Үндэсний бөхийн барилдааны хоёрын даваа үргэлжилж байна.
Энэ даваанд аваргууд бүгд давсан бол арслангуудаас Х.Мөнхбаатар Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумын бөх, аймгийн начин Х.Балжиннямд, улсын арслан Р.Пүрэвдагва Увсын аймгийн Түргэн сумын харьяат аймгийн начин Г.Цоггэрэлд, саяхан заан цолны үнэмлэхээ гардаж авсан С.Сүхбат Төв аймгийн Эрдэнэсант сумын бөх, аймгийн харцага Б.Ганзолбоод тус тус уналаа.
Баяр наадмын өдрүүдэд буюу долдугаар сарын 11-нд Хөвсгөл, Архангай, 12-нд Хөвсгөл, Булган, Сэлэнгэ, Төв аймгийн нутгаар усархаг бороо орохыг холбогдох байгууллагаас анхааруулсан
Эдгээр өдрүүдэд үер, усны аюулаас сэрэмжлэхийг цагдаагийн байгууллагаас анхааруулж байна.
Хэт халсан өдрүүдэд гол усанд бага насны хүүхдийг оруулахгүй байх, хараа хяналтгүй орхихгүй байх, согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ гүн, урсцын ширүүнийг мэдэхгүй гол усанд орохгүй байх, түүнчлэн хийлдэг завь, гудас, тоглоомыг хэрэглэхдээ өөрийн болон бусдын аюулгүй байдлыг хангах үүднээс аврах хантааз бусад шаардлагатай хамгаалах хэрэглэгдэхүүнийг бүрэн өмсөж хэрэглэхийг сэрэмжлүүлж байна.
Мөн гол, мөрнүүд олон жилийн дунджийг давж богино хугацаанд үерлэх эрсдэлтэй байх тул үерийн аюултай бүсэд нутаглаж, оршин сууж байгаа иргэд, малчдыг сэрэмжтэй байж цаг агаарын урьдчилсан мэдээг тогтмол хүлээн авахыг анхааруулъя гэв.
Азарганы уралдаанд аманд хүзүүдсэн Архангай аймгийн Их Тамир сумын уяач Уясахын Тодбаярын хээр азарганы нас хүрээгүй тул уралдаанаас хасах шийдвэрийг Хурдан морины комиссоос гаргажээ.
Ингэснээр Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын уяач Дугарсүрэнгийн Отгонлхагвын хүрэн азаргыг аманд хүзүүдсэнд тооцож айргийн зургаад хурдалсан Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат тод манлай уяач Төмөрбаатарын Ууганбаярын уулс хүрэн азарга айргийн тавд бичигдэхээр боллоо.
Азарганы уралдаанд
Булган аймгийн Гурванбулаг сумын уяач Сэрээнэнгийн Гал-Эрдэнэ нандин хонгор азарга түрүү магнайд хурдаллаа.
Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын уяач Дугарсүрэнгийн Отгонлхагвын хүрэн азарга,
Булган аймаг Гурванбулаг сумын уяач Хишигжаргалын Аминхишигийн хүрэн халзан азарга,
Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын уяач Чулуунбатын Батжаргалын зээрд азарга,
Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын тод манлай уяач Төмөрбаатарын Ууганбаярын хүрэн азарга хурдалж, уясан эзэн, унасан хүүхэд, хурсан олноо баярлууллаа.
Тулгар төрийн 2233 жил, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 818 жил, Үндэсний эрх чөлөө, Тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 113 жил, Ардын хувьсгалын 103 жилийн ойн Үндэсний их баяр наадам Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд Төрийн Есөн хөлт цагаан тугаа залснаар ёслол төгөлдөр эхэллээ.
Ардын хувьсгалын 103 жилийн ойн Үндэсний их баяр наадмыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх нээж, наадамчин олондоо хандаж хэлсэн үгэндээ Монгол наадам бол эцэг тэнгэр, эх дэлхий, эрдэнэт хүмүүний гурамсан их баяр, монгол төрийн ой санамж, монгол түмний эв нэгдэл, тусгаар тогтнолын бэлгэдэл, эртний түүхтэй, эвийн хүчтэй монголчууд бидний оюун санаа, оршин тогтнохуйн дархлаа билээ. Их эзэн Чингис хааны байгуулсан Их Монгол Улсын гал голомтыг сахин суугаа монголчууд бид төрт ёсны их шүтээн Есөн хөлт Цагаан тугаа мөнх хөх тэнгэртээ мандуулж, уяхан замбуу тивийн наранг уртын дуугаараа мялааж, хөрст алтан дэлхийг хуурын эгшгээрээ хөгжөөж, хүн ард, уул усаа баясган, дэлхийд хосгүй “Монгол наадам”-аа ийнхүү өнгө төгөлдөр, цог жавхлан төгс эхлүүлж байна. Мөнх хөх тэнгэрийн хүчин дор Монгол Улс мандан бадрах болтугай” хэмээгээд өв соёл, өвөг дээдэс, үүх түүхээрээ бахархан, “Үндэсний их баяр наадам”-аа тэмдэглэж буй наадамчин олон түмэндээ, манай сайхан оронд морилон саатаж буй эрхэм хүндэт зочиддоо Тулгар төр байгуулагдсаны түүхт 2233, Их Монгол Улс байгуулагдсаны түүхт 813, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 113, Ардын хувьсгалын 103 жилийн ойн баярын мэндийг өргөн дэвшүүлсэн юм.
