Author: АЗЖАРГАЛЫН ГАНТУЯА

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ц.Болорчулуун: БНХАУ руу нэр бүхий 13 гурилын үйлдвэр бүтээгдэхүүн экспортлох эрх авсан DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор “Атрын IV аян-Эх орны эрүүл хүнс” уриатайгаар “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдал-Газар тариалан” үндэсний чуулган “Үр тарианы үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн улсын зөвлөгөөн”-өөр өчигдөр (2022.04.13) эхэллээ.

Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, ХХААХҮ-ийн сайд З.Мэндсайхан зөвлөгөөнийг нээж, үр тарианы үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн ололт амжилт, тулгамдаж буй асуудал, сорилтууд, тэдгээрийг шийдвэрлэхийн тулд төрөөс ямар бодлого хэрэгжүүлэн ажиллаж буйгаа танилцуулав. Үргэлжлүүлэн Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны Бодлого, төлөвлөлтийн газрын дарга Ц.Болорчулуун “Газар тариалангийн салбарын бодлого, зорилт тулгамдаж буй асуудлууд, хэрэгжүүлэх арга зам” сэдвээр, тус яамны Газар тариалангийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч, доктор Д.Есөн-Эрдэнэ “Таримал ургамлын үр сортын салбарын эрх зүйн шинэчлэл” сэдвээр илтгэл хэлэлцүүллээ. Мөн Хөдөө аж ахуйг дэмжих сангийн Гүйцэтгэх захирал О.Сумъяасүрэн, Монголын тариаланчдын үндэсний холбооны ерөнхийлөгч Ц.Рэнчинсэнгээ, Ус, цаг уур, орчны судалгаа, мэдээллийн хүрээлэнгийн захирал, доктор Г.Сарантуяа, Ургамал хамгааллын эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн ЭША, доктор, дэд профессор Т.Дэжидмаа, Ургамал, газар тариалангийн хүрээлэнгийн захирал, доктор Н.Баярсүх нар илтгэл танилцуулж, мэдээлэл хүргэв.

Энэ үеэр ХХААХҮЯ-ны Бодлого, төлөвлөлтийн газрын дарга Ц.Болорчулуунтай ярилцлаа.

-Энэ жилийн “Атрын IV аян” өнгөрсөн жилүүдээс ямар онцлогтой вэ?

-Жил бүр хаврын тариалалтын өмнө тариаланчдын зөвлөгөөнийг хийдэг. Сүүлийн хоёр жил цар тахлын улмаас зөвлөгөөнгүй, тариалалтаа хийсэн. Гэсэн хэдий ч хүнд нөхцөлд тариаланчид маань өнгөрсөн жил ургац арвинтай байсан. “Атрын IV аян”-ыг 2020 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн хэрэгжүүлж байна. Саяхан“Атрын IV аян”-ыг “Эх орны эрүүл хүнс” гэсэн уриан дор явуулах Засгийн газрын тогтоол гарсан. Энэ жилийн тухайд хаврын тариаланчдын үндэсний чуулганыг өнгөр хүрээтэй хийж байна.

Учир нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор хүнсний хангамж, аюулгүй байдал, газар тариалан гэсэн сэдвийн хүрээнд цуврал зөвлөгөөн зохион байгуулж байна. Өчигдөр өглөө үр тариа эрхлэгчдийн чуулган, үдээс хойш агрономичдын зөвлөгөөн болсон. Агрономичдын улсын анхдугаар зөвлөгөөн 1969 онд болж байсан, хоёрдугаар зөвлөгөөн өчигдөр боллоо. Өнөөдөр төмс, хүнсний ногоо, хүлэмжийн тариалан, зоорийн аж ахуй болон жимс, жимсгэний тариалан эрхлэгчдийн зөвлөгөөн болж байна. Маргааш буюу дөрөвдүгээр сарын 15-ны өдөр Төрийн ордонд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор зохион байгуулагдаж буй нэгдсэн чуулганаа зохион байгуулна. Ингээд л хаврын ажилдаа гарна даа.

-Тариалалт хэзээнэээс эхлэх вэ?

-Тавдугаар сарын эхний долоо хоногоос тариалалт эхэлдэг. ААН-үүд талбайн чийгний хэмжээ, цаг уурын нөхцөл байдалтай уялдуулан өөрсдийн онцлог, технологитойгоо уялдуулан тариалалтаа хийнэ.

-Энэ жил хэр хэмжээний тариалалт хийх вэ?

-Нийт 500 гаруй мянган га газарт тариалалт хийхээр төлөвлөж байна.

-Үр тариагаа яаж экспортлох вэ?

-Үр тарианы үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд зөвхөн дотоод нөөцөө хангаад зогсохгүй экспортын чиг баримжаатай ажиллах. Тухайлбал, БНХАУ руу нэр бүхий 13 гурилын үйлдвэр бүтээгдэхүүн экспортлох эрх авсан. Тариаланчид маань өмнө нь дотоодын хангамжийг бүрдүүлэх чиглэлээр үйлдвэрлэл явуулдаг байсан. Харин одоо дотоодын хангамжаас гадна экспортлох боломж нээгдэж байгаа учраас тариалангийн үйлдвэрлэл явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүд үйлдвэрлэлээ хангалттай хэмжээнд явуулах боломж бий болж байна.

-Үр тариагаа экспортлоход техникийн шинэчлэл чухал уу?

-Техникийн шинэчлэл байнга хийгддэг. Энэ тал дээр яам техникийн шинэчлэл хийнэ гэсэн ойлголт байхгүй. Үйлдвэрлэгч орны бүтээгдэхүүн нийлүүлэгч дотоодын (дилер) компаниуд техникийн шинэчлэлийг хийх ёстой. Яамны оролцоо техникийн шинэчлэл дээр хөдөө аж ахуйн зориулалттай тоног төхөөрөмжийг НӨАТ-ын албан татвараас чөлөөлөх ч юмуу бодлого, эрх зүйн орчныг бүрдүүлдэг.

-Улаанбуудайн борлуулалтад хэрхэн анхаарч байна?

-Дотоодын гурилын үйлдвэрийнхээ хангамжийг зохицуулж, цаашлаад экспортлох боломж байгаа. Борлуулалт дээр зовох асуудал байхгүй гэж харж байна.

-Хүлэмжийн аж ахуйг хөгжүүлэхийн тулд ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ?

-Манай улсын хэмжээнд нийт 100 гаруй га хүлэмж байгаа. Үүнээс 30 га орчим нь өвлийн, 70 гаруй га нь зуны хүлэмж байна. Хүлэмжийн тариалалтын үндсэн дөрвөн төрлийн таримал байдаг, лооль, хэмх, чинжүү, навчит байцаа. Бид хүлэмжинд тарьдаг тарималынхаа 3/4 импортоор авдаг. Ингээд хэрэгцээгээ тооцохоор улсын хэмжээнд 50 га хүлэмж зайлшгүй шаардлагатай. Өвлийн хүлэмж байгуулъя гэхэд хөрөнгө оруулалтын зардал өндөртэй. Барьсны дараа ашиглалтын хөрөнгө ч өндөр байдаг. ААН-үүдийн хөрөнгө оруулалтаар шийдэгдэхгүй. Тиймээс төр засгийн юм уу, олон улсын урт хугацаатай, хөнгөлөлттэй зээл шаардлагатай. Бид энэ талаар судлаж, эхний ээлжинд 20 га өвлийн хүлэмж барихаар зорьж байна.

-Энэ жилдээ хийгдэх ажил уу?

-Техник, эдийн засгийн үндэслэлээ боловсруулчихсан, хөрөнгө оруулалтын ажил яригдаж байна.

-Үр тарианы үйлдвэр эрхлэгчдэд тулгамдаж буй асуудлуудыг яаж шийдвэрлэхээр төлөвлөсөн бэ?

-Тэдэнд үзүүлэх дэмжлэгүүд, эрх зүйн талаас зайлшгүй шаардлагатай нөхцөл байдлуудыг бүрдүүлсэн. Тийм учраас шаардлагатай хөнгөлөлттэй зээлийг ч гаргаж өгсөн. Тариалангийн орцууд нь импортоос хамааралтай учир тээвэр ложистиктой холбоотой асуудал ч байна. Тэр бүгд хүндрэлүүдийг гаргахгүйн тулд урьдчилсан байдлаар хөнгөлөлттэй зээлийн асуудлыг шийдэх, хаврын тариалалтыг хэвийн явуулах нөхцөлийг бүрдүүлэхээр олон арга хэмжээг авч ажиллаж байна.

-Хөнгөлөлттэй зээлийн талаар?

-Нийт газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн хаврын тариалалт хэвийн явуулах нөхцөлийг бүрдүүлэхийн тулд 190 тэрбум төгрөгийн жилийн гурван хувийн хүүтэй, хоёр жилийн хугацаатай зээлийн эх үүсвэрийг шийдэж байна. Энэ тал дээр Засгийн газраас хүүгийн хөнгөлөлтийг Монголбанкны бодлогын хүүгээр тооцож олгож байгаа. Үр тарианы үйлдвэрлэл эрхлэгчид 100 тэрбум төгрөг, хүнсний ногооны үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд анх удаа 50 тэрбум төгрөг, гурилын үйлдвэрүүдэд 40 тэрбум төгрөгийн зээл олгохоор шийдвэрлэсэн. Зээлийн эх үүсвэр нь банк, тэгэхээр банк шаардлагаа тавина, эргэн төлөлтөө хариуцна, төрийн оролцоогүй. Тэгэхээр банкны шалгуурыг л давах хэрэгтэй.


Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОДРУУЛГА: Нэг ширхэг ариун цэврийн цаас 1930 төгрөгийн үнэтэй байна DNN.mn

Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ өссөн тухай мэдээллийн дагуу томоохон зах, худалдааны төвүүдээр явж тодрууллаа.

Бидний өдөр тутмын хэрэглээний нэг “Дээж” сүү худалдааны төвүүдэд 3780 төгрөг, “Сайн” сүү 4180, тараг 4340-4700 төгрөг, ууттай 1л тараг 3500, цөцгийтэй тараг 3620, өндөг нэг ширхэг нь 410 төгрөг, 30 ширхэгтэй өндөг 14500 мянган төгрөг, хямдарсан 30 ш өндөг 10480 төгрөг, 10 ширхэгтэй өндөг 5200-7600 төгрөг, 6 ширхэгтэй өндөг 3110-3180, хэрчсэн гурил 770-3000 төгрөгөөр худалдаалагдаж байна. Худалдааны төвийн салбарын эрхлэгч “Бараа бүтээгдэхүүний үнэ харилцагч байгууллагаас нэмэгдвэл долоо хоногтоо нэг удаа үнээ шинэчилдэг. Сүүлийн долоо хоног сүүний үнэ нэмэгдээгүй, бусад бараа дунджаар 200-300 төгрөг нэмэгдсэн. Импортын бүтээгдэхүүнүүд 3-10 мянган төгрөгөөр нэмэгддэг. Дотооддоо үйлдвэрлэдэг бараанууд 500 төгрөгөөс илүү нэмэгддэггүй” хэмээв.

“Өгөөж чихэр боов” ХХК, “Талх чихэр” ХК, “Жин-Туул” ХХК-ийн бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ нэмэгджээ. “Өгөөж чихэр боов” ХХК-ийн хувьд бараа тус бүр 500-600 төгрөгөөр нэмэгдэж “Саран” боорцог гэхэд 6960 төгрөгийн үнэтэй байна. “Өгөөж чихэр боов” ХХК-ийн боорцог 4030-6900 төгрөг, “Талх чихэр” ХК-ийн сармистай багет 2650, амтат булочка, 3630, атар талх (дугуй) 1760, “Атар өргөө” ХК-ийн шилмэл атар 1540, хар талх 1980, алтай талх 320гр 1320, берлин талх 2040, буудай талх 1450, самартай талх 2150, өргөө зүссэн талх 300 гр 1430, хөх тарианы шинэ талх 2200 төгрөгийн ханштай байна. Ерөнхийдөө бүх талх 1540-аас дээш үнэтэй байлаа. “Талх чихэр” ХК-ийн бүтээгдэхүүний үнэ 200 төгрөгөөр нэмэгджээ.

Өргөст хэмх 12500-16000 төгрөг хүртэл ханштай, алим 5800-22000 төгрөг хүртэл үнэтэй зургаан төрлийн алим, төмс 2кг савлагаатай нь 4500 төгрөг, задгай нь 1380, сонгино сортоосоо шалтгаалж 2500, 3550 төгрөг, задгай лууван 3100, манжин 2250, хүрэн манжин 3500 төгрөгийн ханштай байлаа. Энгийн гурил 1кг нь 1420-1830, эрүүл мэндийн гурил 2550, овъёосны гурил 2710, хамгийн жижиг савлагаатай гоймон 740-900 төгрөг, өнгөрсөн долоо хоногт 1680 төгрөг байсан нэг ширхэг ариун цэврийн цаас 1930 төгрөг болжээ.

Eden 0.7л архи 28820 төгрөг, 1л 37620 төгрөг, Evok 0.75л 40 мянга, Болор 29700 төгрөг гэх мэт дотоодын архи 10170-63580 төгрөгийн үнэтэй байна. Импортын шар айраг 2140-9690 төгрөг, дотоодын шар айраг 1540-8800 төгрөг, бүх төрлийн амттан жигнэмэг 870-82600 мянган төгрөг.

Хонины ястай мах 267 төгрөгөөр, хонины цул махны үнэ өмнөх долоо хоногтой харьцуулахад 600 төгрөгөөр өсчээ. Үхрийн ястай махны үнэ өмнөх долоо хоногтой харьцуулахад 88 төгрөг, үхрийн цул махны үнэ 367 төгрөгөөр буурчээ. Адууны ястай махны үнэ 440 төгрөгөөр өссөн, ямааны ястай мах нэг килограмм мах дунджаар 10900 төгрөг байна. Хонины ястай мах Барс худалдааны төвд 14000, Баянзүрх захад 12500, Бөмбөгөр худалдааны төвд 13000, Хүчит шонхор захад 10500, Номин супер маркетад 11500 төгрөгөөр худалдаалагдаж байна. Үхрийн ястай мах 11500-17000 төгрөгийн үнэтэй, Хонины цул мах 11000-15000 төгрөгийн ханштай байна.

