Author: ХАЯНХЯРВААГИЙН БАТТӨГС

Францын Ampere цахилгаан онгоц. 2 цагт 500 км зургаан зорчигчтой туулна. Цаашлаад 50-80 зорчигчтой болгох зорилт тавьж байна

БАЛ ЧУЛУУ

Бал чулуу буюу графит нь шохойн чулуу, органик бодисоор баялаг занар болон нүүрсний үеүдэд оршдог байна. Нэрний гарал үүсэл нь “бичих” гэсэн Грек үгнээс гаралтай аж. Бал чулуунд 1789 онд А.Вернер нэр өгчээ. Сонирхолтой нь бал чулуу алмаас хоёр ижил бодис, өөрөөр хэлбэл цэвэр нүүрс төрөгчөөс бүтсэн эрдэсүүд. Гэхдээ бал чулуу маш зөөлөн, алмаас нь хамгийн хатуу, өндөр үнэтэй эрдэнэсэд тооцогдогдоно. Бал чулуу нь цахилгаан дамжуулдаг бол алмаас цахилгаан дамжуулдаггүй тусгаарлагч гэх мэт хоорондоо маш их ялгаатай аж. Энэ бүх ялгаа нь нано хэмжигдэхүүнд байх нүүрстөрөгчийн атомуудын бүтцээс шалтгаалдаг байна. Нэг зүйлээс гаралтай ч атомын бүтэц нь өөр учраас шинж чанарын хувьд маш их ялгаатай юм. Яагаад ижил химийн найрлагатай эрдсүүд өөр өөр харагдах байдалтай байдаг вэ.

Эрдсийн хувийн жин нь үүний шалтгаан болдог. Алмаас нь бал чулуунаас хамаагүй илүү нягттай байдаг. Эрдсүүдийн нягтын ялгаа нь тухайн эрдэс үүссэн гадаад орчны даралтнаас хамаардаг. Алмаас нь 150 км-ийн гүнд байх бөгөөд гадаад орчны даралт нь өндөр учир нүүрстөрөгчийн атомууд илүү чигжүү байдаг. Харин бал чулуу нь даралт багатай нөхцөлд үүсдэг учир зөөлөн байдаг. нүүрстөрөгчийн атомууд бал чулууных шиг илүү нээлттэй болдог. Бал чулуу 50-60 км-ийн гүнд үүснэ.

АНУ-ын Тесла моторс цахилгаан машин. 142 мянган долларын үнэтэй. Аккумляторын нэг цэнэгээрээ 411 км замыг туулна

БАЛ ЧУЛУУНЫ ХЭРЭГЛЭЭ

Дэлхий дахинд сүүлийн сүүлийн жилүүдэд бал чулууны эрэлт эрс нэмэгдэж байна. Учир нь бал чулуу нь лити ион батарейнд ордог гол түүхий эд юм. Дээрх батерейг зөвхөн автомашинд бус гар утаснаас эхлээд төрөл бүрийн ахуйн хэрэглээнд өргөнөөр ашиглана. Дундаж цахилгаан машин үйлдвэрлэхэд 50 кг орчим бал чулуу ордог гэж үздэг. Хятад улс энэ үйлдвэрлэлд ноёрхож байгаа бөгөөд дэлхийн бал чулууны хэрэгцээний 73 хувийг дангаараа хангадаг байна. Үлдсэн хэсгийг Бразил, Энэтхэг, Солонгос, Канад зэрэг орнууд үйлдвэрлэдэг.

Өнөөгийн нөхцөлд бал чулууны гол хэрэглээ нь шавартай янз бүрийн хувь хэмжээгээр холих замаар өөр өөр хатуулагтай харандааны бал хийдэг. Мөн гулсамтгай чанарыг нь ашиглаж машины эд ангиудад тосолгооны материал болгон ашиглаж байна.

Өндөр температурт хайлдаг, тэсвэртэй бодис, дулаан сайн дамжуулдаг учир хайлах зуух хийхэд ашиглаж, цахилгаан дамжуулах чанараараа цахилгаан эрчим хүчний сайн кондуктор болдог тул электрод хийхэд ашиглаж байна. Бал чулууны хамгийн түгээмэл хэрэглээ нь хуурай зай Li ion батарей юм. Бал чулуу нь хурдтай хөдөлж байгаа нейтронуудыг шингээх чадвартай байдгийг ашиглан цөмийн хуваагдлын урвалын хурдыг хянах цөмийн реакторт ашигладаг. Энэ бүхнээс үүдэн бал чулууны эрэлт өсөхийн хэрээр олборлолт, борлуулалт, үнэ өсч байгаа аж.

БАЛ ЧУЛУУНЫ ДЭЛХИЙН НӨӨЦ

Байгалийн бал чулуу дэлхийн олон улс оронд элбэг тохиолдох бөгөөд янз бүрийн хэрэглээнд олон арван жил ашиглаж байна. Бал чулуу дэлхийн царцдас бүрхүүл дэх хамгийн түгээмэл 15 ашигт малтмалын нэг. Бал чулууны үйлдвэрлэлд арав гаруй орон голлох байр суурийг эзэлдэг. Үүний дотор БНХАУ, Өмнөд Солонгос улс бал чулууны дэлхийн хамгийн том үйлдвэрлэгч бөгөөд Австри улс удаалдаг байна.

БНХАУ-ын цахилгаан машин. Аккумляторын цэнэгээрээ 500 км замыг туулна

Өмнөд Солонгосын Kyeng-Sang аймагт олборлох боломжтой 24, 06, 15 метрийн өргөнтэй гурван давхарга олдсон илэрсэн. Өмнөд Солонгосын бал чулууны нүүрстөрөгчийн агуулга бага бөгөөд ихэвчлэн Япон улсад гангийн үйлдвэрлэлийн зориулалтаар экспортолдог байна. Харин Австри улс бал чулууны их хэмжээний нөөцтэй. Данубай голын зүүн эрэг Данклстейнэр ой бол Мюльдорфын бүс нутагт 64-80 км хүртэл газарт олборлолт явуулдаг. Мюльдорф-д бал чулууны үе 2-40 м хүртэл зузаантай. Зүүн өмнөд Австрид Леоберээс Роттенманн хүртэл 48 км урт бүсэд бал чулууны арвин их нөөцтэй ба хүдрийн 50-60 хувь нүүрстөрөгч агуулдаг. Бал чулууг баяжуулах замаар боловсронгуй болгож, 66-99 хувийн бал чулуу гарган авдаг байна.

Мөн Норвегийн хойд зүгийн Сенья аралд бал чулууны багагүй нөөц байдаг. Баян хэсэг нь 25-30 хувь нүүрстөрөгч агуулдаг. Гэхдээ өнөөгийн тогтоогдсон нөөц эцсийнх биш. Бал чулууны хайгуул бусад түгээмэл тархацтай эрдсүүдийг бодвол харьцангуй бага судлагдсан гэж үздэг. Цаашид шинэ технологи гарсантай холбогдуулан өндөр хөгжилтэй орнууд их хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг бал чулууны хайгуул, олборлолт, боловсруулалт, технологийн судалгаанд оруулна. Сүүлийн үеийн судалгаагаар ойрын ирээдүйд хамгийн их хөрөнгө оруулалт татах салбар бал чулууных гэнэ.

БАЛ ЧУЛУУНЫ ЭРЭЛТ ХЭРЭГЦЭЭ НЬ
ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭР ОЙРОЛЦООГООР 12 ТЭРБУМ АМ.ДОЛЛАРТ ЭРГЭЛДДЭГ

Байгалийн бал чулууны дэлхийн хэрэглээ 2000 онд 600,000 тонн байсан бол 2011 онд 1.1 сая тонн болж нэмэгдсэн байна. Дэлхийн бал чулууны нөөцийг 2013 оны байдлаар 71 орчим тэрбум тонн гэж үзэж байжээ. Бал чулууны үйлдвэрлэл нь жилд ойролцоогоор 400,000 тонноор нэмэгдэж байна. Өнөөдөр бал чулууны эрэлт 2000 оноос хойш жил тутам 5 хувиар өсч байгаа нь тус эрдсийн үнэ нэмэгдэхэд нөлөөлж, энэ салбарт оруулах хөрөнгө оруулалт өссөөр байна. Хятад улс нь дэлхийн бал чулууны үйлдвэрлэлийн 70 гаруй хувь буюу жилд 800,000 орчим тонн үйлдвэрлэдэг.

