УИХ-ын гишүүн М.Билэгттэй ярилцлаа.
-УИХ-ын хаврын чуулган өндөрлөлөө. Таны хувьд хаврын чуулганыг хэр үр дүнтэй болсон гэж үзэж байна вэ. ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдсан гэдгээрээ бусад чуулганаас онцлогтой байсан л даа?
-Миний хувьд өнгөрөгч хаврын чуулганыг түүхэнд тэмдэглэхээр үр дүнтэй чуулган болсон гэж үзэж байгаа. учир нь 2016 оны зургадугаар сард УуИХ шинээр байгуулагдаж, ард түмэн МАНан-д итгэл хүлээлгэн 65 суудалтай бүлэг байгуулах, З засгийн газар нь мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх боломжийг олгосон. Бидний хувьд эхний ээлжинд Монгол улсыг эдийн засгийн хямралаас гаргах, олон улсад эх орныхоо нэр хүндийг сэргээхэд анхаарсан. энэ чиглэлд анхаараагүй бол Монгол улс дампуурлаа зарлахаас өөр гарцгүй болчихсон байлаа. Ттиймээс хямралыг даван туулахын тулд уИХ, засгийн газар хүнд шийдвэрүүдийг гаргасан. Үнэнийг хэлэхэд Монгол улсыг хямралаас гаргаж чадахгүй дампуурлаа зарлачихвий гэсэн айдас энэ удаагийн Их хурал, засгийн газарт байсан. ОУВС оувс-гийн хөтөлбөрт хамрагдахын тулд долоон төрлийн татварыг нэмэгдүүлэхээс өөр аргагүй болсон. татвар нэмчихвэл намын мөрийн хөтөлбөрт туссан татвар нэмэхгүй гэдэг заалтаа зөрччих гээд үнэхээр хүнд байдалд явж ирсэн. Ггэхдээ тэдгээр татварууд нь гурван сая монголчуудын таван хувьд буюу өндөр орлоготой иргэдэд хамаарч жирийн иргэдэд уг нь нөлөөлөхгүй байсан юм. Г гэвч сөрөг хүчин үүнийг улс төржүүлсэн. Үнэхээр тийм болох гэж байгаа юм байна гэдэг ойлголтыг нийгэмд бий болгосон. уг нь том зургаар нь асуудлыг харж эдийн засгаа аврах, донор орнуудын итгэлийг сэргээх, хөрөнгө оруулагчдыг татахын тулд оувс-тай гэрээ хийх шаардлагатай болсон. Ггэрээлэхийн тулд эдгээр татварыг зайлшгүй нэмэхээс өөр аргагүй болсон юм. Мөн хүүхдийн мөнгийг эмзэг бүлгийн 40 хувьд нь олгож, амьдрал доогуур өрхүүдэд хүнсний талон олгохоор байсан. Үүнийг мөн л улс төржүүлсэн. гуравдугаар сарын сүүлээр засгийн газар 580 сая ам.долларын бондын эргэн төлөлтийг хийхгүй бол ам.долларын ханш 3000 төгрөг давчих гээд үнэндээ амаргүй байлаа. тэр утгаараа энэ бүх эрсдлийг даван туулж чадсанаараа хаврын чуулган хамгийн том үүргээ гүйцэтгэсэн. эдийн засаг маань хаана нь хүртлээ унахаа мэдэхгүй харанхуй ангал руу унаж явсныг засгийн газар зөв бодлого хэрэгжүүлэн зогсоож чадсан. тиймээс ард түмэн МАНан-д 65 суудал өгсөн тэр сонголт зөв байжээ гэдэг нь харагдаж байгаа юм. оувс-гийн хөтөлбөрт хамрагдах хүрээнд Япон, Ссолонгос, БНнХАУау-аас эхлээд донор орнууд манай улсад хөнгөлөлттэй, урт хугацаатай зээл олгоно гэдгээ мэдэгдсэн. Ээнэ том боломжийг бид алдаж болохгүй. 2012 онд 1350 төгрөг байсан ам.долларын ханш 2016 он гэхэд 2700 төгрөгт хүрсэн байсан. Харин оувс-гийн хөтөлбөрт хамрагдах хүрээнд 2350 төгрөг болтлоо буурлаа. энэ онд эдийн засгийн өсөлт хоёр хувьтай байна гэж тооцсон ч эхний хагас жилийн байдлаар 4.2 хувьтай гарсан. А ард түмний сонголт ямар ч байсан алдаагүй гэдэг нь харагдлаа. Үүнийг бардам хэлье.
