УИХ-ын гишүүн С.Оюун АСЕМ-ийн чуулганы үеэр хувийн хэвшлийнхэн олон үйлчилгээ шинээр нээх, мөн Монголд ногоон байгууламжид хөрөнгө босгох боломжтой гэж үзэж байна.
-Та АСЕМ-ийн үеэр хувийн хэвшлийнхэнд олон боломж гарна гэж ярьсан түүнийг тодруулах гэсэн юм?
-Энэ том уулзалт тухайн улс, тэр тусмаа байгуулагдаж байгаа хотдоо ихээхэн боломж олгодог туршлага байдаг юм байна. Мэдээж түүн дотор аялал жуулчлалын салбар орно. Зоогийн газар зочид буудал гээд олон салбарт дэвшил авчирна. Эдгээр салбарт оруулсан хөрөнгөө нэмэгдүүлэх, оруулсан хөрөнгөө чанаржуулах зэрэг ажил хийгдэнэ. Мэдээж нэг их хөрөнгө оруулалт хийж чадахгүй байх. Харин оруулсан хөрөнгөө чанаржуулах, өөрөөр хэлбэл үйлчилгээ барилга байгууламжийн чадавхыг дээшлүүлээд авах хэрэгтэй. Чуулганы үеэр тодорхой хэмжээгээр ажлын байр нэмэгдэнэ. Энэ бүхнийг хувийн хэвшлийнхэн маш сайн ашиглах хэрэгтэй.
-Манай эдийн засагт хэр нөлөөлөх бол?
-Төр, засгийн тэргүүнүүд, дээр тодорхой эрх мэдэл бүхий албан тушаалтнууд ирнэ. Тэдэнд зөв, бодит мэдээлэл өгч чадвал, тэд чинь Монголд ийм боломж байгаа гэдгийг мэдээд өөрийн орны бодлогыг чиглүүлэх чадвартай шийдвэр гаргагчид болохоор одоо байгаа байдлаас гадна шинэ санаануудыг дэвшүүлж болно.
-Шинэ санаа юу байж болох вэ?
-Их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаардахгүй мэдлэг мэдээллийн салбар гэж байна. Жишээлбэл IT салбар байна. Их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийхгүй программ, апликейшн зохиогоод мөнгө хийж болно. Соёл урлагийн салбарынхан шинэ санаанууд хэлж байна. Монголын урлагийн зөвлөл Ази Европын урлагийн санд санал хүргүүлж байгаа гэсэн. Тэр Ази Европын урлагийн хамтын том бүтээл бий болгох хөтөлбөр. Ази Европын кино фестиваль зохион байгуулах гэх мэт сонирхолтой, хөрөнгө мөнгө бага шаардах боловч цаашдын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхэд хэрэг болох олон санал байгаа юм билээ.
-Та Гадаад хэргийн сайд байсан хүний хувьд энэ чуулганыг сайн хийхийн тулд юуг анхаарах хэрэгтэй гэж үзэж байна?
-Ийм том чуулганыг зохион байгуулах нь үнэхээр нүсэр ажил. Аюулгүй байдлыг хангахаас эхлээд дэд бүтэц, хоол хүнс гээд олон асуудал үүснэ. Гэхдээ бид Ардчилсан орнуудын чуулганыг даргалж байхдаа аятайхан зохион байгуулсан туршлага бий. Гэхдээ тэр үед 5-6 орны тэргүүн ирж байсан бол энэ удаа 50 гаруй орны төрийн тэргүүн ирэх гэж байна. Би бас хамаагүй ярьж болохгүй санаа зовоод байна л даа. Гэхдээ хувийн хэвшлийнхэн бид ийм үйлчилгээ үзүүлмээр байна гээд Үндэсний хорооныхонд санал тавих хэрэгтэй. Магадгүй Үндэсний хорооныхон ч дотооддоо ямар үйлчилгээ байгааг мэдэхгүй толгойгоо гашилгаад сууж байж мэднэ.
-Та Байгаль орчин ногоон хөгжлийн сайд байхдаа ногоон хөгжлийн тухай их ярьдаг байсан. АСЕМ-ийг ногоон хөгжилд ашиглах боломж байна уу?
-Ногоон хөгжил гэдэг ойлголт дэлхийд ихээхэн газар авч байна. Энэ манайд харьцангуй шинэ ойлголт. Жишээлбэл байшин барилаа гэж бодоход дулааны алдагдалтай, нүүрс ус нь дийлдэхгүй яаран сандран ордог. Нөгөө байгууламжийнх нь урсгал зардал олон жилийн туршид өндөр болохоос гадна байгаль орчинд ч багагүй хохирол учруулна. Тэрний оронд анхнаасаа эко чиглэлээр үйлдвэрлэл үйлчилгээ явуулах боломжтой байгууламжийг нь зориглоод барьчихвал ирээдүйн үр ашиг өндөр, хор нөлөө нь бага байна гэсэн тооцоо байдаг. Хөрөнгө оруулалтыг энэ зүг рүү хандуулах хэрэгтэй байгаа юм. Миний ойлгож байгаагаар энэ чиглэлээр барилга барьж эхэлж байгаа гэсэн.