Францын Ситроен цахилгаан машин. Аккумляторын цэнэгээрээ 260 км замыг туулна

БАЛ ЧУЛУУНЫ ИД ШИД БА ИРЭЭДҮЙ

Бал чулуу нь байгальд тохиолддог түгээмэл эрдэст тооцогддог тул сүүлийн 50-иад жил олны анхаарлыг нэг их татаагүй аж. Харин дэлхийн дулаарал үүссэнтэй холбоотойгоор улс орны Засгийн газрууд сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглах зорилт тавьсан нь энэ эрдсийн нэр нэр хүндийг өргөсөн гэдэг. Түүнээс дутуугүй бал чулууны эрэлтийг нэмсэн зүйл нь гэр ахуйн бичил цахилгаан хэрэгсэл. Гар утас, сахлын машин, гар чийдэн, тэр бүү хэл хүүхдийн унаж зугаацдаг болсон машинууд анх бал чулууны хэрэгцээг нэмэгдүүлэх суурийг тавьжээ. Улмаар томоохон цахилгаан хэрэгслүүд батерейгаар ажилладаг болсон сүүлийн арваад жилд бал чулууны хэрэглээг гурав дахин нэмжээ. Бал чулуу нь бидний нэрлэж заншсанаар батерей, акуммлятор буюу цэнэг хураагуурын үндсэн түүхий эд юм. Сүүлийн жилүүдэд эрэлт нэмэгдсэн нь цахилгаан автомашин, онгоц, тэр бүү хэл галт тэрэг үүсч байгаатай холбоотой. Дулаан уур амьсгалтай орнууд ойрын жилүүдэд эрчим хүчний хэрэгцээгээ сэргээгдэх эрчим хүчээр хангах зорилт тавьж байгаа нь нь ч бал чулууны үнэ, хэрэглээг нэмэгдүүлнэ. Сүүлийн жилүүдэд хамгийн их хурдтай хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж байгаа салбар бол сэргээгдэх эрчим хүчний салбар. Дэлхийн цаг уурын өөрчлөлт, озоны цоорхойтой холбогдуулан дэлхий томоохон гүрнүүд СОР 21 хэмээх чуулганыг Парист зохион байгуулсан. Энэ чуулганаас том гүрнүүдэд нүүрсний хэрэглээг бууруулж сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээг нэмэгдүүлэхийг уриалжээ. Түүгээр ч зогсохгүй сэргээгдэх эрчим хүчээр өөрсдийгөө хангахыг зорьж байгаа буурай хөгжилтэй орнуудад багагүй хэмжээний тусламж үзүүлнэ. Өндөр хөгжилтэй орнууд сэргээгдэх эрчим хүчний технологийг хөгжүүлэхийг чармайж байгаа бол буурай хөгжилтэй орнууд сэргээгдэх хүчний түүхий эдийг хайх ажилд багагүй хөрөнгө зарж эхэлж байна. Буурай хөгжилтэй орнуудын үзэж буйгаар өнөөдөр нефть, нүүрс, уран найдвартай эрчим хүчний эх үүсвэр биш. Харин бал чулуу, тори мэтийн байгаль орчинд сөрөг нөлөөгүй, хямд төсөр эрчим хүчний эх үүсвэр тус орнуудын хөгжлийн ирээдүй гэнэ. Ирээдүйд зөвхөн бал чулуугаар хийсэн маш богино хугацаанд цэнэглэгддэг асар их зам туулах бага оврын батерей ашиглана гэнэ. Эхний ээлжинд автомашинууд, удалгүй нисэх онгоц энэ батерейг нефтийн оронд хэрэглэнэ. Саяхан С1 тв-ийн “Ценцургүй яриа” нэвтрүүлэгт орсон БНН-ын дарга Б.Жаргалсайханы мэдээлснээр бол ирээдүйн тээврийн хэрэгслүүд бал чулуугаар хийсэн батерейг 15-хан минут цэнэглээд 3000 км замыг туулна гэв. Энэ технологи нь автомашины акул компаниудыг ойрын хугацаанд 10 сая машин үйлдвэрлэхэд хүргэх ажээ.

Монголын үнэт цаасны арилжаа эрхлэгчдийн холбоо 1990-ээд оны эхээр иргэн бүрт олгосон цэнхэр тасалбараа аль нэгэн үйлдвэрт оруулсан иргэний хувьцааны ашиг, орлогын бүртгэл бүрэн бүтнээрээ бий гэдгийг баталж байна. 158989 дугаарт мессэж бичээд цэнхэр тасалбарын талаарх мэдээллээ авч болох ажээ. Мөн Таван толгойн 1072 ширхэг хувьцаанаас иргэд ашиг нэхэж болно. Энэ талаар тус холбооны тэргүүн Б.Өлзийбаяртай ярилцлаа.

---

-Үнэт цаасны арилжаа эрхлэгчдийн холбооны талаар танилцуулна уу?

-Манай холбоо Монголын хөрөнгийн бирж дээр үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагуудыг нэгтгэсэн мэргэжлийн холбоо юм. Анх 1995 онд брокер, дилерийн компаниудын санаачилгаар байгуулагдсан. 2010 оноос дэлхийн зах зээл дээр уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ эрс өссөн байдаг. Энэ үеэс манай улс дэлхийн анхаарлыг татаж, хөрөнгийн зах зээл нэлээд хөдөлгөөнд орсон юм. Тухайн үед хөрөнгийн зах зээл дээр ажилладаг гурван холбоо үйл ажиллагаагаа явуулж байсан. Бид ярилцаж байгаад нэг мэргэжлийн чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулдаг учраас анхны холбоон дээр нэгдэн хамтран ажиллах шийдвэр гаргасан.

-Ямар үр дүн гарав?

-Үнэт цаасны тухай хуулийг шинэчлэн найруулахад оролцсон. Энэ хуулийн шинэчилсэн найруулгын онцлог бол манай холбооны “өөрийгөө зохицуулах” гэсэн заалт юм.

-“Өөрийгөө зохицуулах” гэдгийг тайлбарлаач?

-Мэргэжлийн холбоод өөрийгөө зохицуулах эрхтэй болсноороо төрийн зарим чиг үүргүүдийг өөртөө авах болж байгаа юм. Жишээлбэл, мэргэжлийн чиглэлийн сургалтуудыг зохион байгуулах, мэргэжлийн чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулах мэргэжилтнүүдэд эрх олгох, ёс зүйн дүрмийг батлах зэрэг ажлуудыг зохион байгуулах эрхтэй болно. Гишүүн байгууллагуудаар дүрмийг мөрдүүлэх, зөрчил гаргасан тохиолдолд хариуцлага тооцох асуудлыг хариуцна.

-Өнөөдөр манай хөрөнгийн зах зээл ямар түвшинд байна?

-Манай хөрөнгийн зах зээлийн тухай ярихад хүнд л дээ. Санхүүгийн зах зээлийн 95 хувь банкных. Хувийн хэвшлийнхэн санхүүжилт шаардлагатай болоход эхний ээлжинд банкинд дараа нь ББСБ, барьцаалан зээлдүүлэх үйлчилгээнд хандана. Өнгөрсөн хугацаанд банкуудын гаргасан зээл 13 триллион төгрөг. Гэтэл өнгөрсөн онд “Сүү”, “Лэнд.мн”, “Айтүүлс” гэх мэт компаниуд 20 орчим тэрбум төгрөгийг Хөрөнгийн бирж дээрээс босгосон. Эндээс хөрөнгийн биржийн өнөөгийн түвшин харагдаж байгаа биз дээ. Гэхдээ энэ нь хөрөнгийн биржээс мөнгө босгох боломж байгааг харуулж байгаа юм.

-Иргэд хувьцаа авахдаа баталгаа шаарддаг.