Харин хүнсний захуудаар будаа нийт 3000 төгрөгөөр нэмэгдэж, 25 кг будаа 72000-125000, гурил 30-33 мянган төгрөг, 5 кг-ын савлагаатай цагаан будаа 18-30 мянган төгрөг, 5л ургамлын тос 32 мянган төгрөгийн ханштай байна. Худалдаа эрхлэгч Б.Тамир “Төмс 1500, лууван 3500, улаан лооль 14 мянган төгрөгөөр зарагдаж байна. Жагсаалаас болоод барааны үнэ өссөн юм байхгүй. Угаасаа л хавар ногоо ховордож үнэ нь өсдөг, намар үнэ нь буудаг. Өдрөөс өдөрт үнэ нэмэгдсээр л байна” гэв. Ургамлын тос худалдааны төвүүдэд 5900-6900 төгрөг, захуудад 6000-6500 төгрөг, элсэн чихэр 3000-4500 төгрөгөөр худалдаалагдаж байна

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

Г.Ариунболор: Магадгүй маш олон эмэгтэй Гэрлээгээс өөрийгөө харсан байх DNN.mn

Герман улсын кино урлагийн салбарт ажиллаж, уран бүтээлээ туурвиж яваа жүжигчин Г.Ариунболортой (Ariana Gansuh) ярилцлаа.

-Саяхан “Хохирогч” ОАК-д Гэрлээгийн дүрийг бүтээжээ. Гэрлээгийн дүрийг хэрхэн бүтээх болсон бэ?

-“Хохирогч” ОАК-ны саналыг маш эрт хүлээж авсан. Жүжигчин Б.Амарсайхан ах гэнэт инстаграмаар “Надад киноны зохиол байна, уншаад үзэх үү” гэж бичсэн. Бид хоёр өмнө нь ямар ч холбоогүй байсан, гэнэт холбогдохоор нь гайхаад яагаад намайг сонгов гэж бодоод “тэгье, явуулчих” гэж хэлсэн. Ингээд зохиолоо унштал нэгдүгээр ангиасаа эхлээд л надад таалагдсан, кино маань нийт арван ангитай. Шууд л зохиол дээрээ ажилласан, уг нь намайг сонгоогүй, зүгээр л унших уу л гэж асуусан шүү дээ (инээв). Гэхдээ би яг л сонгогдчихсон юм шиг зохиол дээрээ ажилласан. Түүнийгээ явуултал Амараа ах “Ариана надад ийм ухаалаг жүжигчин хэрэгтэй байна. Яагаад гэвэл Монголд жүжигчид зохиолоо байгаагаар нь л авдаг. Чиний дүр дээрээ ажилласан байдал их таалагдаж байна” гэж хэлсэн. Тэгээд найруулагч Б.Баярсайхан ах бид гурав ярилцаад хэн хэндээ таалагдаж, хамтран ажиллахаар болсон.

-Зураг авалт хэдий хугацаанд үргэлжилсэн бэ?

-Зураг авалт хоёр сар үргэлжилж, Монголдоо хоёр сар гаруйн хугацаанд амьдарсан. Одоо бодоход би 10 настайгаасаа хойш анх удаа Монголд ийм удаан хугацаанд амьдарч үзлээ. Хоёр сар тийм ч удаан хугацаа биш л дээ, гэхдээ миний хувьд урт хугацаа байлаа (инээв). Урьд нь Монголынхоо тухай, монголчуудын амьдралын талаар өнгөцхөн мэддэг байжээ. Ялангуяа хүмүүс яаж уран бүтээлээ хийдэг, хэр их хөрөнгө зарцуулдаг, арын албаны ажил гэх мэт олон зүйлийг мэдэж, сурч авлаа.

-Хүүхэд наснаасаа Германд амьдарсан хүний хувьд, Монголд суурьшиж амьдрах ямар санагдсан бэ. Ялгаатай зүйл олон байв уу?

-Би амьдралынхаа талаас илүү хугацааг Германд өнгөрүүлсэн. Монголд ихэнхдээ амрах гэж л очдог. “Дурлалын гэмт хэрэг” УСК-оос хойш монгол уран бүтээлд ажиллаагүй. Маш жижиг үйлдэл, хандлагаас том ялгаанууд бий болдог юм байна. Хүн гэдэг чинь байгаа газраа дасаад, өдөр тутмын үйлдлүүдээ яг л байх ёстой юм шиг бодчихдог юм байна. Гэтэл Германы өдөр тутмын асуудал Монголын хувьд том, эсвэл жижиг. Монгол, Германд ажиллахын ялгааг ойлгосон. Би германд хүсдэг үйлчилгээгээ монголд хүсч болохгүй юм билээ. Мөн ах дүү нараа ч сайн танихгүй, мэддэггүй байсан. Үүнийг ойлгож, таних нь надад хэцүү бас том сургаал боллоо. Кинонд тоглох явцад Монголын нийгэм, улс төрийн байдал гээд эмзэглэмээр асуудал олон байсан. Материаллаг зүйлээр бол ямар ч ялгаагүй, амьдралын хэв маяг, мөн чанараараа л ялгаатай юм байна.

-Герман баг, монгол багтай ажиллах хэр ялгаатай вэ?

-Кино урлаг бол Герман улсын хамгийн том бизнес, автомашиныхаа орлогоос илүү мөнгийг эргэлдүүлдэг салбар. Германд уран бүтээлийн ажил бизнес гэдэг талаасаа явагддаг, жүжигчин ирж тоглолоо, явлаа. Маш олон жүжигчинтэй учир ихэнхдээ танихгүй хүмүүстэй ажилладаг, тэгэхээр дотно харилцаа үүсдэггүй. Харин Монголд жүжигчид нэгнийгээ таньдаг, дотно харилцаатай байдгийг анзаарсан. Олон удаа хамтарсан баг, жүжигчин цөөнгүй юм билээ. Кино хийх явц бизнесийн талаас биш найрсаг, нөхөрсөг, гэр бүлийн харилцаа үүсгэдгээрээ ялгаатай.

-Гэрлээгийн дүрээр харуулахыг хүссэн хамгийн гол санаа юу вэ?

-Хүн маш олон дүрд хувирч амьдардаг. Бид ганцаараа байхдаа л яг өөрөөрөө байдаг. Бид хүүхдийнхээ өмнө сайн ээж, нөхрийнхөө өмнө сайн эхнэр, аав ээжийнхээ өмнө сайн хүүхэд байх гэж хичээсээр л байдаг. Зүгээр л өдөр тутмын амьдрал дээрээ л маш олон дүртэй. Гэрлээ хэдийгээр том компанийн эзэн байлаа ч хүүхэд шиг айдаг, ээж болох боломжгүй эмэгтэйд хүүхэд гэдэг ямар чухал зүйл вэ гэдгийг бусдад харуулж чадахгүй ч ганцаараа байхдаа л гаргадаг. Хүнийг гаднаас нь дүгнэж болохгүй, маш олон дүртэй, хүн бүрийн ард ямар нэг асуудал байж л байдаг гэдгийг харуулахыг зорьсон. Хэн нэгнийг гаднаас нь хараад юу туулж явааг нь мэдэхгүй шүү дээ. Мөн эмэгтэй хүн гэхээрээ л цайлган цагаан байдаггүй, харанхуй хар зүйлийг ч агуулж явдаг. Гэрлээ бол сайн ч эмэгтэй биш, муу ч эмэгтэй биш, байдаг л нэг эмэгтэй.

1 хүн-н ойртуулж авсан зураг байж магадгүй

-“Хохирогч” ОАК-ны үзэгчдээс олон сэтгэгдэл ирж байна уу?

-Эерэг сэтгэгдэл олон ирж байгаа, голчлон эмэгтэйчүүдээс. Эмэгтэйчүүдийн харагдахгүй байсан орон зайг гаргасан юм шиг санагдаж байна. Магадгүй маш олон эмэгтэй Гэрлээгээс өөрийгөө харсан байх.

-Дахин монгол кинонд ажиллах бодол бий юү?

-Байгаа, “Хохирогч” бол нийтэд хандсан уран бүтээл. Олонд хандаагүй, хүмүүсийн ярьдаггүй нуух дуртай асуудлыг гаргаж уран бүтээл хийх сонирхол, зорилготой. Монгол найруулагчтай холбогдчихсон байгаа.

-Одоогоор ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байгаа вэ?

-Би зохиол бичдэг, анхны уран сайхны киноны зохиол дээрээ ажиллаж байна. Мөн улсаасаа тэтгэмж авсан. Хажуугаар нь Герман, Албани улсын хамтарсан “Co” продакшны уран сайхны киноны гол дүрд тоглохоор дүр дээрээ ажиллаж байгаа.

-Өөрийн бичсэн зохиол таны юуны тухай вэ, сонирхуулж болох уу?

-Болно оо, уран бүтээлч хүн үнэмшилтэй байвал хүмүүст хүрдэг гэж боддог. Үнэмшилтэй байхын тулд өөртэйгөө хамгийн ойр сэдвийг ярих нь зөв юм болов уу. Иймээс би бүх зохиолоо өөрийнхөө амьдралаас сэдэвлэж бичдэг. Өөрийнхөө хамгийн сайн мэддэг зүйлийг зүрх сэтгэлээсээ бичиж байгаа учраас өөр хүний сэтгэлд ойр хүрнэ гэж итгэдэг. Ерөнхийдөө маш амжилттай яваа зохиолч эмэгтэй аав нь осолд орсноор карьераа орхиж аавыгаа асарч, дараа нь бүх зүйлээ алдаж өмнөх амьдралаа эргүүлэн авч байгаа тухай кино, би өөрөө тоглоно гэж бодож монгол гаралтай эмэгтэй хэмээн бичсэн.

Ariana Gansuh - FullProfile von Schauspielervideos

-Та яагаад урлагийн хүн болсон юм бэ?

-Миний төрсөн ээж намайг гурван настай байхад өнгөрсөн, ээж маань жүжигчин мэргэжилтэй байсан. Би яагаад ч юм жүжигчин болох, тэр хүний чадаагүйг гүйцээх даалгаврыг багаасаа авсан. Гэхдээ би өөрөө урлагт дуртай, цаанаасаа л надаас нэхдэг. Хүн мэргэжлийг сонгодоггүй, хүнийг мэргэжил сонгодог гэдэгт итгэдэг. Бүх юм цаанаасаа л нэг дуудлагатай байдаг гэж боддог.

-Та хэзээнээс кино зохиол бичиж эхэлсэн бэ?

-Цаг хугацааны хувьд нэг их удаагүй. Классик жүжиг унших дуртай. Түүнээсээ шалтгаалж монологи уншиж эхэлсэн. Тэгээд санаанаасаа зохиогоод монологи бичиж эхэлсэн. Бага багаар бичсээр кино зохиол руу орсон доо (инээв).

-17 настайдаа Германд Азийн миссийн тэмцээнд түрүүлж байсан гэсэн үү, энэ чиглэлээр ажилладаг уу?

-Үгүй, загварын ертөнцөөс зай аваад удаж байна. Тухайн үед юу ч бодолгүй, маш гэнэн санаандгүй байдлаар тэр тэмцээнд орсон. Монгол охидтой найзалдаг байлаа, тэдний нэг нь маш гоё дуулдаг. Германд энд тэнд шоунд очиж дуулна, бусад найзууд нь дагалдан баясдаг байсан юм (инээв). Нэг удаа найз маань өөр хот руу миссийн тэмцээнд очиж дуулахаар болов. Найз охид бүгд хамт явахаар болсон, харин надад мөнгө байдаггүй. Дөнгөж 17-той, явахгүй л бол юмнаас хоцрох гээд байгаа юм шиг санагдаад байж ядаж байсан. Манай найз “Чи миссийн тэмцээнд нь орчих, үнэгүй авч явах юм байна” гэж хэлсэн. Тэгээд хэдэн найзаасаа хувцас цуглуулаад л очсон. Би тэр тэмцээнд өөрийгөө түрүүлнэ гэж огт бодоогүй, зүгээр л найзуудтайгаа л хамт байх зорилготой явсан. Тэмцээнд түрүүлээд үнэхээр гайхсан, би тухайн үед бондгор биетэй, өөртөө итгэлгүй охин байлаа. Тэмцээнээс хойш надад эмэгтэйчүүдийн эвгүй хандлага, атаархал их мэдрэгдсэн. Тэгээд 25 настай байхдаа тэмцээнтэй холбоотой бүх юмаа хаячихсан. Түүнээс хойш чөлөөлөгдчихсөн юм шиг санагддаг, надад “Чи бусдаас гоё эмэгтэй” гэсэн өргөмжлөл, титэм хэрэггүй гэж боддог.

-Одоо ч бас тан руу үзэгчид сэтгэгдлээ илэрхийлдэг үү?

-“Дурлалын гэмт хэрэг” УСК-д тоглож байх үед “Та үнэхээр гоё эмэгтэй юм аа, үзэсгэлэн гоо” гээд л тэнгэрийн амьтан шиг бодсон сэтгэгдлүүд их ирдэг байсан, одоо ч хэвээр. Ер нь олон нийтийн өмнө байдаг эмэгтэй хүн маш зөв, бодит үлгэр дуурайлыг түгээх ёстойг ойлгосон. Учир нь төлөвшөөгүй, өсвөр насны охид биднийг үзэж байгаа, тэдэнд худлаа үлгэр дуурайл болоод яах юм бэ. Өөрийн сошиал хуудаст филтер ашиглахаа больсон. Германд инстаграм үздэг охид сэтгэцийн гүн дарамтад орж, хэт их жин хасдаг өвчин тусч байна гэсэн судалгаа гарсан. Хүмүүсийн хиймэл төгс зүйлийг харсаар байгаад бодит амьдралаа мэдэхээ больж байна. Энэ бол асар буруу, хортой үзэл. Тиймээс энэ тал дээр маш их анхаарах ёстой.

-Та саяхан сошиал хаягтаа “Хүмүүсийн төгс хувилбартай өөрийнхөө бодит байдлыг битгий жиш” гэсэн утгатай бичлэг оруулсан. Өөрөө өсвөр насандаа ямар охин байв?

