Рапс хэмээх ургамлын органик үлдэгдэлд азот маш бага хэмжээгээр агуулагддаг учир дараа жилийн тариалалт, ургац хураалтад маш сөрөг нөлөөтэй аж. Тус ургамлын шинж чанар болон тариалалтын хувьд юун дээр анхаарах талаар Монгол Улсын гавьяат агрономич, доктор, профессор Б.Дорж гуайтай ярилцлаа.
-Тариаланчид маань рапс их хэмжээгээр тариалсан байгаа бололтой?
-Тийм ээ, импортын гурилын үнэтэй өрсөлдөх боломжгүй учир өөр төрлийн тариалалт хийж ашиг олохгүй бол болохгүй шүү дээ. Манай улс жижиг орон болохоор улаанбуудайн хэрэглээ бусад оронтой харьцуулахад харьцангуй бага. Жилд 360 мянган га газар тариалахад дотоодын хэрэгцээгээ хангадаг. Манай оронд улаанбуудай тариалах нь өртөг өндөр учир гадны гурилтай харьцуулахад харьцангуй үнэтэй. Тиймээс өнгөрсөн хавар ард түмэндээ хямд гурил идүүлье гэсэн үүднээс импортын гурилыг татвараас чөлөөлсөн. Гэхдээ үндэсний үйлдвэрлэлээ хамгаалах бодлого гадны улс орон баримталдаг. Дотоодынхоо зах зээлийг хамгаалах ёстой байтал гадны бүтээгдэхүүн зах зээлээ алдлаа гэж ярьдаг тариаланчид, эдийн засагчид ч байдаг. Уг нь дотоодын зах зээлээ хамгаалж, тариаланчдадаа тусалж дэмжих ёстой байлаа. Тариаланчид бол хагартлаа баяжчихсан улс биш шүү дээ.
-Улаанбуудай бол хүнсний зах зээлд яах аргагүй чухал бүтээгдэхүүн. Импортын гурилын үнэ илүү хямд байгаа нь үндэсний үйлдвэрлэгчдэд хүнд тусч байна?
-Хямд үнэтэй гурилыг идүүлье гэж бодсон нь зөв. Гэхдээ энэхүү зөв алхмын цаана давхар сөрөг үр дагавар байсан юм. Тэр үр дагавар нь дотоодын тариаланчид дампуурахгүйн тулд рапс тариалсан юм. Хавар импортын гурилыг татвараас чөлөөлөх асуудал яригдаж эхэлсэн мөчөөс л тариаланчид дараачийн өөр тариалах зүйлсээ эрж эхэлсэн шүү дээ.
-Тариаланчид рапсыг хэр их хэмжээгээр тарьсан байна вэ?
-Өмнө нь рапсыг 60 орчим мянган га газар тариалдаг байсан бол энэ жил 100 гаруй мянган га газар тариалсан байсан.Тэгэхгүй бол тариаланчид маань орлогогүй болох аюултай байсан. Намар улаанбуудай зарж олдог байсан орлогоо олох гэж рапс тарьсан тариаланчид байна.
-Рапс тарих нь хөрсөнд ямар үр дагавартай вэ?
-Эдийн засгийн талаасаа бол маш зөв үйлдэл. Гэхдээ агрономийн талаасаа бол хөрсөнд маш халгаатай. Их хүчирхэг үндэстэй ургамал. Тэр хүчирхэг үндэс нь хөрснөөс ургахад шаардлагатай шим тэжээлээ сорж авдаг. Гол асуудал нь рапсын хөрсөнд үлдээх органик үлдэгдэл. Түүний дотор агуулагдах азотын хэмжээ маш бага байдаг. Түүнээс болж рапс тариалсны дараа дараагийн жилийн буудайн ургац авахгүй байх тохиолдол ч бий. Зарим газар ноднин рапс тариад хураасан учир энэ хавар тарьсан буудайны ургац муу байгааг тариаланчид хэлж байна.
-Тэгэхээр рапс тарьсан газраас ирэх жилүүдэд ургац хураах бараг боломжгүй байх нь?
