МҮХАҮТ-аас өргөн барьсан “Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга төсөл” нэлээд маргаан дагуулаад байгаа юм. Энэ талаар Ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбооны гүйцэтгэх захирал, Мэргэжлийн холбоодын нэгдсэн зөвлөлийн тэргүүн Х.Ганбаатартай ярилцлаа.
-Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга нь МҮХАҮТ гэсэн ганц байгууллагын эрх ашигт суурилсан байна гэсэн шүүмжлэл үүсээд байна. Ажил олгогч буюу аж ахуйн нэгж, бизнес эрхлэгчдийн хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Сүүлийн үед Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг нэлээд анхаарч, судалж байна. Учир нь хуулийн шинэчилсэн найруулгатай холбоотой асуудлаар манай холбооны гишүүн аж ахуй нэгж, байгууллагууд, Мэргэжлийн холбоодын нэгдсэн зөвлөлийн гишүүн байгууллагуудын зүгээс маш их санал хүсэлт ирж байна. Үүнээс харахад Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг нэлээн анхааралтай судалж, бусад хуулиудтай уялдуулж, мэргэжлийн холбоод, аж ахуйн нэгжүүдийн байр суурийг хуулинд зайлшгүй тусгах шаардлагатай байна.
-Хуулийн шинэчилсэн найруулга бизнес эрхлэгчдэд бүхэлдээ харшилж байна уу, эсвэл тодорхой хэдэн заалт байна уу?
-Бид Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуучин хуулиа шинэчлээд, үйл ажиллагааг нь олон улсын жишигт нийцсэн танхимын хэмжээнд хүргээд, Монголын бизнес эрхлэгчдийн бүтээгдэхүүнийг экспортод гаргаж, гадаад зах зээлд сурталчлах, гадаад худалдааг өргөжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, Монголын брэнд болсон олон бүтээгдэхүүнийг гадаадад бүртгүүлэх, гадаадын барааны тэмдгүүдийг Монголд бүртгэх, гадаад худалдаатай холбоотой маргааныг шийдвэрлэх зэрэг жинхэнэ мэргэжлийн танхимын тухай хууль болох болов уу гэж найдаж, хүлээж байлаа. Харамсалтай нь энэ хуулийн одоо хэлэлцүүлэх гээд бэлдэж буй төслөөс харвал бидний итгэл найдвар хүлээлттэй огт нийцэхгүй байна.
Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад маш их төвлөрүүлсэн, зах зээлийн нийгэмд байж болохгүй олон зөрчилтэй заалтууд орсон байна.
Тухайлбал, Худалдаа аж, үйлдвэрийн танхимын тухайн хуулиар Монголын бүх бизнесийн байгууллага МҮХАҮТ-ын албан ёсны гишүүн байна. Гишүүнчлэлийн татварыг тухайн компанийн борлуулалтын орлогоос тогтоодог байна. Гишүүнчлэлийн татварыг борлуулалтын орлогоос хамаарч тогтооно гэдэг чинь улсын албан татвар шиг л болох юм байна. Дээр нь МҮХАҮТ дороос ирсэн бүх асуудлыг шийддэг байна. Одоо үйл ажиллагаа явуулж буй мэргэжлийн холбоодыг мэргэжлийн буюу дагнасан танхим болгоно гэх мэтчилэн үл ойлгох, зөрчилдөөнтэй заалтуудыг оруулсан байгаа. Бүх аж ахуйн нэгжтэй холбоотой эрх ашгийг танхим илэрхийлнэ гэсэн байгаа. Энэ бол хүлээн зөвшөөрөхөд хэцүү заалт шүү дээ. Өнөөдөр үйл ажиллагаа явуулж буй мэргэжлийн байгууллагууд, Ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбоод мэргэжлийн танхим болно гээд томьёолоод оруулчихсан. Энэ бүхэн чинь олон хуультай зөрчилдөнө. Одоо УИХ-аар хэлэлцэгдэхээр бэлдэж буй “Гадаадын хөрөнгө оруулалтын хууль”, “Мэргэжлийн холбоодын эрх зүйн байдлын тухай хууль”, “Эдийн засгийг сэргээх тухай хууль”, “Төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хууль”, “Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай хууль” гээд олон хуультай зөрчилдсөн хуулийн шинэчлэлийг бэлдчихээд байна.
Бүр Засгийн газрын үйл ажиллагаанд хяналт тавина гээд оруулчихсан байна. Төрийн бус байгууллага Засгийн газрын үйл ажиллагаанд хяналт тавина гэдэг чинь одоо юу гэсэн үг юм. Нэлээд хуучны өнгө аястай. Хуучин манай улсад ганцхан төрийн бус байгууллага бизнесийг төлөөлдөг байсан нь МҮХАҮТ. Үзэсгэлэн, яармаг зохион байгуулахаас эхлээд бүгдэд МҮХАҮТ төлөөлдөг байлаа.Яг тэр зохицуулалтуудыг дахин санаж оруулж ирээд байна.