-Өөртөө итгэлгүй, тийм ч царайлаг охин байгаагүй. Давхраагүй нүдтэй байж байгаад 11-15 насанд нэг нүдэнд давхраа орсон. 16 настайд нөгөө нүдэнд давхраа ороод том нүдтэй болсон, би аавыгаа дуурайсан юм билээ. Давхраатай болоод л өөртөө арай итгэлтэй болсон. Миний өсвөр насны өөртөө итгэлгүй байдал одоо ч надад нөлөөлдөг юм шиг санагдаг. Тийм болохоор энэ тал дээр их эмзэг ханддаг. Өсвөр насны охидод хүч өгөхийг, мэддэг зүйлээ түгээхийг хүсдэг.

-Эмэгтэйчүүд 30 нас гарахаар сэтгэл зүй, үзэл бодол, ажил амьдрал нь ч тогтворждог юм шиг ээ. Та өөрийнхөө халдашгүй дархан байдлыг хэрхэн бүрдүүлсэн бэ?

-Миний бодлоор хүмүүжилтэй холбоотой байх. Би нэг эгчтэй, манай эгч ч бас үзэл бодлоо зөв хадгалж өөрийнхөөрөө амьдарч чаддаг. Манай аав хоёр охиноо ээжийг нь орлож чадахгүйгээс хойш хүчирхэг болгож өсгөе гэж бодсон байх. Бид хоёрыг аль болгох биеийг нь даалгах, 16 нас хүрэнгүүт “Гар, яв, өөрөө ажил олж хий” гэж хэлж байсан. Өөрөө хайж ажил хийхээр мөнгөний үнэ цэнийг ойлгоно, хүмүүстэй харилцаж, өөрийгөө илэрхийлж сурна. 16 нас хүрээд хичээлийнхээ хажуугаар ажиллаж бүх хэрэглээгээ хангадаг болсон. Хүүхдээ хэрсүү өсгөх юм бол биеэ дааж, яахын аргагүй л өөрийн гэсэн үзэл бодолтой, түүндээ бат зогсдог болдог юм билээ. Хүүхдэдээ ямар нэг зүйл хийж өгөхгүй ч “Чи чадна” гэдэг итгэл, зориг өгөх хэрэгтэй.

Ariana Gansuh, actress, Berlin | Crew United

-Таныг дагаж, үлгэр авдаг өсвөр насныханд юуг зөвлөх вэ?

-Хүсээгүй зүйлдээ “Үгүй” гэж хэлээд, дараа нь яагаад үгүй гэж хэлснээ зөв илэрхийлж, өөртөө үнэнч байж сураарай. Монголын нийгэм эмэгтэйчүүдийг дарсхийсэн, суух босохыг нь хүртэл заадаг юм шиг санагдсан.

-Мэргэжлээрээ хэдэн жил ажиллаж байгаа вэ?

-Жүжигчин мэргэжлээр оюутан байхаасаа эхлээд 11 жил ажиллаж байна. Энэ хүртэл нэлээд хүнд замыг туулсан, одоо ч туулсаар л байна. Хүрье гэсэн газраа очоогүй тэмцсээр л явна, тэмцэж дуусдаггүй юм болов уу.

-Таны мөрөөдлийн дүр?

-Оросын классик зохиолыг их уншдаг гэж сая хэлсэн дээ. Тэдгээр зохиолд ихэвчлэн зовсон, зовлонтой эмэгтэйчүүд гардаг. Тийм дүрийг бүтээх юмсан, нийгэмд дуугарч чаддаггүй эмэгтэйчүүдийн дуу хоолой болохыг хүсдэг.

Ariana Gansuh - FullProfile von Schauspielervideos

-Энэ талаараа Монголд уран бүтээл хийх зорилго бий юү?

-Холын зорилго байдаг, гэхдээ энэ бол цаг хугацааны асуудал.

-Таны гэр бүлийн хүн урлагийн хүн үү?

-Тийм ээ, нэг салбарын хүмүүс болохоор бидний амьдрал тогтвортой, сайн явдаг гэж боддог. Гэр бүлийн хүн маань зохиол бичдэг, найруулагч мэргэжилтэй. Миний ажлыг зөвөөр ойлгож, хүлээн зөвшөөрдөг. Тэр нь надад тааламжтай, бид хоёрын харилцааг илүү ойр дотно, бат бөх болгодог. Биенийхээ бичсэн зохиолд зөвлөх, дүгнэх гэх мэт олон төрлөөр хамтарч ажилладаг.


Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ч.Ээнзэндагва: Манай улсын ноолуур боловсруулах 300-гаад үйлдвэрээс 10 хүрэхгүй нь иж бүрэн техниктэй DNN.mn

Мал зүйч, эдийн засагч Ч.Ээнзэндагватай ярилцлаа.

-Манай улс ноолуураа эцсийн бүтээгдэхүүн болгож экспортлох нь эдийн засгийн хувьд чухал нөлөөтэй юү?

-Ноолуурт нэмүү өртөг шингээж бүтээгдэхүүн болгох явдал маш чухал, ноолуур бол ямааны хамгийн үнэт бүтээгдэхүүн. Ноолуураа түүхийгээр нь биш, бүтээгдэхүүн болгож экспортолсноор Монгол Улсын эдийн засагт их хэмжээний хувь нэмэртэй. Ноолуур бол үнэн хэрэгтээ ховор бүтээгдэхүүн, дэлхийн зах зээл дээр сүүлийн жилүүдэд ноолуурын эрэлт хэрэгцээ нэмэгдсээр байна. Учир нь ноолуур шинж чанарын хувьд тансаг хэрэглээ. Манай улс шиг дэлхийн зах зээл дээр ноолуураа түүхийгээр нь гаргадаг улс хаана ч байхгүй, бүгд боловсруулалт хийдэг. Гэхдээ манайх шиг түүхий эд бэлтгэдэг газар ховор. Судалгаанаас үзэхэд дэлхий дээр жилд 20 гаруй мянган тонн ноолуур бэлтгэдэг, үүний 50 шахам хувийг Хятад улс, 40 шахам хувийг Монгол Улс бэлтгэдэг. Дэлхийн зах зээл дээр ноос, ноолуурын экспорт 3.2 тэрбум орчим ам.долларт эргэлддэг бөгөөд энэ их мөнгөний тал хувь нь Хятадад, 22 хувь нь Итали улсад ногддог. Тэгвэл манай улсын хувьд бэлтгэсэн ноолуурынхаа 20 орчим хувиар эцсийн бүтээгдэхүүн хийж, үлдсэн хувийг нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж экспортлохын оронд ченж нэртэй хувиараа түүхий эд худалдан авагч нараар дамжуулан гадаадад гаргадаг дутагдалтай.

-Манай ноолууран бүтээгдэхүүний үйлдвэрийн хөгжил хэр түвшинд явж байна?

-Манай улсад анхан шатнаас нь эцсийн бүтээгдэхүүн болтол олон шат дамжлага бүрээр боловсруулалт хийдэг том жижиг 300-гаад үйлдвэр байдаг. Харин эдгээрээс эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг иж бүрэн технологийн дамжлагатай 10 хүрэхгүй аж ахуйн нэгж, цөөн тооны жижиг үйлдвэр байна. Тэд бүрэн хүчин чадлаараа ажилладаггүй, жилд бэлтгэж байгаа ноолуурын 20 хүрэхгүй хувийг боловсруулж байна. Ноолуур бэлтгэлийн үед хувиараа түүхий эд худалдан авагчид олширч ханш өсгөн, сайн чанарын ноолуурыг их хэмжээгээр худалдан авч, бага татвар төлөөд экспортод гаргадаг. Үүнээс улбаалан эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг аж ахуйн нэгжүүд түүхий эдийн хомсдолд ордог. Тиймээс боловсруулах үйлдвэр барих, техник технологио шинэчлэх, үйлдвэр малчны холбоог сайжруулах зайлшгүй шаардлагатай. Ноолуур бол хаана ч гологдохгүй, хэзээ ч зогсохгүй зах зээл.

-Үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэхийн тулд яах ёстой вэ?

-Хөнгөн үйлдвэрийн хамгийн өгөөжтэй салбар болох ноолуур боловсруулах үндэсний үйлдвэртээ ноолуураар нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн дэлхийн зах зээлд нийлүүлэх зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас 2018-2022 онд “Ноолуур” хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр баталсан л даа. Уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр түүхий эдийн бэлтгэн нийлүүлэлтийн тогтолцоог өөрчилж аж ахуйн нэгжүүдийн үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмж, технологийг сайжруулан, хүчин чадлыг нэмэгдүүлж монгол ноолууран бүтээгдэхүүний онцлогийг дэлхийд танилцуулж экспортыг тав дахин өсгөнө. Мөн малаа өвчилсөн хойно нь биш, өвчнөөс урьдчилан сэргийлдэг болох, үржил селекцийн ажил, түүхий эд бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулахад чиглэгдсэн “Мал амьтны эрүүл мэндийн тухай”, “Малын генетик нөөцийн тухай” хуулиуд баталсан. “Ноолуур” хөтөлбөр болон дээрх хуулиудад монгол ямааны ноолуурын чанарыг сайжруулах чиглэлд анхаарсан зорилтууд дэвшүүлсэн байдаг.

-Энэ онд хөтөлбөрийн хугацаа дуусч байгаа юм байна, хэрэгжилтийн тухайд?

-Энэхүү “Ноолуур” хөтөлбөр хэрэгжсэнээр 3600 гаруй ажлын байр бий болж, нийт 10 мянга гаруй хүн ноолуурын салбарт тогтвортой ажиллаж, 6.6 их наяд төгрөгийн борлуулалт хийгдэх тооцоо гарсан байдаг. Харин хэрэгжилтийн хувьд тун хангалтгүй.

-Судлаачид сүүлийн үед монгол ямааны ноолуурын ширхэг бүдүүрч, чанараа алдаж байна гэх юм?

-Ноолуурын үндсэн нарийн эд бүдүүрч байна, энэ нь хоёр шалтгаантай. Нэгдүгээрт, нэг ямаанаас дунджаар 270-300 грамм ноолуур авдаг, малчид илүү их ноолуур нэмүү авахын тулд эр ямаа, нас гүйцсэн ямаагаа өсгөж байна. Гурван борлон самнаснаас ганц эр ямаа самнасан нь хялбар. Эр ямаа болж мал өтлөхөөрөө хялгас, ноолуурын ширхэг бүдүүрнэ. Хоёрдугаарт, ноолуурын нэгжээс авах хэмжээгээ нэмэгдүүлэхийн тулд өөр үүлдэр омгийн ямаатай бодлогогүй эрлийзжүүлж байна. Шүдлэн, борлон гээд бага насны ямааны ноолуур маш нарийн ширхэгтэй байдаг тул дээд зэргийн тансаг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд тохиромжтой. Малчдад ноолуурын стандартыг чанд мөрдүүлбэл зохино.

-Ноолуурын чанар өнгөнөөс шалтгаалах уу?

-Өнгөөр үнэлгээ өөр байдаг. Ноолуур цагаан, цайвар, өнгийн гэсэн гурван өнгөтэй. Цагаан ноолуурыг хамгийн өндрөөр үнэлдэг. Учир нь үйлдвэрт ямар ч өнгийн будаг авч, өнгө орно, технологийг хялбарчилж байна гэсэн үг. Хар ямаа байдаг ч хар ноолуур гэж байхгүй. Хар, буурал, улаан гээд бүх ямаанаас цайвар л ноолуур гардаг. Энэ нь идэш тэжээл, байгаль цаг уур, нутаг орноосоо шалтгаалдаг. Манай улс цагаан ноолуур бэлтгэхийн тулд үржлийн ажил хийж зовох юм байхгүй. Тухайлбал, Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын Цагаан ямаа, Баянхонгор аймгийн “Залаа жинстийн цагаан ямаа”, Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын буурал үүлдрийн ямаа зэрэг нарийн ширхэг бүхий сайн чанарын ноолуурын чиглэлийн үүлдэр омгийн ямааг өсгөж үржүүлэхийг дэмжих нь зүйтэй.

-Манай улс жилд ноолуурынхаа хэдэн хувийг боловсруулж бүтээгдэхүүн болгож гаргадаг юм бэ?

-Ердөө 20 гаруй хувийг боловсруулдаг, бусдыг нь анхан шатны боловсруулалт хийсэн нэртэйгээр түүхийгээр нь гаргаж байна. Манай улс 2017 оны байдлаар 9.3 мянган тонн, 2021 онд 12 мянган тонн ноолуур бэлтгэжээ. Энэ нь ямааны тоотой шүтэлцээтэй. Сүүлийн жилүүдэд ямааны тоо өсч өнгөрсөн оны жилийн эцсийн дүнгээр 26 сая ямаа тоолуулсан, нийт малын 30-аад хувийг ямаа эзэлж байгаа юм. Гагцхүү бид ноолуураа дотооддоо авч, эцсийн бүтээгдэхүүн хийж, нэмүү өртөг шингээж борлуулах хэрэгтэй. Өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засгийг уул уурхай авч явж байна, гэхдээ үүний цаана мал аж ахуй, хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнээ ашиглах ёстой. Би зөвхөн ямааны ноолуурыг л яриад байна, бусад малын олон төрлийн бүтээгдэхүүн бий.

-Үйлдвэрүүд эцсийн бүтээгдэхүүн гаргахад ямар асуудал тулгамдаж байна?