Үндэсний их баяр наадмын нээлтийн арга хэмжээг Төв аймгийн “Монгол туургатан” театрын найруулагч Ц.Батнайрамдал ажиллаж, “Эх дэлхий, энх оршихуйн цадиг” агуулгын дор ”Монгол оршихуйн Итгэл Үнэмшил”-ийг байгаль эх, хүн төрөлхтний хүйн холбоо, шүтэн барилдлагаас эхлээд Монгол түмний гайхамшигт өв соёл, ахуй зан заншил, дэлхийд анхдагч археолиогийн олдворууд болон 21 аймгийн онцлог шинж чанарыг орчин үеийн дэвшилтэд технологитой хослуулан мюзикл маягаар дэглэж, мэргэжлийн урлагийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагууд, 21 аймгийн өвлөн уламжлагч нарын хамтарсан 1500 гаруй уран бүтээлч оролцлоо гэж Монгол Улсын Шадар сайдын Хэвлэлийн албанаас мэдээллээ.
Тулгар төрийн 2233 жил, Их Монгол Улсын 818 жил, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 113, Ардын хувьсгалын 103 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын бөхийн барилдаан эхэлж байна.
Энэ жилийн баяр наадмаар Дархан аварга Г.Өсөхбаяр, Даян аварга Н.Батсуурь, улсын аварга П.Бүрэнтөгс, Г.Эрхэмбаяр, О.Хангай тэргүүтэй улсын цолтой 98 бөх барилдахаар бүртгүүлсэн. Мөн аймаг цэргийн цолтой 261, сумын цолтой 112, цолгүй 41 бөх нийт 512 бөх барилдаж байна.
Өнөөдөр бөхийн барилдааны нэг, хоёрын даваа болно.
Ардын хувьсгалын 103 жилийн ойн үндэсний их баяр наадмын бөхийн оноолт гарчээ.
Энэ жилийн баяр наадмаар Дархан аварга Г.Өсөхбаяр, Даян аварга Н.Батсуурь, улсын аварга П.Бүрэнтөгс, Г.Эрхэмбаяр, О.Хангай, улсын арслан Д.Мөнх-Эрдэнэ, Ц.Содномдорж, Д.Ганхуяг, Х.Мөнхбаатар, Б.Орхонбаяр, Ц.Бямба-Отгон, Р.Пүрэвдагва тэргүүтэй улсын цолтой 98 бөх барилдахаар бүртгүүлсэн байна. Тодруулбал дархан аварга нэг, даян аварга нэг, улсын аварга гурав, улсын арслан долоо, улсын гарди зургаа, улсын заан 14, улсын харцага 21, улсын начин 45 бөх зодоглож байна.
Мөн аймаг цэргийн цолтой 261, сумын цолтой 112, цолгүй 41 бөх барилдахаараар болжээ.
Том цолтой бөхчүүдээс улсын аварга С.Мөнхбат энэ жилийн наадмаар зодоглохгүй гэдгээ зарласан. Мөн допингийн асуудлаар улсын арслан Э.Оюунболд, улсын гарди М.Бадарч нар барилдсангүй.
Саяхан барилдах эрх нь сэргэсэн улсын харцага Т.Бэгзсүрэн, Ц.Мөнхбаяр болон аймгийн арслан Б.Өсөхбаяр нар барилдахаар бүртгүүлсэн байна.
Хүй долоон худагт хурдан азарга бариандаа орлоо. Энэ жилийн наадамд 192 азарга уралдуулахаар бүртгүүлснээс 134 азарга тоосоо өргөсөн юм.
Ингээд Булган аймгийн Гурванбулаг сумын уяач Сэрээнэнгийн Гал-Эрдэнэ нандин хонгор азарга түрүү магнайд хурдаллаа.
Аман хүзүүнд, Архангай аймгийн У.Тодбилэгийн хээр азарга
Айргийн гуравт, Хөвсгөл аймгийн харьяат Д.Отгонлхагвын хүрэн азарга,
Айргийн дөрөвт, Булган аймаг Х.Аминхишигийн хүрэн халзан азарга,
Айргийн тавт, Орхон аймгийн харьяат Чулуунбатын Батжаргалын зээрэн зээрд азарга хурдалж, уясан эзэн, унасан хүүхэд, хурсан олноо баярлууллаа.
