүүрс тээвэрлэлт, хил нэвтрэлт, худалдаа өргөжинө. Одоо бүх шатанд хяналтыг сайжруулах, стандартыг мөрдүүлэх, чанарыг эрхэмлэх, санхүүжилтээ хүргэх, хугацаанд нь дуусгах ажил л үлдлээ.

Үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой чухал ажил бол үнэндээ Үндэсний хиймэл дагуул шүү дээ. Үүн дээр эдийн засгийн агуулгаар нь янз бүрийн байр суурь нийгэмд байна. Судлаачдын ярьж байгаагаар эдийн засгийн үр дагавар, Үндэсний аюулгүй байдал хоёр бол тусдаа асуудал. Ялгаж салгаж үнэ цэнийг мэдэрсэн хүнд бол Үндэсний хиймэл дагуултай болохыг л дэмжинэ гэж. Тэгэхээр энэ талаас нь харахыг хичээхийн буруу байхгүй юм. Хятадын өндөр технологийн компаниудаар Л.ОюунЭрдэнэ айлчилсанд тодорхой эрх ашигтай хүмүүс байр сууриа илэрхийлж, шүүмжилж байх шиг байна. Хятадад айлчилсан улс орны удирдагч бүхэн “Хуавэй”, “Алибаба” компаниудаар орохыг хүсдэг, хамтрахыг хүсдэг нь бүгдэд харагддаг шүү дээ. Түүний л нэг хэсэг. Ялангуяа гүйцэтгэх засаглалын тэргүүний хувьд Монголын бүх шатны засаглалд, төрийн бүх ажилд AI технологи, хиймэл оюун ухааныг ашиглахын төлөө байгаа. Үүнийгээ яаж томьёолж байна гэхээр “Гурван шилжилт” гэж. Үүнийг “Huawei” групптэй хамтарч хэрэгжүүлэх Ажлын хэсэг байгууллаа. Ер нь бол энэ чиглэлд дэлхийд гайхагдаж байгаа нь хамгийн ойрхон урд хөрш шүү дээ. Бид бүгдээр урд хөршийнхөө хотуудаар явахдаа “Хятад тасарчээ” гэсэн үгтэй л ирж байгаа. Ядаж зургаан сарын өмнө очоод харснаас өнөөдөр очоод харахад гудамжинд явж байгаа цахилгаан машиных нь тоо эрс нэмэгдсэн байх жишээтэй. Энэ нь их утаандаа 10 жилийн өмнө төөрч, хахаж үхэхдээ тулж байсан Бээжингийн тэнгэр тунгалаг болсон дүр зураг. Бид 10 жилийн өмнө ч утаатайгаа байсан, өнөөдөр ч мөн адил. Дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн өмнө асар их амбицтай байгаа Хятад улсын хүлээсэн үүрэг хариуцлага, нэр хүнд гэж юм бий. Хажууд нь байгаа жижиг улсаа утаагүй болоход нь тусалчихгүй байж гэх ярианд орохыг хүсэхгүй. Улаанбаатарын утааг шийдье гэвэл тэдний нэг жижиг хотын, багахан дүүргийн хэмжээний асуудал. Гэтэл яагаад тэгдэггүй юм. Яг үнэндээ манай талд учир их бий. Сайжруулсан түлшний үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийг Хятадаас манайхан авахдаа үйлдвэрлэгдэхээ байчихсан, хоцрогдсоныг хамгийн хямд үнээр авчрах жишээтэй. Тэгээд монголчилж нэг жил ашиглан сонгууль давдаг. Монголын дунд, доод шатны дарга нарын, тэдэнтэй хамтардаг аж ахуйн нэгжийнхний үйлдэл шүү дээ. Тэр ажилд Хятадын төрийн бодлого хамаагүй. Монголын Засгийн газрын тэргүүн анхаарал тавих боломжгүй бүтэц. Ингээд л дампуурдаг. Одоо аймгуудад баригдах дулааны станцуудын ажил ч ийм л төрийн дунд, доод шатны дампууралтай холбоотой. Наад зах нь энэ бүгдийг том зургаар нь эмхэлж цэгцлэх Ерөнхий сайдын бодлого бол AI технологи, цахим засаглал… гэхчлэн хүний оролцоог багасгасан технолгийн засаглал, ногоон шилжилт юм. Энэ бүх зорилго, зорилтуудын хамтрагч нь хаяа залгаа урд хөршийн технологийн компаниуд. Гээд логикоор нь хөөвөл их ажлууд эхэлж байна.

Ингэхээр энэ удаагийн Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн айлчлал бүхэлдээ логиктой, урьдчилсан бэлтгэл ажлууд хангагдсан, алсын зорилготой айлчлал болсон. Дахиад ч олон удаа урд хөршид очих байх. Ингэж байж л үр дүн нь төгс гарна. Гэхдээ энэ бол миний л бодол.

Албан мэдээллүүд дунд жаахан бүрхэгдүү харагдаад байгаа нэг арга хэмжээний талаар сэтгүүлчийнхээ хувьд бодсоноо хэлээд Шанхайн тэмдэглэлээ өндөрлөе. Хятадын сэргээгдэх эрчим хүчний акул “Envision En­ergy” компанийн үйл ажиллагаатай Ерөнхий сайд Л.ОюунЭрдэнэ танилцсан. Эрчим хүчний хуримтлуур буюу батерей үйлдвэрлэгч, салхин трубин… гээд дэлхийд тэргүүлэгч компани юм. Багануур дүүрэг дэх батерей хуримтлуурын 50 МВТ-ын станцад хөрөнгө оруулсныг хүмүүс мэднэ. Энэхүү аварга группийн захирал нь 1976 оны залуу. Хятадын хамгийн залуу тэрбумтандаа орно. Хоёр дахь үеийн өв залгамжлагч энэхүү олигархын эцэг нь бараг дэлхийн цутгалтын үйлдвэрлэл, технологийн “хаан” гэж яригддаг хүн. Монголын авто зам, гүүрэн байгууламж, метро… ер нь бүтээн байгуулалтын бүх шатанд цутгалтын технологи, үйлдвэрлэл ирээдүйд маш чухал. Өв залгамжлагчтай нь сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлд хамтарч болсон юм. Аавтай нь цутгалтын технологи дээр яагаад хамтарч болохгүй гэж. Л.Оюун-Эрдэнийн гадаад томилолт иймэрхүү л логиктой харагдаж байна лээ.

Энэ мэтчилэн Ерөнхий сайд Л.ОюунЭрдэнийн “Шанхайн экспо”-н айлчлалын үеийн уулзалт нэг бүр, МонголХятадын хооронд байгуулсан баримт бичиг нэг бүр дээр аналитик байдлаар хандвал хүмүүс төдийлөн анзаарахгүй зүйлс их бий.

Монголын дотоодод болж байгаа улс төр, маргаан мэтгэлцээн, нохой шуугиулалт бол яах вэ. Савнаасаа хальж болохгүйгээ хаа хаанаа мэдэхтэйгээ болсон биз. Харин хилийн цаана бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ очсон улс төр болоод том шийдвэрүүд бол улс орны хувь заяа юм. Аж ахуйн нэгж, иргэн бүрд хамаатай, дүгнэх нь хүн бүрд нээлттэй айлчлал. Гэхдээ ийм хэмжээний айлчлалыг сошиал орчин дахь ганц нэг хүний дагагчдын үзэл бодол, байр сууриар биш, ганц хоёр улстөрчийн хэвлэлийн бага хурлаар бүр ч биш, институтийн хэмжээнд, ядаж мэргэжлийн редакцуудын түвшинд үнэлж дүгнэх нь улс орны ирээдүйд хэрэгтэй. Судалгаатай, харьцуулсан байдлаар, өмнөх хойдох түүхийг сөхөж, өмнөх хойдох хөрштэй холбож бичье гэвэл цаг хугацаа хэрэгтэй. Мэдээллийн хурд тийм боломжийг сэтгүүлчид олгохгүй байна. Гэхдээ энэ тэмдэглэлийг уншсан хүн өөрийн гэсэн дүгнэлтээ хийнэ. Шүүмжлэх ёстой. Үйл явдал цааш мэдээж өрнөнө. Харж байгаад нийтлэлээ үргэлжлүүлэх болно.

 

Categories
мэдээ улс-төр

Үзэл санааны улс төр ба Ч.Өнөрбаяр DNN.mn

Эмх цэгцтэй харагддаг энэ залуу бол Их сургуулийн багш, хууль зүйн ухааны доктор, судлаач Ч.Өнөрбаяр. Судалдаг хүний үг л нийгэмд үнэ цэнтэй байдаг нь дэлхийн жишиг. Судлаачид, эрдэмтдийн орчноос хамгийн сайн бодлого гардаг. Ч.Өнөрбаярын давуу тал судлаач. Монголоор дүүрэн асуудал байна. Шийдлийг олохын тулд тухайн сэдвээр Нотлогч-Няцаагч хоёр талыг нийгмийн өмнө ил гаргаад мэтгэлцүүлэх нь улс төрийн хамгийн том соёл. Тэнд харин яг энэ Ч.Өнөрбаяр шиг мэргэжлийн судлаачид сууж байх ёстой. Монголд ийм мэтгэлцээний хамгийн том талбар нь УИХ-ын чуулган. Гэхдээ Монголд ийм улс төр байдаггүйд л хамаг учир нь байгаа юм. Ийм соёлгүйн ард улс төрийн хор найруулга, хэдхэн хүний эрх мэдлийн төлөөх дайн, далд эдийн засаг, авлига, албан тушаалын гэмт хэрэг… тоочоод барахгүй муу муухай бий. Үүнийг сайн мэдэх хүмүүсийн нэг нь Ч.Өнөрбаяр мөн. Яагаад гэвэл тэр 27 настайдаа Монгол Улсын Үндэсний Аюулгүй Бадлын зөвлөл (ҮАБЗ)-ийн удирдах багт тохоон томилогдсон. Тэр тэндээс их “юм”-ыг ойлгоод гарсан санагддаг. Жижиг эрх ашгуудыг орхиж том эрх ашгийг нь л барьж авч энэ улс орны төлөө зүтгэе гэж. Улс төрчийн төлөвшил, үзэл санааны баримжаа нь энэ байх. “Заримдаа том гүрнүүд бидэнд сонголтыг биш тулгалтыг өгдөг юм” гэсэн Ч.Өнөрбаярын эрт хэлсэн энэ үгийн үргэлжлэлийг олж харах хэрэгтэй. Эрээвэр хураавар улс төр хийдэг нөхдийн амнаас ийм үг нэлээн хожуу гарна. За ер нь гарах ч үгүй байх. Өнөөдөр Ч.Өнөрбаяр АН-ын намаас УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшиж байна. “АН жижгэрэх юм бол Монгол дэлхийд жижгэрэх болчихоод байна” гэж тэр ярьж байгаа. Сөрөг хүчний залуу сэхээтний энэ үг хүмүүст нэгийг бодогдуулж байна. Тэр эмх цэгцгүй шүүмжилээр сонгуулийг дуусгахгүй. Монголчууд яаж ч биенээ мэрлээ гэсэн улс дотроо учраа олцгооно. Ганцхан бидний дотроо байгаа маргаанд гадны хүчин зүйлийн нөлөө орчих бий гэж Ч.Өнөрбаяр болгоомжилж байна. Түүний замнал их “шилэн”-дээ. Арвайхээрт арван жилээ төгссөн. “Шихихутаг” хууль зүйн сургууль-МУИС-Эдинбургийн Их сургууль-Оксфордын Их сургуульд зочин судлаач. Боловсролын менежмент нь гэвэл энэ. Харин эрхэлсэн албан тушаалыг хүмүүсийн олонх нь мэднэ. Ер нь улс төрчийн замнал гэдэг алган дээр байгаа юм шиг энгийн, нийгэмд тодорхой харагдаж байх ёстой. Ч.Өнөрбаярын ямар гэр бүлд төрж өссөн, ямар сургуулиар боловсрол эзэмшсэн, ямар найз нөхдийн хүрээлэл дунд ажиллаж амьдардаг, эрхэмлэдэг үнэт зүйлс нь юу юм бэ… гэдгийг хаанаас ч харж болно. Тэр харьцангуй нээлттэй, нийгэм рүү ярьдаг. Нийгмийн зүгээс, сонгогчдын зүгээс өгдөг эхний онош бол энэ. Яах аргагүй шинэ нийгмийн, хөдөөнөөс гаралтай, үндэсний сэхээтэн мөн. Энэ дотор түүний бусдаас гэдэг юм уу, бусад нэр дэвшигчдээс ч ялгарах нэг онцлог бий. Тэрээр өөрөөсөө дээшхи бүтэн 8 үеэ, удам судраа Монголын төрөөр шалгуулсан сэхээтэн. Тухайн үеийн Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн санал болгосноор ҮАБЗ-ийн удирдах багт ажиллах болоход тэгсэн юм билээ. Түүнийг төрд зүтгэх үед Монголын төр тийм байж. Их улс төрд ийм эхлэлтэй Ч.Өнөрбаяр нь аливаад хандахдаа түүхээ эргэж хардаг, бас судалдаг нэгэн. Түүний өгсөн ярилцлагуудаас ойлгогддог. “Бид түүхээрээ бахархалгүй яах вэ. Монголын түүх бол дэлхийн түүх юм чинь. Гэхдээ түүхэнд маань алдсан нь их бий. Үүнийгээ эргэн харж байх, болгоомжлох ёстой. Ядаж сүүлийн 100 жилийн түүхээ улс төрд байгаа хүн бүр санаж сэрэх ёстой. Ингэж байж цаашаа явна, их гүрнүүдтэй эн тэнцүү, харилцан ашигтай ажиллацгаах болно. Өнөөдөр дотроо хэрэлдэж, муугаа дуудалцах бол дотоод асуудал. Гэхдээ хэрээс хэтэрвэл гаднынхан ашиглана. Ашиглаад зогсохгүй дарамтална. Ийм түүх бидэнд өчигдөрхөн байсан. Тийм учраас би энэ талаас нь их болгоомжилдог” гэсэн нь улс төрийн хэрсүүжилт. Юм үзэж, нүд тайлсны шинж. Энэ бол үзэл санаатай улс төрчийн хэлдэг үг, бас төлөвшил. Эдийн засгийг хэн ч ярина, их түүхийг бол барагтай нь ярихгүй. Хуулийн реформыг хуульч бүр ярина, хулгайлагдсан эрх чөлөөний түүхийг барагтай нь тунгааж бодоогүй явдаг. Тийм учраас Ч.Өнөрбаяр “Харийнхны хувьд хамгийн аюултай этгээдүүд бол тухайн улсын үндэсний сэхээтнүүд нь байдаг. Тэднийг хүнд байдалд оруулдаг, шорон гянданд хорьдог. Болж өгвөл устгадаг” гэж ярьдаг нь хол явах бодол шүү. “Энэ улс хэрүүлийн орон боллоо” гэж тэр бас дүгнэсэн. Энэ бол үзэл санаатай улс төрчийн зовнил. “Ганц том намтай, түүнийг нь тойрсон жижиг намууд бий болбол хэсэгхэн хүмүүсийн амьдрал сайжирч, бусад нь ядуурна. Энэ нь даамжирсаар эрх баригчид ба бусад гэсэн хоёр хэсэгт Монгол Улс хуваагдана. Эцэстээ нэг нэгнээ хамгийн ихээр үзэн ядаж өнгөт хувьсгалын эхлэл тавигдана. Энэ нөхцөл бүрдэхийг хүлээж байсан том гүрнүүд бидэн рүү үлээнэ. Үр дүнд нь ард түмний хайртай хүү гэсэн дарангуйлагч удирдагч гарч ирнэ. Тэр нь тоглоомын улстөрч, утсан хүүхэлдэй. Ингээд Монголын тусгаар тогтнол ганхах аюултай. Ийм зүйл рүү бид хэрхэвч орж болохгүй” гэж тэр үздэг. Ийм ирээдүйн эсрэг тэр улс төр хийж байгаа. Түүний энэ үзэл санаан дотор Монголын бүх проблем багтана. Мөнөөх л ядуурал, үнийн өсөлт, хавтгайрсан халамж, 30 гэр бүл, хөршүүдээс хамааралтай эдийн засаг… гээд. Асуудлыг харах, том зураг гаргах гэж энэ. Ардчилал ганц АН-ын өмч биш. Эрдэм чадалтай нь дээшээ явдаг зарчим бол ардчиллын хамгийн чухал үнэт зүйл. Эрүүл шүүмжлэл Монголын хөгжилд тустай. Сонгуульд зөвхөн өөрсдийнхөө ялалтыг бодож хандвал улсаа хорлож байгаа хэрэг. Геополитик хүнд ийм цаг үед АН-ыг арчина гэвэл Дэлхийн хамтын нийгэмлэгүүд Монгол улсад эргэлзэж эхэлнэ. Ханьсах улс орон үлдэхгүй ч байж мэднэ. Энэ бүх бодлогууд Ч.Өнөрбаярын үзэл санаанууд. Үзэл санааны улс төр хийнэ гэдэг зарим хүнийхээс огт өөр чиг баримжаа юм. Ч.Өнөрбаяр нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хуулийн зөвлөхөөр ажиллаж, Оюутан цэрэг хөтөлбөр, Ирээдүйн өв сангийн тухай хууль, Шилэн дансны тухай хууль,Захиргааны ерөнхий хууль, Нийтийн сонсголын хууль гэх мэт нийт 50 гаруй хуулийн төсөл дээр ажиллаж, 36 хуулийн төсөл өргөн барьснаас 23 хуулийн төслийг батлуулсан байдаг. Түүний хувьд хуулийг үнэ цэнтэй байлгах хангалттай туршлага гэсэн үг. Батлуулж хэрэгжүүлсэн хууль нэг бүрийнх нь ард Монголын хувь заяа дэнслэгдэж байсныг тэр л мэднэ. Тэр бүгдийг нийгэмд хэлэх нь түвэгтэй. Ойлгуулахыг хүсдэггүй нь түүний буруу. Түүнийг шүүмжлэх нээлттэй. Би ч шүүмжилдэг. “Яахаараа лицензийг тоог цөөлөх хууль баталж, гадны хөрөнгө оруулалтыг багасгадаг билээ” гэхчлэн.