-Үйлдвэрүүдэд үндсэн хоёр асуудал бий. Эдийн засгийн санхүүжилт муутай, ямааныхаа ноолуурыг зах зээлээс шуурхай худалдаж аваад нөөцлөх хөрөнгө байхгүй. Ноолуур гарчихаад байхад авч чадахгүй, хараад л байгаад байна. Тэр хооронд ченж нэртэй хятадууд ноолуурыг аваад түүхийгээр нь урагш нь гаргачихна. Харин үйлдвэрүүд ноолуур ирнэ гээд л хараад байдаг. Малчид эхлээд очиж авч байгаа ченж нарт, үлдэгдлийг нь үйлдвэрт өгдөг. Хамгийн тарга, хүч сайтай ямаагаа л эхэлж самнана шүү дээ, хамгийн муу борлон, ухна, эм ямаа гээд ядруухныг сүүлд нь самнана. Тэгэхээр үйлдвэрт ирж байгаа ноолуурын чанар муу байх нь аргагүй. Орчин үеийн техникүүд маш ухаалаг болсон, хялгас ноолуур хоёрыг физикийн хуулиар ялгадаг. Тенхиктэй л болчихвол технологи дагаж явдаг. Манай улсад ноолуурын олон төсөл хөтөлбөр хэрэгждэг. Ялангуяа Франц улс сүүлийн үед манай улсын ноолуурыг маш их сонирхож, Францын төсөл ч хэрэгжиж байна.

-Ямар төсөл вэ?

-Францууд “Залаа жийнст үүлдрийн ямаа”-ны ноолуурыг авдаг. Бид хоршоо байгуулъя, ноолуураа авъя гээд яриад л байгаа. Гэтэл тэд аль хэдийнэ айлуудыг арваар нь бүлэг болгож, нэг ахлагч томилоод арван айлынхаа ноолуурыг бөөгнүүлж авдаг. Авсан газартаа ноолуураа өнгөөр нь ялгаад Францууд өөрсдөө авдаг, мэдээж илүү өндөр үнээр авна.

-Түүхийгээр нь гаргаж байгаа 80 хувь ноолуураа эцсийн бүтээгдэхүүн болгоод экспортолбол эдийн засагт хэр өсөлт гарах вэ?

-Манай улс 2018 оны үед 20 гаруй сая ам долларын экспорт хийсэн. Ноолуурын экспорт нэмэгдэж 2015 онд 24.5 сая ам.долларын экспорт хийж байсан бол 2017 онд 36 сая, 2021 онд 40 шахам сая ам.долларын экспорт хийжээ.

-Төрөөс ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ?

-Хамгийн түрүүнд хөдөө аж ахуйн биржийн хуулийг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Энэ хуулийг хэрэгжүүлэхийн тулд багагүй төсөв хэрэгтэйг ноолуурын салбарынхан хэлдэг. Наад зах нь бүх сумдад түүхий эд бэлтгэлийн цэг нээж, тусгай мэргэжилтэн ажиллуулах шаардлага бий гэдэг. Малчид суманд байгуулсан цэгүүдэд ноолуураа тушааж, тушаасан ноолуурыг нь тусгай мэргэжлийн хүн ангилан ялгаж биржээр дамжуулан худалддаг болвол ноолуурын салбарт жинхэнэ шударга өрсөлдөөн үүснэ гэсэн санал дэвшүүлдэг. Өнөөдөр Монгол Улсын бүх сумдад мал эмнэлэг, малын үржлийн ажил хариуцсан орон тооны гурван хүн ажиллаж байгаа. Хэрвээ сум орон нутаг энэ хүч боломжоо ашиглан санаачилгатай ажиллаж чадвал хөтөлбөр, хуулиудыг бүрэн хэрэгжүүлж хөдөө аж ахуй, ялангуяа мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулан малчдын ахуй амьдралыг дээшлүүлэх бүрэн боломжтой. Мөн ямаачдыг мэргэшүүлж, чадавхжуулах арга бол зөвлөгөөн. Бүх ямаачдыг зөвлөгөөнд хамруулж сум сумаар нь бүлэг болгоод үйлдвэрээ үзүүлэх хэрэгтэй. Ноолуурыг ийм бүтээгдэхүүн болгодог, өдий хэмжээний ноолуураар ийм малгай, цамц, ороолт хийж байна гээд үзүүлэх, ойлгуулах хэрэгтэй.

Ямааг самнахаас эхлээд стандарттай, яагаад ноолуураа үйлдвэрт худалдах ёстой зэрэг. Үйлдвэр, малчдын бүлэг хоёр шууд холбоотой ажиллаж байж үр дүнд хүрнэ.

-Биржээр дамжуулж ноолуураа худалдаалбал ченжээс өндөр үнэтэй байх уу?

-Өнгө, чанараар нь ангилж ялган улсын стандартын дагуу бэлтгэсэн ноолуурыг биржээр дамжуулан худалдаалбал нэг кг чанартай ноолуурын үнэ 200 мянган төгрөгт хүрэх боломжтой. Гэтэл хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа бүтээгдэхүүний биржийн хууль батлагдсан ч ноолуурын салбарт хэрэгжиж чадахгүй байна. Энэ нь Хятад улсад ноолуурын хэрэгцээ эрс нэмэгдэж түүхий эдийн хомсдолд орсон учраас чанар харгалзахгүйгээр өндөр үнээр авч байна. Өнөөдрийн байдлаар нэг кг ноолуур 150-160 мянган төгрөгийн үнэтэй байна.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

Д.Асардарь: Урлагийн хүн биш бол хүмүүст тусалдаг хүн болно гэж боддог байсан DNN.mn

Улсын драмын эрдмийн театрын жүжигчин Д.Асардарьтай ярилцлаа.

-“Анна Каренина” жүжигт Сорокин вангийн гүнжийн дүрийг бүтээсэн. Дүрийнхээ тухай ярихгүй юу?

-Сорокин вангийн гүнж бол гарал угсаа өндөр, баян айлын хүмүүжил сайтай, үзэсгэлэнтэй, тухайн хүрээлэлдээ үнэ цэнэтэй дүр. Насны хувьд Китигийн дүртэй ойролцоо залуухан, хүнтэй гэрлээгүй бүсгүй. Вронский хайр сэтгэлээсээ урваад айлын эрх танхил охины амьдралыг үгүй хийж байгаа болов уу гэсэн санааг үзэгчдэд хүргэсэн.

-Саяхан “Нийслэл хүүхэн”-2 УСК-нд Халиуны дүрийг бүтээсэн. Та Халиунтай хэр адилхан бэ?

-Хувь хүнийхээ хувьд Халиуны дайчин зан чанартай төстэй. Гэхдээ Халиун буруу юм байна гэдгээ ухаараад больж байгаа бол би анхнаасаа буруу зүйлийн хойноос хөөцөлдөөд байдаггүй. Харин нэг зорьсон зүйлийнхээ эцсийг үзтэл зүтгэдэг зан чанартай.

-Хөдөөний амьдралтай хэр ойр вэ?

-Би Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн суманд төрсөн. Манайх аймгийнхаа төвд амьдардаг байсан ч зун бүр амралтаараа өвөө, эмээгийндээ очдог байсан. Хөдөө зусдаг, хөдөөний амьдралтай ойр өссөн шүү.

1 хүн, зогсож байгаа, адуу болон гадаа гэх мэтийн зураг байж болно

-Айлын хэд дэх хүүхэд вэ?

-Би ээжээс гурвуулаа. Нэг ах, нэг охин дүүтэй. Ах, дүү хоёр минь АНУ-д амьдардаг. Би Монголд аав, ээжтэйгээ амьдарч байна.

-Тайз болон дэлгэцийн уран бүтээлд тоглоход юугаараа ялгаатай вэ, таны хувьд?

-Тайзны уран бүтээл далайцтай, үйлдэл нь тодорхой байх хэрэгтэй. Тэгж байж тод дуу хоолой хамгийн арын суудлын хүнд ч сонсогдоно. Киноны хувьд маш энгийн байх ёстой. Бидний амьдралд энгийн харилцаа яаж өрнөдөг түүн шиг л байх хэрэгтэй.

-Хэдэн дэлгэцийн уран бүтээлд ажилласан бэ?

-Одоогоор долоон дэлгэцийн уран бүтээлд ажиллажээ, хамгийн анх Үндэсний олон нийтийн телевизийн “Хавар” кинонд тоглосон.

-Уран бүтээлд ажиллахдаа ямар зарчим баримталдаг вэ?

-Дэлгэцийн ч бай, театрын ч бай уран бүтээл дээр дүрээ сайн л гаргахыг хичээдэг. Найруулагчаасаа зохиол авахад өөрөөсөө өөр, давтагдашгүй дүрүүдийг гаргахыг хүсдэг. Жүжигчин хүний туйлын зорилго бол бүтээх л байдаг. Бүх уран бүтээл маань маш чанартай байх ёстой. Чин сэтгэлээсээ бүх зүйлээ зориулан ажиллаж чаддаг, хоёрын хооронд халтуурдах дургүй. Яагаад гэвэл энэ бүхэн миний амьдралын салшгүй түүхийн хуудас болж байгаа учраас.

-Танд жүжиглэхээс өөр авьяас байдаг уу?

-Байлгүй яах вэ (инээв). Би анх зөвхөн Соёл урлагийн их сургуульд л конкурс өгч байсан юм. Аав, ээж минь СУИС гээд л зүтгээд байдаг, ядаж өөр мэргэжлээр давхар бэлтгээд үз гэж хэлж байхад нь би СУИС-д л орно, өөр ямар ч сургуульд орохгүй гээд бүртгүүлээгүй. Эстрад дуулаачийн анги болон жүжигчний ангид бүртгүүлж байсан юм. Дуулаачийн ангидаа тэнцээд СУИС-д орох нь тодорхой болсон. Жүжигчний ангидаа ч бас тэнцээд, жүжигчин хүнд ч дуулах боломж байгаа. Би мюзикл жүжигт тогловол дуулах боломж ирэх байх гээд энэ мэргэжлийг сонгосон. СУИС-ийн гуравдугаар курст зохион байгуулагддаг “Хүслийн тайз” уралдаанд “Шилдэг техниктэй оюутан” мөн “Шилдэг пластик” төрлөөр шагнал хүртэж байсан. Пластик төрөл гэдэг нь циркийн үзүүлбэр юм. Тэгэхээр дуулдаг, бүжиглэдэг, жүжиглэдэг, нугардаг.

-Анх урлагт хэрхэн хөл тавьсан бэ, их сургуулиа төгсөөд шууд уран бүтээлдээ орсон уу?

-Багаасаа жүжигчин болно гэж бодож байгаагүй, есдүгээр анги хүртлээ их ичимхий хүүхэд байсан. Кино болон сонгодог, уран зохиолын номнуудад маш их дуртай, түүнийгээ төсөөлөн бодож өөрийнхөө оронд тавьж дотор нь орчихдог байсан. Хамгийн анх “Хэцүү анги” кинонд проб өгч байсан. Тэгээд анх кино бүтэж байгааг хөндлөнгөөс хараад, нүүр хагарч, урлаг гэдэг ийм сайхан зүйл байдаг гэдгийг мэдэрч, хайгаад байсан зүйл минь мөн юм байна гэдгийг ойлгоод аравдугаар ангиасаа жүжигчний мэргэжлийг сонгоод бэлдсээр байгаад л СУИС-д орсон доо.

-Дэлгэцийн анхны уран бүтээл тань “Хавар” ОАУСК. Тэгвэл тайзны анхны уран бүтээл юу вэ?

-Театрт орохын тулд эхлээд маш том шалгалт өгдөг. Түүнд тэнцсэний дараа дагалдан жүжигчнээр хоёр жил ажилладаг. Дахин шалгалтын ард гарч шигшигдэж үлдсэн хүмүүс нь Улсын драмын эрдмийн театрын жинхэнэ жүжигчин болдог. Миний хувьд жинхэнэ жүжигчин болоод хамгийн анх 2019 онд найруулагч Б.Чингүүний “Надтай үлдээч” жүжгийн гол дүрд ажилласан, энэ бол миний хайртай дүр. Магадгүй би үүнээс хойш олон сонгодог гоё дүрүүдийг авах байх. Гэхдээ хэзээ ч мартагдахгүй дүр минь “Надтай үлдээч” жүжгийн Нандин гэдэг охины дүр юм. Өмнө минь драмын театрт дагалдан жүжигчин байхдаа бүх жүжгүүдэд туслах дүр бүтээдэг ч гол дүрийг нуруун дээрээ авч явна гэдэг жүжигчин хүний хувьд маш том үүрэг хариуцлага байдаг юм билээ. “Надтай үлдээч” жүжгийн үед шантрах мөч олон байсан. Энэ том шалгалт, давааг давж гарч чадах л юм бол өөрийгөө өндрөөр үнэлэх юм шиг санагдаж хичээсэн. Хамгийн гайхалтай амжилттайгаар давж чадсан, үзэгчид болон уран бүтээлчдийн маань сэтгэгдэл өндөр байсан нь эрч хүч, туршлага болсон.

-Шантрах үедээ хэрхэн өөрийгөө зоригжуулдаг вэ?

-Ажлаас болж шантрахдаа эхлээд хэсэг хугацаанд ажлаасаа хөндийрөхийг бодно. Ууланд алхах, дуртай зүйлээ хийнгээ тархиа сэргээнэ. Хайртай хүмүүс, найз нөхөдтэйгөө уулзаж сайхан энергийг авдаг. Бодлоо цэгцэлсний дараа эргээд ажилдаа илүү их төвлөрдөг. Тэгэхгүй бол болгож бүтээнэ гээд зууралдаад байх тусам төөрөөд, илүү стресстээд байгаа юм шиг санагддаг.

-Цаашид ямар дүр бүтээхийг хүсдэг вэ?

-Манай нутгийнхан Ану хатнаар бахархаж явдаг. Хэрвээ энэ кино дахин хийгдвэл Ану хатны дүрд тоглох юмсан гэж мөрөөддөг. Зан чанарын хувьд дайчин байдал нь надтай төстэй. Хүссэн, хайртай зүйлийнхээ төлөө өөрийгөө золиосолж чадах баатарлаг эмэгтэй, гайхалтай хатан учраас энэ дүрийг бүтээхийг хүсдэг дээ.

-Дэлгэцийн уран бүтээлийн санал ирж байна уу?