Энэ байдал нь өөрөө зах зээлийн өнгөрсөн 30 жилийн хөгжлийн явцад төлөвшиж бий болсон олон үйл ажиллагааг хумиад зогсохгүйтөр засагтай ганц л байгууллага харьцана гэж эрх мэдлийг төвлөрүүлж байна. Бусдыгаа “базна” хянана гэсэн утгатай хуулийн шинэчлэл хийж байгаад үнэхээр харамсаж байна.
-Хуулийн шинэчилсэн найруулгыг эсэргүүцэж буйгаа холбогдох газруудад мэдэгдсэн үү. Хуулийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан гэж сонссон?
-Бид энэ хуулийг эсэргүүцэж байгаагаа УИХ-д илэрхийлж албан бичиг хүргүүлээд байна. Мөн энэ хуулийн асуудлаар Мэргэжлийн холбоодын нэгдсэн зөвлөлийн 54 холбоо, Улаанбаатар хотын худалдааны танхим, Америк Монголын худалдааны танхим, Европын худалдааны танхим зэрэг нэлээд олон байгууллагууд хамтарсан хурал, хэлэлцүүлэг зохион байгууллаа. Хуралдаа МҮХАҮТ-ыг, УИХ-аас энэ асуудлыг ахалсан Байнгын хорооноос гишүүдийг урьсан. Аль аль нь ирээгүй. Хуулиа танилцуулаагүй. Биднийг үл ойшоосон байдал гаргасан. Ер нь хуулийн төсөлтэй холбоотой онцгүй зүйл сонсогдож л байгаа.
-Жишээлбэл…?
-Орон нутагт үйл ажиллагаа явуулдаг манай зарим ажил олгогчдоос мэдээлэл ирж байна. МҮХАҮТ-ынхан, УИХ-ын зарим гишүүд орон нутгаар явж дээрх хуулийн төслөө сурталчилсан бололтой. Ингэхдээ аймгийн засаг даргатай хамт орж ирээд “Орон нутгийн бүх салбар танхим дахь байгууллага, аж ахуйн нэгж, төрийн бус байгууллагууд бүгд он гарангуут мэргэжлийн танхим болно. МҮХАҮТ-д бүгд нэгдэнэ” гэж ярьж явна. МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч О.Амартүвшингийн тэгж ярьсан бичлэг бидэнд ирж л байна. Тэгэхээр бид Худалдаа аж, үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийг яг танхимын үйл ажиллагааг сайжруулахад чиглэсэн, гишүүддээ үзүүлэх үйлчилгээгээ хөгжүүлсэн, олон улсын жишиг танхимууд шиг маш сайн ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх хууль болоосой л гэж хүсч байна. Тэрнээс биш социализмын үе шиг ганцхан МҮХАҮТ гэсэн төрийн бус байгууллага бизнесийнхнийг төлөөлж засаг төртэй харьцдаг байж болохгүй шүү дээ. Социализмын үед нэг нам, нэг засаглал байсан юм чинь МҮХАҮТ-аас өөр харьцах газар байхгүй байсан. Тэр үе рүүгээ эргэж орно гэж бодож байгаа бол зохистой явдал биш ээ гэж хэлэх байна. Өнөөдрийн хувьд үйл ажиллагаа нь цэгцэрсэн, аж ахуйн нэгжүүдээ төлөөлөөд гар хөл нь болоод асуудлаа хэлэлцээд явдаг мэргэжлийн холбоод ийм байдлыг яаж ч бодсон хүлээн зөвшөөрөхгүй.
-Ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбоо болон Мэргэжлийн холбоодын нэгдсэн зөвлөлөөс санал солилцохоор МҮХАҮТ-д албан ёсоор хандсан юм байна, тийм үү?
-Тэгсэн. Улаанбаатар хотын худалдааны танхимын гүйцэтгэх захирал Б.Хаш-Эрдэнэ МҮХАҮТ-д очиж уулзсан, ярьсан, урьсан. Энэхүү хуулийн хэлэлцүүлэг хуралд оролцохыг хүсч, зарим УИХ-ын гишүүдийн туслахтай хүртэл уулзсан. Тухайн үедээ очиж оролцоно гэж хэлсэн атлаа хуралд ирээгүй. Угтаа Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийг хоорондоо маш сайн хэлж ярьж, бусад хуулиудтай уялдуулж, бизнесийн байгууллагуудтай зөвшилцсөний үндсэн дээр гаргах хэрэгтэй. Эс бөгөөс эргүүлэн хуулиа татах хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байна.
-Нэг талаараа МҮХАҮТ-ын дор нэгтгэх нь энэ олон холбоо, төрийн байгууллагыг цэгцлэх гэж тайлбарлаад байгаа. Тэгвэл мэргэжлийн холбоод бие даасан байдалтай байснаар ямар ач холбогдолтой юм бэ?