Өөдөөс Ч.Өнөрбаяр тоо л хэлдэг. “Монгол Улсын нийт газар нутгийн 75 хувь нь лиценз маягаар нэг улсаас хамааралтай болчихсон байлаа” гэхчлэн. Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалыг шинэчлэх ажлын хүрээнд ард түмэнд хүргэх боломжгүй мэдээлэл гэж тухайн үедээ байсныг учирладаг. Мэдээгүй учраас шүүмжлэл өнөөдөр ч хэвээрээ. “Үнэн үргэлж нуугдмал байдгаараа үнэ цэнтэй” гэсэн үг бий. Үзэл санааны улс төр хийдэг хүмүүстэй Үнэн, Үнэ цэн хоёр үргэлж хамт явдаг. Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүрэгт АН-аас нэр дэвшигч Чадраабалын Өнөрбаяр бол үзэл санааны улс төрч гэдгийг энд би тодорхойллоо. Дүгнэх нь та нарын хэрэг…

Categories
мэдээ цаг-үе

Олонтойгоо явахад болно доо DNN.mn

Аль ч улс орны Батлан хамгаалах яам нь Үндэсний аюулгүй байдлын баталгаа байдаг. Тийм болохоор бусад салбарууд шиг шагшаан шуугиангүй. Мэдлээ, гүйцэтгэе гэсэн хоёрхон командаар ажил нь явагддаг. Хэр баргийн аавын хүү ч зүтгэдэг салбар биш. Улс орны эрх ашгийн үүднээс нээлттэй байх боломжгүй юм. Ийм байх тусам нь Батлан хамгаалахын дэд сайд Батсүхийн Баярмагнайтай ажиллаж байгаа салбарынх нь талаар ярилцмаар санагддаг. Хүмүүсийн анхаарлыг гойд татах нь тодорхой. Бүх цаг үед улс орны тусгаар тогтнол, Аюулгүй байдал, гадаад дотоод нөхцөл байдал нь ард иргэдийн мөнхийн сонирхол, анхаарал татсан сэдэв нь байж ирсэн.

Б.Баярмагнай хааяа нийгэмд шуугиан болж буй зарим асуудлаар байр сууриа илэрхийлдэг. Тийм үедээ “Үндэсний гэсэн юм бүгд рүү маань дайрч давшилж, үгүйсгэж байгаа үйлдэл бүрийн цаана санаатай, санамсаргүйн тухай Та нар минь бодож, тунгаацгааж байгаарай…” гэх ерөнхий зүйл л хэлдэг. Гэвч хальтхан юм шиг хэлсэн энэ үгэнд л маш их үнэ цэнэ хадгалагдсан байдаг. Үндэсний аюулгүй байдлын баталгааг хэлсэн байна шүү дээ. Хамгийн хангалттай хэлэх боломж нь л энэ. Энэ улс оронд чухам юу нь болж байгаа, юу болохгүй байгаагийн учир шалтгааныг хамгийн сайн мэдэх хүмүүсийн нэг байж болох ч үүнээс цаашихыг тэр ярих боломжгүй, тийм хуулийн хил хязгаартай сайд билээ.

Уг нь хуулийн мэдлэгтэй, улс төр хийгээд төр засгийн ажлын туршлагатай, өөрийгөө боловсруулсан түүн шиг улстөрчид нийгэмд идэвхтэй ярьж, асуудлыг хэлэлцэж баймаар санагддаг. Ийм мэдлэг, мэдээлэлтэй улстөрчид нь ярихгүй болохоор л нийгэмд бодитой мэдээлэл харьцангуй хомс байна. Гэхдээ нийгэм эдийн засаг, төсөв санхүү, инфляци, валютын нөөц… гээд хүн бүр шахам ярьдаг зүйлийг Б.Баярмагнайгаас би лав сонсмооргүй байдаг. Харин геополитик, түүний нөлөө, глобал ертөнцөд Монгол Улс цаашид хэрхэн явах зураглалын талаар хангалттай сайн мэдээлэл сонсмоор санагддаг. Монголчууд мэдэх эрхтэй. “Өнөөдөр бид яг ямар байгаа юм, бид юуг анхаарч, юунаас сэргийлж, цаашид Монголын гэсэн үнэ цэнэ, оршин тогтнохуйн хил хязгаараа яаж авч явах ёстой юм зэрэг асуудлаар яриад өгөөч, Б.Баярмагнай сайд аа” гэж гуймаар байна. Түүнийг яриулахын учир гэвэл тэр ерөөсөө дүгнэлт хийдэггүй. Тийм нэг хэрсүү. Харин өөрийг нь сонссон хүмүүст дүгнэлт хийх боломж олгодог. Өгсөж “барилдах” улстөрчдийн хандлага, үзэл бодол бол бусдад бүх талын боломж нээх, хүмүүст өөрийнхөөрөө бодож сэтгэх эрх чөлөө нээхэд оршдог. Б.Баярмагнайгийн байр суурь яг тийм. Түүний ярьсан нь нийгэмд сэдэв болох албагүй ч, харин түүнээс авсан мэдээлэл хүнд нэгийг бодогдуулах, ойлголтыг нь гүнзгийрүүлэхээр байдаг нь урамтай.

Их сургуулийн дипломоо өвөртлөөд л маргаашаас нь төрийн албанд зүтгэж өнөөдөрт ирсэн Батсүхийн Баярмагнайг сэтгүүлчийнхээ хувьд би тодорхойлох ёстой. Тэр өнөөдөр Монгол Улсын Батлан хамгаалах салбарын удирдах бүрэлдэхүүнд байна. Б.Баярмагнай цэргийн алба хаахын ач холбогдол, үнэ цэнийг тодорхойлохдоо, “Тусгаар тогтносон улс орны хамгийн тод нүүр царай бол Батлан хамгаалах салбар, цэрэг арми нь юм. Мэдээж цаг үеэ дагаад цомхон, чадварлаг, зохион байгуулалт сайтай арми байх ёстой. Цөөнгүй улс оронд бүх хүн цэргийн алба хаадаг. Дэлхийн улс орнуудад залуус цэргийн алба хаах нь өндөр ач холбогдолтой, өөрт нь маш их боломжийг нээж өгдөг болжээ. Монголын залуус дэлхийн мэдээлэлтэй болчихсон энэ цагт энэ ач холбогдлыг олоод харчихсан, мэдэрчихсэн байна. Яаж мэдрэгдэж байна гэхээр цэрэгт явах, оюутан цэрэгт алба хаах сонирхолтой хүүхэд залуусын тоо эрс нэмэгдсэн. Наад зах нь л амьдрал дээр цаг барихыг арми сургадаг. Өглөө 6 цагт босохоос эхлээд удирдах, удирдуулах ёс, хүнээс үг сонсох, ах захаа хүндлэх, эрэмбэ дарааллаа мэдэх, үүрэг хариуцлага хүлээх, оюуны болон биеийн хат суух гээд гэр бүл, сургуулийн орчноос олж авахгүй олон сайн зуршлыг цэргийн албанаас өнөөдөр авч байна” гэж дүгнэжээ. Гэхдээ түүний салбарынхаа талаар хэлсэн тодорхойлолтуудаас, “Ерөөсөө Батлан хамгаалах яам нь том зургаараа сайн монгол хүнийг, эх оронч эр хүнийг, монгол өрхийн тэргүүнийг бэлдэх ёстой гэсэн концепциор ажиллаж байна” гэсэн үг нь онцгой содон тусдаг. Хүмүүсийн анхаарлыг татдаг. Орчин цагийн цэрэг армийн бодлого цаг үеэ даган өөрчлөгдөж, илүү иргэний төлөвшил, ёс суртахуун, эх оронч үзэл рүү чиглэсэн болохыг түүний энэ үгнээс ойлгож болно.

Б.Баярмагнай хуульч мэргэжилтэй. МУИС-ийн Хууль зүйн сургууль, АНУ-д Олон улсын хүний эрхийн чиглэлээр суралцсан. МУИС-ийн оюутан байхаасаа тэрбээр өнөөдрийн МАН-ын Оюутны байгууллагын удирдагчдын нэг, мөн Залуучуудын байгууллагыг нь ч толгойлсон. Тухайн үеийн төрийн удирдлагууд болон өнөөдөр Монголын төрийг удирдаж байгаа хүмүүстэй бүгдтэй нь хамтарч ажилласан. Б.Баярмагнай хар залуугаараа нийслэлийн Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн Засаг даргаар ажиллаж, гадаадад суралцахаар явахдаа төрийн удирдах албыг нэр төртэйгөөр өгсөн байдаг юм. Түүнээс хойш цаг хугацаа нэлээн өнгөрлөө, түүний нэр муу зүйлтэй холбогдсонгүй. “Яасан эрт том дарга болсон хүүхэд вэ, том даргын хүүхэд үү, том хүний цүнх баригч уу” гэж харддаг нь өнөөдрийн нийгмийн өнгө. Үүнд хариулах ёстой. Тэр том даргын хүүхэд биш ээ, том даргын туслах ч биш. Жирийн нэг сэхээтний хүүхэд. Аав нь Булган аймгийн Дашинчилэн сумын Лахын хөндийн хүүхэд. Ээж нь Говь-Алтайн Баян-Уулын уугуул. Аав, ээжийгээ Хөвсгөл аймагт ажиллаж амьдарч байх үед Б.Баярмагнай Мөрөн суманд төрж өссөн нэгэн. Унасан газар, өсөж торнисон газар шороо нь Мөрөнгийн ногоон дэнж юм.

Түүний төрийн ажлын замнал үргэлж “Багаар ажиллах” гэсэн зарчим дээр л явж ирсэн. Магадгүй өнөөдөр улс төрд идэвхтэй ажиллаж, амьдарч байгаа залуус дотор түүн шиг хамгийн том баг, хамт олонтой улс төр хийж байгаа нь цөөхөн байх. Итгэл даасан журмын олон нөхөдтэйгөө хамт чамгүй он жилийг туулж өнөөдөрт ирсэн нь Б.Баярмагнайгийн онцлог. Ямар ч цаг үед тэр нөхдөөсөө урваагүй. Түүний үзэл бодол, төлөвшил бол “Олонтойгоо явахад болно доо” гэсэн гурван үгэнд л багтдаг. Тэр хүнтэй хөндий хүйтэн харьцдаг нэгэн биш. Өнөөдөр хэн нэг найз нь гуньж гутарч явбал тэр дэргэд нь байж л байдаг. Амьдралд юу эс тохиолдох билээ, өвчин зовлон, өнчрөл хагацал… Эдгэрэшгүй өвчин туссан найзыгаа эцсийн мөч хүртэл тэр л Цэргийн эмнэлэгт асарч, хань ижил, үр хүүхэд, хөөрхий ээжид нь хань болж зогссоныг олон нөхөд нь мэднэ. Ийм л хэцүү бэрхийн дунд эр хүний чанар танигддаг болохоор түүнийг маш олон залуус хүрээлж, хүндэтгэлтэй хандаж ирсэн нь түүний үнэ цэнэ юм.