-Санал ирж байгаа. Би уран бүтээлийн зохиолыг маш сайн уншдаг, зохиол сайтай байх ёстой. Хамгийн гол нь тэр дүр надаас маш их чадварыг шаардаасай гэж хүсдэг. Тэгж байж би өөрийн хүсээд байгаа дүр гэдэг зүйлийг бүтээнэ. Дүр маань намайг илүү чадваржуулдаг байгаасай л гэж боддог. “Нийслэл хүүхэн”-2 кинонд Халиун нээлттэй, галзуу дүр байсан болоод ч тэр юмуу ганц хоёр эротик киноны санал ирсэн. Одоогоор надад ирсэн хоёр киноны саналын зохиол таалагдаагүй, эрэмгий дайчин бүсгүйн дүрийн зохиол ирээсэй гэж би хүсч байгаа учраас татгалзсан.

-Цаашдын төлөвлөгөөнөөсөө хуваалцаач?

-Тайз, дэлгэцийн чанартай олон уран бүтээлд тоглохоор төлөвлөж байна. Урлагийн хүн биш ч хүмүүст тусалдаг хүн болно доо гэж боддог байсан. Урлагийн хүн гэдэг үлгэр дуурайл авах ёстой хүмүүсийн нэг шүү дээ. Хүүхдүүд төдийлөн драмын театрт ирж жүжиг үзэж чаддаггүй. Тиймээс нийгмийн халамжид байдаг хүүхдүүдэд зориулсан сургалт, эсвэл хүүхдийн жүжиг зэргийг хийхийг зорьдог. Энэ нь урлагийн хүн болсны нэг том зорилго. Тэр хүүхдүүдтэй тулж ажиллаж, багаас нь урлагт хайртай хүмүүс болговол зөв юм болов уу гэж боддог. Тийм учраас карьераа гайгүй тогтоогоод боломжтой болчихвол өөрийн компани, студи нээж нийгмийн халамжид байдаг хүүхдүүдэд урлагийг таниулах үйл ажиллагаа явуулахсан гэж бодож мөрөөддөг. Мөрөөдөл хэзээ нэгэн цагт биелнэ ээ (инээв).

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монголын залуучуудын холбооны байрыг хүүхдийн эмнэлэг болгохыг иргэд уриалж байна DNN.mn

Монголд хүүхдийн эмнэлэг ачааллаа даахгүй хэрээс хэтэрснийг монголчууд бид ясандаа тултал мэдэрч, сөхөрч байна. Тэгвэл Монголын залуучуудын холбоо хэмээх улс орны хөгжилд тоймтой үүрэг гүйцэтгэдэггүй хөндий хоосон байшинг хүүхдийн эмнэлэг болговол яасан юм бэ гэсэн санаачилга иргэдээс гараад байгаа юм. Энэ тухай иргэдийн санал бодлыг хүргэж байна.

Хан–Уул дүүргийн 21 дүгээр хорооны иргэн Б.Энэрэл “Монголд эмнэлгийн ачаалал их, тэр дундаа хүүхдийн эмнэлэг. Би хоёр настай охинтой, саяхан хүүхдээ үзүүлэх гээд эмнэлэг ороход шал, коридороор нэг хүүхдээ тэвэрсэн эцэг эхчүүд байсан. Хүүхдүүд ор байхгүй, хүйтэн шалан дээр эмчилгээгээ хийлгэж байна. Эргэн тойронд хүүхдүүдийн уйлах чимээ, эцэг эхчүүдийн бухимдал гээд бараг эмчилгээ нь стресс болдог байх. Хөндий хоосон, тодорхой үйл ажиллагаа явуулдаггүй Монголын залуучуудын холбооны байрыг хүүхдийн эмнэлэг болговол яадаг юм. Эмнэлгийн ачааллыг бага ч гэсэн нимгэлэх байх даа” хэмээв.

БГД–ийн ахмад настан С.Саруул “Монголын залуучуудын холбоо” гэсэн хаягтай байшин ямар ч үйл ажиллагаагүй хоосон байж байхаар эмнэлэг болсон нь дээр. Өөр аргагүй шүү дээ, ядаж хотын төвд юм даа. Ингэж бодтол нь иргэдээ туйлдуулж байна, Монголын төр. Нэгэнт л үйл ажиллагаагаа явуулдаггүй юм чинь эмнэлэг болгоод шалан дээр хэвтэж байгаа хүүхдүүдээ оруулж, өрөөнд нь эмч нараа суулгаж болдоггүй юм уу” гэж ярив.

Хан-Уул дүүргийн ахмад настан, редактор Х. Батсайхан “Би бол шинээр эмнэлэг барихыг таашаадаггүй хүн. Яагаад гэвэл ямар нэг эмнэлэг шинээр барихад дулаанаас авахуулаад бүх хүчин зүйлүүд эмнэлгийн үйл ажиллагаанд муугаар нөлөөлдөг. Шинээр эмнэлэг барих нь үйлчилгээнд саад болно уу гэхээс нэмэр болохгүй гэж үздэг. Улстөрчид дандаа шинэ эмнэлэг барина гэж дундаас нь мөнгө завших гэж орилдог. Гол нь урьдчилан сэргийлэх үзлэгүүдийг эрт хийж, 14-21 хоног эмнэлэгт хэвтдэг биш, 7-10 хоногт эрчимт эмчилгээ хийлгээд гаргадаг байх нь зөв. Хувийн эмнэлгүүд хувийн хөрөнгөөрөө эрсдэлээ даагаад хаана ч эмнэлгээ барьж байгуулж болно. Түүнийг хориглож болохгүй. Харин улсын төсвийн хөрөнгөөр эмнэлэг барих нь жил болгон дулаан цахилгаанаас авахуулаад урсгал зардал маш их хэмжээгээр гарч байдаг. Энэ нь манай улс орны хувьд завшаа хийх таатай нөхцөлийг л зөвхөн бүрдүүлнэ. Эмнэлэг гэдэг чинь тусгай үйлчилгээ шүү дээ. Зүгээр нэг оффисын барилгад хэдэн ор тавиад болох л байх. Гэхдээ зориулалтын биш зүйл зориулалтынх биш л байдаг. Миний бодлоор аль нэг эмнэлгээ хүүхдийнх болгоод явбал зүгээр байх. Байгаа байшин саваа зохицуулах нь эрүүл мэндийн яам, даатгалын газрын хийх ёстой ажил шүү дээ” гэв.

Хүний их эмчийн IV дамжааны оюутан Б.Нэмэхбаяр “Монголын ирээдүй болсон бяцхан үрс улсын эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэхэд хүүхдийн сэтгэл санаа болон асран хамгаалагчдын тав тух алдагдаж байна. Иймээс иргэн миний хувьд хүүхдийн эмнэлэг шинээр барих, эсвэл Монголын залуучуудын холбооны байрыг эмнэлэг болгох саналтай байна. Монголын ирээдүй хүйтэн шалан дээр хэвтэж байна шүү дээ, арай дэндүү байна” хэмээв.

Сэтгүүлч О.Эрдэнэтунгалаг “Жил болгон л эмнэлгийн хүрэлцээнээс болж коридорт хэвтлээ, эмнэлэгт хэвтсэнгүй, оочер ихтэй байлаа гэдэг асуудалтай. Угаасаа л зай завсаргүй барьсан хэрэгтэй, хэрэггүй барилга байхад тэндээс аль боломжтойг нь эмнэлэг болгох хэрэгтэй. Ингэвэл иргэдэд эмнэлэг хүрэлцээтэй мөн олон эмч, ажилтны ажлын орон тоо ч гарна” гэсэн юм.

Химийн багш Ц.Маам “Бүтээн байгуулалтын уурхай болсон бяцхан үрсийн чадвар, хандлага, төлөвшил эмнэлгийн шалан дээр бүрэлдэхгүй. Өвдөх эрхгүй, өвдсөн ч тухтай орчинд эмчлүүлэх хувьгүй хүүхдүүдийнхээ төлөө ганцхан зүйл хийгээч. Хэрэгцээ нь тулсан биш тэр “Монголын залуучууд холбоо”-ны байрыг хүүхдийн эмнэлэг болгоод өгчихөж болдоггүй юм уу. Эмнэлгийн байрны шаардлага хангаагүй л гэх байх. Гэхдээ энэ улсад чинь өөр арга, гарц байхгүй байна” гэлээ.

АШУҮИС-ийн V дамжааны оюутан С.Одмаа “Монголын залуучуудын холбооны байранд шалан дээр байгаа хүүхдүүдээ оруулчихвал яадаг юм бэ. Монголын залуусыг харь орон руу дүрвэж байна л гэцгээдэг. Яг үнэндээ хэн нялх хүүхдээ үзүүлэх эмнэлэг ч үгүй, хүйтэн шалан дээр үйлчилгээ авдаг газар амьдрахыг хүсэх юм бэ. Эмнэлгийн орны хүртээмжид анхаарах зайлшгүй шаардлагатай гэж олон л жил ярилаа. Нэг ч гэсэн эмнэлэг нэмэгдвэл эрүүл мэндийн салбарын үйлчилгээний хүртээмж, ажлын ачаалал, иргэдийн сэтгэл зүй, эмчилгээний үр дүн сайжирна гэж бодож байна. Залуучуудын холбоо хэмээх байгууллага нь улстөржсөн залуучуудаар дүүрэн байдаг гэсэн. Улс орны хөгжилд олигтой гавьяа байгуулаагүй зүгээр амбицтай залуучуудын орогнох газар байснаас ачааллаа дийлэхээ байж сөхөрсөн ард түмний хүүхдүүдийн эмнэлэг байсан нь дээр байх аа” хэмээв.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

Л.Батбилэг: Тайз дэлгэцийн зураач сайн зурахаас гадна харилцааны ур чадвар өндөртэй байх хэрэгтэй DNN.mn

“Мөнгөн мод” 2021 наадмын тайз дэлгэцийн шилдэг зураач Л.Батбилэгтэй ярилцлаа.

-Оны шилдэг уран бүтээл шалгаруулах “Мөнгөн мод” 2022 наадмаас өөрийгөө шагналт байр эзэлнэ гэж бодож байв уу?

-Үгүй ээ, таамагласангүй. Энэ жил өсч яваа залуу уран бүтээлчийн хувьд хийж бүтээх хүсэл, уран бүтээл, сэтгэлгээгээ илүү өөр түвшинд аваачих зорилготой байлаа. Энэ жил ажилласан хоёр уран бүтээл маань өмнөхөөсөө ч илүү боллоо. Үзэгчид үүнийг хүлээн зөвшөөрч, сайшаалтай байгаад баяртай байна. Олон хүнтэй энэ номинацид өрсөлдсөн. Энэ дундаас шилдгээр тодорсон минь бүх уран бүтээлийн үр дүн гэж бодож байна.

-Тайз дэлгэцийн уран бүтээлд зураач ямар үүрэгтэй вэ?

-Тайз дэлгэцийн зураач театр, киноны ажилд тулгуур болсон чухал нөлөөтэй ажил. Зохиол ямар дүрслэл зураглал байх вэ, яаж хүний нүдэнд үнэмшилтэй, сэтгэлд хүрэх вэ гэдэг нь дүрс зураглалын аргаар илэрдэг. Тэр нь бодитоор дүр болон бүтээгддэг. Мөн орчны дизайн ямар ахуйд, сэтгэлгээт, хэмжээс, орон зайд байх вэ гэдэг нь тайз, дэлгэцийн зураачийн уран бүтээлийн жанрт уялдуулсан ажиллагааны үр дүн байдаг. Аливаа жүжгийн өнгө аяс, хэв шинж гээд бүхий л шинж чанарууд бүрддэг. Үзэгчдэд хамгийн гүн сэтгэгдэл үлдээдэг зүйлүүдийн нэг бол орчны хэв шинж.

-Та театр, тайз, дэлгэцийн урлагт хэдэн жил ажиллаж байгаа вэ?

-12 жил ажиллаж байна.

-Тайз, дэлгэцийн урлагтай хэрхэн холбогдов, бие даасан зураачаар ажиллах бодол байдаг уу?

-Тийм бодол байсан шүү. Суурь уран зураач гэдэг мэргэжлийн үндсэн зураач болно гэж боддог байлаа. Манай мэргэжлийг хүмүүс тэр болгон мэддэггүй. Би ч гэсэн багадаа тайз дэлгэцийн зураач гэж мэддэггүй байлаа.

Зураач мэргэжил нь театр, тайз, дэлгэцийн салбар руу мэргэшдэг гэдгийг оюутан болоод л ойлгосон. Мэргэжлийн багшийн гар дээр мэргэжлийн зураач болж, энэ салбар надад илүү их таалагдаж сонгосон.

-Тайзны зураач сайн зурдаг байхад л хангалттай юу, өөр ямар чадваруудыг шаарддаг вэ?

-Мэдээж ур чадвартай зураач байх хэрэгтэй. Сэтгэлгээний маш том хүчин зүйлүүдийг шаарддаг, учир нь олон мэргэжлийн хүмүүстэй хамт ажиллана. Жишээлбэл, түүхэн кино хийхэд түүхээ уншиж судлах, зохиолчтой ажиллахад зохиолоо уншина, түүндээ задаргаа хийх шаардлага гарна. Найруулагчтай хамтарч ажиллахад үзэгдлийн найруулгуудыг тайз хоорондоо яаж уялдах, жүжиг амьдрахад тайз болон хувцас, дүрүүд ямар байх гэх мэт давхар олон ур чадвар хэрэгтэй болдог. Харин хувь зураачийн үүднээс юмны бүтэц хэрхэн яаж бий болох вэ гэдэг дээр их сайн ажилладаг. Тэгэхээр энэ нь өөрөө бидний нарийн мэргэшсэн салбарын нэг давуу тал нь болж байгаа юм. Зургийг хэрхэн бодит болгох вэ л гэдэг асуудал юм.

-Тайз, дэлгэцийн зураачийн хамгийн хүнд зүйл нь юу байдаг вэ?

-Түүхэн киноны ажил гэдэг нь нөөц боломж, цаг хугацаа, цар хүрээ өргөнтэй учир зураачийн ажиллагаанаас олон зүйл шалтгаалдаг. Ажиллагааны хувьд зураачийн хөдөлмөрийн ачаалал өндөр байдаг. Театр, киноны зураг гэдэг хамтын урлаг учраас багийн зохион байгуулалттай ажилладаг. Нэг хүний оюун санаа бодлыг тэр баг яаж хөдөлгөж гаргах вэ гэхээр нэг зүйл дээр чиглэнэ. Энэ нь харилцааны ур чадвар шаардана, хүмүүстэй ойлголцож байж уран бүтээл сайн болно.