Манай нам Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг бодсон бол оувс-гийн хөтөлбөрт хамрагдахгүй байсан. ардын нам ард түмний эрх ашгийг нэгдүгээрт тавьж, эрсдлээ өөрсдөө үүрсэн юм. Бид улсаа дампууруулчихаад Ерөнхийлөгчийн сонгуульд мянга ялаад яах юм бэ. том зургаараа бид ялсан. Монгол Уулсынхаа эрх ашгийн төлөө шинэ Ерөнхийлөгч маань УуИХ, засгийн газартайгаа гар нийлэн хамтран ажиллах ёстой. С сонгуулийн үеэр явуулсан хар пиар шигээ арай ажлаа явуулахгүй байлгүй дээ.
-Энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль өмнө нь болж байгаагүй хар сонгууль болсон гэдэгтэй санал нийлэх үү?
-Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг ажиглаж байхад хойч ирээдүй үед маань буруу жишиг тогтох хэмжээний хар сонгууль боллоо. сонгууль хэдийгээр улс төрийн намуудын өрсөлдөөн хэдий ч нэр дэвшигчид юу хийсэн бэ, цаашид юу хийх вэ гэдгээ ярьж өрсөлдөх учиртай юм. Миний хувьд 2012, 2016 оны уИХ-ын сонгуульд нэр дэвшин өрсөлдөж байсан. Ссурталчилгааны хугацаанд би юу хийсэн бэ, цаашид юу хийх гэж байна вэ, юу хийж чаддаг вэ гэдгээ ойлгуулахыг хүсч ирсэн. тэр утгаараа ийм хар бараан пиар байхгүй болоосой гэж хүсдэг. сонгууль 20 хоног болоод л дуусдаг. Ядаж сонгуулийн дараа бид хүн чанартайгаа үлдмээр байна шүү дээ. тиймээс хойч үеийн залуустаа зөв жишиг үлдээхийн тулд хийсэн, хийх ажлынхаа талаар л ярьдаг баймаар байна. Ззургадугаар сарын 26-ны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн эхний санал хураалтын дараа Баянхонгорын намын байгууллагуудаас тайлан ирсэн. гэхдээ энэ тайланг би жаахан дэгсдсэн тайлан гэж бодож байгаа.
-Юу нь дэгсдсэн гэж?
-Ооюутан залуус 2016 оны сонгуульд МАНан-ыг дэмжсэн ч мөнгө өгөөгүй тул энэ удаагийн сонгуулиар тэд Аардчилсан намд саналаа өглөө гэсэн байна лээ. Би залуучуудаа тийм сэтгэлтэй гэж бодохгүй байна. энэ сайхан залуус чинь Монголын хойч ирээдүй. залуус маань улс орон нь дампуурч байх нь хамаагүй, өнөөдрийн 200 мянган төгрөгний төлөө үзэл бодлоо худалдсан гэхэд итгэхгүй. Хэрэв тийм бол энэ улсын ирээдүй яах юм, юун дээр тэр итгэл, сэтгэл тогтох юм. Хүн чанар, ёс суртахуун бидний ирээдүй хойчид байх ёстой. Дөрвөн жилд нэг удаа болдог уИХ, орон нутаг, Ерөнхийлөгчийн сонгуульдаа ард түмэн маань ухаалаг сонголт хийдэг байгаасай. том эрх ашгаа хардаг байгаасай гэж боддог юм.
-МАН Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдсан шалтгаан нь 60 тэрбумын бичлэг болчихов уу даа?
-Ээнэ сонгуульд ялагдах болсон гол шалтгаан нь долоон төрлийн татвар нэмсэн, хүүхдийн мөнгийг бүх хүүхдэд биш зорилтот 40 хувьд нь олгохоор болсон гэдгийг ардчилсан намынхан улс төржүүлсэн. Үүнийг нь ард түмэн маш эмзгээр хүлээж авсан. 60 тэрбумын тухай л шуугиад байх юм. Үнэндээ 60 тэрбумын цаана ямар ч хохирогч байхгүй. Чингис, самурай бондоос эхлээд урд хожид байгаагүй хэмжээний зээлийг ардчилсан нам засаглаж байхдаа авч эдийн засгийн эргэлтэд оруулсан ч ард түмний амьдрал дээрдсэнгүй. Харин ч эсрэгээрээ уруудсан. Хувийн хэвшлийн олон компани хаалгаа барьж, иргэд цалингүй, орлогогүй болсон. Бондын мөнгөнөөс зувчуулсан хүмүүс нь тодорхой байна. Үүнийх нь шанд ард түмэн хохирсон. Ттөлөөсийг нь өнөө л ард түмэн төлнө. улс орныг хохироосон, дампуурлын ирмэгт аваачсан хүмүүс нь байна. энэ бол хохирол. гэтэл 60 тэрбум л гээд байгаа юм. Үнэндээ эвлүүлэг ч юм бил үү хэн мэдлээ. Үүний ард хохирогч байхгүй. Мөрөөдөхөд мөнгө төлөх биш гэдэг шиг мөрөөдөл ярьж байсан байж болно. Ууг нь шүүхийн шийдвэр нь эвлүүлэг гээд гарчихсан шүү дээ. Харамсалтай нь үүнийг улс төржүүлсэн. “Ааархал” гээд нэвтрүүлэг сонгуулийн өмнө гарсан даа. Үүнийг ард түмэн зөвөөр ойлгоно. Нийслэлд 20 жил ажилласан хүн жилдээ ганц удаа баяраар найз нөхдөө урьж уулзсан. Хүн ёсны хувьд найз нөхөдтэйгээ уулзаж болно биз дээ. Би Их хурлын дарга гээд найз нөхөд, таньдаг хүмүүсээсээ холбоогоо таслах ёстой байсан юм уу.