Б.Баярмагнай тасралтгүй төрийн өндөр алба хашиж ирсэн биш шүү. Америкт сургуулиа төгсөж ирээд л үндсэндээ ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжсэн. Нам нь сонгуульд ялж, төрийн эрх барьж байсан ч түүнийг эх орондоо ирэх үед намын бүх боловсон хүчин байр байраа эзэлсэн байлаа. Тийм болохоор тэрбээр төрийн ордон, намын байраар гүйсэнгүй. Гүйвэл бүх найз, намын ах нар нь төрд байлаа. Тэр зүгээр хувийн хуулийн фирмдээ сууж, ном орчуулж, найз нөхөдтэйгөө баг бүрдүүлэн 21 аймгаар явж “Мартагдах учиргүй маргааш” гэсэн хөгжлийн лекц уншсан юм. Б.Баярмагнайгийн боловсруулсан тэрхүү хөгжлийн лекцийг сонссон хүн бүрийн нүд нээгдэх шиг болдог. “Мартагдах учиргүй маргааш” лекцийн үндсэн үзэл санааг түүний өөрийнх нь товчилж хэлснээр хүргэе. Тэрээр “Монголчууд бид юу алдаж байгаа вэ, бид юуг эрхэмлэх ёстой вэ гэсэн сэдвээр тоо баримттай, харьцуулалттай, судалгаатай бэлдсэн лекц юм. Өнөөдөр нийгэмд хурцаар яригдсаар байгаа сэдэв бол бид бие биендээ итгэл алдарсан явдал юм. Жишээ нь, бид эрүүл мэндийнхээ салбарт итгэхгүй ямар их хөрөнгийг Солонгос болон бусад улс орон руу урсгаж байна вэ. Тухайн үедээ буюу 2017 онд 180 орчим сая ам.долларыг монголчууд бид эрүүл мэндээ эмчлүүлэхээр Солонгост зарцуулсан байна. Төр засаг нь Эрүүл мэндийн системээ сайжруулаад, иргэд энэ салбартаа итгээд эхлэх юм бол тэр хэмжээний хөрөнгө мөнгийг Монголдоо шингээж, маш сайн боловсон хүчин, технологийг эх орондоо бий болгож чадах тухай лекцэнд байгаа. Бид өөрсдөдөө итгэхдээ тааруу ард түмэн болсон байна. Төр нь иргэддээ итгэх, иргэд нь төрдөө итгэх асуудал өнөөдөр маш чухал. Хөгжил гэдэг бол хүн юм байна. Энэ дотроо хүн хүндээ итгэх итгэл маш том хүчин зүйл. Өнөөдөр та харж байгаа биздээ. Итгэл алдрахын хэрээр том үнэт зүйлээ бид алдаж байгаа. Улс орныг хөгжүүлэх, өөрсдийгөө хөгжүүлэх, хамтдаа хөгжих тэр бүх боломж, цаг хугацааг улам хойшлуулж байдаг хүчин зүйл нь итгэл алдрах. Үүнд төрд ажиллаж байгаа бид бүхэн анхаарч, хичээж ажиллаж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын Монголд итгэх итгэл сэргэлт муутай байна. Бүх бэрхшээлийг даван туулах хүч нь бидний бие биендээ итгэх итгэл юм шүү гэдгийг лекцээрээ хэлэхийг зорьж 21 аймгаар тойрсон. БНСУ-ыг өнөөдрийн хөгжилд хүрэх эхлэлийг тавьсан Ерөнхийлөгч Пакийн түүх их сонирхолтой. Тухайн үедээ Хан мөрөн дээгүүрээ том гүүр тавих асуудал солонгосчуудын дунд яригдсан. Ерөнхийлөгч Пак бол “Энэ гүүрийг заавал солонгос хүмүүс барих ёстой” гэсэн ганц шаардлага тавьсан байдаг. Ингээд Хан мөрөн дээгүүр гүүр тавихын тулд гурван жил ноцолдохдоо олон удаа нурж, олон хүний амь нас эрсдэж, маш их асуудал дагуулсан. Гэвч солонгосчууд шантралгүй зүтгэсээр өөрсдийн гараар гүүрээ барьж чадсан. Барьж дууссаны дараа Солонгос даяар баяр хөөр болсон байдаг. Тэр нь юу гэхээр Солонгосын ард түмний өөртөө итгэх итгэл сэргэсэн гэсэн үг. “Солонгос хүн чадлаа”, “Солонгос хүн бүгдийг чадна” гэсэн үндэсний итгэл сэргэсэн тэр өдрийг баярын өдөр болгож Солонгос даяараа тэмдэглэсэн. Улс орнууд үндэсний итгэлээ сэргээхийн тулд ингэдэг байх нь. Бидэнд энэ дутаж байгаа. Бид өөрсөндөө итгэхгүй, бие биедээ урам өгөхгүй байгаа нь их гунигтай. Угтаа бол өнөөдөр монголчууд төр засагтаа итгэх, аж ахуйн нэгждээ итгэх, ингэж чадсан цагт Монгол Улсад бусад улс орнууд итгэдэг болно”.

Б.Баярмагнай Америкаас ирээд ийм л илтгэл тавьж, орон нутгаар явж хэлэлцүүлсэн дээ. Өөрийн мэдлэг боловсрол, туршлага, энэ бүгдээ академик түвшинд боловсруулж, хөгжлийн илтгэл болгосон нь энэ. Том зургаараа бол түүнд улс орны хөгжлийн ирээдүйн талаар зөв онош, хувь хүний хөгжлийн талаар өөрийн гаргалгаа, улс орныг цааш авч явах бодлого, хөтөлбөр бий. Наад зах нь энэ лекцээс нь харагдаж байдаг юм.

Түүний энэхүү “Монгол хүн, монгол хүндээ итгэх” үзэл санааг дэмждэг, итгэл үнэмшлээ болгосон залуусын бүхэл бүтэн арми бий. Тэд бүгдээр Монголын нийгмийн салбар бүрт ажиллацгааж байна. Яг үнэндээ тэрбээр намын зарим удирдлагадаа шүүмжлэлтэй хандаж ирсэн залуу шүү дээ. Гэвч түүнийг дуудаж авчраад л албан тушаалд тавьдаг. Хариуцлага үүрүүлдэг. Монгол Улсын Засгийн газрын үйл ажиллагааны бодлогын гол цөмд байгаа Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалын нэг хэсэг болох “Хөдөөгийн сэргэлт”-ийн Ажлын хэсгийг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн зүгээс Б.Баярмагнайд хариуцуулсан. Ийм том үүрэг хариуцлагыг Монголын төр туршлагатай, мэдлэгтэй хүнд даатгана.Төрийн ажлыг дүүргээс эхэлсэн. Дүүргийн Засаг даргын орлогч, дүүргийн Засаг дарга, Нийслэлийн ИТХ-ын төлөөлөгч, МАН-ын Олон нийтийн байгууллагуудын удирдах бүрэлдэхүүнд ажилласан. Б.Баярмагнайгийн энэ тодорхойлолт нь Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд хангалттай итгэл, ноён нуруу болж байгаа нь тодорхой. Түүнийг Засаг даргаар нь ажиллах үед Сүхбаатар дүүрэг бол Улаанбаатар хотын хамгийн хөлтэй, хөдөлгөөнтэй, асуудал ихтэй дүүрэг байсан шүү. Баг хорооны ажил амьдралтай анхан шатнаас нь зууралдсан тэрээр иргэдийн амьдралыг чамгүй гадарлана. 120 мянга орчим хүний асуудал дүүрэгт байсан. Эрүүл мэнд, боловсролоос эхлээд гэмт хэрэг, хог тоостой нь хүртэл хутгалдаж, шийдэж ирсэн. Анхан шатанд ажиллах, иргэдтэй ойр, ард иргэдийнхээ дунд ажиллах нь маш их мэдлэг мэдээлэл өгдгийг тэр ярьдаг.

Ганцаараа амжилтад хүрэх, ганцаараа бүгдийг хийж бүтээх тухай ойлголт ардчилсан нийгэмд байхгүй. Сайн найз нөхдийн хүрээлэл дунд, олны дунд хүн шиг хүн болж төлөвших тухай ойлголт л түүнд бий. Батсүхийн Баярмагнайгийн хувьд “Итгэл, үнэмшил хоёр байхгүй болсон цагт тухайн нийгэм задардаг” гэсэн үгийг үргэлж санаж сэрж явдаг нэгэн. Тэрээр “Бид энэ хоёр зүйлийг алдаж болохгүй. Улс орон хөгжихөд хүн бүрийн оролцоо чухал гэдгийг бүгд ухамсарлах цаг болсон. Ажиллаж, амьдарч байгаа орчиндоо, хот, аймаг, сум, баг, хороо… байгаа бүх газартаа хүмүүс өөрсдийгөө зөв аваад явдаг, бусдыгаа дэмждэг байж л хамтаар хөгжих тухай асуудал яригдана. Хамтдаа урагшлах тухай итгэл үнэмшил төрнө. Хаа хаанаа хэлсэн ярьсан зүйлээ хэрэгжүүлж чадахгүй болохоор л итгэл алдардаг. Үг, үйлдэл, үр дүн гурав яв цав нийцэдэг байх ёстой. Энэ зарчим бол миний хар багаасаа барьж ирсэн зарчим. Итгэлийг сэргээх хамгийн чухал зүйл бол энэ гурав шүү. Хүн бүр энэ зарчмыг баримтлаад явчихвал итгэл сэргэнэ. Улстөрчдөд бүр ч хамаатай зарчим. Үг, үйлдлийнх нь ард үр дүн нь тэс ондоо гарахаар л ард түмний итгэл унтарчихаж байгаа юм” хэмээн улс төрийн зарчмаа тодорхойлдог билээ.

Түүнээс тодорхойгүй, эргэлзээтэй, бүрхэг гэх цаг хугацаа харагддаггүй. Ямар гэр бүлд төрж өссөн, ямар сургуулиар боловсрол эзэмшсэн, төрийн ямархан мерит зарчмаар өгсөж, уруудсан, ямар найз нөхдийн хүрээлэл дунд ажиллаж амьдардаг, эрхэмлэдэг үнэт зүйлс нь юу юм… бүх зүйл нь тодорхой. Тэр ирж яваа улс төрийн халуун өдрүүдийг бас тодорхойлохдоо, “Би нийгэмд, сонгогчдод улс орны хөгжлийн гарц, хөгжлийн бодлого, шийдэл, төлөвлөгөөг л танилцуулах ёстой. Миний бодлого иргэдэд таалагдвал тэд намайг сонгоно. Таалагдахгүй бол тэр л биз. Мэдээж би бодлогоо нийгэмд, сонгогчдодоо, иргэдэд хүргэхийн тулд дэд бүтэц хэрэгтэй, ухуулагчид хэрэгтэй, хэвлэл мэдээлэлд хандах үүрэгтэй. Түүний санхүүжилтийг надад итгэж байгаа хүмүүс хандивлана. Ер нь гарааны нөхцөл хийгээд миний улс төрд бэлэн эсэх их тодорхой шүү дээ. Надад итгэх л ёстой. Би тийм итгэлийг төрүүлэх хэмжээнд бэлтгэгдсэн байх ёстой. Үүний төлөө л хандив, бас сонгогчийн санал ирнэ. Ийм л энгийн логик дээр улс төр хийх нь зөв. Мэдээж сөрөг зүйлс их. Тэр бүгдийг ухаалгаар л давах нь хувь улс төрчийн амаргүй, тэгсэн хэрнээ туулах ёстой замнал шүү дээ…” гэж.

Ийм л нэг улс төрийн дүрийг Та бүхэнд хүргэж байна. Түүнээс худал үг, хуурамч дүр гарахгүй гэдэгт олон жил ойр явсан нэгний хувьд итгэдэг. Итгэлцлээр бид олон хаврыг хамтдаа туулжээ. Монгол Улсын эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, газар нутгийн бүрэн бүтэн байдлын төлөө цуцалтгүй тэмцсэн Хотгойдын Чингүнжав, Цогт хун тайж, Чин ван Ханддорж, Лхамсүрэнгийн Энэбиш… энэ бүх зоригт аавын хөвгүүд Монголыг өнөөдөрт авчирсан. Тэд сайн нөхдийн хамтаар, тэдний дэмжлэг, бас хүчээр Монгол Улсыг зуун зуун дамжуулан авч явсан. Эдгээр эх орончдын ялгуулсан замналаас юу харагддаг вэ гэвэл нөхдөдөө итгэсэн итгэл харагддаг. Бас маргаашдаа итгэсэн гайхамшигт түүх л уншигддаг. Ийм л ихэс дээдсийн алтан шарил хадгалагдсан уул ус, тэмцэж хамгаалсан эх орныг өнөө цагт залгамжлан авч явах ёстой залуу үе нэгэнт гарч иржээ. Одоо ачааны хүндийг хүссэн хүсээгүй тэд үүрнэ. Өөр хэн гэж. Тийм л зам дээр зогсож байгаа залуусын нэгийг та бүхэндээ танилцууллаа.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Улс төрийн 35 намын дугуй ширээний уулзалт содон үзэгдэл болох нь DNN.mn

Өнөөдөр Монголын улс төрийн 35 намын удирдлагын дугуй ширээний анхдугаар уулзалт болно. Улс төрийн хүрээн дэх содон үзэгдэл, том үйл явц. Энэхүү дугуй ширээний уулзалтыг энэ улс орны хувь заяанд санаа зовдог хүн бүхэн сонирхоно. Үр дүнг нь чагнана. Бас оролцохыг хүсч байгаа гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Яагаад гэвэл өнөөдөр Монголын ард түмний дийлэнх хэсэг нь МАН, АН хоёртой ярих “юм” дууссан гэж үзэж байгаа. Тэгэхээр дугуй ширээний уулзалтад энэ хоёр намаас бусад нь оролцох ёстой. Мэдээж энэ уулзалт анхных учраас ажигласан, түр хүлээсэн, эхлээд юу ярих нь уу гэсэн хэсэг бий. Харин эцсийн дүндээ бол “Бид бүгд нэгдэж Монголын улс төрийг авч явах ёстой” гэсэн байр сууринд хүрнэ. Цаг хугацааны асуудал болов уу. Учир нь улс төрийн намууд дор бүрдээ судалгааны байгууллагуудтай. Тодорхой түвшинд бүгдээрээ “Улс төрийн гурав дахь ч нэгдлийн оройн зай хуулиараа ч, нийгмийн сэтгэл зүй талаасаа ч бүрдсэн” гэдэг дүгнэлтэд хүрсэн. Гагцхүү нийгэмд энэхүү судалгааны дүнг албан ёсоор зарлаж, улс төрийн үйл ажиллаагаа эхлэх дээр үйл явц өрнөж байгаа юм.

Туршлагатай улс төрчийн хувьд ИЗНН-ын дарга Батын Батбаатар салхийг хагалж “Одоо МАН, АН-аас бусад бүх нам нэгдэж сонгуульд орох цаг нэгэнт болжээ” гэж зоригтой зарласан. Тэр эхлээд гуйсан, тэгээд урьсан, харин энэ удаагийн 35 намын удирдлагуудын дугуй ширээний уулзалтаар цаг ирж нөхцөл бүрдсэнийг албан ёсоор танилцуулах байх. Ийм л улс төрийн том акц, нийгмийн хүлээлт, сонгуулийн халалт өнөөдрөөс эхэлж байна. 2024 оны УИХ-ын сонгуулийг ийнхүү албан ёсоор улс төрийн 35 нам албан бусаар эхлүүллээ гэж судлаачид харж байна.

Энэхүү улс төрийн акцын эцсийн үр дүн тодорхой харагдаж байгааг зарим судлаачид, туршлагатай улстөрчид хэлж байгаа. Яагаад гэвэл Монголын ард түмэн засаглалд шинэ уур амьсгал хүсч эхэлсэн. Үүнийг нийгмийн захиалга гэж өмнө нь бид бичдэг байлаа. Одоо бол тэгж улиг болсон үгээр бичих хэрэггүй. Зүгээр л өнгөрсөн 30 жил төр барьсан улстөрчид, Монгол улсаар айл гэр болж тоглосон улс төрийн хоёр том намтай “үзэлцэх” сөрөг хүчнийг нийгэм хүсч байна гэж хэлэх ёстой. Энэ орон зай руу хамгийн даруухнаар, бас эелдгээр, за тэгээд нэлээн түрэмгийн байдалтай орж ирж байгаа нь ИЗНН юм. Энэ намын дарга Батын Батбаатар нь иргэний хувьд ч, ИЗНН-ын даргын хувьд ч ард түмнээс “Бид та нарын хүсэл зоригт нийцүүлэн, сонгогчдын хүчийг өөртөө төвлөрүүлж, улс орны хөгжлийн төлөө шударгаар зүтгэе” хэмээн хэлсэн. Улс төрийн хүчний тэнцвэрийг зөв хадгалж сонгуульд орохын тулд улс төрийн 35 нам нэгдэхийг эрхэмлэж байгаагаа хэлэх нүүр тэдэнд бий. Тэд өнөөдрийн улс төрд цоо шинэ дүр төрх. Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгт хамаагүй кадрууд. Улс төрийн замнал нь цав цагаан улс төрийн зүтгэлтнүүд. Үнэхээр сонин, анхаарал татахаар үйл явц биш гэж үү.