-2012-2016 оны хямралын жилүүдэд банкууд, компаниуд нэг зүйлийг сайн ойлгосон. Хямралаар эдийн засаг агшаад, зээлийн эргэн төлөлт буурдаг. Банкууд зээлээ буцаан авч чадахгүй, компаниуд өндөр хүүтэй зээлийн дарамтад ордог. Хэрэв хөрөнгийн зах зээл хөгжсөн бол хямралын эрсдлийг хуваах салбартай байх байсан. Үүнийг банкууд ойлгосон. Нөгөө талдаа компаниуд зөвхөн банкнаас өндөр хүүтэй богино хугацаатай зээл авах биш, урт хугацаатай хүү багатай мөнгө хөрөнгийн зах зээлээс босгох боломжтой гэдгийг олж харсан. Хямралын компаниуд хувьцаа гаргаж хөрөнгийн зах зээлээс мөнгө босгосноор нь олны анхаарлыг татаж чадсан. Өнөөдөр бидэнд олон компаниуд хувьцаа, бонд гаргах талаар хандаж байна. Баталгааг компаниуд хариуцна шүү дээ. Таван тэрбум төгрөгийн хувьцаа гаргахад 40 тэрбум төгрөгийн захиалга орж ирж байна. Энэ нь компани мөнгө босгоод ашигтай ажиллана. Эргээд хэн хэндээ ашиг өгч чадна гэдэгт иргэд итгэж байгаа гэсэн үг.

-Хувьцааны давуу тал юу вэ?

-Монголчуудад нэг том дутагдал байдаг. Хамтрахаасаа өмнө өөрийгөө л болгочих гээд зүтгээд байдаг. Нэг нь байшин барихаар нөгөө нь зэрэгцүүлж бариад, хоёр байшин нь хоёулаа үнэгүйддэг. Нэг нь зуурмагийн үйлдвэр барихаар нөгөө нь дуурайгаад барьчихдаг. Зах зээлийн багтаамжаа тооцдоггүй. Гэтэл томоохон мөнгө босгоод нэг чиглэлд бодлого гаргаад бизнес хийдэг дэлхийн туршлага байна. Энэ нь хувьцаат компаниар хэрэгждэг. Дэлхийн үндэстэн дамнасан акул компаниуд хувьцаагаар том мөнгө босгож, том ашиг олдог. Энэ ашгаас нэг хувьцаатай, мянган хувьцаатай хэн ч ашиг хүртэнэ. Та талх, мах, барилгын үйлдвэр ашигтай гэж үзэж байгаа бол энэ салбарын компанийн хувьцааг худалдаж авахад ашиг олно шүү дээ.

-Хувьцаа гэхээр 1990-ээд оны эхээр иргэд, аваад сураггүй болсон цэнхэр тасалбар л санаанд ороод байна л даа.

-Одоогийнх ч хувьцаа. Тэр үеийн цэнхэр тасалбараар авсан хувьцаа ч хувьцаа мөн. Харин та яагаад тэр хувьцаа сураггүй болсон гэж үзэж байна.

-Олон хүмүүс тэр хувьцаагаа хаана байгааг мэдэхгүй гэж ярьдаг учраас.

-Тэр үед иргэд хувьцааны мэдлэг, мэдээлэл муутай байсан. Харин өнөөдөр хувьцааны тухай мэдлэг, мэдээлэлтэй иргэд олон болсон. Энэ тухай данс нээлгэж байгаа иргэдийн тооноос харж болно. Харин тэр цэнхэр тасалбараар авсан хувьцаа Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн төвд ашиг, алдагдлын түүхтэйгээ хадгалагдаж байгаа. Өгсөн өдрөөс өнөөг хүртэл таны тухайн үед авсан хувьцаа бий. 100 хувь Сангийн яамны харьяанд байдаг төрийн өмчит компани.

-Говь-Алтай аймгийн Тонхил суманд байгаа хүн заавал нийслэлд ирж, хувьцаагаа шалгах уу?

-Хэрэв тухайн үед цэнхэр тасалбараа өгсөн брокероо мэдэж байгаа бол шууд хандаж болно. Мэдэхгүй байгаа бол 158989 дугаар луу регистрийн дугаараа явуулаад таны хувьцаа одоо хаана байгааг мэдэж болно.

-Өнөөдөр төрд 20 их наяд төгрөгийн улсын үйлдвэр нэртэй өмчийн 80 хувь нь алдагдалтай ажиллаж байна гэсэн мэдээ бий. Энэ бүхнийг хувьцаанд шилжүүлж болохгүй юу?

-Бидний олон жил төрд тавьж байгаа санал. Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхэд энэ асуудал маш том дэмжлэг болно. УИХ жил бүр хувьчлах төрийн өмчит байгууллагын жагсаалтыг гаргадаг. Харамсалтай нь Монгол шуудан компанийн 34 хувиас өөр хувьчлал явагдсангүй.

-Энэ хувьчлал ямар үр дүнд хүрэв?

-Монгол шуудан компанийн 34 хувийг олон нийтэд нээлтэй хувьцаагаар санал болгосон. Улсын үйлдвэрийн газрыг хувьчилбал ямар дүнд хүрдгийг энэ компанийн 34 хувийн хувьчлал баталсан. Монгол шуудангийн ТУЗ-д хувийн хэвшлийн төлөөлөл орж компанийн засаглал эрс сайжирсан. Жишээлбэл, анхдагч хувьцаа 180 төгрөг байсан жил зургаан сарын дараа 550 төгрөгт хүрчихлээ. Хувьцааны үнэ гурав дахин өссөн. Өөрөөр хэлбэл анх оруулсан мөнгөө гурав дахин өсгөлөө. Хувьчлахад тэрбум төгрөгийн алдагдалтай байсан компани өнөөдөр тэрбум төгрөгийн ашигтай ажиллаж байна. Гэхдээ компанийн гуравны нэгийг хувьчилсан шүү дээ.

-Тэгвэл яагаад төр хувьчлалыг явуулахгүй байна?

-“Алдагдалтай ажиллаж байгаа компанийг хувьчлахаар хямд зарагдах гээд байна” гэдэг. Өнөөдөр алдагдалтай ажиллаж байгаа компани маргааш ашигтай ажиллах баталгаа бий юу. Гэхдээ хувьчлалыг нээлтэй, хар сэргүй явуулах ганц баталгаа нь хувьцаа гаргах байхгүй юу.

-Миний бас саяхан нэг шүүгчийн ХОМ дээр байгаа 1072 гэсэн тоо хувьцаа мөн үү, Таван толгойг хувьцаа гаргаж ашиглаж болохгүй юу?

-Таван толгойг хувьцаа гаргаж ашиглах маш их боломж бий. Иргэдэд өгсөн гээд байгаа 1072 ширхэг хувьцаа хууль зөрчсөн асуудал. Хувьцаа гэж өгчихөөд өвлөх, арилжих эрхгүй гээд заачихсан.

-Яагаад?

-Өнөөгийн мөрдөж байгаа хуулиар хувьцаанд ямар нэгэн хориг тавих заалт байхгүй. Гэтэл Засгийн газар 1072 ширхэг хувьцааг өвлүүлж, арилжиж болохгүй гэсэн тогтоол гаргасан. Энэ хувьцаа гараад найман жилийн нүүр үзлээ. Энэ хугацаанд хичнээн хүн хорвоог орхисон бол. Тэд хууль бус заалтаас болж хэр хэмжээний хохирол хүлээв. Үүнийг хэн ч тооцохгүй байна. Тиймээс энэ хувьцаа байгаа. Үнэт цаасны хадгаламжийн төв дээр бүртгэлтэй байгаа. Хувьцаа гаргасан Таван толгой компани нь өөрөө л бүртгэхгүй байгаа юм. Өнөөдөр энэ компани ашигтай ажилласан мэдээ бий.

-Би хувьцааны ашиг нэхэх эрхтэй юу?

-Эрхтэй. Засгийн газрын өвлүүлж, арилжиж болохгүй гэсэн тогтоолын талаар хэсэг залуус шүүхэд хандаад байгаа. Удахгүй өөрчлөлт орох байх.