-Эцсийн эцэст рапс тариалсан нь хүнсний хангамж, аюулгүй байдалд сөрөг нөлөөтэй. Тариаланчдад буруу байхгүй. Зарим тариаланчид маань сөрөг үр нөлөөг нь мэддэг байх. Гэхдээ үүний сөрөг нөлөөг цөөхөн хүн ойлгож байна. Ихэнх нь энэ жилийнхээ ашиг шимийг л бодож байна. Монголд тарьсан буудайн үнэ бол тэртээ өндөр байхаас өөр аргагүй. Хур тунадас 500мм ордог улс оронд буудай тарих өөр хэрэг. Монгол шиг 250мм хур тунадас ордог оронд буудай тариалах мөн өөр. Тиймээс буудайн үнэ Монголд өндөр байдаг. Нэг жил рапс тарьсан газраасаа ирэх жилүүдэд ургац хураах боломжгүй л болж байгаа юм.
-Рапс тариалсан газраа дараа жил нь ямар ургамал тариалах боломжтой вэ?
-Хөрсний үржил шим нь муудчихсан, доройтчих талбай Монголд их байдаг. Эдгээр талбайг дахин тариалалтад оруулах шаардлагатай. Үүний тулд буурцагт ургамал тарих ёстой. Үржил шим нь хүчтэй буурсан талбайд гурван жил дараалан царгас тарих хэрэгтэй. Олон наст ургамал учир нэг тарьчихвал жил бүр өөрөө ургана. Рапс тариалсан газар бол вандуй тэргүүтэй буурцагт ургамлыг тарих нь нэн зөв. Вандуй ганц жил тарьчихвал нэг жилийн дараа үржил шим нь сайжирчих юм. Манай орон тариалах талбай багатай орон. Тэжээлийн ургамал жилд 100 гаруй мянган га тарьдаг.
-Тариаланчид маань рапсны тухай мэдлэг мэдээлэл дутмаг байгаа бололтой?
-Ирэх жилүүдэд гарах үр дүнгээ тариаланчид маань буруу тооцоолсон болов уу гэж ажиглаж байна. Цаашид гарах үр дүнг бодолцох хэрэгтэй. Газар тариалангийн салбарт баримталж байгаа бодлого зөв харагдахгүй байна.
-Бид мал аж ахуйг дэмжих ажлыг сайн хийж байна. Гэхдээ газар тариалангийн салбарыг орхигдуулаад байгаа бололтой?
-Тариаланчиддаа туслах, дэмжих хамгийн гол түлхүүр нь техник технологи, шинжлэх ухааны шинэ ололтуудыг нэвтрүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй. Сайн сортын ургамал яах аргагүй чухал. Гэхдээ сайн сортны үр шимийг бүрэн хүртье гэвэл сайн технологиор тарих хэрэгтэй. Мянган сайн сорт байгаад муу технологиор тарьчихвал тухайн сортны ургах потенциалыг бүрэн ашиглаж чадахгүй юм. Түүгээр зогсохгүй цаг агаар, уур амьсгалын өөрчлөлтийг маш нарийн судлах, тооцоолох ажлыг хийх хэрэгтэй. Хэзээ ган, зуд болох вэ гэдэг тоцооллыг гаргах боломжтой эрин үе ирж байна. Мөн ямар ч жил байлаа гэсэн аливаа улс орон улаанбуудайн нөөцтэй байх хэрэгтэй.
-Энэ жилийн ургац дотоодын хэрэгцээг бүрэн хангах уу?
-Өнөө жилийн хувьд багахан хэмжээний буудай гаднаас авах шаардлага гарч магадгүй. Хамгийн гол нь дараа жилээс рапс тарьсан газраас ургац горьдох хэрэггүй. Манай орны хөрсний шим тэжээлийн гол элемнетүүд дотроос азот маш дутмаг байдаг. Тийм байтал нэмээд рапс тарьчихаар улам азотын эзлэх хэмжээгүй болох юм. Рапсын сөрөг нөлөөг тариаланчдад таньж мэдүүлэх маш чухал. Үгүй бол “Маргаашийн өөхнөөс, өнөөдрийн уушги дээр” гэгч болж байна.
-Таныг залуу байхад газар тариалангийн салбар дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангаж чаддаг байсан уу?
-1964 оноос хойш өдийг хүртэл энэхүү салбарт байгаа хүний хувьд олон зүйлсийг биеэр туулжээ. Дээлний хормой харагдахгүй хаврын шуурганд ажиллаж ч байлаа. Цастай намар ургац авах ямар хүнд байдгийг ч мэднэ. Агуулахад нь ургац нь багтахгүй. Тийм их ургац авчихсан баярлаж байсан ч үе бий. Ургац алдчихаад л хөрш улсаасаа гурил авч байсан ч үе бий.