Цагтаа Ерөнхийлөгчид нэр дэвшиж явсан Л.Дашнямаас эхлээд улс төр нийгмийн томоохон зүтгэлтнүүд энэ талаар дуугараад эхэлж. Улс төр дэхэнэ цочир сонин үзэгдлийн үргэлжлэлийг би ч бас зүгээр өнгөрөөж чадахгүй үсэг товшиж, үг холбож сууна. 35 намын нэгдэл нийгэмд томоохон хүлээлт үүсгэчихлээ. Юу болдог бол….

Эдгээр улс төрийн 35 нам нэгдэж сонгуульд орвол гарцаагүй парламентад суудал авна. Тэднийг яаж ч зүхсэн, мөнгөөр цохиж алах гэж оролдсон Сонгуулийн шинэ хуулиараа гарцаагүй парламентад суудалтай улс төрийн хүчин болох юм. Тэдний сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр нь урьд жилүүдэд улс орныг удирдсан улстөрчид, улс төрийн намуудын алдаа, дутагдал бүрийг кэйс болгосон байх нь тодорхой. Энэ нь хамгийн сайн мөрийн хөтөлбөр гэсэн үг. Улмаар цөхөрсөн ард түмэнд авлигын эсрэг тэмцэх итгэлийг тэд л төрүүлнэ. Эцэст нь эдийн засгийн үр өгөөжийг айл өрх бүрийн хаалгаар оруулах загварыг ард түмэнд танилцуулах, ард түмний хүсэлд нийцүүлсэн онцгой ганц уриалга хэрэгтэй. Ийм л дүр зураг Монголын улс төрийн 35 намын нэгдлээс харагдаж байна. Ард түмэн хүсч байна.

Туршлагатай сэтгүүлчид, олон сонгууль үзсэн нийтлэлчид энэхүү дугуй ширээний уулзалтыг онцгой анхаарч байна. Улс төрийн 35 нам нэгдэж орлоо гэхэд сонгуулийн үр дүнгийн дараах улс төрийн үйл хэрэг чинь тодорхой баймаар байна гэдгийг ИЗНН-ын дарга Батын Батбаатар, түүнийг хамтран зүтгэгчид хэлмээр байна.

Үйл явц цааш хэрхэн өрнөх бол. Улстөр дэх луугарууд, ажиглагчид, улс төрийг ам хуурайгүй ярьж, дүгнэж, олонд түгээж байдаг таксины жолооч нар ч 35 намын нэгдлийн үйл явцыг нүд цавчилгүй ажиглаж байна. Батын Батбаатарын дараагийн алхам юу байх бол. Энэ нөхөр чинь тэртээ 2004 онд тухайн үеийн лут амьтан УИХ-ын дэд дарга Ж.Бямбадоржийг ялж, 30 настай УИХ-ын гишүүн болж байсан. Тиймээс санаанд оромгүй юу ч санаачилж мэдэх юм.

Цагтаа Ерөнхийлөгчид нэр дэвшиж явсан Л.Дашнямаас эхлээд улс төр нийгмийн томоохон зүтгэлтнүүд энэ талаар дуугараад эхэлж. Улс төр дэх энэ цочир сонин үзэгдлийн үргэлжлэлийг би ч бас зүгээр өнгөрөөж чадахгүй үсэг товшиж, үг холбож сууна. 35 намын нэгдэл нийгэмд томоохон хүлээлт үүсгэчихлээ. Юу болдог бол….

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

АН-ын даргын зөвлөх Э.Галбадрал: Ирэх сонгуульд Лу.Гантөмөр АН-ыг удирдаж орно DNN.mn

Сүүлийн үед АН-ын дарга Лу.Гантөмөрийг солих нь, нэр бүхий улстөрчид АН-ын дарга болохоор зүтгэж байна гэх мэдээлэл цацагдах боллоо. Нийгэмд “АН ахиад л бужигнах нь…” гэсэн ойлголтыг төрүүлж байна. Энэ асуудлаар АН-ын даргын зөвлөх Э.Галбадралаас тодрууллаа.

-АН дахиад л бужигнах нь, даргыгаа солих нь, Лу.Гантөмөрийн оронд эдгээр улстөрчид яригдаж байна гэсэн мэдээлэл цацагдах боллоо. Хэр бодитой мэдээлэл вэ. АН-ын дотоодод юу болж байна. АН-ын даргын зөвлөхийн хувьд тодорхой мэдээлэл өгөөч?

-Ийм худал мэдээлэлд шулуухан хариулах нь зөв байх. Бид хууль дүрмийн дагуу л ажиллах ёстой. АН-ын дүрэмд “АН-ын дарга нь хоёр шалтгаанаар ажлаа өгнө. Нэгдүгээрт өөрийн хүсэлтээр, хоёрдугаарт сонгуулийн үр дүнгээр ажлаа өгнө” гэж. Ердөө л энэ. Миний ойлгож байгаагаар Гантөмөр дарга ажлаа өөрийн хүсэлтээрээ өгөхгүй нь тодорхой. Тэгэхээр наад яриа чинь оргүй худал мэдээлэл болж байгаа юм. Сонгууль болоогүй учраас хоёр дахь шалтгаан мэдээж байхгүй. Тэгэхээр АН-ын дарга одоо шинээр сонгогдох боломжгүй. Асуудлыг ингэж л харж байна.

-Тэгээд ямар зорилготой ийм худлаа мэдээллийг нийгэмд тарааж байна вэ?

-Ер нь АН-ын талаар худлаа мэдээлэл бэлтгэж, түүнийгээ нийгэм рүү шидэж, тэр дундаасаа ашиг хонжоо хайдаг байхыг үгүйсгэх аргагүй л дээ. Тийм л явуулга, гүтгэлгийн нэг хэсэг юм шиг. Миний хувьд АН-ын дотоод асуудлыг эв найрамдалтай байлгахад чадлын хэрээр анхаарч, оролцож ирсэн. Үр дүн ч гарсан.

АН асуудлаа Шүүх дээр бүрэн шийдүүлсэн. Дотоодод үүсээд удсан талцал хуваагдал, эрх ашгийн зөрчилдөөнүүдээ нэг талдаа гаргаж, Их хурлаа хийж, Намын даргыгаа санал нэгтэй сонгосон. Бүтцийн бүх л байгууллагууд нь өнөөдөр жигдэрч ажилдаа ороод явж байна. Нийгэм рүү шидээд байгаа шиг хоорондоо муудалцаад, өмнөх шиг хүнд байдалд АН-ыг оруулах ухамсар намын удирдлагын бүх түвшинд байхгүй. Эрх баригч МАН-д бол үүнээс ч илүү зовлон бий. Гэвч нам гүм л “үзэлцэцгээж” байгаа биз дээ. АН-ыг болохоор асуудал бүрийг нь тэмээ чинээ томруулж нийгэмд харагдуулдаг. Энэ нь хэнд ашигтай байдаг юм бэ. Үүнийг ардчиллыг дэмжигсэд, Ардчилсан намын гишүүд маань хэрсүүгээр тунгаах хэрэгтэй. Яг өнөөдөр зарим нэг хэвлэлээр гараад байгаа шиг АН-ын дарга Лу.Гантөмөрийг солих, шинэ даргатай болох тухай асуудал огт байхгүй. Энэ хүн АН-ыг удирдаж сонгуульд орно.

-Тантай уулзсаных улс төрийн хүрээнийхэн л мэдэх, бусад хүмүүс бол төдийлөн анзаардаггүй нэг зүйлийг асууж тодруулья?

-Юу юм бол доо…

-Та чинь Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн улс төрийн намууд хариуцсан зөвлөхийн албан тушаалтай байх аа?

-Тийм ээ.

-Аа бас давхар АН-ын даргын зөвлөх юм байна?

-Бас тийм, юу нь болохгүй байна. Би чинь АН-ын ҮБХ-ны гишүүнээр удаж байгаа шүү дээ.

-Тодорхой хүрээнд энэ хүн Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн зөвлөх байж… гэсэн яриа байдаг?

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч нь нам бус, ард түмний Эв нэгдлийн илэрхийлэгч байна гэсэн Үндсэн хуульд заагдсан эрх, үүрэгтэй. Тийм болохоор УИХ-д суудалтай намуудаас орон тооны болон орон тооны бус зөвлөхүүдийг томилсон. Тэдний л нэг болж миний бие Ерөнхийлөгчийн “Улс төрийн намууд хариуцсан зөвлөх”-өөр ажиллаж байна. Эв нэгдлийг энэ улс оронд хангах үүрэгтэй Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх төрийн бүтцийн нэгэн эд эс болж шүү дээ.

-Тэгвэл өнгөрсөн жилүүдэд тарж бутрах шахсан АН-ыг дотооддоо учраа олоход таны оролцоо өндөр байжээ гэж ойлголоо?

-Миний хийх ёстой ажил. Улс төрийн хүрээнд тухайн үед юу болсныг, миний үүрэг ямар байсныг мэдэх хүмүүс нь мэдэлгүй яах вэ дээ. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн зүгээс АН-ын эв нэгдэлд их анхаарсан. Үүрэг нь ч тийм юм. Түүний амнаас “Монголын улс төрийн хамгийн том сөрөг хүчин ийм баймааргүй байна. Арай дэндлээ. Эв нэгдэл өнөөдөр хамгийн чухал” гэдэг үг их гарсан. Энэ үгийг АН, МАН-ын цөөнгүй улстөрчид сонссон байх. Миний хувьд ажил үүргийнхээ дагуу АН-ынхаа олон ч хүнтэй уулзсан, ярилцсан, бүтэх бүтэхгүй олон яриа хэлцлийн дундуур явсан. Эцсийн үр дүн нь гарсан. Миний гэхээсээ АН-ын нөхдийн маань хичээл зүтгэл, оролцоо их байсныг хэлэх ёстой. Ямар ч байсан АН асуудлаа Дээд Шүүх дээр шийдүүлж, бүх талууд нэг танхимд сууж байгаад Их хурлаа хийж, нэгэн дуугаар АН-ын даргаар Лу.Гантөмөрийг сонгосон. Ингээд том зорилгынхоо зам дээр АН гарсан. Өнгөрсөн хугацааны АН доторх зовлон бэрхшээл, харилцан буулт, сайхан ойлголцолыг би мэдэж байгаа учраас одоо АН-ыг дахин хагаран бутрахыг хармааргүй байна. Тийм учраас өнөөдөр ярьж байна. Өнөөдөр “АН-ын дарга солигдоно” гэсэн явуулга, худлаа мэдээлэл АН-д хэрэггүй. Харилцан ойлголцол, эв нэгдэлд хүрэх гэж ямар их бэрхшээлийг туулснаа санацгаа, бүгд мэдэж байгаа шүү дээ. Энэ бүхэн ганц АН-ын хэрэг биш. Монголын ардчиллын хувь заяаны асуудал шүү гэдгийг л хэлэх байна.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Л.Оюун-Эрдэнэ авлигын эсрэг тэмцэлдээ ялахгүй л бол худгийн манаач болоод дуусна даа DNN.mn

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ авлигын эсрэг тэмцэж байна. Хэн ч харсан хэлнэ. Монгол Улс авлигын далайд живээд уджээ. Үүнийг бүгд ярьж байсан ч тууштай тэмцсэн хэн ч байгаагүй. Эр зориг дутацгаасан биз. Л.Оюун-Эрдэнийг харж байхад Авлигалын эсрэг тэмцэл бол эхлээд эр зориг шаарддаг ажил бололтой. Үнэндээ өнөөдөр Л.Оюун-Эрдэнэ, Х.Нямбаатартайгаа л үлдсэн байх шиг. Түүнийг дэмжиж, хамтарч байгаа журмын нөхөд байгааг үгүйсгэж болохгүй. Ил харагдах байдлаараа бол ийм хоёр дүр тод байна.

Сүүлийн 30 жилд бий болсон авлигын намаг балчиг гэдэг бол улс орны хувьд аймшигтай зүйл байдаг юм байна. АН, МАН-гүй энэ намагт живжээ. Гарах нөхцөлгүйгээр шүү. Харин МАН-ын дарга, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ өөрөө хулгай хийгээгүй байсан учраас давуу тал боллоо. Өөрөө нээнтэгтэй байсан бол өлгөх олс нь цаг тутам түүнийг дагаж, өнгөрсөн хугацаанд аль хэдүйн өлгөчих байсан юм. Ийм улстөрч ганц ч болтугай үлдсэн байсан нь, тэгээд зогсоогүй дээшээ авирч Засгийн эрхэнд гарч чадсан нь сайн хэрэг. Тэгээгүй бол ер нь юу болох байв. Ер нь Л.Оюун-Эрдэнэгүйгээр өнгөрсөн гурван жилийг төсөөлөөд үз дээ. Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэг үргэлжилсээр… Эрдэнэтийн 49 хувь, ЖДҮ, Хөгжлийн банк, Боловсролын зээлийн сан, “Нүүрсний хэрэг”… өөр ч авлигын гэмт хэргүүдийг жагсааж болно. Л.Оюун-Эрдэнэгүй гурван жил үргэлжилсэн бол монголчууд “модоо бариад” зогсохгүй, Монгол Улс орших, эс орших, ард түмний хувь заяа хэлтрэх, хэлтийх тухай яригдах байлаа. Үүнийг өнөөдөр хэн ч үгүйсгэж чадахгүй.

Авлигал бол АН, МАН ялгалгүй үүрлэчихсэнийг хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Нэг их сүрхий “Ардчиллынхан төрд байсан бол арай өөр байх байлаа” гэж хуцах хэрэггүй. МАН хэтрүүлжээ гэж ч тавлах шаардлагаггүй. Аль аль нам нь адилхан адгийн шааруудаар дүүрсэн байсныг цаг хугацааны үнэн харуулж байна.

Л.Оюун-Эрдэнэ бол өнөөдөр намтайгаа үзэж тарж байгаа намын дарга. ”Авлигатай тэмцэх нь намтайгаа тэмцэж байгаа хэрэг” гэж тэрбээр ил шулуун зарласан. Тэрбээр нам доторх авлигачидтайгаа тэмцэж, ялж гэмээнэ Монголын улс төрийг шинэчилнэ. Өнөөдрийн үнэн бол энэ. Намынхаа авлигчдыг ялж байж цоо шинэ үеийнхнийг гаргаж ирнэ гэсэн үг. Ингэж чадвал Монгол Улс аврагдана. Л.Оюун-Эрдэнэ өөрөө ч аврагдана гэдгийг шулуухан хэлье. Ийм л ирээдүйн зам мөр, зураг төөрөг түүнийг хүлээж байна. Ийм зам дээрээ хэдүйн гарчихсан тууж явна.

Л.Оюун-Эрдэнэ та үнэхээр хүчтэй байгаа юм бол сөрөг хүчин болох АН-аас хүртэл хулгай хийгээгүй, цаашид ч хулгай хийхгүй кадрууд, залуу үеийнхнийг улс төрд гарч ирэхэд нь туслах ёстой. Үүнийг ард түмэн танаас шаардаж байна.

Ингэж Монголын улс төрийн хоёр том хүчнийг цэвэрлэхэд нөлөөлмөөр байна. Аль аль намынх нь авлигачдыг торны цаана хийхийг нь хийж, хийхгүй заримыг нь тоглоомоос гаргаж, тойргийн гадна үлдээж, төр засгийн ажлаас нэг мөр холдуулж, дан ганц чин шударгаар Монголын төрд зүтгэх нөхдийг улс төрийн тавцанд байршуулах цаг иржээ. Ингэж та Монголын ард түмний өмнө түүхэн үүргээ биелүүлнэ үү.