-Хувийн хэвшлийнхэн төр засагтай хамтраад хөрөнгийн зах зээлийн асуудлыг шийдэж чадах уу?

-Үнэнийг хэлэхэд хамтарч ажиллах бараг боломжгүй болсон. 2011-2012 онд гадны хөрөнгийн биржүүд манайд уралдаж ирдэг байсан. Манай Монголтой холбоотой 40 шахам компани гадны хөрөнгийн биржүүд дээр үйл ажиллагаа явуулдаг. Энэ компаниудын хувьцааны үнэ хэд дахин унасан. Ингэж гадны компаниудын хөрөнгө оруулалтыг хэд дахин үнэгүйдүүлчихээд байна шүү дээ. Гадны хөрөнгө оруулагчид ууртай байна.

-Яагаад?

-Төр засаг нь гаргасан хуулиа хэрэгжүүлэхгүй, хэлсэн амандаа хүрэхгүй болохоор зарим хувьцааны үнэ 100 дахин унасан байгаа. Зөвхөн гадныхан биш. Монголчууд ч найман жилийн өмнө гаргасан хувьцаагаа мөн бишийг нь мэдэхгүй. Ашиг шимийг нь хүртэж чадахгүй. Ашиг хүртэх нь бүү хэл өчнөөн хувьцаагаараа хохирчихоод сууж байгаа биз дээ.

-Хөрөнгийн зах зээл хөгжүүлэх хууль эрх зүйн орчин бүрдчихвэл манай хөрөнгийн биржийн хүчин чадал, технологи, боловсон хүчин бэлэн үү?

-Хүнд л байна. Өнөөдөр XXI зуун. Бид утсан дээрээ нэг аппликейшн суулгаад л “Ленд мн”- зээл авч байна. Гэтэл өнөөдөр хөрөнгийн биржийн арилжаанд орохын тулд нөгөө л хуучнаараа брокер дээр ирж цаасан дээр гарын үсэг зурна. Нөгөө брокер, дилер нь цаасыг бариад цаашаа гүйнэ.

-Одоо яах ёстой вэ?

-Эхний ээлжинд банкуудыг дэмжсэн шигээ бодлогоор дэмжих хэрэгтэй. Дээр нь дүрэм, журмаа цэгцлэх хэрэгтэй. Нэгэнт мөрдөж байгаа дүрэм нь цаасан дээр гарын үсгээр баталгаажина гээд заачихсан болохоор бид яах ч аргагүй. Технологи шинэчилэхэд хөрөнгө оруулах шаардлагатай байгаа юм.

-Английн MIT гэсэн үнэтэй технологи оруулж ирсэн. Тухайн үедээ дэлхийтэй харьцах боломжтой гэсэн.

-Иж бүрэн систем байх ёстой. Гэтэл бирждээ зориулсан хэсгийг нь л оруулж ирсэн. Хөрөнгийн зах зээл гэдэг чинь цогц систем. Түүндээ нийцсэн технологитой байх ёстой. Биржийн арилжааны программ бол үнэхээрийн сайн. Гэхдээ бусад салбар нь түүнтэй дүйцсэн технологитой байх ёстой.

-Биржийн захирал болсон Алтай ажлаа өгөхөөрөө биржийг хувьчлах тухай, биржийн захирал болохоороо эсрэг юм ярьдаг гэсэн яриа байна.

-Алтай захирал биржийг хувьчлах нь зөв гэж үздэг. Хувьчлахгүй байгаа учраас ядахнаа багахан хэсгийг хувьчил биржид салхи оруулах хэрэгтэй гэсэн санааг буруу ойлгосон байх.

-Санхүүгийн салбарын захирлууд ихэнх нь улс төрийн намаас хараат байх юм. Жишээ нь Монголбанкны ерөнхийлөгч.

-Санхүүгийн байгууллагуудын удирдагчдыг улс төрөөс хараат байлгадаг нь өнөөгийн эдийн засгийн гамшгийг үүсгээд байгаа юм.

-Төрийн биржтэй зууралдахгүйгээр, хувийн бирж байгуулбал эрх зүйн орчин бүрдсэн үү?

-Бүрдсэн. Нэг хувийн бирж байгуулагдаад үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Шинэ бирж учраас одоохондоо нэг бүтээгдэхүүнтэй байгаа. Гэхдээ бид багахан зах зээлтэй гэдгээ мартаж болохгүй. Өрсөлдөөний үр дүнд нэгж тодорч үлдэх байх. Төрийн өмчит бирж муу ажилбал хувийн хэвшилд орон зайгаа тавьж өгөхөөс өөр замгүй болно.

-Би өнөөдөр Рио тинто-гийн хувьцааг авах боломжтой юу?

-Боломжтой. Монголд гадагшаа арилжаа хийж байгаа таван брокерийн компани бий. Тэднээр дамжуулаад дэлхийн ямар ч хувьцааг авч болно. Та мөнгөө байршуулсан л бол хугацаа алдахгүй хувьцаа авч чадна.

-Эрх баригчдад хандаж танай холбооноос хэлэх санал байна уу?

-Нэгдүгээрт, Татварын багц хуулийн хэлэлцүүлэг явж байгаа тул хөрөнгийн зах зээлийг татварын орчноор дэмжээч гэсэн санал оруулж байгаа. Гадны хөрөнгө оруулалтыг татахын бид Хонконгд ямар орчин байна. Тэр хэмжээнд аваачиж байж хөрөнгө оруулалтыг татна. Хувьцаанаас маш олон төрлийн татвар авдаг. Түүнийгээ багасгах хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, хувьчлалыг хөрөнгийн биржээр хийгээч гэдэг санал тавиад байгаа юм.

-Банкны хадгаламжийн хүүгээс татвар авах шийдвэр хувьцааны борлуулалтыг нэмэгдүүлсэн гэдэг үнэн үү?

-Үнэн.

-Юунаас болов?

-Мөнгөө банкинд хадгалуулснаас хувьцаа худалдаж авсан нь ашигтай гэдгийг мэдсэн учраас иргэд ийм шийдвэр гаргасан байх.

Саяхан Ерөнхий сайд асан Д.Содном Өдрийн сониноор дамжуулан Ерөнхийлөгч Х.Батулга, УИХ-ын дарга М.Энхболд, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх нарт захидал илгээсэн. Тэрээр захидалдаа Дорнод аймгийн Алтанширээ суманд нефть боловсруулах үйлдвэр барих шийдвэрт эргэлзэж байгаагаа илэрхийлээд, харин доктор Намжим гуайн ТЭЗҮ-ийг нь боловсруулсан нефтийн үйлдвэрийн төсөл хэрэгжих магадлалтай, ашигтай болохыг дурджээ. Гэтэл өнөөг хүртэл хариугаа аваагүй гэнэ. Энэ талаар болон Монголд ямар үйлдвэр эхний ээлжинд барих шаардлагатай тухай түүнтэй ярилцлаа.

---

-Яагаад төрийн гурван өндөрлөгт захиа бичих болов?

-Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Занданшатар Дорноговь аймагт газрын тосны үйлдвэр байгуулах шийдвэр гарсан талаар мэдээлэл хийсэн. Гуравдугаар сард хөрөнгө оруулалт, үйлдвэр байгуулах ажил нь эхэлнэ. Техник эдийн засгийн үндэслэлийг хийж байгаа тухай мэдээлсэн.

-Ямар нэгэн зүйл буруу болсон уу?

-Тийм. Юу буруу байна гэвэл Техник эдийн засгийн үндэслэл гараагүй байхад, үйлдвэр барих шийдвэр гарчихсан байгаа юм. Баахан мөнгө, хугацаа зараад ТЭЗҮ хийчихдэг. Нөгөө товлосон газар нь үйлдвэр барихад ашиггүй байвал яах юм гэсэн бодол төрөөд байна л даа. Нэг тэрбум ам.долларын том төсөлд ийм хөнгөн шийдвэр гаргах нь хэр оновчтой юм бол.

