Үндэсний үйлдвэрлэгч, “Моngol made” нэгдлийн үүсгэн байгуулагч, гүйцэтгэх захирал Б.Солонготой эдийн засаг, цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Монголын эдийн засгийн байдал доривтой өсдөггүй хамгийн том шалтгаан бол импортлогч орон гэх статус шүү дээ. Бид юм бүхнээ гаднаас валютаар авч байна. Валютын урсгал гадагшлах тусам эдийн засаг агшиж байдаг. Үүний эсрэг бид үйлдвэрлэгч орон болох ёстой. Энэ утгаараа танай нэгдлийн санаачилсан савангийн үйлдвэр саяхан ашиглалтад орлоо. Тус үйлдвэрийн хүчин чадал, гаргаж буй бүтээгдэхүүн импортыг үнэхээр орлож чадах эсэх талаар та ярихгүй юу?
-“Mongol Made” нэгдлийг бид жил хагасын өмнө үүсгэн байгуулж, өнөөдөр 20 гаруй нэр төрлийн бүтээгдэхүүн зах зээлд нийлүүлж, 100 гаруй хүнийг ажлын байраар хангаад байна. Монголын савангийн хэрэгцээний 50 хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж, мянган эмэгтэйг ажлын байраар хангах маш тодорхой зорилгыг бид өмнөө тавьсан. Манай савангийн зах зээл 95 хувь импортоос хамаралтай. Дэлгүүрийн лангуу дүүрэн өрөгдсөн саван дунд хэдэн монгол саван байгааг тоолоод үзэхэд андашгүй. Нөгөө талаар инфляцид нөлөө үзүүлж буй хамгийн том хүчин зүйл нь импортын бараа бүтээгдэхүүн. Цар тахлын нөлөөгөөр хил гааль хаагдаж, импортын бүтээгдэхүүний үнэ өсөж байгаа нь нэг талаар бидэнд маш том давуу тал бий болгосон. Гаднаас нефтийн хаягдал тосоор хийсэн хямд үнэтэй савангууд бөөндөж суухын оронд бөөн бөөнөөр нь хаядаг малын өөх тосоо эцсийн бүтээгдэхүүн болгон гаргаж, ард нь эмэгтэйчүүдийг ажлын байраар хангая гэсэн нийгмийн ач холбогдлыг нь бид тэргүүн зэрэгт тавьсан. Сая ашиглалтад орсон савангийн автомат үйлдвэр бол нягтаршил өндөртэй, үнэ хямдтай саван гарах бүх нөхцөлийг бүрдүүлж байна. Бид нийт савангийнхаа 50 хувийг гар аргаар, 50 хувийг автомат үйлдвэрээс гаргахаар төлөвлөсөн. Гар аргыг хүчээр байлгаж байгаа нь ажлын байр олноор бий болгох зорилготой холбоотой.
-“Монгол мэйд” нэгдлийн тухайд тайлбарлахгүй юу. Дандаа эмэгтэйчүүдийн ажлын байрыг дэмжсэн төсөл гэж ойлгоод байгаа. Одоогийн байдлаар хэчнээн эмэгтэйчүүдийг ажлын байраар хангаж байна вэ?
-Саван гэрээрээ, гар аргаар хийдэг маш олон эмэгтэй байгааг бид олж харсан. Нөгөө талаар саван өөрөө өндөр технологи шаарддаггүй учраас хүсвэл нэг цехийг долоо хоногт үйл ажиллагааг нь жигдрүүлчих боломжтой энгийн ажиллагаатай салбар. Өөх тос маш ихээр хаягдаж байна. Энэ бүгдийг нэгтгээд харахаар түүхий эд нь ажиллах хүч нь хангалттай байхад бид гаднаас нефтийн хаягдал тосоор хийсэн, найрлагандаа хадгалагч бодис, хөөсрүүлэгч, цайруулагч, өнгө оруулагч, эмульгатор болгон хэрэглэдэг APE, Chlorine bleach, Formaldehyde, Cocoamide dea, Triclosan, Phosphate гэх мэт хорт хавдар үүсгэгч химийн нэгдэл бүхий хатуу саван, шингэн аяга таваг угаагч бодисыг ихээр аваад суух нь үнэндээ утгагүй санагдсан. Нэгдүгээрт, эдийн засаг, хоёрдугаарт, монгол хүний эрүүл мэнд, гуравдугаарт, байгаль орчны бохирдол бууруулах гэсэн том агуулгууд манай төслийн ард бий.