Ийм түүхэн үүрэг энэ залууд оногдлоо гэдгийг хэлмээр байна. Энэ залуу авлигатай тэмцсэн шиг тэмцэж, ард нь гарч чадахгүй бол, эсвэл дутуу орхивол өөрөө эргээд алуулна. Түүнийг “алах” зэвсэг нь бэлэн болчихсон харагдана. Тухайлбал ойрын үед “Цар тахалд зарцуулсан 10 их наядын задаргаагаа тайлагнана уу” гэсэн шуугиан гарч ирлээ. Энэ бол түүнийг өлгөх гэсэн дүүжлүүрийн гогцоо юм. Хүн төрөлхтөн өчигдөрхөн ард нь гарсан Цар тахал гээч нь юу байв. Зүгээр л дайны үе, дайны үеийн хууль үйлчилсэн өдрүүд байлаа. Монгол Улс байтугай хүн төрөлхтөн балмагдан сандарсан өдрүүд. Энэ дунд Монгол Улс яаж гарсныг санаж байгаа биз дээ. Толгойтой бүхэн “Наад төр засагт чинь таван цаас байдаг юм бол одоо л бидэнд зарцуулаач. Цацаач, авраач. Тэгэхгүй бол баларлаа, дараа нь болно л биз. Монгол Улсад нөөц боломж байдаг юм бол түүнийгээ шавхаач, ашиглаач, хөөе Оюун-Эрдэнэ ээ…” гээд гурван саяулаа орилсон. Түүнийг шахаж шаардсан. Тийм үед Засгийн газрын тэргүүн зүгээр суух уу. Нөхөр өөрийгөө хүртэл золиослох үйлдэл хийсэн шүү дээ. Арайхийн олж ирсэн вакцинд нь ард түмэн итгэхгүй бөөн юм болсон. Тэр үед хамгийн эхний хэрэглэгч, туршилтын туулай нь тэр өөрөө болсон. Түнтийтэл ганцаараа сууж

байгаад вакцинаа тариулж ард түмнээ уриалсан. Улсын удирдагч гэдэг тулсан цагт тийм л байх ёстойг харуулсан. Үүнийг өнөөдөр хэн үгүйсгэх юм бэ. Гурван саяулаа л харсан шүү дээ. Ард түмнээрээ нэхэж гаргуулсан хөрөнгө мөнгөөр

өнөөдөр улс төр хийж яах юм бэ. Ямар хар өдрүүд байсныг санаач. Түүнд сайнаар хандах гавьяаг тэр өөрөө байгуулсан.

Ард түмэн тэр өдрүүдийг мартжээ. Ингэдэг нь хүн төрөлхтний түүх юм даа. Өчигдөр өмөрч байсан ард түмэн маргааш нь мартан зүхдэг нь. Л.Оюун-Эрдэнийн олон сайн үйлдлийг одоо тоохгүй болсон байна. Яагаад гэвэл Монгол Улсад тайван цаг иржээ. Өнөөдөр нэгнийгээ муулах завтай болцгоосон байна. Нийгмийн сэтгэл зүйн энэ тайвширал дээр авлигын хэрэгт унасан хэсэг бүлэг хүн, нам дамжсан бүлэглэлүүд ажиллаж байна. Ажиллахдаа Л.Оюун-Эрдэнийн эсрэг нийгмийн сэтгэл зүйг солиорлын дээд цэгт хүргэхээр зүтгэж байна. Тэд ажлаа эхэлсэн нь мэдрэгдэж байна.

Ийм цаг үед Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ улам эрч хүчтэйгээр авлигын эсрэг тэмцэлдээ ялалт байгуулмаар байна. Ингэж ард түмнээ, улс гэрээ аврахгүй бол ард түмнийхээ байж байгаа царайг хар даа. Авлигалын эсрэг тэмцэлдээ ялалт байгуулж гэмээнэ Монгол Улс зөв зам дээрээ гарна. Хөгжил цэцэглэлтэд хүрнэ. Тэгэхгүйгээр Л.Оюун-Эрдэнэ Та авлига, хээл хахуулийн эсрэг өргөн фронтын тэмцэлдээ ялагдвал “Ганц худаг”-ийн хажуу дахь ганц зайдуу худгийн манаач л болох хувь зураг хүлээж байна. Тэгэхийг дайснууд чинь туйлын ихээр хүсч байгаа. Тийм болохоор та ялах хэрэгтэй, гүйцээх хэрэгтэй. Дутуу орхих л юм бол та дүүжлүүлнэ. Хатуу ч гэсэн ингэж л шулуухан үнэнийг хэлье. Өөрөөр Л.Оюун-Эрдэнийг юу хүлээнэ гэж. “Өшөөгөө авна шүү, чамаас” гэдэг мессеж өдөр шөнөгүй утсанд чинь ирсээр байгаа биз дээ.

Түүнд ард түмний дэмжлэг дүүрэн бий. Учир нь Л.Оюун-Эрдэнэ авлигалыг ялбал Монгол Улс ялна гэсэн үг. Өнгөрсөн 30 жилд авлигалтай ингэж тэмцсэн улстөрч байсангүй. Засгийн газрыг толгойлж байсан тэр олон эрхэм дотор авлигалтай бага ч болтугай тэмцсэн нэгэн байсан бол өнөөдөр Л.Оюун-Эрдэнэд нэмэртэй байх байлаа. Өнөөдөр ид тэмцэл өрнөл, тээг саад дунд алхам алхмаар урагшилж байгаа авлигалын эсрэг түүний тэмцэл энэ хүрээд зогсвол Монгол Улс-Л.Оюун-Эрдэнэ хоёр насаараа торны цаана сууж, ард түмэн бүгдээр авлигалын намаг шалбаагт амьдрах болно.

Монголын ард түмэн үүнийг хүсэхгүй байна. Та ялагдвал ард түмэн ялагдана. Тийм болохоор Л.Оюун-Эрдэнэ танд зогсох эрх алга. Дутуудуулж шархадвал нөгөө хэцүү нэртэй газрын худгийн манаач хийх хувь тавилан таных. Тэр үед таныг өмөөрөх хүн байхгүй. Шударга үнэний төлөө явж байгаа улстөрчийн хувь тавилан ийм л эмгэнэлтэй байдаг. Бидний хэн нь ч өмөөрөхгүй. “Хохь чинь дээ, чи. Авлигалын эсрэг тэмцэлдээ яах гэж ялагдсан юм бэ. Яах гэж дутуу орхисон юм бэ” гээд сууцгааж байх болно.

За ийм л байна даа, залуу Ерөнхий сайд минь. Бүх зүйл амаргүй байгааг мэдэж байна. Маш ихийг үүрч дүүрч явааг чинь ойлгож байна. Гэвч танаас өөр итгэж найдах хүн энэ ард түмэнд чинь алга даа.

Categories
мэдээ улс-төр

Шадар сайд С.Амарсайханы амны уншлага СТАНДАРТ гэдэг үг байгаа нь хамгийн чухал DNN.mn

Монгол Улсад “Могойд барьдаг мод” болсон нэг улстөрч бий. Гал усны гашуун зовлон, Цар тахал, Стандарт бус нийгэм… ер нь энэ улсад болохгүй бүтэхгүй байгаа бүх бэрхшээлтэй хамгийн түрүүнд төрийн нэрийн өмнөөс нүүр тулдаг Шадар сайд С.Амарсайханыг “Энэ албыг хашиж байгаа нь чиний хохь” гэж хэлмээр санагддаг. Түүнийг сайн зүхэцгээх хэрэгтэй. Ингэж байж ард түмэн сайн улстөрчийг бүтээдэг. Дэлхийн практик өөрөө тийм юм.

Өнөөдөр Стандарт, хэмжил зүйн газрын 100 жилийн ой тохиож байна. Монгол Улсын Шадар сайд С.Амарсайханы шууд харьяаны байгууллага. Сэтгүүлчийнхээ хувьд миний бие “Монголын нийгмийн салбар бүрд Стандарт ягштал мөрдөгдөж гэмээнэ хөгжил бий болно. Хөгжсөн, аз жаргалтай нийгэм гэдэг бол Стандарт яс тас мөрдөгддөг улс орныг хэлдэг юм аа” гэж үргэлж бичиж ирсэн. Ер нь бол энэ салбарт, энэ сэдэвт үргэлж анхаарч, тэр хэрээрээ Монголд Стандартыг мөрдөж, хэрэгжүүлэхийн төлөө Шадар сайд С.Амарсайхан ямар ажил хийж, хэрэгжүүлж байгааг анхааралтай ажиглаж ирсэн юм. Тийм болохоор өнөөдөр Сүхбаатарын талбайд болж байгаа “Иргэдэд ээлтэй стандарт” өдөрлөгт ач холбогдол өгч байна. Улмаар Монголын Стандарт, хэмжил зүйн байгууллага нь өнгөрсөн 100 жилийн хугацаандаа өнөөдрийнх шиг сэргэлттэй байсангүй гэдгийг итгэлтэй хэлэх байна. Өмнөх 30 жилтэй харьцуулаад хараарай. Өнөөдөр байгууллага, аж ахуйн нэгжүүд, хувь хүмүүс бүгдээрээ “Стандарт” гэдэг үгийн үнэ цэнийг мэдэрч, ажил амьдралын маань салшгүй нэг хэсэг гэдгийг ойлгох болжээ. Энэ бол урьд хожид байгаагүй нийгмийн сэтгэл зүйн том ололт юм. “Бид Стандарттай нийгэмд л хүн шиг амьдрах ёстой юм байна” гэсэн сэтгэлгээний энэхүү өөрчлөлт нь энэ салбарын 100 жилийн ой дээрх хамгийн том реформ, хамгийн том амжилт.

Стандартыг ийм түвшинд, оюун санааны шатанд аваачихад Монгол Улсын Шадар сайд С.Амарсайханы гүйцэтгэсэн үүрэг онцгой их. Сайн ажлыг сайнаар хүлээн зөвшөөрөх соёл монголчуудад бий болсон. С.Амарсайханы амнаас гарч байгаа авиа бүрээс СТАНДАРТ хэмээх үг өнгөрсөн жилүүдэд байнга гарсан. Бүр залхмаар. Өнөөдөр ч үргэлжилж байна. Үр дүн нь гарч байна.

Ойрын өдрүүдэд орон нутагт зогсоо зайгүй албан томилолттой ажиллаж байгаа Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн иргэдтэй хийж буй уулзалтаас энэ бүхэн бас харагдаж байна. Уулзалт бүр дээр СТАНДАРТ яригдаж байна. Засгийн газрын бүтэц дэх олон агентлаг, газрууд дотор Стандарт, хэмжил зүйн газар нь тод биш, ач холбогдол багатай мэт байсан нь түүх болсныг Засгийн газрын тэргүүн мэдрэв бололтой. Улаанбаатар хот, аймаг, орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа Стандарт, хэмжил зүйн газрын салбар нэгжийн бүтэц зохион байгуулалт, боловсон хүчний чадавх, материаллаг бааз урьд хожид байгаагүйгээр сайжирсаныг Засгийн газрын удирдлагууд ард иргэдээр дамжуулан ойлголоо.

Өнөөдөр Сүхбаатарын талбай дээр болж байгаа Стандарт хэмжил зүйн 100 жилийн ойд зориулсан өдөрлөгт харьяа салбар газрууд болон 21 аймгийн хэлтсүүд оролцож иргэдэд үйл ажиллагаа, үйлчилгээгээ таниулан мэдээлэл өгч, чанараар тэргүүлэгч харилцагч байгууллагуудын үзэсгэлэн худалдааг зохион байгуулж байгаа нь хэр чадавхтай салбар болсныг илтгэх бас нэг том үзүүлэлт юм. Өдөрлөгт Стандарт, хэмжил зүйн газрын дэргэдэх Хүнсний аюулгүй байдлын үндэсний лавлагаа лаборатори, Сорьцын хяналтын газар, Хэмжих хэрэгслийн, шалгалт баталгаажуулалтын газар, Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний бодлогын газар, Нийслэлийн лаборатори, Бүтээгдэхүүн тогтолцооны баталгаажуулалтын газар, Мэдээллийн технологи, стандартын лавлагаа, сургалтын төвүүд оролцож байгаа нь Монголын нийгэмд СТАНДАРТ-ыг мөрдөж хэрэгжүүлэхийн төлөө Шадар сайд С.Амарсайхан ямар айхавтар өргөн фронтоор, далайцтай ажиллаж байгааг харуулж байна. Үүнийг бүр онцлон хэлэх ёстой. Стандартгүйгээр Монгол Улсын хөгжил дэвшил, хүн ардын эрүүл, аюулгүй амьдрах боломж яригдахгүй. Тийм болохоор Стандарттай нийгмийг байгуулахад хүн бүрийн оролцоо, дэмжлэг, хүчин чармайлт чухал байгаа юм. Ингээд салбарын нийт ажилтан ажиллагсадад 100 жилийнх нь ойн баярын мэнд хүргэе. Монголын нийгмийн салбар бүрд, эд эс бүхэнд Стандартыг мөрдүүлэх, хэрэгжүүлэхийн төлөө махаа зулгаан зүтгэж яваа Шадар сайд С.Амарсайханы ажилд ганц удаа ч болтугай амжилт хүсье.

Categories
мэдээ нийгэм

“Коёотэ” компанийн ерөнхий захирал Д.Бямбасайхан: Бизнесийнхэнд төрийн хамгаалалт хамгийн чухал байна DNN.mn

Эдийн засагч, эрхзүйч Д.Бямбасайхантай улс орны нийгэм, эдийн засгийн өнөөгийн байдлын талаар ярилцлаа. Тэрбээр МҮХАҮТ-ын Удирдах зөвлөлийн гишүүн, тэргүүлэгчээр ажиллаж байсан юм. Ойрын өдрүүдэд МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгчид хэн нэр дэвших вэ гэсэн яриа анхаарлын төвд байна. Нэр нь дуулдаж байгаа хүмүүсийн нэг нь Д.Бямбасайхан юм. Тэрбээр өнгөрсөн хугацаанд нийслэлд хог хаягдлыг дахин боловсруулах чиглэлээр эрчимтэй ажилласан цөөхөн хүний нэг. Зарим нь ч түүнийг “Хогны” Бямбаа гэж нэрлэх нь ч бий. Ингээд түүний ярилцлагыг хүргэе.

-Ойрын өдрүүдэд хэвлэлээр МҮХАҮТ-ын шинэ ерөнхийлөгч хэн болох вэ гэсэн мэдээлэл их явах боллоо. Таны нэр тодорхой дуулдаж байна?

-Нэрээ дэвшүүлнэ гэдгээ хамгийн эрт мэдэгдсэн хүн нь бараг би байх. Монголын Үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхим (МҮХАҮТ)-ын бодлогод төрөөс хувийн хэвшлийнхэнд зориулсан дэмжлэгийг хүсэх хэрэггүй юм билээ. Зүгээр л хамгаалалт хүсэх хэрэгтэй юм байна.

 Дэмжлэг гэж хангалттай ярилаа. Худлаа юм байна. Бизнест төрийн хамгаалалт хамгийн чухал цаг үе ирсэн байна.