-Хаанаа, хэн барьж байна?
-Би Үндэсний хорооны гишүүн биш болохоор сайн мэдэхгүй байна. Ийм мэдээлэл гарсан байсан. Тэр дулаан алдагдал маш бага, заавал уурын зуух барихгүйгээр өөрт дулааныг шийдсэн эко барилга гэж үзэж байгаа юм билээ.
-Эко барилга хөрөнгө оруулалт их шаардана гэж яриад байгаа шүү дээ?
-Үнэн. Гэхдээ миний бодлоор бол хөрөнгө мөнгөгүйдээ биш. Тэртэй тэргүй барилга барихад хөрөнгө гараад л байна. Хүрэн барилга барьж байгаа мөнгөн дээрээ жаахан мөнгө нэмэхэд л ногоон барилга боломжтой болно. Өмнө нь ногоон барилга хүрэн барилгаас 30 хувийн илүү үнэтэй байсан бол одоо технологи хөгжөөд арван хувийн л зөрүүтэй болж байна. Энэ зөрүүг олон улсын Уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулах сан гэх мэт байгаль орчныг хамгаалах сангуудаас дэмжлэг авах, төсөл хөтөлбөр хэлбэрээр шийдэж болно. Жишээлбэл Япон улстай “Нүүрсхүчил багатай хөгжлийн хөтөлбөр”-ийн гэрээнд гарын үсэг зурсан байдаг. Хувийн хэвшилтэй хамтраад нүүрсхүчлийн хийг багасгах хөрөнгө оруулалт хийвэл Японы сан оруулсан хөрөнгийн 50 хүртэл хувийн хэмжээний хөрөнгө оруулалтын дэмжлэг үзүүлнэ. Мэдээж барилга барих мөнгө өгөхгүй л дээ. Шинэ технологид нь дэмжлэг үзүүлнэ гэсэн үг. Магадгүй хөрөнгө оруулалт нь эко барилгад 20 хувиар илүү байгаад ирээдүйдээ түүнээс илүү ашиглалтын зардал багатай, байгаль орчинд ээлтэй байх нь хөгжих үндсэн нөхцөл болж байгаа тухай олон баримт байна.
-Энэ бодлого хэрэгжих магадлал хэр байна?
-Энэ жилийн арванхоёрдугаар сард Парижийн гэсэн нэртэй уур амьсгалын өөрчлөлтийн талаар гэрээ байгуулагдах нь тодорхой болж байх шиг байна. Өмнө нь Киотогийн гэрээ байгуулагдсан. Түүнээс хойш томоохон гэрээ байгуулагдаж чадалгүй өнөөг хүрсэн.
-Парижийн гэрээ Киотогийн гэрээнээс юугаараа ялгаатай вэ?
-Киотогийн гэрээнд АНУ, БНХАУ нэгдээгүй байсан. Киотогийн гэрээг Япон, Европын холбоо л урагшлуулж байсан. Гэтэл хамгийн их нүүрсхүчлийн хий ялгаруулдаг улс орон чинь АНУ, БНХАУ, Энэтхэг нийлэхээрээ нүүрсхүчлийн хийн 50 хувьд хүрч байгаа юм. Одоо Парижийн гэрээнд АНУ, БНХАУ нэгдэнэ гэдгээ илэрхийлсэн. Энэтхэг бас тодорхой амлалтууд өгсөн.
-Буурай орнуудад энэ нь ямар ашигтай вэ?
-Энэ том гүрнүүд гэрээнд нэгдчихээр дэлхий даяараа ногоон хөгжлийн замд орно. Өөрөөр хэлбэл тэдгээр орнуудын буурай орнуудад оруулах хөрөнгө оруулалт нүүрсхүчил багатай, эко үйлдвэрлэл, байгууламж руу чиглэнэ гэсэн үг. Хөгжил багатай орнууд хүрэн байшин барьчихаад түүнийгээ эко болгох гэж дахиад баахан мөнгөний эрэлд гардаг. Тэгвэл өндөр хөгжилтэй хөрөнгө оруулахдаа анхнаас нь эко байгууламж, техник технологи, үнийн зөрүүний дэмжлэг зэрэг асуудалд анхаарлаа хандуулж эхэлнэ.
-Зарим орнууд манайд хөрөнгө оруулах гэхээр сайн төсөл нь байдаггүй гэж ярьдаг. Ногоон төсөл бариад очвол давуу тал болно гэсэн үг үү?
-Тэгнэ. Ялангуяа манайх шиг оронд бол илүү сонирхолтой байх болов уу. Азид анхны эко хот гээд Майдар цогцолбор баригдаж байна.