Энэ их мөнгийг бид буцааж төлнө шүү дээ. Тийм учраас төсөл ашигтай, оруулсан хөрөнгө оруулалтаа өөрөө нөхөх хэмжээний ашиг хийх ёстой. Энэ бүхнийг удирдагчдад шууд хүргэх нь зүйтэй гэж үзээд захидал бичсэн юм.

-Хариу ирсэн үү, та захидлаа нэгдүгээр сарын 29-нд бичсэн байна. Манай сонинд гуравдугаар сарын 14 гарсан байх юм.

-Одоогоор ирээгүй байна. Асуудлыг судалж байгаа байх гэж найдаад сууж байна.

– Та доктор Намжим агсны Дарханд нефтийн үйлдвэр байгуулах төсөлд найдлага тавьж байна уу?

-Тэр тухай мэднэ. Бид цагтаа хамт ажиллаж байсан. Намайг захидал бичсэний дараа гэр бүлээс нь холбогдож “Дорноговь аймагт нефть боловсруулах үйлдвэр барих шийдэр гарч байна. Энэ ямар учиртай юм бол” гэж асуусан. Би захидлаа тэдэнд өгсөн.

– 2013 онд санхүү, хөрөнгө нь шийдэгдээд Японы Ерөнхий сайдын хэмжээнд шийдэгдсэн төсөл яагаад зогссон юм бол?

-Тэрийг би сайн мэдэхгүй байна. Намжим бол надад олон удаа хэлж байсан. Бичиг цаас өгөөд шийдэж өгөхгүй байна гэдэг. Би сонсохоос өөр зүйл хийж чадаагүй. Намжим бол ТЭЗҮ-ээс гадна маш их тооцоо судалгаа хийсэн. Ер нь ханатай юм босгочихсон юм. Тухайн үедээ би сонирхож харж л байсан.

-Нефть боловсруулах үйлдвэрийн хувьд та яаж шийдэх байсан бэ?

-ТЭЗҮ-ээ хоёр хувилбартай хийх ёстой гэж бодож байна. Сая шийдвэр гаргасан төслийнхөө ТЭЗҮ, Дархан барих саналтай төслийн ТЭЗҮ-ийг харьцуулах хэрэгтэй байгаа юм.

Би нарийн тооцоог мэдэхгүй ч, Дарханд баригдах үйлдвэрийн төслийг хэрэгжих магадлал өндөр гэж харж байна.

– Яагаад?

-Дарханд барих үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт хамаагүй бага. Дорноговьд барих үйлдвэрийн хувьд дэд бүтцээс эхлээд маш их хөрөнгө оруулалт шаардана. Магадгүй үйлдвэр барихаас дутуугүй хөрөнгө оруулалт хийх болно гэж бодож байна. Наад зах нь цахилгааны эх үүсвэр, шугам сүлжээ шийдэх хэрэгтэй. Дээр нь 600 км хоолой татна. Магадгүй хос хоолой тавих байх. Энэ бүхэнд хүчирхэг дамжуулах шахуургууд тавина. Нэмэлт их хэмжээний цахилгааны эх үүсвэр хэрэгтэй болно. Алтанширээд төмөр, авто зам барих асуудал үүснэ. Эрдэнэтийн цэвэр усны хэрэглээг 60 км-ээс хангадаг. Миний мэдэхийн энд 3-4 хүчирхэг шахуургууд ажилладаг. Тэгэхээр шинэ шийдвэр гаргасан газар ямар их хөрөнгө оруулалт шаардлагатай нь харагдаж байгаа биз. Харин Дарханд барих төсөлд энэ их хөрөнгө оруулалт хэмнэгдэнэ.

-Таны захидалд бид дотоодод олборлосон нефтийн 80 хувийг Хятадын компаниас зах зээлийн үнээр худалдаж авна гэсэн өгүүлбэр байна. Бидэнд давуу эрх байхгүй юу?

-Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ гэж бий. Энэ гэрээг 1990-ээд оны эхээр АНУ-ын хоёр компанитай байгуулсан байдаг. Гэтэл нөгөөдүүл нь компаниа хятадуудад зарчихаад яваад өгсөн. Гэрээний эрх хятад руу шилжсэн. Түүнийгээ Монгол Улс мөрдөхөөс өөр зам байхгүй. Энэ гэрээнд юу байдаг юм гэхээр хөрөнгө оруулсан компани олборлосон тосныхоо 40 хувийг оруулсан хөрөнгийнхөө өртөг нөхөх зориулалтаар шууд авна. Үлдсэн хувийн ашгийг хувааж авна. Нөөц ашигласны төлбөр гэж жаахан юм өгч байгаа.Үлдсэн 60 хувиас манайх 30 хүрэхгүй хувийг хүртэнэ. Ингэж тооцохоор олборлосон тосны 82 хувь нь Хятадын өмч, 18 хувь нь бидний юм болж байгаа юм. Хятадын мэдлийн 82 хувийг авч үйлдвэртээ боловсруулна гэвэл дэлхийн зах зээлийн үнээр л худалдаж авна. Тийм учраас түүхий нефть гаднаас авах дотоодод үйлдвэрлэж байгаа хятадуудаас авах хоёр ялгаагүй болчихоод байгаа юм. Дотоодын газрын тосны олборлолт хэзээ сая тоннд хүрэх нь тодорхой биш, мөн чанар нь хэр зэрэг вэ гэсэн тодорхойгүй олон асуудал бий.

-Энэ ашиггүй гэрээ хэр удаан үргэлжлэх юм бол?

-Газрын тос олборлоод байвал үргэлжлээд байна. Тухайн үедээ би “Алдаатай гэрээ байна” гэж сануулж л байсан.

-Та мөнгөгүй үеийн Ерөнхий сайд. Өнөөдөр маш их мөнгөтэй болох тусмаа төслүүдэд хайнга хандаад байх шиг байна.

-Үнэхээр их мөнгө орж ирж байна. Гэхдээ энд хайнга хандаад байгааг би шүүмжилж байгаа. Эхлээд юу хийхээ бодчихоод зээл авахын оронд зээлээ авчихаад юу хийх вэ гэдэг болчихоод байгаа. Сая өмнөх зээлээ өрөөр хаалаа. Уг нь тухайн төсөл нь оруулсан хөрөнгө оруулалтаа эргэн төлөх чадвар, тооцоотой байх ёстой юм. Үүнд анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Чингис бондоос мөнгөө авчихаад хүү нь яваад байхад юунд зарахаа мэдэхгүй сандраад сүүлд нь зам зэрэг юм руу оруулаад эхэлсэн. Ийм жишээг бүү давтаасай гэж л би бодлоо бичээд байгаа.

-Үйлдвэрийн төсөл ямар байгаасай гэж хүсэж байна?

-Зээлийн хүү, эргэн төлөх хугацаанд уялдсан төсөл байх ёстой. Төслийнхөө ашгаас Энэтхэгээс авсан зээлээ эргэн төлөх чадвартай байх хэрэгтэй. Ямар хугацаанд ямар хэмжээний ашиг олохоо тооцож, аль болох бага хөрөнгө оруулалтаар, хугацаа алдалгүй, оновчтой технологиор үйлдвэрээ барих ёстой гэж хэлээд байгаа юм.

-Доктор Намжим гуайн төсөл танд илүү таалагдаж байгаа юм уу?

-Хэдэн жилийн дараа ашиг олсон юмгүй, баахан өрөнд орчихсон суухгүй байх зам нь Дарханы үйлдвэр гэж хараад байна. Намжим маш их судалгаа, тооцоо хийсэн хүн шүү дээ. Сүүлийн үед интернэтээр сайхан үйлдвэртэй болоход саад хийж байна гэсэн зүйл явж эхэлж байна. Тэр нь ч зөв. Саад хийж болохгүй. Гэхдээ төслийн үр ашгийг сайн тооцох хэрэгтэй гэдэг дээр би санаа зовоод байгаа юм.

-Одоо ОУВС-тай хийсэн гэрээний хүрээнд 5.5 тэрбум доллар орж ирнэ. Та энэ мөнгийг юунд зарцуулаасай гэж бодож байна?

-Экспорт хийх зориулалтай үйлдвэрт зориулах хэрэгтэй.