-Та бол Монголын барилгын салбарт нэр нь тодорхой дуулддаг “Коёотэ” компанийг үүсгэн байгуулагч. Өнөөдөр хаа сайгүй бизнес их хүндэрлээ гэж ярьж бичицгээх боллоо. Бизнесийн орчин ямар байна вэ?

-Монголын барилгын салбар маань эргэлзээнд орсон. Энэ салбарт тооны машин барьсан хүүхдүүдтэй бид өрсөлдөж мэдэхээр болсон. Бартер ярьсан, тооны машин барьсан, чанар огт ярьдаггүй нөхөд. Ямар ч хамаагүй материалаар нэг барилга босгоод, гоё обой, шармал бариул хадаж, гялтгар гэрэл зүүгээд, гялтайсан ханын тавилга хийж өгөөд зарах. Хүн харахад үнэхээр гоё. Гэтэл чанартай барилгын үндэс нь хийц. Дэд бүтэцдээ чанар нь байдаг. Би барилгын бизнест голлон чанартаа анхаарч хөрөнгө оруулалтаа хийдэг. Барилга гэдэг дор хаяж 40, 50 жилээр чанараа даагаад явдаг. Байшин нурвал хэн хариуцлага хүлээх вэ. Барилгын салбарынхандаа одоо хэлдэг юм. Хятадын Ван овогт, Солонгосын Ким овогт Монголд ирээд баахан хороолол барьж зарчихаад явчихаж байна. Баталгаа нь хэн байх вэ. Асуудал үүсэхэд тэр хоёрт хариуцлага тооцож чадах уу. Баривчилж авчраад хохирлыг нь төлүүлж, хорьж цагдаж чадах уу. Гадаадын хөрөнгө оруулалт маш чухал, үнэхээр хэрэгтэй байна. Гэхдээ хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр нь ашиглах ёстойгоос биш гадны хүн өөрөө барьж босгоод, зарж, борлуулах нь буруу гэж. Ерөөсөө хариуцах эзэнгүй болгочихсон.

-Тэгээд яах вэ?

-Яахав дээ, бүх эрсдэлээ үүрээд зүтгэж л байна. Чанартай юм хийе гэхээр авлига, хүнд суртал, дарамт нь дийлдэхгүй. Дээр нь үнэгүй авах гэнэ. Барилга орон сууц барихаас л өөр аргагүй. Гэр хорооллын 200 мянган өрхийг хүн шиг амьдруулахад барилгын салбарынхан чухал үүрэгтэй оролцох ёстой. Одоо Яармагийн дэнж сайхан хот болчихлоо. Энийг хэн хийв. Бизнесийнхэн хийлээ. Бүх зүйлээ эрсдэлд оруулж, хамаг байдагаа барьцаанд тавьж, зээлээр Яармагийн дэнжид хэдэн мянган орон сууцны хороолол босгочихлоо. Тэгэхээр төрийн зүгээс ингэж ажиллаж байгаа хувийн хэвшлийнхнээ магтах, урамшуулах ёстой. Бизнесийн баталгааг нь өгөх ёстой. Эзгүй хээр газарт дэд бүтцийг нь татаад, маш үнэтэй газар худалдаж аван хот босгож байна.

-Тэдгээр аж ахуй нэгжүүдийн ашиг юундаа байна вэ?

-Тухайн үеийн Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг “Энэ Бямбасайхан 2.5 сая төгрөгөөр орон сууц зараад байна. Гэтэл Буянт-Ухаа-1, 2 хороолол нь 1.4 сая төгрөгт босчихлоо шүү дээ” гэж ярьсан юм. Гэтэл би газраа үнэтэй худалдаж авна. Буянт-Ухаа хороолол бол төрөөс үнэгүй өгсөн газар. Би барилгын материалаа худалдаж авна. Буянт-Ухаа хорооллыг барихад үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд барилгын материалыг зээлээр өгчихнө. Дэд бүтцийг нь төрөөс хийгээд өгчихнө. Борлуулалтыг нь ипотекоор хийчихнэ. Манай компани бол бүгдийг өөрийн хүч хөрөнгөөр хийнэ. Газар тэнгэр шиг ялгаа байгаа биз дээ. Төр бизнест орохоор ингэж л хардаг, ярьдаг, эцэстээ “алдаг”. Монголын төр үнэндээ манай компани болох “Коёотэ”-г нухчихсан байхгүй юу. Ганц манайх бус ерөөсөө хувийн хэвшлийг алсан. Төр нь хувийн хэвшилтэйгээ өрсөлдөөд эхлэхээр тэгээд л сөнөдөг. Эндээс юу харагдаж байна гэхээр төрийн үүрэг нь бизнес биш юм аа. Зүгээр л бизнест төрийн хамгаалалт чухал гэдгийг хаа хаанаа ойлгомоор байна. Сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх гэж төр бизнес рүү орж болохгүй. Ард түмнийг ажилтай орлоготой байлгадаг нь бизнесийнхэн. Худалдаа, үйлчилгээ, үйлдвэрлэл, барилга, тээвэр, ноос ноолуур… ерөөсөө хамаагүй. Бүх салбарт ажил олгогч л хамгийн чухал. Тэгэхээр энэ бүх салбарт ажил олгож байгаа эзэд гэдэг хүмүүст л төрийн хамгаалалт хэрэгтэй байна. Нэг өдөр төрөөс зэрэгцээд том үйлдвэр барьж хувийн компанийг дампууруулчихгүй биз гэсэн наад захын айдас Монголд байна. Төрийн зүгээс аж ахуй нэгжийг энэ талаас нь хамгаалах хэрэгтэй. Энэ мэтээр хүсэх зүйл их.

-Гэхдээ Монголын бизнесийнхэнд учир их бий. Алдаа их байгаа гэж хардаг?

-Бас үнэн. Жишээ нь гадны хөрөнгө оруулалтыг төр дэх луйварчидтайгаа нийлээд дээрэмдээд хөөгөөд явуулчихдаг. Тэгэхээр Монголд хэн хөрөнгө оруулах юм бэ. Гадны хөрөнгө оруулагчдын хамгаалалтыг тухайн Элчин сайдын яамд нь давхар хийж явдаг л даа. Манайд байгаа бүх орны Элчин сайдын яамд эдийн засгийн судлаачидтай, тэд манайхыг судлаад сууж байдаг. Монголын бүх хууль дүрэм журам, нөхцөл байдлыг судлаад, тэр мэдээллүүдээ нэгтгээд өөрийн орны төр засагт өгнө. Улс нь хэнд өгдөг гэхээр тухайн улс орныхоо бизнесийн толгой байгууллага болох, одоо манайхаар бол Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимдаа өгдөг. Тэр байгууллага нь “Танайх тэр улс руу хөрөнгө оруулалт хийх, бизнес хийх гэж байгаа бол манай дээр ирж зөвлөгөө авна уу” гэх жишээтэй. Бизнес дэх төрийн хамгаалалт гэдгийг энэ мэт өргөн агуулгаар нь би яриад байгаа юм.

-Гэхдээ хувийн хэвшлийн зүгээс “Төрөөс дэмжлэг хэрэгтэй байна” гэж их ярьдаг шүү дээ?

-Томьёолол нь буруу гэдгийг эхэнд би хэлсэн. Төрөөс дэмжлэг хэрэгтэй байна, татварын орчин хэцүү байна гэж одоо яримааргүй байна. Асуудал мэдээж байгаа. Татвар их өгч байгаагаа илүү дарамталдаг. Жишээ нь НӨАТ байна. Улс орны мөнгөний гол урсгал хаана яваад байгаа дээр ухаалаг бодлого хэрэгжүүлдэггүй. Манай гадаад худалдаа нь ГХЯ дээр. Дотоод худалдаа нь ХААЯаман дээр байдаг. Энэ хоёр газарт нь зүгээр цаас бөглөгчид сууж байдаг. Аж ахуй нэгжүүдийн кассаар орсон орлогыг, Татварт өгсөн тайлантай нь баланслуулаад, тэгээд дотоод худалдааны эргэлт тэдэн их наяд, гадаад худалдааны эргэлт эдэн их наяд боллоо, алдагдалгүй ажиллалаа гэх шиг юм бэлдээд сууж байдаг. Зүгээр л Статистикийн газрын мэдээллийг бүрдүүлэгч. Угтаа бол гадаад худалдаа тэлээд байгаа юм бол хэдийг нь “Баялгийн сан” руу татах вэ. Хэдийг нь хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр ард нь барьцаа тавьж байгаад мөнгө босгох вэ гэсэн бодлого наад зах нь явах ёстой. Бидэнд одоо нэг тэрбум доллар хэрэгтэй байна. Түүний 100 сая долларыг нь Засгийн газар гаргая, үлдсэн 900 саяыг нь гаргах санхүүгийн байгууллага дэлхий дээр байж байдаг. Ийм менежмент хэрэгтэй. Хөрөнгө оруулалтыг худалдаа руу нь хийх үү, үйлдвэрлэл рүү нь хийх үү. Худалдаа-үйлдвэрлэл хоёр нь сэргэтэл тээвэр ложистик нь байдаггүй. Тэгэхээр үндсэн зорилгоо биелүүлэхийн тулд дэд бүтцээ барих уу. Ингэж эрэмбэлээд худалдааг дэмжихийн тулд ложистикоо эхлээд хийе. Үргэлжлүүлээд үйлдвэрлэлээ, залгуулаад экспортоо дэмжье… гэхчлэн явмаар байгаа юм. Ийм л эдийн засгийн анализ хийдэг газар байхгүй учраас миний бие 2013 оноос эхлэн Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын Удирдах зөвлөлд орсон, Тэргүүлэгчээр ажилласан.

-Тодорхой зорилго чиглэлтэй л МҮХАҮТ-ын Удирдах зөвлөлд орсон юм байна. Тэгээд ажил хэр амжуулав?

-Танхим дээр ирсэн төр, засгийнханд би нэг л зүйлийг ярьсан. Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимд Худалдааны яамны статусыг л өгчих гэж. Бид худалдаагаа мэдэж хийе. Далд нууц мэдээлэл дээр бид судалгаа ч байхгүй дайрч орж байна. Өрсөлдөгчид учраас бид бие биедээ хэлэхгүй. Хулгайчид шиг дэлгүүр, зах, бөөний төвүүдээр хүн явуулж судлаад л… Уучлаарай хөгшөөн, зарж байгаагаас чинь хямдхан бараа оруулаад ирье гэдэг. Үнэндээ хямдхан юм л аюултай байхгүй юу даа. Оруулаад ирлээ, хүнсний аюулгүй байдалд нөлөөлөхөөр байвал яах вэ. Бизнесээ босгосон хүний хөдөлмөр гэж 10, 20 жилээр яригдах үнэ цэнэ бий. Чанартай үйлдвэрлэл явуулах, зах зээлтэй болох… гээд. Энэ нь нэг өдөр л хямдхан бараанаас болж будаа болдог. Наад зах нь үүнээс Монголын бизнес эрхлэгчдийг хамгаалах тухай яриад байгаа юм. Энэ мэт олон асуудал дээр Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим бодлого гаргаж, бодлого ярьж байх ёстой. Салбар бүрд салбаруудаараа дамжуулан хэрэгцээтэй ажлууд хийж байх ёстой.

-Төр-хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа гэж сүүлийн үед басчиг их ярьдаг болжээ?

-Үүнийг нийгэм анхаардаг болсон нь сайн хэрэг. Бодит байдал дээрээ төр-хувийн хэвшил хоёр нь зодолдоод байдаг. Төр-иргэний хоорондын харилцаа нь улс төржчихсөн. Бид ер нь ийм байдалтай хэдэн жил явах юм бэ. Асуудал үүсэхээр бөөн уурласан хүмүүс гараад ирдэг. Ийм байдалд орохгүйн тулд анхнаасаа зөв бодлогыг гаргах. Миний зүгээс дахин дахин яриад байгаа таны хийдэг бизнес, таны бий болгосон хөрөнгийг төрөөс ингэж хамгаална гэдэг нь тодорхой байх ёстой. Энэ бол Үндсэн хуулиар заагдсан төрийн үүрэг. Та түрүүнд хэлсэн. Бизнесийнхэнд, өөрсдөд нь дутагдал бас бий гэж. Үнэн л дээ. Жишээ нь бизнесийнхэн бид Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим, Ажил олгогч эздийн холбоо, Бизнесийн зөвлөл, Улаанбаатар хотын танхим, дээр нь Мэргэжлийн бүх холбоод… солиортолоо задарч, бутарсан байдалтай. Хуучнаар бол Манжийн бодлого маягтай. Салгаад, хооронд нь ажлыг нь булаацалдуулаад, хэрэлдүүлээд, амбицийг нь хөдөлгөөд. Энэ нь өөрөө их хортой. Бизнес эрхлэгчдэд дэндүү хортой. Хэнд ашигтай гэвэл бидний төлөө бодлого хууль хийж чаддаггүй төрд ашигтай. Амар байгаа байхгүй юу. Юу яриад байгаа юм, тэр холбоонд чинь л өгчихсөн шүү дээ гэдэг. Холбоотойгоо ярьцгаа, Танхим чинь л зохион байгуулна… гэх шиг. Үүн дээрээ бизнесийнхэн бид онцгой анхаарах ёстой.

-Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимд гарал үүслийн эрхийг төрөөс шилжүүлсэн нь эцэстээ ийм байдалд оруулж байна уу?