Энэ жилийн наадмын нээлт, хаалтыг шинэ технологи, дэвшилтэт төхөөрөмжийг үүх түүхтэй хослуулан хийх шинэ санаа бүхий зохиол төлөвлөгөөгөөр “Монгол туургатан” театрын найруулагч Ц.Батнайрамдал найруулж үзэгч олонд хүргэж буй.
Ц.Батнайрамдал найруулагчийн боловсруулсан “Эх дэлхий, эх оршихуй цадиг” сэдэвтэй баяр наадмын нээлтийг найруулсан. Нээлтийн эхний бүлэгт эх дэлхий бол зөвхөн хүн төрөлхтний оршин байгаа газар биш бөгөөд эртний ургамал, амьтан, хорвоо дэлхийн үүслийн талаар үзүүлэн Уяхан замба тивийн наран дуугаар өндөрлүүлж, морин хуурын эгшгээр өндөрлүүллээ.
Долоодугаар сарын 11-нд баруун аймгуудын нутгаар, 12-нд нутгийн төв хэсгээр, 13-нд зүүн аймгуудын нутгаар дуу цахилгаантай аадар бороо, бороо орох тул үер, ус, мөндөр, борооны өмнөх нөөлөг салхины аюулаас сэрэмжтэй байхыг анхааруулж байна.
Хур тунадас: Долоодугаар сарын 11-нд баруун аймгуудын нутгийн хойд хэсэг, төвийн аймгуудын ихэнх нутаг, говь, зүүн аймгуудын нутгийн зарим газраар, 12-нд баруун болон говийн аймгуудын нутгийн хойд хэсэг, төвийн аймгуудын ихэнх нутаг, зүүн аймгуудын нутгийн баруун хэсгээр, 13-нд төвийн аймгуудын нутгийн зүүн хэсэг, зүүн аймгуудын ихэнх нутгаар, 14-нд зүүн аймгуудын нутгаар, 15, 16-нд Халх голын сав газраар дуу цахилгаантай аадар бороо, бороо орно, борооны өмнө салхи түр зуур ширүүснэ.
Салхи: Ихэнх хугацаанд ихэнх нутгаар секундэд 6-11 метр.
Агаарын температур: Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Эг, Үүр, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Улз голын хөндийгөөр шөнөдөө 6-11 хэм, өдөртөө 20-25 хэм, Их нууруудын хотгор, Орхон-Сэлэнгийн сав газар, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсэг, Дорнод-Дарьгангын тал нутгаар шөнөдөө 19-24 хэм, өдөртөө 33-38 хэм, бусад нутгаар шөнөдөө 12-17 хэм, өдөртөө 26-31 хэм дулаан байна. 11-13-нд нутгийн хойд хэсгээр бага зэрэг сэрүүснэ.
Хур тунадас: Долоодугаар сарын 11-нд дуу цахилгаантай бага зэргийн аадар бороо, 12-нд бороо, 13-нд бага зэргийн бороо орно, борооны өмнө салхи түр зуур ширүүснэ.
Салхи: Ихэнх хугацаанд секундэд 5-10 метр.
Агаарын температур: Шөнөдөө 13-18 хэм, өдөртөө 25-30 хэм дулаан байна. 12, 13-нд өдөртөө бага зэрэг сэрүүсч шөнөдөө 9-14 хэм, өдөртөө 20-25 хэм дулаан байна.
Тулгар төрийн 2233, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 818, Үндэсний эрх чөлөө, Тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 113, Ардын Хувьсгалын 103 жилийн ойн Үндэсний их баяр наадмын нээлтийн өдөр Төрийн есөн хөлт Их цагаан тугийг Төрийн ордноос Төв цэнгэлдэх хүрээлэн рүү хүндэтгэн заллаа.
1992 онд баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуулиар “Монголын нэгдсэн тулгар төрийн уламжлалт Их цагаан туг нь Монгол Улсын төрийн хүндэтгэлийн бэлгэдэл мөн” хэмээн заасан юм.
Есөн хөлт Их цагаан тугийн оройн гурван сэрээг гангаар хийж галын дөл өөдөө хэмээн бэлгэдэн хорин нэгэн ширмэл дөл бадрааж хоёр талд нь ган дөрвөн цагариг унжуулжээ. Тэдгээр цагариг бат бэхийг бэлгэддэг. Сүлдэнд их цагаан өргөөг дуурайлган бүрхүүл хийж цагаан хялгасаар торлон гэрийн ханыг төлөөлүүлсэн байдаг. Монгол Улсын төрийн үйлс мандан бадрахын бүх бэлгэдэл есөн хөлт Их цагаан туг сүлдэнд шингэсэн гэдэг.Үндэсний их баяр наадмын өмнөх өдрүүдэд Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Төрийн есөн хөлт Их цагаан тугийг цэнгүүлж, наадмын нээлтийн өдөр Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд хүндэтгэн залдаг уламжлалтай билээ.