-Тэр нь ямар үйлдвэр байх вэ?

-Бид чинь эдийн засгаа солонгоруулах тухай удаан ярьж байна. Эхний ээлжинд 100-150 ширхэг мах боловсруулах жижиг үйлдвэр барих хэрэгтэй. Хоёроос гурван сумын дунд нэг жижиг үйлдвэр байх тооцоо бий. Мах гарахгүй байгаа шалтгаан нь боловсруулалтдаа байгаа юм. Үйлдвэрийн аргаар боловсруулж чадвал монгол малын маханд хангалттай зах зээл байна. Үйлдвэр бүрт лаборатори байх хэрэгтэй. Мал бүрийн дотор эрхтэнд шинжилгээ хийгээд баталгаа өгөх хэрэгтэй.

-Яагаад сумдад үйлдвэр байгуулах хэрэгтэй гэж?

-Өмнө нь дөрвөөс таван сар гээд тууврын мал наадмын өмнө үйлдвэрт тушаагддаг байсан. Одоо тууврын мал ч байхгүй. Туух хүн ч байхгүй болсон. Тэгэхээр малчдад ойрхон үйлдвэр байх хэрэгтэй. Миний тооцоогоор бидэнд жилд 200 мянган тонн мах гаргах боломж бий. Гэтэл өнгөрсөн онд 30 орчим мянган тонныг экспортолсон мэдээ бий. Малчдын орлого нэмэгдвэл залуучууд энэ бизнест сонирхолтой болно. Өнөөдөр малын бэлчээр даацаас хэтэрсэн. Ахин өсөх боломж байхгүй. Тийм учраас цаашид байгаа малаа эргэлтэд оруулах хэрэгтэй болж байна. Би цөөнгүй гадны оронд явж үзсэн. Гаднаас ирээд монгол малын мах идэхээр үнэхээр амт нь мэдрэгддэг. Дэлхийн хүмүүс цэвэр эко мах идэх сонирхол нэмэгдэж байна. Цэвэр ус, өвс, агаарт өссөн малын махны амт шал өөр байдаг. Энэ бүхэн манайд байна. Жилд 20 сая төл хүлээн авч байна. Энэ хэмжээний малыг эргэлтэд оруулах хэрэгтэй. 20 сая малаас тал нь дотоодын хэрэгцээгээ хангачихна. Тиймээс арван сая малын түүхий эдийг экспортын чиглэлээр боловсруулах шаардлагатай байгаа юм. Том үйлдвэр байгуулахаар малчдаасаа холдох гээд байгаа юм. Харин арьс шир боловсруулах үйлдвэрийг томоор байгуулж болно. Жишээлбэл баруун, зүүн, төвийн гэхчлэн байгуулж болно. Барууныхан “Жаргалтай малын мах иднэ” гэж ярьдаг болсон. Энэ чинь манай бэлчээрийн малын махыг хэлээд байгаа юм. Бас эдгээр үйлдвэрүүд өндөр ашигтай ажиллана. Үүний баталгаа болох түүхий эд бидэнд байна. Гадаад зах зээл нь хангалттай. Энэ бүхнийг тооцож үйлдвэр байгуулах, хөрөнгө оруулалт хийх бодлогоо тодорхойлох хэрэгтэй.

-Та Оюу толгойн гэрээг яаж хардаг вэ?

-Зээл авдаг нь буруу байсан юм. Яахав тийм том гэрээ хийх туршлагагүй байсан. Гэхдээ дараагийнх дээрээ анхаарах хэрэгтэй. Гэрээндээ боломжийн засвар оруулах аргыг хайж болно.

-Гэрээнд ямар алдаа гарсан гэж үзэж байна?

– Зээл авахгүйгээр “Манайх баялагаараа хувь нийлүүлнэ. Харин танайх хөрөнгөө оруул. Тэгээд ашгаа хуваана” гэсэн бол болох байсан. Германы эдийн засагч хэдэн сарын өмнө “50-60 тэрбум долларын нөөцтэй ордоо эзэмшүүлчихээд өөрсдөө өрөнд орно гэдэг нь хачин юм” гэсэн. Оюу толгойн гэрээ бидэнд сургамж болсон гэж бодож байна. Гэхдээ сургамж гэчихээд хаячихаж болохгүй. Цаашдаа сайжруулах талаар ажиллах л хэрэгтэй байгаа юм.

-Эдийн засгийн алуурчид гэдэг номонд ийм загварыг бичсэн байсан…

-Харин би бас сүүлийн үед тэр загвар орж ирсэн юм биш байгаа гэж гайхаад л сууж байна. Тийм учраас их хэмжээний хөрөнгө оруулалтад болгоомжтой хандах хэрэгтэй болчихоод байгаа юм.

-Эрдэнэтийн 49 хувь, 51 хувь гээд маргаан явж байна. Та үүнийг хэрхэн дүгнэж байна?

-Эрдэнэтийн 49 хувийг авсан зөв байх гэж бодож байгаа юм. Гэхдээ өөрсдөө мөнгөө босгоод авсан бол шүү дээ. Харин сүүлийн үед гарч байгаа мэдээлэлд дурдсан шиг төрийн мөнгөөр авчихсан бол болохгүй л дээ. Харин 51 хувийн барьцааны тухай бол эхний ээлжинд өдөр болгон хүү нэмэгдээд байгаа тэр өрийг даруйхан төлөхгүй бол болохгүй. Миний ойлгосноор нэгэнт эзэд тодорхой бол дараа нь хариуцлага тооцож болох байх. Энэ асуудалд төр хатуу шийдвэр гаргаад хугацаа алдахгүй тууштайхан хэрэгжүүлчих хэрэгтэй л дээ.

-Сүүлийн үед төрийн түшээд мөнгөтэй холбогдсон мэдээ их гарах боллоо. Энэ юутай холбоотой гэж үзэж байна?

-Ашиглах, идэх сонирхолтой хүмүүс их болсон юм шиг байна. Хариуцлагын тогтолцоо ярианаас хэтрэхгүй байна. Буруу зүйл хийсэн хүмүүст хатуухан хариуцлага хүлээлгээд явуулдаг байх хэрэгтэй. Хариуцлага хүлээлгэнэ гэдэг нь шоронд хийгээд байхыг хэлж байгаа юм биш. Аливаа буруу үйлдлээс гарсан хохирлыг л төлүүлчихдэг тогтолцоо дутагдаад байгаа юм. Сүүлийн 20 гаруй жил ардчилал, хүний эрх гэж хэт туйлширсан. Энэ хооронд хариуцлагын тогтолцоо алга болсон. Тийм учраас миний ярьдаг нэг зүйл бол сахилга, хариуцлага, дэг журам болоод байгаа юм.

Дөрвөн сурагч тагнуулчийг барьсан тухай мэдээлсэн “Пионерская правда” сонины дугаар