-Хамгийн сүүлд та “Гэм зэм” жүжигт ажиллав уу?

-Тийм ээ, өнгөрсөн зун “Гэм зэм” жүжиг болон “Хотулун гүнж” түүхэн уран сайхны киноны ерөнхий зураачаар ажиллалаа. Одоо Өмнөговь аймгийн шинэ театрын нээлтийн жүжигт ерөнхий зураачаар ажиллаж байна.

-Ямар жүжиг юм бол, хэлж болох уу?

-“Хөх нар” гэдэг жүжиг.

-Зураач хүн зөвхөн зохиол найруулгаа даган ажилладаг уу, эсвэл өөрийн уран сэтгэмжээ ашиглан зурах уу?

-Тусгай шийдлийн асуудлыг гаргаж ирнэ. Зохиол найруулга буюу бичсэн зүйлийг яаж зураглал болгох хам

вэ гэдэг нь мэргэжлийн зураачийн шийдэл. Энэ гурав бол тус бүр өөрийн гэсэн өнцөг, хариуцлага, статустай. Гэхдээ хооронд нь уялдуулах маш гүнзгий ойлголцол байх ёстой. Нэг чигийн дагуу гэсэн зүйл бол байдаггүй. Энэ бүхэн маань сайн зураач, зохиолч, найруулагч нар нийлж уран бүтээлийн шийдлийг олох, өвөрмөц сэтгэлгээгээ гаргана. Энэ нь уран бүтээлийн чанарт нөлөөлнө.

-Таны ажилласан анхны тайз ямар тайз вэ?

-“Ану хатан” кинонд туслах зураачаар ажиллаж байлаа. Бид бүгд л туслахаас л эхэлдэг шүү дээ. Мөн казахстаны түүхэн жүжигт ажиллаж байсан.

-Зураачаар төгсөж байгаа залуусын тоо нэмэгдсээр байна. Та энэ мэргэжлийг ирээдүйд хэрхэн төсөөлдөг вэ?

-Би СУИС-ийн тайз дэлгэцийн зураачийн багшаар ажилладаг. Ирээдүйд энэ мэргэжлийн чиг хандлага яаж явах вэ, өнгөрсөн болон дунд үеийн хүмүүсийн үед ямар байсан, шинэ үеийн залууст ямар байгаа, ирээдүйд бид хаачих вэ гэдэг зүйл надад байнга бодогддог. Дэлхийн тайз дэлгэцийн урлагт хүний нөөц, мэргэжлийн боловсон хүчин, техник технологи, цахим хувилбартай нийлж маш том инноваци хийгдэж байна.

Орчин үеийн залуус бид түүн рүү дөхөх хэрэгтэй. Бид боломжийг хүлээх биш өөрсдөө бий болгох ёстой.Монголчууд дотроо биш аль болох гадны уран бүтээлд зорих, хамтрах чадвараа тэдэнд үзүүлэх, чадахгүйгээ суралцах хэрэгтэй, орон зай нь ч байна. Аливаа зүйл байнга шинэчлэгдэж байх ёстой. Тэр тусмаа урлаг. Шинэ сэтгэлгээ, шинэ өнцөг байж гэмээнэ хүний оюун санааны дотоод хөгжлийг нээж өгдөг.

-Тайз, дэлгэцийн хэдэн уран бүтээлд ажилласан бэ?

-Нийт 28 уран бүтээлд ажилласан. Ихэнхдээ түүхэн уран бүтээлд ажиллажээ. Уран бүтээлч хүний чадварыг сорьдог гол талбар бол зөгнөлт болон түүхэн жанр байдаг. Энэ нь өөрөө ур чадвараас гадна сэтгэмж шаарддаг. Пост модерн төрлүүд Монголын урлагт нэвтэрч байгаа нь дэлхий дахинтай харьцуулахад хожуу боловч энэ цагтайгаа харьцуулахад авууштай зүйл.

“Гэм зэм” жүжиг тайзан дээр анх удаа технологи ашиглалаа. Автоматаар хөдөлдөг ухаалаг төрлийн тайзыг хийлээ. Үзэгдэл хаагдаад солигддог биш, шууд үзэгчдийн нүдэн дээр алсын удирдлагаар ажилладаг тайзыг хийсэн. Энэ бол яаж өөр болгох вэ гэдэг нэг шийдэл болж чадсан байх.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Түвшинбаяр: Өдөрт авах ёстой хэмжээний илчлэгээ аваад байвал илүүдэл жинд хүрэхгүй DNN.mn

Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн хоол судлалын албаны эрдэм шинжилгээний ажилтан Б.Түвшинбаяртай ярилцлаа.

-Сахар бидний биед яаж нөлөөлдөг юм бэ?

-Эхлээд сахар буюу гюлкоз гэдэг нь хүний биеийн энергийн эх үүсвэр, түлш гэсэн үг. Тиймээс сахарыг хэвийн түвшинд нь хэрэглэх ёстой, аль болох нийлмэл нүүр уснаас. Яагаад гэвэл нийлмэл нүүрс ус хоол боловсруулах замд удаанаар шимэгдэж, биеийг энергиэр хангаж боловсордог. Нүүрс ус өдрийн нийт илчлэгийн 60 хувийг бүрдүүлдэг. Цусан дахь сахарын хэмжээ ихэсвэл хэвлий орчмын таргалалт үүсч, илүүдэл болж хувирна. Цаашилбал зүрх судасны өвчин, даралт ихсэх, хорт хавдар гэх мэт халдварт бус өвчний анхны шалтгаан болдог.

-Ямар сахарыг хэр хэмжээнд хэрэглэх ёстой вэ?

-Сүү, жимс гэх мэт бүх хүнсний бүтээгдэхүүнд энгийн сахар агуулагддаг. Энэ нь цусан дахь сахарын хэмжээг ихэсгэж, таргалалт үүсгэхгүй. Өдөрт хэрэглэж байгаа нийт илчлэгийн таваас доош хувийг сахар эзлэх нь зүйтэй. Насанд хүрсэн хүн өдөрт 20-30 гр, хүүхэд 10-15 гр сахар хэрэглэнэ.

-Бидний хоол хүнсэнд сахар агуулагдсаар байхад нэмэлтээр ундаа, амттан хэрэглэх шаардлагагүй юу?

-Тийм, дэлгүүрийн лангуун дээр байгаа ундаа, жигнэмэг, резинэн чихэр, торт, зайрмаг гээд ихэнх бүтээгдэхүүн сахарын агууламж өндөртэй. Ойролцоогоор 100 мл ундаанд 10 орчим грамм сахар агуулагддаг, харин гурилан бүтээгдэхүүн ундаанаас ч их сахартай. Тэгэхээр шошго сайн уншиж занших хэрэгтэй.

-Сахарын хэрэглээгээ багасгавал таргалалт, шүдний өвчлөл хэдэн хувь багасах вэ?

-Илүүдэл жин гэдэг хэрэгцээт илчлэгээсээ илүү хэмжээний калор хоол хүнснээсээ авч байгаагийн үр дүн. Хэрвээ өдөрт авах ёстой хэмжээний илчлэгээ аваад л байвал илүүдэл жинд хүрэхгүй. Шууд тэдэн хувь багасна гэж тодорхойлох боломжгүй. Хүн амын дунд илүүдэл жингийн асуудал эрчимтэй нүүрлэж байна. Насанд хүрсэн хоёр хүн тутмын нэг нь таргалалттай. Сүүлийн үеийн судалгаагаар өсвөр насныхны таргалалт огцом нэмэгдэж байгаа нь анхаарал татаж байна. Өсвөр насны таван хүүхэд тутмын нэг нь таргалалттай, таван жилийн өмнө энэ тоо тав дахин бага байсан. Хүүхдүүдийн 40 хувь нь өдөр бүр чихэрлэг ундаа ууж байна. Жигнэмэг, кекс гэх мэт чихэрлэг бүтээгдэхүүний хэрэглээ 60 хувьтай байна.

-Чихэрлэг бүтээгдэхүүний хэрэглээ яагаад ийм өндөр байна вэ?

-Хямд өртөгтэй, чанаргүй учраас. Нөгөө талаар хүүхдүүдийн идэвхтэй хөдөлгөөн буурсан.

-Өсвөр насандаа илүүдэл жинтэй байх нь ямар хор уршигтай вэ?

-Өсвөр насандаа таргалалттай байсан таван хүүхдийн дөрөв нь насанд хүрсэн хойноо илүүдэл жинтэй байна. Харин хэвийн жинтэй байсан таван хүүхдийн хоёр нь илүүдэл жинтэй болох магадлалтай. Өсвөр насанд өөхөн эсийн тоо олширч таргалалт үүсдэг, харин насанд хүрсэн хойно өөхөн эс томордог. Тэгэхээр өсвөр насанд байхад өөхөн эсийн тоо нэмэгдчихсэн бол таргалах эрсдэл өндөр л гэсэн үг.

-Энэ жил манай улс 210 сая литр сахартай ундаа худалдаалж, түүнд 522 тэрбум төгрөг зарцуулсан байна. Энэ их хэмжээ юу, үүнийг багасгахын тулд гадны орнууд ямар арга хэмжээ авдаг юм бэ?

-Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага, гадны орнуудад сургуулийн орчимд зарахыг хориглосон хүнсний жагсаалт байдаг. Чихэрлэг хүнс гэдэг нь 100 граммд 10-аас дээш грамм сахар агуулагдахыг хэлнэ. Манай улсад энэ тушаал батлагдсан л даа, хэрэгжилт муутай.

-Яаж хэрэгжүүлэх вэ?

-Сургуулийн захиргаа, эцэг эхчүүд, бизнес эрхлэгч, орон нутаг хороо дүүргийн засаг захиргааныхан гэрээ байгуулж хамтарч ажиллах шаардлагатай.

Сахартай ундаа хэрэглэх нь шүдийг чихэр идсэнээс чилүү гэмтээдэг

“Дөл дент” эмнэлгийн нүүр амны их эмч Б.Шүрэнцэцэгтэй ярилцлаа.

-Шүдэнд сахар хэрхэн нөлөөлдөг вэ?

-Шүд цоорох өвчин нь нүүрс ус, цаг хугацааны давтамжаас шалтгаалдаг. Нүүрс ус гэдэг нь зөвхөн сахар биш бидний өдөр тутамд идэж байгаа бүх хоол хүнсэнд агуулагддаг. Сахартай ундаа хэрэглэх нь шүдийг чихэр идсэнээс ч илүү гэмтээдэг. Сахарыг бүрэн хорих боломж, шалтгаан байхгүй, шүдээ бүрэн цэвэрлэх нь чухал байдаг. Ил харагдаж байгаа цагаан хэсэг бол шүдний хамгийн хатуу, нягт хэсэг. Энэ нягт хэсгийг нэвчиж, сийрэгжүүлэх боломж сахар буюу гюлкозонд л байдаг. Цооролтоос сэргийлэхийн тулд глюкозын хэрэглээг хянаж, бүрэн цэвэрлэх хэрэгтэй.

-Шүдний цооролт сахарын их хэрэглээ, дутуу цэвэрлэгээнээс л үүсдэг юм байна, тийм үү?

-Тийм, мөн яаж хооллох нь чухал. Жишээлбэл, та гурван ширхэг чихэр ажилдаа авч явлаа гэж бодъё. 10 минутын зайтай нэг нэгээр нь идэх, гурвууланг нь нэг дор идэх хоёр маш их ялгаатай. Тэр гурван чихрийг нэг дор идчихвэл шүд цоорох эрсдэл багасна.

-Шүдийг цоорохоос нь өмнө хараад мэдэх боломж бий юу?

-Хүмүүс өвчин хэлж ирдэггүй, хийсч ирдэг гэдэг. Харин шүдний өвчин бол хэлж ирдэг. Цоорохоос өмнө шүдэн дээр цагаан толбо үүснэ, дараа нь шаргал болж, бүр удвал хар өнгөтэй болно.

-Шүдээ яаж угаах ёстой юм бэ?

-Сүүлийн үед сойзоо норгоод шүдээ угаа, дараа нь оогоо шүдэндээ түрх гэж зөвлөдөг болсон. Учир нь оонууд ихэвчлэн фторын найрлагатай, фторыг шүдэнд түрхсэнээр шүд цэвэр, бат бөх болно. Фторыг цэвэр шүдэнд түрхэх ёстой.

-Шүдний өвчлөлийг багасгахын тулд их хэмжээний сахар агуулсан амттан, сахартай ундааг хорих хэрэгтэй юу?

-Бүтээгдэхүүний үнийг нэмж, хорих нь айхтар ач холбогдолгүй байх. Амттай зүйл идэх, уух хүсэл хүүхэд бүрт л байдаг. Үнийг нь нэмэхээс илүү чанар, аюулгүй байдалд нь анхаарч, эрүүл мэндийн мэдлэг мэдээлэл олгоосой л гэж хүсч байна.

-Бид ямар нэг зүйл идээд араас нь шууд шүдээ угаах ёстой юү?

-Хүний шүд өдөрт таван удаа юм идэхэд өөрийгөө цэвэрлэх чадвартай. Одоо өдөрт таван удаа хооллодог хүн ховор болчихсон. Телевиз үзэнгээ нэг юм иднэ, утас харангаа нэг боорцог идчихнэ, чихэр, шоколад, зайрмаг гээд олон төрлийн юм иддэг болсон. Тэгэхээр та өдөрт таваас дээш удаа хооллосон л бол шүдээ угаах ёстой.

Categories
мэдээ соёл-урлаг

Г.Тэмүүжин: Бахархал гэдэг хайртай аав, ээждээ сэтгэлийн таашаал амсуулах юм даа || DNN.mn

“My Voice” шоуны Гран При шагналын эзэн Г.Тэмүүжинтэй ярилцлаа.

-Юун түрүүнд Гран При шагналын эзэн болсонд баяр хүргэе. Тухайн үеийн мэдрэмжээсээ хуваалцаач, Энэхүү шагналын эзэн болно гэдэгт итгэлтэй байв уу?

