Зураач, каллиграфийн мастер Онолт Т.Жамьянсүрэнтэй үсгийн урлагийн талаар цөөн хором хөөрөлдлөө.
-Та каллиграфийг хэзээнээс эхэлж сонгон, бүтээл туурвих болов?
-1995 оноос тууштай оролдож эхэлсэн дээ. Анх 1994 онд Чой Лувсанжав багштайгаа учран золгож Ж.Нямбуу багшаар бийрийн говийн халхын тигийг заалгаж чиг баримжаатай болоод бийрийн бичлэгээр уйгагүй ажиллах болсон доо. Тэгэхэд Лу багш намайг үсгийн урлагаар тусгайлан оролдвол сайн сан. Монгол бичгийн үсгийн тиг гэж арвин баялаг сан бий түүнийг судлаад Монголынхоо соёлыг түмэнд таниулж мандуулан бадруулбал ямар вэ. Чи тэгж чадах уу гэж чиг мөрийг минь гаргаж, тал талаар тусалж дэмждэг байсан. Олны нүдэнд монгол бичгийн уран сайхныг ил харуулах, сайхан дээр нь улам сайхан урлаг болгож дэлгэрүүлэх юм бол монгол бичгийг сэргээхэд тустай нэмэртэй гэдэг нэг жигүүрийг нь бариад л каллиграфиар оролдож эхэлсэн. Монгол бичиг, урлагийн буянаар эрдэнэ мэт хайрлах олон багштай золгосон.
-Улс орон бүр өөр өөрийн гэсэн каллиграфитай. Харин монгол каллиграф юугаараа ялгардаг вэ?
Уран бичлэг гэдэг бол агшин. Гэрэл зурагтай адилхан яг нэг агшин юм. Жудо бөхийн цэвэр ялалт шиг бүтээл дээрээ яг түүнийгээ л үзүүлж байгаа хэрэг. Тухайн үеийн агшин, мэдрэмжийг уран бүтээлчид өөр өөрийн хэмжээндээ илэрхийлж, харуулж буй юм. Энэ бол бийрийн уран бичлэг юм.
Каллиграфийг хүн бүр янз янзаар тодорхойлдог. Монгол каллиграфи гэж байхын үндэс нь монгол бичиг өөрөө юм. Монгол бичиг маань цаашлуулж хэлбэл мянга илүү жилийн түүхтэй цор ганц босоо бичиг. Олон ч тигтэй. Жишээлбэл, судрын бичлэг үзгийн бичлэгээсээ нэн эртний, ихээ хэв намбатай онцгой төрөл юм. Түүхэндээ олон хувилбар тиг гарсан нь хожмын ном хэвлэлийн үсгийн эх болсон байдаг.
Өрнө дахинд үзгийн бичлэг дээр суурилаад үсгийн урлаг нь хөгжсөн байдаг бол дорно дахинд бийрийн бичлэгээ дагнан үсгийн урлаг нь хөгжсөн. Харин Монголд бийрийн, үзгийн хоёр төрөл нэг дор, зэрэг хөгжсөн байдаг. Үүгээрээ онцлог болов уу.
-Өнөө үеийн монгол каллиграфийн хөгжил ямар ахицтай явж байгаа вэ?
Өнөөдөр үсэг бичгийн оролцоогүй зүйл гэж байхгүй болсон. Наад зах нь хувцасны товчин дээр хүртэл бичиг байдаг. Эдэлж хэрэглэж бүй бүх зүйлд бичиг үсэг орсон чимэглэл байна. Энэ цаг үеийг үсгийн урлагийн эрэн гэж зарим хүн нэрлэж байна. Токиогийн гудамжны гэрлэн чимэглэлийг л хар л даа. Гэтэл манайд зүгээр л гудамжинд гараад харахад дээлийн нөхөөс шиг тийм хаягуудаар шаваастай барилга байшин байж л байдаг. Янз янзын хэлбэртэй. Энэ нь үсгийн урлаг тааруухан явааг илэрхийлээд байна. Ийм зүйлсээс болж өнөөгийн Улаанбаатарын өнгө төрх хэтэрхий муухай байна. Энэ нь үсгийн урлагийн хөгжил хамгийн ёроолдоо явж байгааг харуулж байгаа юм.
– Тэгвэл хөгжүүлэхийн тулд яавал зохистой вэ?
Үсгийн урлагийн агуу мэдлэгтэй ганц хүн байлаа гээд өндөр хөгжсөн гэхгүй. Тэр хүн нас барах ч юмуу яваад өгвөл тэр хүнтэйгээ дуусна гэсэн үг. Тиймээс хөгжил гэдэг нэг хоёр хүн дээр гарч ирдэг бус, олноороо үр шимийг нь хүртээд хэн нэгэн хувь хүнээс хамааралгүй байж л хөгжил болно.