Барууны ертөнцөд сэтгүүл зүй үүсээд 200 гаруй жилийн нүүр үзэж байна. Сэтгүүл зүй гэдэг гэдэг нийгэмд хүртээмжтэй мэдээллийн тухай ойлголт аж. Сэтгүүл зүйн анхдагч нь цаасан хэвлэл буюу сонин. Харин түүний удаах дүү хэрэгслүүд нь радио, телевиз. Өнөөдөр дээр нь нийгмийн цахим сүлжээ мэдээлэл түгээх томоохон хэрэгсэл болжээ. Гэхдээ нийгмийн цахим сүлжээг сэтгүүл зүй гэхээс илүүтэй мэдээлэл дамжуулах, үзэл бодлоо илэрхийлэх талбар гэж үзэх нь нэмэгдэж байна. Зарим орнуудад цахим мэдээллийн хэрэгслийг шүүхийн баримт гэж үзэхээс татгалзаж байгаа гэнэ. Тэр бүү хэл телевизийн бичлэг ч нотлох баримт болох нь эргэлзээтэй болж байна. Үнэн хэрэгтээ мэдээллийн хэрэгслээс цаасан сонин л шүүхийн өмнө сэтгүүл зүйн баталгаатай баримтад тооцогдох нь. Энэ бол хууль эрх зүйн хүрээнд сонин хэрхэн зөвшөөрөгдөж байгаа асуудал. Гэтэл барууны ертөнцөд 100 гаруй жилийн өмнөөс сониныг хувь хүн, компаниуд өөрсдийн нэр хүнд, зэрэг зиндаагаа тодорхойлох хэрэгсэл болгон ашиглаж иржээ. Нэр хүндтэй томоохон сонинуудад өөрийн сурталчилгааг байршуулах нь тухайн үедээ сурталчилгаа болдог боловч хожмоо ашиг орлого, нэр хүндийн баталгаа болсон түүх барууны ертөнцөд цөөнгүй байдаг гэнэ. Энэ удаа бид хамгийн үнэд хүрч анхаарал татсан зарим жаазтай сонинуудын түүхийг хүргэж байна. Жишээлбэл, 100 шахам жилийн Английн их зам дээрх нэгэн тосгоныг бяцхан зоогийн газарт тухайн үеийн алдарт дээрэмчдийн толгойлогч хооллож байгаад баригдсан гэнэ. Дээрэмчин шүүхэд мэдүүлэг өгөхдөө “Зоогийн газрын шарсан тахиа амттай байсан тул тус зоогийн газрыг эрсдэлээс айхгүй сонгосон” хэмээн мэдүүлжээ. Англи даяар шуугиулсан энэ шүүх хурлын дараа тухайн зоогийн газрын захиалга эрс нэмэгдэж, асар хурдан томорчээ. Зоогийн газрын эзэн өнөөх дээрэмчнийг шүүсэн мэдээтэй сониноо хамгийн том танхимдаа үнэтэй жаазанд хийж, ханандаа өлгөөд зогсохгүй мэдээлэл хийсэн сониндоо багагүй хэмжээний хандив өргөсөн гэдэг.

Сталины Үндсэн хуулийн баярыг мэдээлсэн “Учительская газета” сонины дугаар

Бас нэг жишээ бол дэлхийн II дайны үеэр оросууд өмнөх жилүүдээс арав дахин их хэмжээний сонин хэвлэж, фронтод болон ар талд ажиллаж байгаа иргэддээ үнэгүй тарааж байсан. Түүн дотроо өсвөр үеийнхээ ч ухамсар, суртахуунтай байлгах талаар багагүй анхаарч байсан гэдэг. Тухайн үед сургуулийн насныханд зориулсан “Пионерская правда” гэдэг сонин байсан. Энэ сонины I нүүрний дээд баруун талд дөрвөн сурагч Германы тагнуул барьсан тухай мэдээ зурагтайгаа гарчээ. Эх орны дайны хажуугаар дажин гэдэг болж Орос орны гүнд хулгай, дээрэм нүүрлэж байсан үе. Харин дөрвөн сурагч Германы тагнуулчийг биш, хамтралын агуулахаас буудай хулгайлж байсан өвгөнийг л барьсан байдаг. Энэ мэдээллийн ачаар мэдээлэлд дурдагдсан сурагчид насан туршдаа сайхан амьдарсан аж. Энэ тухай нэг сурагчийн эгч нь сэтгүүлчид ам алдсанаар энэ хэрэг нэг олны анхаарал татаж байгаад намжжээ.

1989 онд Берлиний хана нурж хоёр Герман нэгдэхэд социалист Германы өмчийг нэг дойч маркаас эхлэн дуудлага худалдаанд оруулан хувьчилжээ. Гэхдээ эхний ээлжид тухайн хувьчлах байшин хэн нэгний хувийн өмч байсан бол үнэгүй өмчлөх эрх үүснэ. Өмчлөх эрх үүсэхэд дайнаас өмнө тухайн барилгыг өмчилж байснаа батлах эх, эцэгтэйгээ байшингийн дэргэд авахуулсан фото зураг байхад хангалттай. Түүнээс илүү баталгаа нь дайнаас өмнө хувийн өмч байсныг батлах сонин дээр гарсан мэдээ. Жишээлбэл, ноён Хансын тийм байранд хүлээн авалт боллоо, ноён Мюллерийн байрны гадна осол гарав, ноён Шройдер хүүгийн хуриманд тэр байшинг худалдан авч өглөө, хатагтай Меркелийн тэр байшинд гал гарчээ гэсэн байвал өв залгамжлагч нь залгамжлах эрхээ нотолсоноор шууд өмчийн эзэн болж байсан байна.

Барууны орнуудад үе дамжсан бизнес эрхлэгчид 100 жилийн өмнө томоохон сонин дээр гарсан рекламаа өөрийн нэр төрийн баталгаа болгон олон нийтэд харагдахуйц газар байрлуулдаг байв. Барууны ертөнцөд хуучин сонины сонины худалдааны бизнес эртнээс хөгжсөн байдаг. Харин энэ бизнес сүүлийн үед манайд хойд хөршид хөгжиж байна. Хамгийн үнэд орж байгаа нь эх орны дайны үеийн дугаарууд гэнэ. Хуучин сонины тухай мэдээллийн дор чанартай хадгалсан тэр сонины тэдэн оны дугаарыг тийм үнээр зарна, тус дугаарт тийм мэдээлэл орсон гэх сэтгэгдлүүд цөөнгүй байна.

ЗХУ-д улсад хамгийн олон хувиар зарагдсан сонины тоонд 1938 оны арванхоёрдугаар сарын 5-ны өдөр гарсан төрийн төв хэвлэлүүд. Тус сонины гол мэдээ нь Сталины хийсэн Үндсэн хуулийн баярын тухай мэдээлэл. Хэлмэгдүүллийн оргил үе байсан учраас бараг насанд хүрсэн хүн тус сонинуудаас аль нэгийг авсан гэдэг. Энэ дугаарыг Оросын бөглүү тосгодод очсон анхны албан ёсны мэдээлэл гэж үзэх нь ч бий. Олон хүн хэлмэгдлээс айж тус сонинг хоймортоо жаазалж өлгөсөн байсан гэдэг. Харин дуучин Нарагийн байгуулсан тансаг зоогийн газрыг манай сонин сурвалжилга юм. Орчин цагийн сэргэлэн, жавхаалаг энэ эмэгтэй өөрийн зоогийн газрын сурвалжлага гарсан энэ дугаарыг өнөөдөр олны нүдэнд өртөхүйуц газар байрлуулсан байна. Энэ мэтээр цаасан сонинг бизнесийн нэр хүндээ өсгөж ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх боломжийг манай сонин олон нийтэд олгож байгаа юм.

Мөн дэлхийд шуугиан тарьсан сонины дугаарууд байдаг. Эдгээр сонинууд өнөөг хүртэл хадгалагдаж түүхийн баримт, судалгааны томоохон талбар болсоор иржээ.

Вьетнамын дайны хохирлыг зарласан “Вашингтон пост” сонины дугаар

ВАШИНГТОН ПОСТ сонины нэгэн дугаарт АНУ-ын улс төрийг хөмрөх шахсан мэдээ байдаг. Энэ дугаарыг тухайн үеийн сөрөг хүчин маш томоор хэвлэн тарааж ялалт байгуулжээ. Хүйтэн дайны үеийн хамгийн удаан үргэлжилсэн нь Вьетнамын дайн билээ. 1973 оны нэгдүгээр сард энхтайвны гэрээ байгуулсан ч дайн зогсоогүй аж. Эцэст нь 1975 онд Хойд Вьетнам өмнөд Сайганыг эзэлснээр дайн дууссан юм. Дайны улмаас 3-4 сая вьетнам, хоёр сая гаруй лаос, мөн 60 мянга гаруй америк цэрэг амь үрэгдсэн талаар мэдээлсэн юм.

Титаникийн сүйрлийг зарласан “Нью йорк таймс” сонины дугаар

Мөн НЬЮ ИОРК ТАЙМС 1963 оны наймдугаар сарын 29-ны дугаарт юу өгүүлснийг дуулгая.