-Өөрийгөө ямар ч байсан Гран При авах хэмжээний хүчтэй өрсөлдөгч гэж тодорхойлж байсан. Гэхдээ яг чадах эсэхтээ эргэлзэж байлаа. Үндэснийхээ хэв маяг, өв соёлыг шингээсэн дуунуудаа сонгон оролцсон. Энэхүү шагналын эзэн болсондоо маш их баяртай байна. Шилдэг 23 оролцогч бүгд маш хүчтэй өрсөлдөгч байсан, нийт 1000 гаруй хүн оролцсон. Нэгдүгээр шатанд 100 оролцогчоос 56 нь үлдсэн. Үүнээс шилдэг 23 оролцогч гала концертод оролцож Гран При шагналтныхаа эзнийг тодрууллаа.

-Та “UBS” телевизтэй гэрээ байгуулсан байх. Дараагийн уран бүтээлийн ажилдаа хэзээ орох гэж байна?

-Тэгэлгүй яахав, би “UBS” телевизтэй салшгүй холбоотой. Миний ажил амьдрал, ялангуяа уран бүтээлийн гараа “UBS” телевизээс гаралтай болж байгаа юм. Тун удахгүй шинэ уран бүтээлийнхээ ажилд орж, өөрийн дуунуудаа хийхээр зорьж байна.

-Та Гран При шагнал хүртээд нэг найзыгаа шоунд оролцоход маш их тусалсан, олон санааг хэлсэн гэж байсан. Найзынхаа тухай яриач, урлагийн хүн үү?

-Миний найзыг Э.Хосбаяр гэдэг. Төв аймгийн Эрдэнэ сумын 11 жилийн ерөнхий боловсролын сургуульд бид нэг ангид суралцсан. Мөн идэр наснаасаа авахуулаад хамтдаа Соёлын тэргүүний ажилтан Александр Андрей багшийнхаа шавь болсон юм. Тэр үеэс хойш хамтдаа дуулж, зөрчилдөж, найзалж, зөвлөлдөж явна даа. Найз маань энэ шоуны 2015 оны Гран При шагналын эзэн. Тэмцээний бүх шатанд дуунуудын, хөгжмийн найруулгын зөвлөгчөөр ажиллаж байгаа. Мөн Гантулга багш маань, Э.Хосбаяр буюу багын найз маань тус дэм болж, бид бүгд энэ тэмцээнийг амжилттай давлаа.

-Соёлын тэргүүний ажилтан Александр Андрей таны урлагийн анхны багш юм уу?

-Миний анхны багш Соёлын тэргүүний ажилтан дуучин Күлсэн гэж хүн байдаг. Бага ангид байхад дуу хөгжмийн багшаар ажиллаж байсан. Нэг, хоёрдугаар ангид анги даасан багш Цэнд-аюуш, дуу хөгжмийн багш Күлсэн хоёр маань чи дуу хөгжимд авьяастай, зөв хоолойтой гэж зөвлөсөн. Тэгээд ээжтэйгээ хамт хоёрдугаар ангидаа Александр Андрей багш дээр хадаг сүү барьж очоод гарын шавь нь болсон доо.

-Таны ээж таныг урлагийн замд хөтлөн оруулсан юм байна. Та өөрийн хүүхдээ урлагаар явуулъя гэж боддог уу?

-Аав, ээж минь урлагийн авьяастай, гэргий маань ч урлагийн маш өндөр мэдрэмжтэй хүн байдаг. Бид хоёрын дундаас Т.Аялгуу, Т.Анхилуун хэмээх сайхан охид мэндэлсэн. Хоёр хүүхдийн минь авьяас хоёулаа илт мэдрэгддэг. Миний “Салхины хээ”, “Нандин учрал” дуунуудыг төвөггүй дуулчихдаг шүү дээ (инээв). Том болоод юу сонирхож, сонгохыг таашгүй. Охидынхоо сонголтыг хүндэтгэж, дэмжинэ гэж боддог. Өөрийнх нь ирээдүйг чи яг ийм хүн болох ёстой гэж зөвлөдөггүй.

-Та олон төрлийн хөгжим тоглодог юм билээ. Хүүхэд байхдаа сурсан уу?

-Миний багш дуучин, хөгжимчин хүн учраас надад эхлээд хөгжим тоглож сур, хөгжим тоглож сурсны дараа дуртай дуугаа тоглож, дуулах гэдэг бол маш өндөр чадвар, авьяас гэж зөвлөдөг. Хоёрдугаар ангиасаа хөгжим тоглосон, суралцсаар л байна.

-Сүүлийн шатны дуугаа хэрхэн сонгов, их чухал шүү дээ?

-Хамгийн түрүүнд “My Voice” үндэсний шоу гэдэг утгаараа үндэснийхээ тренд дууг дуулах ёстой гэж бодсон. Шоуны зөвлөгч багшдаа сонгосон дуугаа хэлсэн. Хөгжмийн зохиолч Л.Балхжав ахын бүх дууны эмхэтгэсэн ном байдаг. Тэндээс хараад “Өглөө шиг эх орон” дууг дуулъя гэж шийдсэн. Эхэндээ олон од дуулсан дууг дуулж чадах болов уу гэж айсан. “Хурд” хамтлагийн “Эх оронтойгоо адилхан” дуутай нийлүүлж, хөгжмөө найруулж дуулсан.

-Та ямар дуучдаас үлгэр дуурайл авч байна?

-Багаасаа “Никитон” хамтлагийг сонсож өссөн. Хөгжмийн зохиолчдоос Л.Балхжав болон СГЗ хөгжмийн зохиолч, продюсер Б.Чинбат, Зууны манлай дуучин Монгол Улсын гавьяат жүжигчин УГЖ Б.Сарантуяа, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Т.Ариунаа, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин поп дива С.Наран гэх мэт дуучдыг шүтэж, хүндэлж явдаг.

-Өөрийн шүтдэг дуучин Т.Ариунаатай хамт дуулах ямар байв?

-Миний том болон дунд эгч гавьяатын хамгийн үнэнч, хайртай бас галзуу шүтэн бишрэгч нь (инээв). Хүүхэд байхад кассетыг нь захиалаад “Хуучраагүй жинс” дуунаас нь авахуулаад л сонсдог байсан. Тэр хүнтэйгээ хамт дуулна гэж төсөөлж ч байгаагүй. Энэ завшааныг олгосон “UBS” телевизийн хамт олонд талархаж байгаагаа илэрхийлье.

-Хэзээнээс хөөмийлж сурсан бэ, хөөмийлөх дуртай юу?

-Арван жилдээ урлагийн үзлэгт орох гээд буланд зогсож байгаад хүчээр хоолойгоо шахсаар байгаад хөөмийлөх маягтай болсон (инээв). Мэргэжлийн хөөмийчин хүн миний хөөмийлөхийг сонсоход бол биш л санагдах байх. Номыг нь үзэж, ногоотой шөлийг нь уугаагүй юм чинь. Гэхдээ мэргэжлийн хөөмийчөөс зөвлөгөө авч байсан.

-Тэгвэл театрын урлагтай хэрхэн холбогдов оо?

-“Монгол туургатан театр” гээд нэрнээсээ авахуулаад их гоё санагддаг. Миний төрсөн нутгийн төв цэг шүү дээ. Ийм агуу театрын босгыг давж ажиллана гэж огтхон ч бодож байгаагүй. 2016 оны хавар анх дагалдангаар очиж байлаа. Цохиур хөгжмийн мэргэжлээр миний ажиллах тушаал гарч одоог хүртэл ажиллаж байна. Манай хамт олон сайхан уран бүтээл хийх чин зорилготой, авьяаслаг, энерги сайтай хүмүүс бий. Шоуны сүүлийн шатанд театрынхан минь бүгдээрээ оролцож, сэтгэл зүрхээ нэгтгэж чадсан.

-Таны шинэчлэн дуулсан “Салхины хээ” ард түмний хайртай дуу болсон. Цаашид ямар жанраар дуулъя гэж бодож байна?

-Цаашид поп, рок төрөл жанраар уран бүтээл хийхээр төлөвлөж байна. “Салхины хээ” дуу өөрөө этник рок урсгалын дуу шиг санагддаг. Ардын маневртай хэрнээ эстрад поп рок урсгалтай, асар хүнд дуу. Тиймээс өөртөө эв зүйтэйгээр дуулах ёстой гэж бодож хүнд хэсэгт хөөмийнийхөө исгэрээг аваад дуулсан.

-Шоунаас олон найзтай болов уу?

-56 оролцогчоос хойш бүгдтэй нь найзалж эхэлсэн, одоог хүртэл харилцаа холбоотой байдаг. “UBS” телевизийн шинэ төсөл болох 30 ангитай киноны ажил удахгүй эхэлнэ. Бид уулзаж кинондоо тоглоно. Шоу дууссанаас хойш найзуудаа санаж байна шүү (инээв). Бид хамтдаа хоёр жилийн хугацааг өнгөрөөлөө.

-Гэр бүлийнхэн нь танаар маш их бахархаж байгаа байх. Таны хувьд бахархал гэж юу вэ?

-Бахархал өөрөө олон янз. Миний бодлоор бахархал гэдэг аав, ээждээ сэтгэлийн таашаал амсуулах юм.

-Энэхүү шоуны Гран При таны хамгийн том шагнал уу. Өмнө нь тэмцээн уралдаанд хэрхэн амжилттай оролцдог байсан бэ?

-Өмнө нь өөрийгөө тэмцээнд сорьж байсан. Анх Соёл урлагийн их сургуулийн эстрадын дуулаачийн ангид ОХУ-ын ардын жүжигчин, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, доктор Д.Ухнаа багшийн удирдлага дор хоёр жил суралцсан. Багшдаа маш хайртай, талархаж явдаг.

-“UBS” телевизийн 2017 оны Гран Прин эзэн одоог хүртэл шагналаа аваагүй гэх асуудал байдаг юм билээ. Та шагналаа гардан авсан байгаа юу?

-“Исо хаус”-аас зохион байгуулагч нь шагналын “Байшингаа хаана бариулах вэ. Өөрт тань өөрийн гэсэн газар бий юү” гэж ярьсан. Газраа шийдчихвэл байшин барьж өгөх талаар тухайн байгууллагаас хэлсэн. Удахгүй сайхан байшинтай болох байлгүй дээ.

Categories
мэдээ энтертаймент-ертөнц

Д.Түвшинбаяр: “Хайр” УСК-оор хайрыг мэдрүүлэхээс илүү ойлгуулахыг зорьсон || DNN.mn

“Positive Mongolians” төслийн санаачлагч, Соёлын тэргүүний ажилтан Д.Түвшинбаяртай ярилцлаа.

-“Хайр” УСК олны хүртээл болоод удаагүй байна. Киноны тухай ярилцлагаа эхэлье?

-Киноны зохиол өнгөрсөн оны сүүлээс яригдаж эхэлсэн. Найруулагч Н.Мөнхбаяр, сэтгэл зүйч Г.Наранбаатар бид гурав киноны зохиол дээр хоёр сар гаруй ажилласан. Г.Наранбаатар маань сүүлийн 10 гаруй жил гэр бүлийн сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгсөн, түүнчлэн нийгэмд гэр бүл салалт маш их байгаа учраас энэ уран бүтээлийг хийхээр шийдсэн.

-Киногоор яг юуг үзүүлэхийг зорьсон бэ?

-Монгол гэр бүлүүд таван сэдвийн хүрээнд сэтгэл зүйчид очдог юм байна. Энэ таван сэдвийг салах тухай бодож байгаа гэр бүлүүдэд ойлгуулчихвал салалт огт үгүй болохгүй юм гэхэд багасна. Үүнийг л зөөлөн хүчний бодлогоор дамжуулж, үзүүлэхийг зорьсон юм. Кино дотроо таван бүлэгтэй. Мөн сэтгэл зүйн салбар кино урлагаар дамжин таван удаа үзэгчдэд хүрсэн байдаг. Тэгэхдээ дандаа үйлчлүүлэгчтэйгээ явалдаж харагддаг. Энэ тал дээр салбарынхан сэтгэл дундуур явдаг юм билээ. Энэ киногоор дамжуулан сэтгэл зүйн салбарын буруу ойлголтыг залруулахыг хичээсэн.

-Хайрын тухай кинонуудаас ямар ялгаатай вэ?

-Хайрын тухай кинонуудыг судлахад холливуудад ч, монголд ч тэр, хайр гэдгийг үзэгчдэд зөвхөн мэдрүүлсэн уран бүтээлүүдийг хийжээ. Хайрын холбогдолтой кинонуудад амьдрал дээр тэр болгон байдаггүй дурлал, цагаан морьтой ханхүү гарч ирж залууст хайр гэдэг чинь ийм гоё юм байна, гэр бүл ийм байх ёстой юм байна гэдэг ойлголтыг өгч байна. Харин тэр залуусыг гэр бүл зохиоход үзсэн кино эсрэгээрээ байдаг, тэд хөл алддаг. Тиймээс киногоороо хайрыг мэдрүүлэхээс илүү ойлгуулахыг хичээсэн. Ингээд ойлгуулахын тулд бодит амьдралаас сэдэвлэхээс өөр аргагүй болж байгаа юм. Сэтгэл зүйч Г.Наранбаатар ажиллаж байсан жишээнүүдээсээ хоёр гэр бүлийг сонгож, албан ёсны зөвшөөрөлтэйгөөр тухайн гэр бүлийн түүхэнд тулгуурлаж киногоо хийсэн. Хайр бол мөнхийн сэдэв, хайранд тулгуурлаж гэр бүл салалтын таван шалтгааныг ойлгуулахаар киногоо “Хайр” хэмээн нэрлэсэн юм.

-Удаан хугацааны дараа дэлгэцийн уран бүтээлд, тэр дундаа гол дүрд ажиллах ямар байв?