Нэн тэргүүнд урьд цагийн хэвлэлийн нэгдсэн редакцийн уран сайхны редакторын ур чадварыг олон нийт эзэмшээсэй л гэж боддог. Тэгээд олон фонтыг хэрхэн зохистой ашиглахыг сурчихвал аятайхан болоод л ирнэ. Хүн зах зухаас нь мэдэхийн чинээгээрээ таньж, тэгээд оролдож эхэлдэг юм. Тэгэхгүйгээр хэлбэр төдийхэн дуурайж аргацаагаад байвал хэзээ ч хөгжихгүй л дээ.
-Та өөрийн үзэсгэлэнгээ гадны орнуудад олон удаа гаргаж байсан. Тэр бүрт монгол каллиграфийг хэрхэн хүлээж авдаг вэ?
Саяхан 11 сард Францад гарсан үзэсгэлэн маань амжилттай болсон. Гэвч гадаад оронд үзэсгэлэн гарна гэдэг хувь уран бүтээлчийн чанарыг тодорхойлдог гол хүчин зүйл биш байх. Харин мэргэжлийн хүмүүсийн үнэлэлт дүгнэлт их чухал гэж боддог. Саяын үзэсгэлэнг олон нийтэд дэлгэж үзүүлээгүй ээ. Найз нөхөд болон мэргэжлийн хүмүүсийн хүрээнд хаалттай болсон. Гадныхны өмнө миний каллиграфи ямар ч тайлбаргүйгээр зогсоод нэвт шувт жинхэнэ үнэнээрээ дүгнэгддэг дээ. /инээв/.
Бидний урлаг бол нэг зураас татсан л бол засахгүй бас чимээгүй. Сонсогдохгүй, дуу хөгжим, уран үг хэлж сэтгэл хөдөлгөхгүй. Яг л бүжиг шиг эсвэл симфони найрлын удирдаач шиг. Тийм болохоор тухайн харж буй хүн өөрийн мэдлэг, мэдрэмжээрээ л хүлээн авдаг. Хичнээн сайхан юм хийсэн тэгээд түүндээ баясаж бахдаад байхад “Заа хө, чиний л хийдэг ажил” гээд тоодоггүй хүмүүс байж л байдаг. Энэ хэрэггүй дээ дэмий гээд бараг цаасныхаа хог руу хийх гэж байсан бүтээлийг “Ямар гоё юм бэ?” ч гэх хүн гардаг. Тэгэхээр би хэрхэн яаж илэрхийлэхээс үл хамаарч хүн бүрийн өөрийнхөөрөө л хүлээж авах болов уу.
-Сүүлийн үед ямар бүтээл дээр ажиллаж байна?
Хичээнгүй бичгийн сурах бичиг, толь бичиг гээд олон зүйл байгаа ч монгол үсгийн фонт дээр түлхүү анхаарч ажиллаж байна. Би 1999 оноос хойш оролдож байгаа ажил маань энэ. Тиймээс ч зарим нэг нь яасан дуусдаггүй ажил вэ гэж бодож магад. Гэхдээ зайлшгүй анхаарал тавих ёстой зүйл нь монгол бичгийн “юникод”-ын ажил юм. Өөрөөр хэлбэл дэлхийн аль ч өнцгөөс монгол бичгээр бичсэн текстийг алдаагүй, тэр чигээр нь харуулах боломжийг энэхүү юникод олгодог юм. Одоо манайд хэрэглэж байгаа ихэнх фонт юникодын бус фонт юм. Тиймээс бид цахим сүлжээнд монгол бичгээр нийтэлж, текстээр нь тавьж болдоггүй шүү дээ. Зургаар л тавихаас өөр аргагүй байдаг. Монгол бичгээр бичигдсэн текстийг дэлгэц дээр яг тэр хэвээр нь, алдаа мадаггүй гаргахыг бид зорьж байна. Юникодыг эхнээсээ л орон орны хүмүүс хамтран боловсруулсаар ирсэн. Тус тусдаа хэд хэдэн баг бий.
Манай талаас үүнийг оролдож байгаа залуус ажлынхаа хажуугаар л ажилладаг. Ар гэрийн амьдрал, санхүүгийн бололцооноос хамаарч хэсэг хэсэг завсарлаж, боломжтой үедээ л ажиллацгаадаг. Гэвч бидний ажиллах боломж жил ирэх тусам багасч байгаа. Учир нь манай юникодод анх оруулахдаа алдаатай оруулсан зүйлс бусад улс орны юникодод яг тэр чигээр нь хэрэглэгдчихсэн. Жишээ нь, энэ зай биш байсан байна. Үүнийг засварлах хэрэгтэй гэхэд “Уучлаарай өөр бичигт зай гэдгээр нь хэрэглэсэн учир засах боломжгүй” гэх хариу өгдөг.
Энэ мэт олон гадаад шалтгааны улмаас хугацаа маань хумигдаж байгаа. Аль болох л хурдан дүүргэж үндэснийхээ стандартыг батлуулах нь аль аль талдаа хэрэгтэй байгаа юм.
Ж.Хулан