Эмэгтэй гэж тодотгохын учир нь саван өөрөө нягт, нямбай ажиллагаа шаарддаг эмэгтэй хүнд байдаг давуу ур чадвар ашиглагддаг учраас манай ажилтнуудын 90 хувь нь эмэгтэй. Одоогоор бид 100 гаруй ажилтантай, гурван жилдээ багтаад мянгуулаа болох төлөвлөгөөтэй.
-Саван, угаалга, ариун цэврийн бүтээгдэхүүний 80 орчим хувийг бид гаднаас авдаг гэсэн судалгаа бий. Үүнд багагүй ам.долларын урсгал гадагшаа гарч байгаа байх. Танай савангийн үйлдвэр дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангаж чадах уу?
-Савангийн автомат үйлдвэр ийнхүү ашиглалтад орсноор дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн дүүрэн хангах боломж нээгдлээ. Цагт гурван мянган саван үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Хоёр ээлжээр ажиллахад сард сая гаруй саван автомат үйлдвэрээс гарна. Цаана нь бид гар аргаар цех бүр өдөрт хоёр мянга, сард 60 мянган саван үйлдвэрлэж 21 аймаг, есөн дүүрэгт салбарлахад улсынхаа хэрэгцээнээс давж экспортод гарах бүрэн боломжтой. Ийнхүү хатуу саван импортын хамаарлаас гарлаа.
-Хатуу саван импортын хараат байдлаас гарлаа гэж ойлгож байгаа зөв үү. Цаашид бусад нэр төрлийн ямар бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, импортын хараат байдлаар гаргах зорилготой байна вэ?
-Импортын хараат байдал үүссэнийг сая хил гааль хаагдахад сүлжээ дэлгүүрүүдийн барааны савангийн нөөц тасалдаж манайд олноор хандахад мэдэрсэн. Хатуу савангаа 100 хувь дотоодоосоо хангах бүрэн боломжтой боллоо автомат үйлдвэр ашиглалтад орсноор. Түүнээс гар аргаар үйлдвэрлэж 100 хувь хангахад бол хүндрэлтэй. Малын өөх тос савангийн орц найрлагын 80 хувийг бүрдүүлж байгаа учраас түүхий эдийн дутагдалд орох магадлал бага.
-Үйлдвэрлэж байгаа савангийн төрөл, чанарын тухайд дэлгэрэнгүй тайлбарлахгүй юу. Гаднаас орж ирж байгаа энэ төрлийн бүтээгдэхүүнтэй харьцуулахад давуу чанар юу байна вэ?
-Бид малын өөх тосыг эмээлт дэх тос боловсруулах үйлдвэртээ 90 хувь цэвэршүүлж, арц, ганга, чацаргана, багваахай гэх мэт шим дэмтэй ургамлуудаа нэмж, шинжлэх ухаанд суурилсан судалгаа тооцооллууд хийсний үндсэн дээр үйлдвэрлэдэг. Шинжлэх ухаанд суурилсан үйл ажиллагаа учраас манай бүтээгдэхүүний чанар, үр нөлөөнд бүрэн дүүрэн итгэж болно. Саванг хүсвэл гэртээ ч хийчихэж болох нөхцөл нь хүн бүрд байгаа. Бид шинжлэх ухаанч үйл ажиллагаа, хямд үнэ, өндөр чанар стандартаар ялгарна.
-Үндэсний үйлдвэрлэгч гэхээрээ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ өртөг өндөр байдаг гэсэн шүүмжлэл бий. Энэ асуудалд үндэсний үйлдвэрлэгчийн хувьд ямар бодолтой байдаг вэ. Танай бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнэ хэдээс эхэлж байна вэ?