-Яг нарийндаа яривал гарал үүслийн бичгийг олгож байгаа субъект чинь өөрөө нийтийн албан хаагч байх хуультай. Гэтэл шилжүүлээд танхимд өгсөн, самар гэхчлэн болох бүтэхгүй асуудлууд гарахаар “Энэ ер нь болохгүй юм байна” гээд төрөөс буцааж авах шийдвэр гаргачихаж байна. Ингээд л боллоо. Эрх өгсөн, болсонгүй. Тэгэхээр би юу ярих гээд байна гэхээр ийм асуудал үүсэх магадлалтай учраас Төр-Бизнес хоёр нягт хамтарч ажиллах ёстой. Асуудал үүсэх нь тодорхой зүйл дээр дуугүй байдаг. Асуудал үүсээд ирэхээр төр дэмжихгүй байна гээд зодолдоод эхэлдэг. Бид хоорондоо зодолдоод байх 100 сая хүн амтай улс орон биш. Гурван сая хүний чинь 500 мянган л энэ улс орныг тэжээнэ. Төрийн зардал их. Төрийг бид яаж баян болгох вэ гэдэг маш чухал ажил. Бид төрийг маш баян болгох ёстой. Бид чинь хилтэй, бас хэлтэй, түүхтэй, ёс заншилтай, үндэсний гэх юм бүгдтэй улс орон. Тийм болохоор төр засаг нь баян баймаар байна. Төр-Бизнес хоёр дайснууд биш сайн хамтрагчид байж гэмээнэ хөгжинө, баяжина, хүчирхэгжинэ. Төр нь хамгаалдаг, бизнес нь тэжээдэг. Энэ бүгд нь шударга. Тэжээнэ гэдэг нь авлига биш, давуу эрх биш, жалга довны үзэл биш, шударгаар боломжийг эн тэнцүү олгох, гарааны нөхцөл адилхан байх. Ингээд зах зээлийнхээ хуулиар босох нь босоод, унах нь унаад явна. Яг одоо ковидын үеийнх шиг ноцтой хямрал эхэлчихэв үү гэж яригдаад эхэлсэн. Өнөөдөр бизнесменүүдийн сууж байгаа оффис, ажиллуулж байгаа үйлдвэр, унаж байгаа машин, амьдарч байгаа гэр орон бүгд гоё байна. Гэтэл энэ бүх хөрөнгө нь тэр чигээрээ банкны барьцаанд байгаа. Энэ юу хэлж байна гэхээр Монголын бизнесмэнүүд тэр чигээрээ санхүүгийн хангалттай нөөцтэй болоогүй гэсэн үг. Монгол банкны нөөц дөрвөн тэрбум долларт хүрлээ гэх. Энэ мөнгийг хадгалаад байх ёстой юм уу. Эргэлтэд оруулах ёстой юу. Энэ бол төрийн бодлого. Чи бид хоёрын наймаа 100 сая дотроо эргэлдээд байх нь зөв үү. Хошин шогийн хоёр нөхрийн тоглолт байдаг шүү дээ. Хоёулаа нийлж хуушуур хийж зардаг. Бие биедээ хуушуураа зарж идсээр байгаад дуусчихдаг. Бүх хуушуураа зарсан, сав нь хоосон үлдсэн. Тэр хоёр дундаа ганц ширхэг 500 төгрөгтэй, түүгээрээ бие биенээсээ хуушуур авч идсээр байгаад дууссан. Хуушууранд гарсан зардал, цалин хөлс бүгд байхгүй. Ийм л жалганы бизнест Монгол Улс эргэлдэж болохгүй. Бизнесээ томсгох, тэлэх ёстой. Хамгийн аюултай нь монголчууд бид 500 жил, доод тал нь 100 жил бизнес хийчихсэн нөхөдтэй өрсөлдөх гээд байна. Ердөө 30 жилийн бизнесийн замналтай, анх удаа бие даасан толгойгоор ажиллаж, өрсөлдөх болчихлоо. Ярихаараа бид далайд гарцгүй учраас хөгжихгүй байна гэдэг. Гэтэл Хятад-Орос гэсэн аймаар том далай байна. Ийм урт хилтэй. Бид яагаад их газрын Венецийн суваг болж болдоггүй юм. Сэргээгдэх эрчим хүчний технологи өнөөдөр хоёр дахин хямдраад байна. Манайд “Ногоон сан”-гийн чинь эх үүсвэр байна. Манай эрчим хүчийг эко гээд зарахад хангалттай ашиг олно. Японд гэхэд нүүрсний тог, сэргээгдэх эрчим хүчний тог хоёрын үнэ тэс өөр дүнтэй. Монголын ийм их өргөн уудам нутагт юу л байна, сэргээгдэх эрчим хүчний эх ундарга л байна. Тэгэхээр бид төр засгаа хүчтэй баян болгоод, хүчтэй төрийн нөмөр нөөлөг дор, хамгийн гол нь хамгаалалтан дор бүх бизнес нь хүчтэй явмаар байна. Өгөх ёстой татвараа өгнө. Түүнийхээ хэрээр төрийн хамгаалалтаа авна. Боломжуудаа авна. Германы улстөрчид шинжлэх ухаанчдынхаа гаргаж өгсөн томьёолол дотор л улс төрийн бодлого, шийдвэрээ эргэлдүүлдэг. Тэрнээс хальж гарсан Канцьерыг шууд огцруулдаг. Тэгэхээр Монголын төр шинжлэх ухаанч байх ёстой. Бид нэг жижиг үйлдвэр оруулаад ирнэ. Заавал нэг гадны мэргэжилтэн, суурилуулах инженер, сургагч дагуулж ирнэ. Уг нь манай хүмүүс л суурилуулах ёстой. Басчиг Монголоор дүүрэн элдэв үйлдвэр байна. Тэр бүгд дээр манай эрдэмтэд ажиллах ёстой. Дэлхийгээс ирсэн технологиуд дээр. Гаднаас ирж байгаа тэр мэргэжилтний замын зардал, хоол унд, амьдрах байр, томилолтод чамгүй их мөнгөө урсгах уу, өөрсдийн мэргэжилтэн эрдэмтэддээ өгөөд үйлдвэрлэл, технологио сайжруулаад явах уу. Төр-Шинжлэх ухаан-бизнесийнхэн хамтраад, бодлогоор хайрцаглагдаад явах нь л хамгийн чухал байна. Миний зүгээс яриад байгаа гол концепци ерөөсөө л энэ. Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын зүгээс анхаарах хамгийн чухал ажил энэ.

-Та ер нь тэгээд МҮХАҮТ-ыг яаж ажиллаасай, ямар үр дүнд хүрээсэй гэж харж байгаа вэ?

-Ний нуугүй хэлэхэд өнөөдөр МҮХАҮТ бол гадаад дотоод үзэсгэлэн худалдаа зохион байгуулдаг, шинэ жилээр өргөмжлөл гардуулдаг газар болсон. Жишээ нь шинэ жилээр манай компанид өгсөн шилэн өргөмжлөлүүд цаана чинь байна. Би тэгээд хэлдэг юм, “Энэ шилдэг гэж бичсэн шилийг чинь барьж очихоор банк хөнгөлөлттэй зээл өгөх үү. Хотын захиргаан дээр очихоор үйлдвэрээ барь гээд газар шууд өгөх үү” гэж. Танхимаас шалгаруулдаг ТОП 100 аж ахуй нэгжид тэгээд үр ашиг нь юу байгаа юм бэ. Давуу юм юу байгаа юм бэ.

-ТОП 100 аж ахуй нэгжийн захирлуудад ногоон паспорт өгөх тухай яригдсан. Бүтсэн үү?

-Уг нь тэр ногоон паспортыг өгвөл цаг алдахгүй гадагшаа яваад яриа хэлцэл хийхэд хэрэгтэй л юм. Гэвч өгөөгүй. Яаралтай хөрөнгө оруулалтын ажлаар маргааш Сөүлд байх ажил гарвал би виз мэдүүлэх гээд Элчинд нь паспортаа 45 хоног өгчихөж байгаа юм. Одоо бүх зүйл цахимаар гэдэг болж. Гэвч эцсийн шийдвэрийг яг л нүүр нүүрээ харж шийддэг нь дэлхийд хэвээрээ шүү. ТОП 100 аж ахуй нэгжийн тухайд хил, гааль дээр хүртэл хөнгөн л баймаар байна. Хил гааль дээр нэг л их шалгасан, саатуулагдсан компаниуд. Арай өөр байх ёстой л доо. Өнөөдөр Монголд том сангууд байна. НДС, ЭМДС гэхчлэн. Мөнгө нь бэлэн байдаг байх. Гэтэл эрх мэдэлтнүүд яаж гараа дүрж байна. Гэтэл энэ хоёр сан нь ТОП100 аж ахуй нэгждээ нээлттэй байж болно. Шаардлага гарвал аль ч аж ахуй нэгж нь ТОП100 болсон эрхээрээ тэндээс нэг тэрбумын хөнгөлөлттэй зээлийг шууд авдаг. ТОП100-гийн шалгаруулалтын 100-д жагссан компани 100 сая төгрөгийн зээл авдаг ч юм уу. НДС-гийн мөнгийг нэг хувийн хүүтэй өөртөө байршуулах банк нэг ч байхгүй. Харин компаниуд бол дүүрэн байна. Ийм боломжуудыг олгож болно шүү дээ.

-Шулуухан асуухад манай томоохон компаниуд жижиг аж ахуй нэгжүүддээ боломж өгдөггүй. Бизнесийнх нь орон зайг булаадаг тодорхой асуудлууд бий. Та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Гадны бизнесийн соёлыг хар. Жишээ нь би усны юм уу, ундааны бизнес эрхэлдэг байя. Гэтэл үйлдвэр нь огт өөр компани байх жишээтэй. Тухайн үйлдвэрт нь манайх брэндийн технологийн захиалгаа л өгнө. Ийм орцтойгоор, ийм хэмжээтэй, тэдэн сая ширхэг ус үйлдвэрлээд өг гэж. Танайхаас тэр ложистикоор, тэдний агуулах руу явна. Бизнесийн агуулга нь юу гэхээр бүгд ажилтай орлоготой байх. Тусдаа тусдаа бизнестэй амьдрах. Одоо Азийн хөгжиж байгаа орнууд бүгд ийм л байгаа. Төрийн зүгээс хамгаалалт сайн хийнэ. Япон гэхэд хэдэн том компаниа чадавхжуулна, дэмжинэ. Хооронд нь төрийн зохицуулалтаар өрсөлдүүлэхгүй. Боломжийг зааглаж олгоно. Танай үйлдвэр 10 сая хүнтэй энэ мужид байрлана. Энэ мужийн бүх хүүхэд сургуультай, эмнэлэгтэй, хөгшид нь хангалттай тэтгэвэртэй байх ёстой шүү гэхчлэн үүрэгжүүлдэг, хариуцуулдаг. Ийм эрх үүргийг тухайн корпорацид өгсөний дараа, тэдний ард банкууд нь дугаарлаад зогсож байдаг. Манайхаас санхүүжилт аваач, мөнгө нь байна гээд. Тэрбум доллар хүүгүй өгье гэж. Яагаад хүүгүй санхүүжилт өгч байна гэхээр нэг тэрбум долларын гүйлгээний шимтгэл нь маш их тоо байдаг.

-Манай арилжааны банкуудад энэ нөхцөл нь хэдүйн бүрдсэн харагддаг даа?

-Монголд зарим нэг банкууд хүүлэгч, ломбард болсон. Одоо болих хэрэгтэй, гүйлгээний шимтгэл чинь та нарт хангалттай ашиг өгнө. Дэлхий угаасаа ийм болчихсон. Манай улсад хоёр сая хэрэглэгчтэй банк байна. Нэг удаа гүйлгээ хийхэд 100 төгрөгийн шимтгэл гэж тооцвол 400 сая төгрөг. Карт ганц уншуулах, апп-аар ганц гүйлгээ хийхэд 100 төгрөгийг банк авна. Ийм сайн нөхцөлтэй болчихсон банк одоо эргэлтдээ сайн анхаарах ёстой. Гэтэл бахь байдгаараа хадгаламж их татаж, түүнийгээ өндөр хүүлж мөнгө олох зорилготой. Энэ технологи чинь одоо дэлхийд байхгүй болсон. Ингэж ярихаар нөгөө хадгаламжтай хүмүүс уурлаад эхэлдэг. Тэдэнд хэлэхэд “Уучлаарай, маш олон сангууд бий болчихлоо. Тэд санхүүгийн зах зээлийн менежментийг сайн хийж байна. Аль үйлдвэрт хөрөнгө босгож өгөх вэ. Судалгаа, шинжилгээ, баталгаа бүгдийг нь гаргаж өгдөг. Хадгаламж эзэмшигчдийг энэ зүг рүү явцгаа” гэмээр байна. Ирээдүйд хэдэн төгрөгийн хадгаламж үлдээх юм уу, сайн хувьцаа үлдээх үү. Бодох цаг нь болсон. Ингэж байж Монголын эдийн засаг том эргэлттэй, том мөнгөний зах зээл болно.

-Энэ бүх үйл ажиллагааны төв цэг нь МҮХАҮТ байх ёстой л гэж та яриад байх шиг байна?

-За ер нь миний энэ яриад байх бүх сэдвийг нэгтгэж, төрийн хамгаалалтад оруулж чадвал Монголын бизнесийн орчин сайжирна. Үүнд МҮХАҮТ хамгийн их үүрэгтэй. Энэ бүгдийн үр дүнд системийн өөрчлөлт хийгдэнэ. Монголчууд өнөөдөр энэ дэлхий дээр хамгийн аюулгүй, эрсдэлгүй улс орны иргэд. Дайнгүй, шашины мөргөлдөөнгүй, цунами, хилийн маргаан, газар хөдлөлт… бүгд бидэнд байхгүй. Ийм нөхцөлд Монгол Улс дэлхийн санхүүг татах бүрэн боломжтой. Шулуухан хэлэхэд дэлхийн оффшор улс болох ёстой. Дэлхийн санхүүчид хаана хамгийн аюулгүй газар байна, тэнд мэдээллээ хадгалдаг болчихлоо. Том том дата центрүүд хадаглах найдвартай газар олдохгүй, далайд хүртэл датаг нь хадгалсан хөлөг онгоцууд хөвж байна. Тэдгээр дата центрүүдийн хүчинд л дэлхийн бизнес яригдаж байна. Дэлхийн хэмжээний шинжлэх ухаан, технологийн ололтууд хэрэгжиж байна. Манайх хамгийн гоё нь хүйтэн улиралтай. Тэр датануудыг авчирч хадгалъя. Цэвэр мөнгийг авчирч хадгалъя. Тэднээс татвар авахгүй, зүгээр жаахан шимтгэл авъя. Тэр нь бидэндээ хэдэн тэрбумаар орох мөнгө. Болж өгвөл тэр мөнгөнд нь манайх менежмент хийх боломжтой. Бусад улс орнууд өөр өөрийн онцлогтоо тохируулан яаж хөгжөөд байгааг олж харах цаг болсон. Бид ончтой харж, их мөнгөн дээр тоглож сурах цаг болсон. Амиа бодож довоо шарлуулаад 30 жил явцгаалаа. Одоо том харж, том сэтгэж, том тоглоё. Томоор ч хамаагүй алдаж суръя. Ингэж байж л Монгол Улс хөгжинө. МҮХАҮТ нь ийм хэмжээнд харж сэтгэж, эх орныхоо эдийн засгийг зөв зам дээр гаргахад голлох үүрэгтэй ажиллах ёстой. Энэ бүгдийн түшиг тулгуур нь бизнесийнхэн бид юм. Бид өөрсдөө ухаалаг, эх оронч, соёлтой байх нь хамгийн чухал. Ер нь бол төрөөс шалтгаалах тодорхой олон асуудал байгааг манай бизнесийнхэн дор бүрнээ мэдэж байгаа. Жишээ нь миний зүгээс АМНАТ-ийг цуцлуулах тал дээр МҮХАҮТ онцгой анхаарч төр засагтай ажиллах ёстой гэж үздэг. Үүнийг хийнэ. АМНАТ-ийн тухайд зүгээр гааль дээр л ганц татвар авах ёстой. Тэрнээс галт тэрэг өртөө бүр дээр зогсож, анхнаасаа аваад шалгуулчихсан тасалбарыг дахин дахин шалгаад байгаатай АМНАТ ялгаагүй болсон. Одоо МҮХАҮТ-ын дэргэдээс Арбитрыг авах юм шиг байна. Ингэж болохгүй л дээ, төрийн хамгаалалтыг МҮХАҮТ авна, Танхимын хамгаалалтыг бизнесийнхэн, аж ахуй нэгжүүд авдаг тийм зарчим үйлчлэх ёстой. Энэ мэт танхим дээр анхаарах, ажил хэрэг болгох олон асуудал бий. Эцэст нь хэлэхэд бизнесийнхэн бид хууль тогтоомжийг ягштал мөрдөж ажиллах ёстой. Үлгэр дууриал болох хэмжээнд. Тэгж байж төрөөс хамгаалалт хүснэ. Хүсэх эрхтэй болно. Тэрнээс хууль, дүрэм журмаас гадуур ажиллах нь эргээд бидний хоолойг боомилдог. Үүнийг бүгд мэддэг хэдүй ч “Ажлаа бүтээхийн тулд…” гэсэн зүйл ярьдаг. Энэ хандлага л эргээд Монголын бизнесийн орчныг тэр чигээр нь харлуулж байгаа юм. Үнэн хэрэгтээ Монголын бизнесийн орчин эрүүл болчих юм бол нийгэм тэр чигээрээ эрүүлжинэ шүү дээ.