-Мөн Д.Гантулга гишүүний асуудал бас гарсан даа?
-Ссонгууль ийм л байдаг юм байна. залуу гишүүний нэр хүндийг унагаж байгаа энэ үйлдэл нь сонгуулийн хар пиар л гэж бодож байгаа. Ннөгөө намаас нэр дэвшсэн хүний талаар баримт гаргаж ирсний дараа ийм асуудал боссон. энэ өмнө нь явж ирсэн арга барил л даа. Өмнө нь 2008 онд Баянхонгор аймгийн засаг дарга уИХ-д нэр дэвшихэд АН ан-аас нэр дэвшигч санал хураалтаас гурав хоногийн өмнө аймгийн Ззасаг дарга нэг охиныг болохыг нь байлгачихаж. Цагдаад гомдол ирсэн гээд цагдаагийн мөрдөн байцаагч ярьж, нэг охин цаашаа харж уйлж сууж байгаад сонгуулийг дуусгасан. санал хураалтаас гурав хоногийн өмнө ийм мэдэгдэл гарсан болохоор түүндээ ч хариулт өгч чадалгүй байсаар сонгууль дууссан. Ийм сонгууль Баянхонгорт болж байсан юм шүү. Дараа Х.Ттэмүүжинг сайд байхад мөн тэр арга барил явсан. тиймээс би Д.Ггантулгыг сонгуулийн хар пиарт өртсөн гэж бодож байгаа юм. Цаашид өсч гарч ирэх залуусын амьдралд ийм хар толбо үлдээж болохгүй. Ннэг арга барил гурав дахь удаагаа давтагдаж байна. Улс орныхоо эрх ашгийг бодож оувс-гийн хөтөлбөрт хамрагдахын тулд гаргасан шийдвэрүүд намд жаахан уналт авч ирлээ. гэхдээ энэ уналт биш. Дээр хэлсэн дээ, том зургаараа бид ялсан гэж. Цаашид бидний ялалт баталгаажина. Хэрэв бид оувс-гийн хөтөлбөрт хамрагдалгүй явсан бол улс дампуурлаа зарлаж, наад зах нь ам.долларын ханш 3000 төгрөгийг давчих байсан юм.
-Өчигдрөөс эхлээд дараагийн намын даргын яриа гарсан байна. Ийм хурдан намын даргаа “хөөх” юм уу?
-Манай намд ерөөсөө тийм зүйл байхгүй.
-Байхгүй биш байгаад байна л даа…
-Нэг зүйл хэлье. 2012 онд Ма н уИХ-ын сонгуулиар бүх шатандаа ялагдал хүлээсэн. нийслэл, аймаг, сум гээд бүх шатандаа ялагдаж нэг үгээр хэлбэл намын нэр хүнд шалан дээр унасан байсан юм. Ийм хүнд хэцүү үед “Хэнээр намын дарга тавих вэ” гэдэг яриа намын гишүүд, дэмжигчдийн толгойны өвчин болсон байсныг нуухгүй. гэхдээ бид М.энхболд даргыг энэ бүхнийг даван туулж чадна гээд намын дарга болгосон. Мянга мянган гишүүдийнхээ итгэлийг алдалгүй ноднин намдаа 65 суудал авч ирсэн. энэ хүний нүүдэл, алсын хараа, бодлого болгон зөв байж ийм амжилтанд хүрсэн. Ман-ын ялагдал Монгол улсын тусгаар тогтнол, аюулгүй байдалтай холбоотой байдаг. тийм их итгэлийг нь ард түмнээс авч чадсан. М.энхболд муу лидер, муу удирдагч биш. Цаашид энэ хүн улс орныхоо эдийн засгийг сэргээгээд аваад явах боломж бий. Нөөц бий. М.дарга 2006 онд Ерөнхий сайд болж түүхэндээ анх удаа таван намаас бүрдсэн эв нэгдлийн засгийн газрыг байгуулж байлаа. 2006-2008 онд эдийн засгийг өсгөж, гадны хөрөнгө оруулагчид манай улс руу хошуурч байсан тийм цагийг авч ирж байв. тиймээс энэ хүн эв нэгдлийг эрхэмлэгч. М.энхболд дарга хар пиар хийдэггүй, популизм хийж гараа гозогнуулдаггүй. Өмнөх ажлаа сайн хийдэг, бүтээлч хүн. Тэгнэ, ингэнэ гээд гараа савчаад популизм хийгээд явсан бол аль хэдийнэ ялчих байсан юм.
-Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд бизнесийн орчин хэр сайжирсан бэ. Та хувийн хэвшлээс төрд ирж ирсэн хүний хувьд байр сууриа хуваалцахгүй юу?
-эдийн засаг аль хүртлээ унах бол гэсэн хүлээлт байсан бол уналт зогссон. засагт ногоон гэрэл ассан. Ам.долларын ханш тогтворжиж 2350 төгрөг болсон байсан ч Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн улс төржилтийн тогтворгүй байдлаас болж өссөн. Гадны донор орнууд манайтай гэрээ хэлцлийн шатанд туслаж дэмжихээр болж байсан ч энэ бүхэн одоогоор зогсчихлоо. Шинэ Ерөнхийлөгч УИХ, Засгийн газартайгаа хамтраад улс орныхоо том эрхийн төлөө ойлголцох нь зөв. улс төрийн орчин тогтвортой болбол гадны хөрөнгө оруулагчдын итгэл сэргээд л ирнэ. Түүнээс биш сонгуулийн өмнө зөвхөн ялахын тулд явуулсан хар пиар шиг байдлаар ажил нь үргэлжилбэл гадны дэмжлэгийг авах боломжгүй болно. гэхдээ улс орныхоо эрх ашгийн төлөө төрийн гурван өндөрлөг маань нэгдэх байх. Ялангуяа хоёр хөрштэйгээ учир зүйгээ олоод явбал эдийн засагт эерэг байх юм. Нэг жилийн хугацаанд эдийн засаг аажмаар сэргэж байна. Гэхдээ энэ хангалттай биш. 2016 онд хонины нэхий 200 төгрөг болж нэг бохины ч үнэд хүрэхгүй байсан бол одоо 3000 төгрөг боллоо. Цаашид ч өсөх ёстой. Өнгөрөгч тавдугаар сарын 24-нд оувс-гийн хөтөлбөрт хамрагдах шийдвэр гарсан. Донор орнуудтай гэрээ хэлцэл хийх шатандаа явна. энэ ажил цаашаа үргэлжилж эдийн засгийн таатай орчин бүрдээсэй. амны бэлгээс ашдын бэлгэ гэдэг дээ. оны эхний хагас жилд эдийн засгийн өсөлт 4.2 хувьтай гарсан бол цаашаа улам л өсөөсэй гэж бодох юм. эдийн засгийн өсөлт гарч ард түмний өдөр тутмын амьдралд өөрчлөлт гарсан үед үр дүнтэй боллоо гэж хэлэх ёстой. Манай унасан эдийн засаг эргэх төдийд л байна. тиймээс бизнесийн орчин тэр хэмжээнд байна гэсэн үг.
-Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд та ямар ажлууд амжуулав. Тойрогтоо юу хийсэн бол?
-Нэг жилийн хугацаанд сонгогчидтойгоо таван удаа очиж уулзаж, тэдний санаа бодлыг сонсож, уИХ-аас гарсан хуулийг сурталчилсан. Иргэдийн зүгээс шийдэхийг хүссэн асуудлуудыг боломжийнхоо хэрээр шийдлээ. Улс орны эдийн засгийн хямрал гайгүй болж эхэлсэн тул тойргийнхоо сумдын эмнэлгийн түргэн тусламжийн машинуудыг шинэчилсэн. засгийн газрын зүгээс эрүүл мэндийн салбарт хийж буй томоохон ажил. Мөн багийн эмч нарыг бүгдийг нь мотоцикльтой болгосон. сумдад эрүүл мэндийн байгууллагын өргөтгөлийн шав тавьж, ажлыг нь эхлүүлсэн. Ер нь бол сургууль, эмнэлэг, цэцэрлэг гээд нийгмийн салбарт түлхүү анхаарал хандуулан ажилласан. тойрогтоо мөн хөдөө аж ахуйн салбарыг түлхүү хөгжүүлэхэд анхаарч байгаа. засгийн газар ч мөн адил эдийн засгийг солонгоруулах хүрээнд хөдөө аж ахуйн салбарыг маш сайн дэмжиж байна. Ман-ын 2016 оны сонгуульд орохдоо дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрийг засгийн газар сайн хэрэгжүүлж байгаа. тухайлбал, цалинтай ээж хөтөлбөр хэрэгжээд эхэлсэн байх жишээтэй.