-Гар аргаар үйлдвэрлэгчид цөөн тоогоор гаргаж байгаа учраас бүтээгдэхүүний үнэ өндөр гардаг. Нөгөө талаар импортын бүтээгдэхүүнтэй сав баглаа боодлын дизайн, өнгө үзэмжээр өрсөлдөж чаддаггүй. Бидний хувьд олон тоогоор үйлдвэрлэж, автомат үйлдвэрт ашиглалтад орсноор бүтээгдэхүүний өртөг буурч бид барааны саванг 1300 төгрөгөөр худалдаалахаар төлөвлөж байна. Популяр саван одоо 1700 орчим төгрөгөөр борлуулагдаж байгаа. Гол нь төрийн болон хувийн хэвшлийнхэн, өрх айл бүрийн эх оронч хэрэглээ чухал байна энэ цагт.
-Үндэсний үйлдвэрлэгчдэд тулгамдсан асуудал цөөнгүй. Танай нэгдлийн хувьд тулгамдаад байгаа асуудал юу байна вэ?
-Мэдээж шинээр үйл ажиллагаа явуулж эхэлж байгаад нь битгий хэл олон жил тогтвортой үйл ажиллагаа явуулсан компаниуд хүртэл ганхахад хүрч байгаа нь гадаад орчны сөрөг нөлөө өндөр байгаатай холбоотой. Гэхдээ зөвхөн монголчууд биднээс хамаарах зүйл ч бас яг үнэндээ бага байна. Дэлхий өөрөө шинэ сорилтод орж байна. Тиймээс зовлон тоочоод байлгүй эрвийх дэрвийхээрээ л өмнөх ажлаа алхам алхмаар урагшлуулах гэж үзэж байна.
-Монголд бизнес эрхлэхэд хэцүү байдаг гэлцдэг. Энэ бодитой юу. Төр, Засгийн зүгээс дарамт, шалгалт их байна уу?
-Татварын дарамтыг амтай болгон нь л ярьж байна. Хүн нэмэхийн хэрээр хүнс нэмэгддэг байтал өнөөдөр ажилтныхаа тоог нэмэх бүрд ирэх дарамт чанга байна. Ядаж гарааны компаниудаа хөл дээр нь зогстол эхний гурван жил ч юм уу татварын хөнгөлөлт эдлүүлмээр байна. Ялангуяа манайх шиг мянган ажлын байр бий болгоно гээд зорьчихсон компанид ажилтны тоо 100 давахад л нийгмийн даатгал өөрөө асуудал болж эхэлж байна. Энэ тал дээр ямар нэгэн дорвитой шийд гарах болов уу гэж найдаж байна, ойрноос.
-Хамгийн том дарамт татварын бодлого байх. Ер нь цаашид үйлдвэрлэгчид, баялаг бүтээгчдээ төр засгийн зүгээс хэрхэн дэмжих ёстой юм бэ?
-Ядаж Анита гэдэг савангийнхаа оронд монгол савангаа аваач ээ гэж төрийн худалдан авах ажиллагааны газрынханд, Оюу толгой, Таван толгой зэрэг томоохон аж ахуйн нэгжүүдээсээ гуймаар, бас уриалмаар байна.
-Бизнес хийх боломж, нөхцөл ямар байна вэ?
Аливааг боломж болгож харах хувь хүмүүсийн хандлага цаашлаад хөдөлмөр чухал. Хөдөлмөрлөхгүй байж мянган боломж яриад нэмэргүй. Саван ч гэсэн өөрөө тэр чигээрээ боломж. Магад бизнесийн томчууд тоож харахааргүй жижиг салбар байж магад. Гэхдээ хаягдал өөх тосоо бүтээгдэхүүн болгоод 95 хувь импортоос хамааралтай салбарыг үндсээр нь өөрчлөх боломж байна гэдгийг бид олж харсан л хэрэг.