-Сэтгэл зүйчид үйлчлүүлэгчтэйгээ нууцлалын гэрээ байгуулдаг юм байна, бид уулзах эрхгүй. Киноны зохиолыг бичихэд би өөрөө тоглоно ч гэж бодоогүй. Бид зохиолоо бичээд Наба (Г.Наранбаатар) түүхийг нь ярьж, найруулагч Н.Мөнхбаяр бид хоёр төсөөлж, дүрсэлж үзүүлдэг байсан. Дараа нь зураг авалт эхлэх гээд хоёр дүрдээ проб хийх гэтэл найруулагч, сэтгэл зүйч хоёр “Чи л харагдаад байна, өөрөө орсон нь дээр” гээд би тоглохоор болсон. Ерөнхийдөө намайг хүчээр тоглуулсан гэх үү дээ (инээв).

-Эмэгтэй гол дүрээ яаж сонгосон бэ?

-Сэтгэл зүйн драма учраас дүр бүтээхэд маш хэцүү. Цөөнгүй жүжигчдэд санал тавьж зарим нь ирж пробонд орсон.Тэднээс хамгийн тохиромжтой нь мисс, жүжигчин, продюсер А.Баярцэцэг (Бела) байсан. Белаг хүмүүс мисс гэдгээр нь л мэддэг, угтаа бол холливуудад хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэргэжлийн жүжигчин хүн.

-Үзэгчдээс киноны сэтгэгдэл олон ирж байна уу, голчлон юу гэж байх юм?

-Эрчүүдээс олон сэтгэгдэл ирж, баяр хүргэж байгаа. Голчлон “Би өөрийгөө харлаа, яг л ингэдэг юм байна, ойлголоо” гэдэг сэтгэгдэл ирж байна. Кино 90 минут үргэлжилдэг, таван бүлэгтэй, хосууд зогсоож өөрсдийгөө оронд нь байсан бол яах вэ гэж ярилцаад 3-4 цаг ч үзсэн гэсэн.

-Дүрээ амьдралд наалдацтай хүмүүст “Яг л би байна шүү дээ” гэж бодогдтол бүтээхийн тулд багагүй судалгаа хийсэн үү?

-Бид үйл явдлыг нь гаргачихаад дүр босголтон дээр Тулгаа, Сарнай хоёроос илүү эмэгтэй, эрэгтэй хүн гэдэг өнцгөөр, үзсэн хүн өөрийгөө тольдож байгаа юм шиг л ажиллая гэж ярилцсан. Үзэгчид киноноос Тулгаа, Сарнайг биш, өөрийгөө олж харах боломж бүрдүүлэхийг хичээсэн.

-Мэргэжлийн сэтгэл зүйч хүн сэтгэл зүйчийнхээ дүрийг бүтээсэн нь илүү давуу тал болсон юм шиг санагдсан…

-Тийм ээ, Г.Наранбаатарын оронд жүжигчин тоглуулъя гэсэн ч боломжгүй юм билээ. Яагаад гэвэл энэ мэргэжлээр 10 гаруй жил ажилласан хүн яахын аргагүй түүнийг хамгийн сайн мэднэ. Мөн бид нэгэнт нүүдлийн соёлоос татгалзаж суурьшмал соёлын хэв маягийг сонгоод 100 жилийн нүүрийг үзэх гэж байна. Тэгвэл суурьшмал соёлын хамгийн том соёл бол сэтгэл зүйчтэй уулзах, зөвлөгөө авах. Энэ нь бидний амьдралыг илүү төвөггүй болгоно. Наба “Бид шүдээ өвдөхөөр шүдний эмнэлэгт очдог, өөрөө аргалчихъя гэдэггүй. Тэгвэл сэтгэлээ өвдөхөөр яагаад өөрөө аргалах, эмчлэх гээд байдаг юм бэ” гэж хэлж байсан. Яг л үүнтэй адил сэтгэл нь өвдсөн бол мэргэжлийн сэтгэл зүйчээс зөвлөгөө авч хэвийн байдалдаа орох хэрэгтэй. Сэтгэл зүй хэвийн байдалд орвол зөв шийдвэр гаргана, хүмүүстэй зөв харилцана гэх мэт олон давуу талтай.

-Өөрөө сэтгэл зүйчийн ач тусыг хэзээ, хэрхэн ойлгож байв?

-Шведэд очоод сэтгэл зүйч гэдэг хүн миний амьдралд ямар хүчтэй нөлөөтэйг мэдсэн. Шведэд бүх албан байгууллага, сургууль сэтгэл зүйчтэй. Сэтгэл зүйчээр дамжуулж Шведийн нийгэм, ард иргэдээ аз жаргалтай, сэтгэл зүйг нь тогтвортой байлгадаг. Тухайлбал, нэг айлд ажил явдал гарсан бол хорооноос нь сэтгэл зүйчтэй уулзуулж, сэтгэл зүйн хэвийн байдалд оруулдаг. Сэтгэл зүйч дата цуглуулж, цагдаа, эмнэлэгтэй хамтарч ажилладаг. Сэтгэл зүйч ийм чухал гэдгийг ойлгоод Монголдоо ирээд хороондоо очтол сэтгэл зүйчийн орон тоо байдаг ч, үйлчлүүлэгчгүй учир хасчихсан байсан.

-Хүмүүс сэтгэл өвдөөд байна, сэтгэл зүйч дээр очих хэрэгтэй гэдгээ яаж мэдэх вэ?

-Тэр хүн сэтгэл зүйн ямар нэг хямралд орсон байгаагаа өөрөө л мэднэ. Бид өөрсдөө мэддэг, яаж эмчлэхээ л мэддэггүй. Хэрвээ таны ойр дотны хүн нас барвал та автоматаар сэтгэл зүйн хямралд орно. Тэр уй гашуу, хямралаа сэтгэл зүйч дээр очиж тайлахгүй бол таны ажлын бүтээмж, гэр бүлийнхэнтэйгээ харилцах харилцаанд нөлөөлж таныг буруугаар ойлгуулна. Тэгэхээр энийгээ л зас гээд байгаа юм.

-Танай гэр бүл тогтмол сэтгэл зүйчтэй уулзаж, зөвлөгөө авдаг уу?

-Найз Набатайгаа уулздаг, Шведэд байхдаа хорооныхоо сэтгэл зүйчтэй уулздаг байсан. Дөлгөөнөөг тулгар биетэй байхад хорооны сэтгэл зүйч тогтмол зөвлөгөө өгч, надтай ч уулзаж байсан. Хүүхэдтэй болж амьдралын хэв маяг өөрчлөгдөхөд ганцхан эмэгтэй хүн биш, нөхөр ч бас хямардаг. Нөхөр хямралд орж, ааш зан нь эвдэрвэл гэр бүлийн харилцаанд асуудал үүснэ гэдгийг мэддэг учраас нөхөртэй нь их ярилцаж сонсдог, зөвлөдөг юм билээ.

-Арван жилийн өмнөх Түвшөө киноны эхний хэсэгт гарч байгаа Тулгаа шиг сэтгэл зүйчид хандах тухай боддоггүй, эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн ялгаатай зан чанарыг мэддэггүй байсан уу?

-Ер нь бол тийм, Дөлгөөн бид хоёрын хоёр дахь амьдрал. Эхний амьдралдаа гэр бүл, хосын харилцааны талаар туршлагагүй, буруу ойлголттой явсан. Одоо бид хоёр хэн хэн нь хичээж байгаа. Арван жилийн өмнөх би Тулгаагийн мэдрэмжүүдтэй төстэй байсан.

-Та эхнэртэйгээ их ярилцдаг уу?

-Бид хоёр хосын, гэр бүлийн харилцааны тухай бүтээлүүд хийдэг учраас их ярилцдаг. Хийж байгаа ажил маань бид хоёрыг хүссэн, хүсээгүй ярилцахад хүргэдэг. Өөр ажил, мэргэжилтэй хүмүүс энэ сэдвийн хүрээнд ярилцах хугацаа, орчин, боломжийг өөрсдөдөө гаргах ёстой.

-Яагаад гэр бүл, хосын харилцааны чиглэлийн бүтээл хийхээр болсон юм бэ?

-Хоёулааа өмнө нь нэг нэг удаа алдчихсан учраас, алдахгүйн тулд ингэх ёстой юм байна гэж ойлгосноо л бусадтай хуваалцахыг хүссэн.

-Таны гэр бүлийн хүн Э.Дөлгөөн хоёр ч ном бичсэн. Та ном бичихэд нь хэр зөвлөгөө, туслалцаа үзүүлдэг вэ?

-Номонд намайг ерөнхий зөвлөх гэж оруулсан байдаг. Өөрийнхөө хэмжээнд номонд гарч буй сэдвүүдийн хүрээнд эрэгтэй хүний талаас бодлоо хуваалцдаг. Бичиж байгаа бүх зүйлийг нь зөвлөнө гэж юу байхав (инээв).

-“Хайр-2” УСК-ны зохиол бэлэн гэсэн үү, нэгээсээ ямар ялгаатай вэ. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Энэ киног гурвалсан бүтээл болгох зорилготой. Монголд гурвалсан уран бүтээл хоёр байдаг. Эхнийх нь эрийн гурван наадмаар сэдэвлэсэн “Гарьд магнай”, “Тод магнай”, “Цэц магнай” агуулга нь нэг ч, анги бүрийн үйл явдал өөр байдаг. Гурвалсан бүтээл гэдэг нь нэг агуулгатай, дүр, үйл явдал нь өөр байж болно. Хоёр дахь нь найруулагч Г.Жигжидсүрэн, зохиолч Б.Лхагвасүрэн гуайн цус ойртолт хүн төрөлхтөнг, тэр тусмаа цөөхөн монголчуудыг устгах тухай эмзэглэсэн “Хүн чулууны нулимс”, “Амин мөр”, “Бүлээн нурам” гэсэн гурван уран бүтээлийг 1990 оны эхээр жил дарааллан хийсэн байдаг. Хэрвээ бид Хайрыг гурвалсан бүтээл болгож нийтэд хүргэвэл яг 30 жилийн дараа, гурав дахь гурвалсан бүтээлийг гаргаж таарч байгаа юм, цаг хугацааны хувьд.

-Агуулгын хувьд хэрхэн гурвалсан бүтээл болгох вэ?

-“Хайр” гурвалсан уран бүтээлээр монгол гэр бүл бусад улсын гэр бүлээс ямар ялгаатай, гэр бүл яагаад чухал вэ гэдгийг ойлгуулахыг зорьж байна. Эхнийх нь гэр бүл эмэгтэй, эрэгтэй хоёр хүнээс бүрдэнэ, гэр бүлийн амьдрал ингэж явна, дотроо маргаад байвал гэр бүл дуусдаг шүү гэдгийг үзүүлсэн. Хоёрдугааар хэсэгт монгол гэр бүлд эмэгтэй хүний шийдвэр хэрхэн нөлөөлдөг, үнэ цэнэ нь хаана байдаг, ямар байр суурьтай байдгийг харуулна. Харин гуравдахь нь монгол гэр бүлд эр хүний ноён нуруу, шийдвэрийн хүч, үнэ цэнийн талаар үзүүлэх болно. Хоёр, гуравдугаар хэсгийн бэлтгэл ажил зэрэг явагдаж байна. Хоёрдугаар хэсгийн зураг авалт дуусахад гуравдугаар хэсгийн зураг авалтыг эхлүүлэхээр төлөвлөж байна.

-Та “Гэм зэм” постдрамын жүжигт тоглосон. Удаан хугацааны дараа тайзны уран бүтээлд ажиллах ямар байв?

-Бараг арав гаруй жилийн дараа тайзан дээр гарлаа, төсөөрчихдөг юм байна. Тайзны жүжигчин болохын тулд бэлтгэл маш их хийсэн, баг хамт олон маань ч тусалж, зөвлөж байлаа. Ялангуяа Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Д.Ганцэцэг эгч хамгийн их тус, дэм болсон. Жүжгийн эхний 60 минутад Ганцэцэг эгч бид хоёр тайзан дээр партнёраар ажилладаг.

-Жүжгийн саналыг хэрхэн хүлээж авав?

-Эхлээд тоглож байна л гэж бодсон (инээв). Уулзах гээд очиход найруулагч М.Батболдын нүд надад 100 хувь итгэж байсан, зориг ороод л тоглохоор шийдсэн дээ. Бас их айдастай, олон жилийн дараа дэлхийн сонгодог зохиолын жүжигт тоглоно гэдэг ур чадвар шаардсан ажил байлаа.

-Дахин тайзны ураан бүтээлд тоглох уу, төлөвлөсөн уран бүтээл бий юү?

-Тайзны уран бүтээлийн санал ирсэн. Гэхдээ киноны ажилтай давхцаад орж чадаагүй. Одоогоор ажиллахаар төлөвлөсөн тайзны уран бүтээл байхгүй.

-“Хайр” киногоор үзэгчдээс асуусан асуултыг өөрөөс тань асууя. Хайр хаана байдаг юм бэ?

-Бид киноны зохиол бичиж, ажиллаж байхдаа хайрыг өөрсдийнхөөрөө томьёолсон л доо. Гэхдээ кинондоо гаргаагүй. Хүн байгаа газарт, биенээ хайрлаж байгаа газарт хайр байдаг.

-Хайр хэзээ эхэлж, хаана дуусдаг юм бол…

-Тэр хүний аз жаргал, миний аз жаргал болж байгаа тэр мөчөөс хайр эхэлдэг юм болов уу. Харин тэр хүний өвдөлт, аз жаргал надад ямар ч хамаагүй болсон цагт хайр дуусдаг.

-Танаас үлгэр жишээ авдаг, таныг дагадаг, олон залуу гэр бүл, хосуудад юу гэж зөвлөх вэ?

-Хосын харилцаа, гэр бүлийн харилцаа хоёроо ялга гэдгийг л хэлмээр, ойлгуулмаар санагддаг. Хүүхэд гарч ирсэн цагаас эхлээд хосын харилцаа дуусч гэр бүлийн харилцаа эхэлнэ. Гэр бүлийн харилцаа гэдэг нь хүүхэдтэй болсон учраас чамд 100 хувь цаг зарцуулдаг байсан эхнэрийн, нөхрийн анхаарал 50, 60 хувь болж буурна. Үлдсэн хувь нь хүүхэд рүү ханддаг болно. Гэр бүлийн харилцаанд орчихоод хосын харилцааны анхаарал халамж хүсээд, маргалдаад байна. Хэн хэн нь үүнийг ойлгочихвол харилцаа арай хялбар болно.