АНУ-ын түүхэнд хамгийн их хүн цугласан цуглаан 1963 оны наймдугаар сарын 29-нд болжээ. 1963 онд Алабама мужийн Бирмингем хот арьс өнгөөр ялгарварлан гадуурхах хүчирхийллийн голомт болсон байлаа. Энэ нь өнгөт арьстануудын төлөө тууштай тэмцэгч Мартин Лютер Кинг болон түүний нөхдөд тэмцэл хийх боломж гаргаж өгсөн юм. Тэмцэл улам өргөжсөөр наймдугаар сарын 29-нд Мартин Лютер Кинг “Би мөрөөдөж байна” илтгэлээ 200,000 хүний өмнө тавьсан юм. Энэ дугаар АНУ-ын арьсны үзлийг устгахад хувь нэмрээ оруулаад зогсохгүй, тухайн дугаарын зарагдах үнэ хэд дахин нэмэгдсэн нь дахин хэвлэх эсвэл хуулбарлаж тараах ажил ундруулж байсан гэдэг.

Мартин Лютер Кингийн арьсны өнгөөр ялгаварлахыг эсэргүүцсэн цуглааныг мэдээлсэн “Нью йорк таймс” сонины дугаар

НЬЮ ИОРК ТАЙМС 1912 он дөрөвдүгээр сарын 15-ны дугаар

Далайн аяллын түүхэнд хамгийн их хохирол учирсан хэрэг бол Титаникийн сүйрэл юм. 1912 оны дөрөвдүгээр сарын 14 Атлантын далайд 1200 гаруй хүн осолдсон юм. Хөлөг дээр нийт 2208 хүн байсан гэдэг тоо бий. Титаник мөсөн уултай мөргөлдсөнөөс хойш дөрвөн цагийн дараа живсэн юм. Энэ үйл явдал нь тухайн үед дэлхийг цочроосон үйл явдал болж байлаа.

Энэ мэтээр жаазтай сонин хувь хүн, албан байгууллагын нэр хүнд ашиг орлогыг нэмэгдүүлдэг төдийгүй дэлхийн олон чухал үйл явдлын гэрч болон үлддэг байна.

Монголын хөрөнгийн биржийн 2018 оны анхны IPO болох “ЛэндМН” компанийн хувьцааны захиалга өчигдрөөс эхэллээ.Хувьцааны захиалгыг нээх цан цохих ёслолын ажиллагаанд Санхүүгийн зохицуулах хороо, Хөрөнгийн биржийн албан тушаалтнууд оролцов. Нээлтэд “ЛэндМН” ХК-ийн ТУЗ-ийн дарга Х.Батсүх “ЛэндМН компани хувьцаагаа гаргахдаа салбарын хэмжээнд сайн жишиг тогтооход анхаарна” гэж хэлэв. “ЛэндМН” хувьцааны талаар “АНД глобал” компанийн Үйл ажиллагаа эрхэлсэн захирал, -Лэнд МН” хувьцааны төслийн удирдагч В.Баярсайханаас тодрууллаа.

---

-Танай компани ямар үйл ажиллагаа эрхэлдэг вэ?

-“ЛэндМН” бол БСББ. Бид шуурхай зээлийн үйлчилгээ үзүүлэх финтек компани.

-Финтек гэдэг нь юу гэсэн үг вэ?

– Финтек гэдэг нь санхүүгийн үйлчилгээг технологийн үйлчилгээтэй шуурхай үзүүлдэг үйлчилгээний хэлбэр. Энэ нь хүн бүрт өгөөжтэй, хүртээмжтэй үйлчилгээ үзүүлэх нөхцөл бүрдүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл гар утастай хүн бүр хаанаас ч энэ үйлчилгээг авах боломжтой.

-Хэдэн төгрөгийн хувьцаа гаргаж байна?

-Нийтдээ таван тэрбум төгрөгийн хувьцааг гуравдугаар сарын 7-ныг хүртэл арилжина. Анхдагч арилжааны үнэ 25 төгрөг. Манай хувьцааг гар утаснаасаа, брокерын салбарууд, манай компани дээр ирж авч болно.

-Хөрөнгө оруулалтыг юунд зориулах вэ?

-Манай компани зээлийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг компани. Тийм учраас хувьцаанаас орсон хөрөнгийг шинэ олгох зээлд зориулна.

-Зээлдэгчид нэмэгдэж байна гэсэн үг үү?

-Зээлдэгчдийн тоо хурдтай өсөж байгаа. Бидний тооцоогоор 2018 онд 18 тэрбум төгрөг шаардлагатай. Үүнээс таван тэрбум төгрөгийг хувьцаанаас босгож байна.

-Өнөөдрөөс эхлээд хувьцаа авсан иргэд ББСБ-ын хувьцаатай боллоо гэж ойлгож болох уу?

-Болно. Манайх Монголд анх удаа хувьцаат компани болж байгаа ББСБ.

-БНСУ-ын иргэдтэй ямар харьцаатай вэ?

– Өнөөдрийн гаргаж байгаа таван тэрбум төгрөгийн бондыг стратегийн болон энгийн гэж хоёр хувааж байгаа юм. Өнөөдрийн гаргаж байгаа хувьцааны тал стратегийн томоохон хөрөнгө оруулагчдад очно. Тэд их хэмжээний, урт хугацаатай хөрөнгө оруулалт хийх сонирхолтой компаниуд байгаа юм.Энэ утгаараа өнөөдөр солонгосын Rhinos Asset Menejment компани нэг тэрбум төгрөгний хувьцааг авч байгаа.

-Энэ хэр найдвартай компани бол?

-Энэ бол хөрөнгө оруулалтын мэргэжлийн компани. Дэлхийн 170 оронд 1.7 тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн компани.

– Нууц биш бол өнгөрсөн хугацаанд хэр үр дүнд хүрэв?

-Одоо манай компанид нууц зүйл байхгүй болсон. Хувьцаат компанид нууцлах зүйл байх ёсгүй. Манай байгууллагын үйлчилгээ 2017 оны нэгдүгээр сараас олон нийтэд хүрч эхэлсэн. Дөрөвдүгээр сараас эхлээд албан ёсны үйл ажиллагаа явуулсан. 2017 онд хөрөнгө оруулалтаа нөөөд 30 сая төгрөгийн ашигтай ажилласан. Оны өмнө бид 23 мянган хэрэглэгчтэй болсон. Өнөөдөр энэ тоо нэлээд өссөн.

-Цахимаар зээл авна гэдэг нь биткойнтой адил сонсогдоод байна.

-Биткойнтой огт адилгүй. Бусад бүх хувьцаатай адилхан хувьцаа. Авах өгөх хэлбэр нь цахим болохоос бусад бүх ажиллагаа нь ердийн хувьцаатай адилхан.

-Өнгөрсөн хугацаанд ямар нэгэн хүндрэл үүссэн үү?

-Бидний ажигласнаар монголчууд шинэ зүйлийг соргогоор хүлээж авдаг. Гэхдээ цаана нь ямар нэгэн айдас байдаг.

-Өмнө нь ХЗХ, Жавхланг бадруулагч гээд томоохон дуулианууд дэгдсэн.

-Харин тийм. Түүнтэй ч холбоотой байх. Мөн ийм үйлчилгээ байдагт эргэлзэх, ялангуяа манай ББСБ-ууд ойлгоход нэлээд хугацаа орсон. Шинэ хэлбэрийн үйлчилгээ нь ямар нэгэн хардалт үүсгээд, тэр хардалт нь цочирдолт болоод жаахан хугацаа алдсан тал бий. Гэхдээ монголчууд юмны амтанд орохдоо их амархан. Нэг удаа хэрэглэж үзээд л дахин ашиглана. Бусдад түгээнэ.

– Гүйлгээний баталгаа нь юу вэ?

– Бид банкууд, ББСБ-уудтай хамтарч ажилладаг. Гүйлгээний баталгаа банкны билл. Гүйлгээ банкуудаар л дамжиж хийгдэнэ.

-Банкууд танай өрсөлдөгчид үү?

-Үгүй харин ч хамтрагчид.

-Та нар зээл тараах өрсөлдөөнд байгаа биз дээ?

-Банкуудын өндөр зардалтай жижиг зээлийг маш бага зардлаар илүү олон хүнд хүргэж байна.