-Манай улс дэлхийн байгаль хамгаалах сангуудтай хэр холбоотой ажилладаг вэ?
-Нэлээд холбоотой ажилладаг. БОНХАЖЯ-ан дээр “Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн менежментийг сайжруулах” хөтөлбөр өнгөрсөн жилээс эхэлсэн. Таван жилийн хугацаатай 20 тэрбум төгрөгийн өртөгтэй.
-Тэр их мөнгөөр юу хийх вэ?
-Менежмент гэдэг нь удирдлага, бүтэц, зохион байгуулалтаас үйл ажиллагаанд шаардлагатай хөрөнгө оруулалтын асуудлыг шийднэ. Байгаль хамгаалагчдын унаа, холбооны хэрэгсэл, барилга байшин гээд шийдэх асуудал олон байгаа. Туул голыг хэрхэн цэвэршүүлэх тухай судалгааны бичиг баримт гарчихсан байх. ТЭЗҮ гэдэг бичиг баримт хамтраад гаргана. Тэгээд цэвэрлэх байгууламжаа янзлаад эхлэнгүүт Туул голоо цэвэршүүлэх ажиллагаа хийх байх.
-Цэвэрлэх байгууламж сайжирчихвал Туул гол цэвэршинэ биз дээ?
-Цэвэрлэх байгууламжийн шинэчлэлээр цэвэрлэгдэх ч юм байгаа. Цэвэрлэгдэхгүй ч юм бий.
-Мод тоолсон гэдэг нь ямар учиртай юм бэ?
-Мод ч биш л дээ. Манайд анх удаа Германы хөгжлийн агентлагтай хамтраад ойн тооллого хийсэн.
-Ямар ашигтай тооллого вэ, дүн нь гарсан уу?
-Энэ тооллогоор ойн ямар хэмжээтэй талбайг ямар мод эзэлж байна, ямар шингээх чадвартай вэ гэсэн дүн гарна. Үүн дэр үндэслээд цаашид ойтой холбогдсон байгаль хамгааллын бодлого хэрэгжүүлэхэд төсөл хөтөлбөрөөр мөнгө босгох боломжтой болно.
-4000 га газар сэргэшгүй, эзэнгүй болсон гэсэн…
-Би хавар нэг хуулийн төсөл санаачлаад явуулсан. Тэр газрыг сэргээхийн тулд хаа нэгэн газраас сан байгуулах хэрэгтэй. Тэр санг нь Ашигт малтмалын нөөц ашигласны татварыг гурван хувиар бүрдүүлэх саналтай байгаа юм. Нэг уул уурхайгаас болоод сүйдсэн газар болохоор ийм замаар тэр газруудыг нөхөн сэргээе гэсэн юм. Тэгсэн Ашигт малтмалын нөөц ашигласны татварыг хэмжээг өөрчлөх чинь их хэцүү юм байна. Энэ татварын 70 хувь нь хүний хөгжлийн санд, 30 хувь нь орон нутагт ордог. Дээр эзэнгүй талбай гэж байх ёсгүй эзнийг олоод нөхөн сэргээхгүй юу гэдэг байхгүй юу. Гэтэл эзнийг нь олох гэхээр эсвэл нинжа нар, эсвэл 1990 онд байсан улсын үйлдвэрийн газар байна. Бас өөрөө сэргэнэ гэсэн яриа байдаг. Тийм байсан бол сэргэчих хугацаа болсон.
-Тэгээд таны санаа хэрэгжихгүй болсон уу?
-Тэгсэн чинь Ашигт малтмалын нөөц ашигласны татварыг өөрчлөх боломж хавар гарч ирсэн. Энэ хуулийг гишүүдийн 66 хувиар өөрчилдөг байсныг зогсоогоод 50 хувиар өөрчлөх боломж бүрдсэн. Тэгээд би даруухнаар ганц хувийг нь л нөхөн сэргээлтэд зарцуулъя гэсэн санал оруулсан.
-Нэг хувь нь тэр их газрыг нөхөн сэргээхэд хүрэлцэх үү?
-Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр гэж жилд 300-400 тэрбум төгрөг ордог гэсэн. Цаашдаа хоёр толгой хөдлөөд эхэлбэл нэмэгдэнэ. Яахав жилдээ багаар тооцоход 3-4 тэрбум төгрөг зарцуулаад яваад байхад ямар ч байсан тодорхой хэмжээгээр багасаад л байна. Харин цаашид эзэнгүй газар гэсэн ойлголтыг гаргахгүй байх хэрэгтэй. Одоо бол компаниудад хатуу хяналт тавьж байгаа. Нэг удаагийн л арга хэмжээ байхгүй юу. Энэ чинь бидний муухай өв болчихоод байна шүү дээ. Гаднаас хүн ирж цэвэрлэхгүй биз дээ.
Х.Баттөгс