 

 

 

 

 

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Гагнуурчин DNN.mn

“Гэгээн наран” амралтын газарт хэд хоног амарч сувилуулахаар очсон Адъяа эрт эмчилгээ дуусч, үдээс хойшоос эхлэн завтай, хийцгүйрэх шинжтэй боллоо. Амралтын газар нь тохь тухтай, модны хаяа, уулын горхитой зэрэгцэх тус газарт үйлчлүүлэгчид олон. Өглөөнөөс эхлэн эмчилгээ сувилгаа, шавар усанд орж, тэнхрэлтийн элдэв асаргаанд нухуулсан амрагчид Адъяатай адил гадаалцгаана. Зарим нь сүүдрэвчинд тоглоцгоох. Горхи шандын хавиар элдвийг хүүрнэн, өнгөрсөн, өдгөө, ирээдүйг тунгаан, энд тэнд ажиллаж амьдарч байгаа үр хүүхэд, ач зээгээ ярьцгаах, улс орны талаар шүүмж хэлэлцэх, нийгмийн сүлжээнээс олж мэдсэнээ идэвхтэй хуучилцгаах орчинд, том сүүдрэвч дотор нас насны хэдэн хүн дуу шуу ихтэйхэн хөзөр тоглоцгоох нь анхаарал татах аж. Тэдний дунд эрүүндээ оочин хар сахалтай, саравчтай хар малгайтай, богино хар өмд, улаан цамцтай идэр насны нэгэн эрийн дуу тод, ихэнхдээ хожиж, тав арван төгрөг хураах нь Адъяад анзаарагдаж дэргэд нь очиж сонирхон зогслоо. Удалгүй тэдэнтэй нэгдлээ. Түрийвчний хэдээсээ хороож, бусдын адилаар мөнөөх дуу чангатай, гол дүр болж харагдах хар малгайтад цөөн хэдэн төгрөг алдав. Маргааш өдөр нь ч өчигдрийн дүр зураг үргэлжлэв. Харин үдийн алдад зөөлөн бороо шивэрч, тэнгэр бүүдгэрдүү, гадаа суугсадад нэн тааламжтай. Амрагчид эмчилгээ сувилгаагаа эрт дуусгацгаасан бололтой. Өнөөх сүүдрэвчиндээ цуглаж шаагилдан хөзрөө эхэллээ. Удсан ч үгүй өдрийн хоолондоо хэмээн зарласнаар тоглогсод хуйгаараа сувиллын хоёр том зоогийн газар руу хуваагдан алхацгаав. Адъяагийн хувьд эмчийн зөвлөгөөгөөр энэ хэд хоногт мацаг барьж байгаа тул сүүдрэвчинд үлдэж, дугуй ширээн дээр дэлгэсэн эрээн бүтээлэг, энэ тэнд тарсан хөзрүүдийг нь харан суух. Гэтэл түүнтэй өнөө эрүүндээ оочин сахалтай хар малгайт хүн бас үлдэв. Хоёр биенээ харан суусан тэд танилцаж, яагаад өдрийн хоолондоо орохгүй байгаагаа асууцгаан, бас бус аахар шаахрыг ярилцан цаг өнгөрөөлөө. Хар малгайт өөрийгөө Төгсөө гэж танилцууллаа. Цагаан хоолтон, тэгээд амралтын хоолонд орохгүй байгаагаа ярив. Бас дээр нь “Би гагнуурчин хүн шүү дээ” гэж хэлээд төвийн томоохон цахилгаан станцад 25 жил гагнуурчин хийснээ бардам янзтай хэлэх нь мэдрэгдэв. “Би чинь Ази тивийн аварга боксчин хүн шүү дээ” гэж байгаа юм шиг тийм нэг цээж түлхүү. Тэрбээр сувиллын төв хаалга руу харж “Миний үдийн хоолыг хүргэж ирэх ёстой юмсан” гэж хэлсэн нь том сайд дарга юм уу, томоохон компанийн захирал, эзэн аятай харагдав. Гэвч байдаг л нэг дүртэй нөхөр өмнө нь суух. -Цагаан хоол хүргэлтээр авдаг юм уу?-Үгүй ээ, манай компанийн залуус авчирна… хэмээн өндийж утас руугаа хялам хийснээ, хаалга руу харж “Өө ирж байна” хэмээн бослоо. Сувиллын төв хаалгаар том хар жип орж ирж зогслоо. Дотроос нь том дарга, захирлын туслах, нарийн бичиг, шадар хүмүүс болов уу гэмээр өндөр цагаан хоёр залуу бууж, гоё хайрцаг савтай хоол цай бололтой юмсыг барьсаар нааш алхлаа. Тэдний нэг нь “Үдийн хоолыг чинь оройтуулаагүй биз дээ, ах аа” хэмээн саймширч, “Энэ саравчинд идэх үү” гэв. Өнөөх гагнуурчин хар малгайт нэлээн даам байдалтай “За наад ширээний юмсаа хураагаад хоол цайгаа дэлгэчих” гэснээр хоёр залуу гялалзтал хөдлөн хөзрийн ширээн дээр тансаг гэгч нь хоол унд өрөх нь тэр. Цагаан хоол л бололтой. Залуусын нэг нь “Төгсөө ах аа, нөгөө кофегоо уух уу” хэмээн асууж, арай л хоолыг нь ам руу нь дөхүүлэх нь халаг. Адъяаг ч зоогноос хүрт гэсэн болохоор гял цал ууттай савхаар хоолноос нь савхадлаа. Өнөө өндөр цагаан залуус тэр хоёрын хажууд зогсож, өнөө ямаан сахалт гагнуурчны юу хэлэхийг хүлээн зогсох нь их л сонин. Адъяад эвгүй ч юм шиг. Адъяагийн дотор “Энэ чинь юу билээ, ямар сайд даргын хүлээн авалт, цайллага дайллагад уригдчихсан билээ” хэмээн эргэлзмээр орчныг тэрхэн зуурт мэдрэв. “Яах аргагүй л амралтын газарт сувилуулж, гадаа нь салхилж суугаа хүн дээ, би” хэмээн дотроо бодов. Өмнөх хоолноосоо удаанаар, эрхэмсэгдүүхэн ам руугаа савхдан хийх гагнуурчин гэх тэр бор царайтай эрийг Адъяа тогтож харав. “Энэ яах аргагүй л том компанийн босс байна даа. Худлаа гагнуурчин гэж намайг доёолж байгаа юм байх даа. Гэтэл гаднах байдал, өмсөж зүүсэн нь яах аргагүй ажилчин анги харагдаад байх юм” хэмээн гайхширч ядав. Өнөөх гагнуурчин сая дуугарч “За та хоёр буц буц” гэснээр хоёр залуу юм хумаа эмхлүүллээ. Гагнуурчныг сая нэг хоолоо зооглож дуусах аядахад нь Адъяа тэвчилгүй тонгойж “Чи хө, гагнуурчин гэсэн үү” гэвэл, “Тийм ээ, дулааны цахилгаан станцад тасралтгүй 25 жил гагнуур хийлээ шүү дээ…” гэж өнөөх л бардам, баавар өнгөөр хэлж, хойш гэдийн “Идчихэж болмоор аятайхан юмнууд аваад ирж, та наадхаасаа дахиад идээч” хэмээн Адъяад хэллээ. Адъяагийн дотор “Энэ өөрийгөө гагнуурчин гэх. Байж байгаа байдал нь яах аргагүй босс, том захирал, даргын өнгөтэй байна даа” гэж бодогдсоор… -Энэ хоол хүргэж ирсэн залуус таны юу вэ?-Манай компанийн залуус аа, даргын маань туслахууд нь…-Чи чинь компанийн захирал хүн байх нь дээ?-Үгүй ээ, би гагнуурчин. “Сүлд орших” компанийн гагнуурчин Төгсөө гэж танд хэлсэн дээ.-Аан тэгсэн л дээ. Чи тэгээд энд ямар эмчилгээ сувилгаа хийлгэж байгаа хүн бэ?-Юу ч хийлгээгүй. Захирал, бас манай нөхөд “Чи нэг 14 хоног сайхан амраадах” гээд энд авчирсан юм. Тоглохоос өөр хийх юм алга. Цагаан хоол энд байхгүй болохоор гаднаас залуучууд зөөж байхгүй юу… гэж хэлээд “Тэд тэгэх л ёстой хүмүүс” гэсэн маягтай хөдөлж байгаа том жипний хойноос харж, биеэ займчин тухалж, шүдээ чигчлээ. “Яасан гэхээрээ энэ гагнуурчин гэх нөхөр ийм айхавтар анхаарал халамжинд байдаг юм бол. Гагнуурчин л гээд байх юм. Монголд цөөхөн байдаг нарийн мэргэжлийн мэс заслын эмч гэж байгаа юм шиг л гагнуурчин гэдгээ бардам сайрхуу хэлэх юм” гэж Адъяа бодож суулаа.Өнөө ямаан сахалтай гагнуурчин, Адъяа руу харж инээвхийлэн, донжтой харсанаа “Ах хүү, намайг нэг л гайхаж асуугаад байх шиг байна даа. Би байхгүй бол цаана чинь Монголын эрчим хүчний хэдэн том компанийн цаг хугацаатай төслүүд зогсчих гээд байна шүү дээ. Монгол Улс хохирчих гээд байна шүү дээ” хэмээн маазрааад ч байгаа юм уу… гэтэл үнэн яриад ч байх шиг… бахтай инээлээ. Гэхдээ учир начир нь тайлагдаж эхлэв бололтой. Адъяа “Монголоор л дүүрэн гагнуурчид байгаа биз дээ. Чи ямар ид шидтэй хүн гэхээр ийм их сүрхий яриатай байдаг билээ” гэвэл тэрбээр “Миний хийж чаддагийг өөр хүмүүс хийж чаддаггүй байж болно биз дээ. Үүндээ л байхгүй юу. Би 25 жил энэ улсын хамгийн том цахилгаан станцын гагнуурчин байсандаа нийслэл хөлдөх аюулаас аврагдаж байсан байж мэднэ шүү” гэж туудаг юм байна. Гэхдээ тэр яг л үнэнээсээ хэлэх шиг боллоо. Өөрийгөө өндөрт өргөсөн, бардам тэр нөхөрт “Тэгээд чи тэр станцаасаа гарчихсан юм уу. Өнгөрсөн цаг дээр яриад байх чинь” гэвэл тэрбээр “Гарсаан. Илүү ихийг өгч байгаа хүмүүстэй ажиллаж байна. Би чинь бас амьдралаа бодох хэрэгтэй биз дээ. Хувийн компаниудад гэрээгээр ажиллаж олж байгаа маань манай дөрвөн ам бүлд хангалттай. Хоёр томыгоо гадагш нь хүссэн сургуульд нь явуулчихлаа. Одоо хожуу гарсан ганц охинтойгоо эхнэр бид гурав амьдарч байна. Би чинь гурван жилийн цэргээр ардын армид алба хааж байхдаа гагнуурчин болсон хүн. Сүүлд нэг жил ЗХУ-д мэргэжил дээшлүүлсэн ухаантай. Миний боловсрол ердөө л тэр. Сүүлийн нэг жил Солонгосын хөрөнгө оруулалттай нэг том ажил дээр хийн гагнуур хийж байна. Хүмүүс атаархмаар цалин хөлс авч байгаагаа хүмүүсээс би нуудаггүй. Ялангуяа залууст хэлдэг. Яагаад гэвэл миний ажлыг үргэлжлүүлэх, хийгээд сурчих залуус олдохгүй байна. Цөөнгүй залуусыг дагалдуулах гэж үзлээ. Үсрээд нэг сар болоод л явчих юм. Хожим таарахад их сургуулийн оюутан болсон. Хуульч болсон. Эдийн засагч болсон ч гэх шиг цагаан гартнууд тууж явах юм байна шүү дээ… хэмээн урсгалаа. Адъяагийн гайхширч байсныг ердөө энэ хэдэн үг тэр дор нь тайлав бололтой. Монголын бурхан гагнуурчдын нэг байх нь гэж…Ярьж болмоор, ил шулуухан үг яриатай тэр нөхөртэй ийнхүү нэлээн буу халсны эцэст “Чи тэгээд ер нь сард хэдийг олдог юм бэ. Чамд хүмүүс хоол унд зөөж байгаагаар бол чи ер нь сүрхий амьдрал ахуйтай, байшин савтай, унаа машинтай, мундаг байр суурьтай нэгэн бололтой” гэж асуув. -Нуух юм байхгүй ээ, Арцатын аманд хийсэн ажлын хөлсөнд авсан таван өрөө байранд амьдарч байна. Охиныхоо сургуульд ойртоод намар хичээл сургууль эхлэхээр хотын төвд очно. Тэнд бас гурван өрөө байр бий. Сая бага хүү маань Канад руу мастерт сурахаар явахдаа шинэ авсан Ланд300-гаа орхиод явсан. Надад ч эхнэр голдуухан унадаг 200 ч байгаа л даа… хэмээн ярих нь үнэндээ баярхал хийрхэлийг огтхон ч үнэртүүлсэнгүй. Харинчиг “Сайхан амьдарч байгаа эр хүн байна” хэмээн өөрийн эрхгүй бодогдож, сая л түүний ажил хийсэн, ажлын ард гарч сурсан байх гэмээр зангирсан том гарыг анзаарав. Удсан ч үгүй тоглоомчид нь хоолноосоо гарч ирсэнээр өнөөх гагнуурчин маань хөзөр тоглох хөгжил хөөр рүүгээ шумбан орлоо. Адъяа тэднээс холдож тамхи асаан суув. Тоглоомчид дунд дуу нь сонсогдох өнөөх гагнуурчны бардам яриа бодогдоно… Гагнуурчин… гагнуурчин. Өнөөдрийн залуусаас хэн нэг нь түүнээс гагнуурчны нарийн ур мэргэжлийг нь өвлөж, хүнээс сайхан амьдарч яагаад болохгүй гэж. Хүн бүрийн хүсээд байгаа сайхан амьдрал хажууд чинь байж л байна шүү дээ. Их дээгүүр сэвсэн хийрхэл энэ цаг үеийн залуусыг амьдралд хөлөө олоход нь мөн ч төвөг удаж байна даа гэж бодогдох. Гагнуурчны аз жаргалтай чанга дуу, байгаа бүхэндээ сэтгэл хангалуун дүр төрх, бүх зүйлийг өөрийн гараар босгож чадсан тэр их итгэл хажуугийн сүүдрэвчин дотроос дүүгтэл мэдрэгдэж байгааг Адъяа анзаарав. Тэр зүгээр л нэг гагнуурчин, гэхдээ зуу зуун саяын орлоготой баян гагнуурчин. Үр хүүхэд, хань ижил, аав ээж, ах дүүсийнхээ өмнө хариуцлагаа зуун хувь ухамсарласан эцэг, бас эр хүн. Тэр бас эх орныхоо өмнө үүргээ нэр төртэй биелүүлдэг иргэн. Түүний мэдлэг боловсрол гэвэл магадгүй гэрийнх нь бурхны гүнгэрваанд зэрэгцсэн гагнуурчны үнэмлэх нь байх. Зуу зуун саяын орлого авчирдаг гагнуурч-ны үнэмлэх нь. Харин өнөөд рийн залуусын хүсэл мөрөөдөл бол зуу зуун саяын орлого олж өгнө гэж итгэсэн их дээд сургуулийнх нь диплом…