-Мэргэжлийн холбоодууд тухайн салбарын хөгжил, техник технологийн асуудал, стандарт боловсруулах, техник хэрэгслийн тээвэрлэлт, түгээлтийн асуудал, хүний хөгжил, нөөцийг хангах зэрэг маш олон мэргэжлийн үйл ажиллагаагаар хангаж ажилладаг. Тухайлбал, махны холбоо махны салбарыг яаж хөгжүүлэх, ямар техник хэрэгсэл технологи нэвтрүүлэх, мөрдөх норм стандарт нь юу байхав гээд мэргэжлийн хүмүүсийн хийдэг ажил. Энэ ажлыг МҮХАҮТ бол хийж чадахгүй. Ажил олгогч эздийн байгууллага бол олон улсын жишгээр хөдөлмөрийн харилцааны асуудал, цалин хөлс, ээлжийн асуудал, аюулгүй ажиллагаа, хамтын гэрээ хэлэлцээр, аж ахуйн нэгжүүдийг зөв удирдан чиглүүлэхэд юуг анхаарах гээд танхим болоод мэргэжлийн холбоодын хийдэггүй ажлыг хийдэг. Энэ байгууллагуудыг холиод нэг хэвэнд оруулна гэдэг байж боломгүй асуудал юм. Үүнийг төр засаг, УИХ, холбогдох байнгын хороо зэрэг газрууд анхааралтай судалж, үзнэ гэж найдаж байна.
Манай мэргэжлийн холбоодын зүгээс ч тэр Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг яаралтай буцаан татаач ээ гэсэн байр сууриндаа хатуу зогсоно. Учир нь өмнөх Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль шиг бөөн маргаан дагуулсан хууль битгий болоосой гэж бодож байна. Хоёрдугаарт, энэ хуулийг хэлэлцүүлэхээр УИХ-д оруулчихвал төр засаг, төрийн бус байгууллагуудаа хооронд нь хагаралдуулсан, бутаргасан, хооронд нь яс хаясан явдал болно. Тиймээс улс төрийн тогтворгүй байдалд бас нөлөөлөх вий гэж санаа зовж байна. Төр засаг хууль тогтоомжоороо дамжуулан төрийн бус байгууллагуудын хооронд яс хаясан үйлдэл бүү хийгээсэй.
-Хуулийн шинэчилсэн найруулгад зөвхөн МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч О.Амартүвшин гэж хүний санаа яваад байна уу. Цаана нь ямар нэг нам, улс төрийн санаархал яваад байна уу?
-Миний хувьд О.Амартүвшин гэдэг хүний хувийн ашиг сонирхол явж байгаа гэж бодохгүй байна. Гэхдээ хуулийн төслийг Ардчилсан намын бүлэг хэлэлцээд сайшаасан гэж дуулсан. О.Амартүвшин Ардчилсан намын хүн. Тэгэхээр эдний байр суурь яваагүй байгаасай гэж эмзэглэж л байна. Тиймээс би энэ хуулийн асуудлыг маш анхааралтай судалж үзэхгүй бол болохгүй нь гээд дахин дахин хэлээд байгаа юм.
-Яваа яваандаа бизнесийн байгууллагуудын үйл ажиллагаа руу төр гар дүрэх л сууриа тавилаа гэж ярих хүмүүс ч байна. Энэ тухайд та юу хэлэх вэ?
-Төрөөс гадна төрийн хэмжээний эрх мэдэлтэй төрийн бус байгууллага гарч ирээд аж ахуйн нэгжүүдэд бөөн дарамтад болж, хийж байсан ажлуудыг зогсоогоод, мэргэжлийн холбоодын үйл ажиллагаанд саад болж давхардсан ажиллагаа явуулаад бизнест нь саад болчихвий дээ л гэж санаа зовж байна. Нэг жишээ хэлье. Одоогийн Худалдаа аж, үйлдвэрийн танхимын тухай хуулинд “Гарал үүслийн сертификатыг одоогийн МҮХАҮТ олго” гэж хууль гарч байхад бид УИХ дээр хүртэл маргалдаж байж оруулсан. Гэтэл одоо энэ сертификатыг олгохдоо аж ахуйн нэгж байгууллагуудаас үнийн дүнгээс татвар авдаг болсон байна. Энэ мэтчилэн зүйлүүд чинь аж ахуйн нэгжүүдэд дарамт болдог. Ер нь бүх төвлөрлийг нэг худалдааны танхимын дор төвлөрүүлдэг олон улсын жишиг байхгүй. Тиймээс УИХ энэхүү хуулийн шинэчлэлийг буцаагаад МҮХАҮТ-ын удирдлагуудад энэ хуулийнхаа төслийг эргэж хараад, танхимын төлөөлөгчдийнхөө хурлаар оруулаад, Ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбоо, Мэргэжлийн холбоодын нэгдсэн зөвлөлийн санал бодлыг сонсоод хамтран ажиллаач ээ гэж хүсч, уриалж байна.