Засгийн газраас 2023-2025 оныг “Монголд зочлох жил” болгон зарлан, бодлого арга хэмжээ хэрэгжүүлсний үр дүнд өнгөрсөн онд 651,061 жуулчин хүлээн авч, дотоодын эдийн засагт 1.2 тэрбум ам.доллар буюу 4.4 их наяд төгрөгийн орлого төвлөрүүлсэн байна.
Монгол Улсыг 2024 онд гадаадад сурталчлах, жуулчны урсгалыг нэмэгдүүлэх зорилгоор “Go MonGOlia” арга хэмжээг зорилтот орнуудад зохион байгуулахаар төлөвлөж байна.
Үндэсний аудитын газар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1-д “Төрийн аудитын дээд байгууллага нам, эвсэл болон тойрогт нэр дэвшигчээс сонгуульд зарцуулах зардлын дээд хэмжээг ээлжит сонгуулийн жилийн 3 дугаар сарын 01-ний өдрөөс өмнө энэ хуулийн 50.2-т заасан аргачлалын дагуу тогтоож, нийтэд мэдээлнэ” гэж заасан. Үүний дагуу Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгуульд нам, эвсэл болон тойрогт нэр дэвшигчээс зарцуулах зардлын дээд хэмжээг батлагдсан төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн хугацаанд тогтоож, нийтэд мэдээллээ.
Үндэсний аудитын газар нь Сонгуулийн ерөнхий хорооны 2024 оны 6 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Монгол Улсын Их Хурлын сонгуульд нам, эвсэл болон сонгуулийн тойрогт нэр дэвшигчээс зарцуулах зардлын дээд хэмжээг тогтоох” аргачлалын дагуу нам, эвсэл болон тойрогт нэр дэвшигчээс сонгуульд зарцуулах зардлын дээд хэмжээг тогтоолоо.
Зардлын дээд хэмжээ тогтоохдоо Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.2-т заасан
зэрэг сонгуулийн сурталчилгааг явуулах арга хэлбэр, мөн хуулийн 13, 36, 37, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 49, 52-т заасныг тус тус харгалзан тооцоолол хийв.
Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй 37 нам руу 2024 оны 2 дугаар сарын 23-ны өдрийн 08/232 дугаартай албан бичгээр зардлын дээд хэмжээний саналыг авахаар хүргүүлсэн. 2024 оны 2 дугаар сарын 27-ны өдрийн байдлаар нэр бүхий 13 нам саналаа ирүүлснийг сонгуулийн зардлын дээд хэмжээ тогтооход харгалзан үзсэн юм.
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгуульд нам, эвслээс зарцуулах зардлын дээд хэмжээг 6,434.5 сая төгрөг, тойрогт нэр дэвшигчээс зарцуулах зардлын дээд хэмжээг 894.7-1,526.1 сая төгрөгийн хооронд тогтоосон.
“Малчин түмэндээ тусалъя” хандивын барилдааныг 2024 оны гуравдугаар сарын нэгний 15:00 цагт Монгол Бөхийн Өргөөнд зохион байгуулна.
Улс, аймгийн алдар цолтой 128 бөхийн барилдаанд зодоглохоор:
1. у.ав Оргихын Хангай
2. у.ар Рэнцэнбямбын Пүрэвдагва
3. у.г Цэдэнсодномын Бямба-Отгон
4. у.з Баатархүүгийн Пүрэвсайхан
5. у.з Мөнхсайханы Өсөхбаяр
6. у.з Батзоригийн Батмөнх
7. у.з Доржийн Анар
8. у.з Баярхүүгийн Бат-Өлзий
9. у.х Нацагсүрэнгийн Золбоо
10. у.х Төрөөгийн Баасанхүү
11. у.х Шархүүгийн Пүрэвгарьд
12. у.х Оюунбаатарын Мөнх-Эрдэнэ
13. у.х Ганцогтын Бадрах
14. у.х Баянзулын Цэдэнсодном
15. у.х Сүхбаатарын Сүхбат
16. у.н Эрдэнэбатын Даш
17. у.н Базаргүрийн Бадамсүрэн
18. у.н Шоовдойхүүгийн Шинэбаяр
19. у.н Болдбаатарын Батжаргал
20. у.н Дэлгэрсайханы Амарсайхан
21. у.н Эрдэнэцогтын Ванданцэрэн
22. у.н Батцэнгэлийн Чимэдвандан
23. у.н Балганы Хишигбаатар
23 у.н Шоовдорын Дарханбат
24. у.н Батбаярын Даваа-Очир
25. у.н Насанцогтын Баярбаатар
26. у.н Доржхандын Хүдэрбулга
27. у.н Төрмөнхийн Дүгэрдорж
28. у.н Хутагийн Цогтгэрэл
29. у.н Бэгзийн Мижидсүрэн
30. у.н Энхбатын Сумъяабат
31. у.н Эрдэнэбилэгийн Энх-Амгалан
32. у.н Бямбадоржийн Түвшинтөгс
33. а.а Ганболдын Өсөхбаяр /168/
34. а.а Мөнхцэнгэлийн Амарсанаа /52/
35. а.а Улагпан Береке /128/
36. а.а Энхтөрийн Мөнхбаатар /11/
37. а.а Оюунгэрэлийн Наранбаатар /14/
38. а.а Цогтоогийн Мөнхбаяр /46/
39. а.а Бүрнээгийн Баянмөнх /22/
40. а.а Мөнхжаргалын Бямбадорж /178/
41. а.а Лхангаажавын Цээсүрэн /115/
42. а.а Ганболдын Төрмөнх /15/
43. а.а Дагвасамбуугийн Бямбасүрэн /176/
44.. а.а Төмөрийн Дүүрэнсаран /124/
45. а.а Дашнямын Ганцоож /134/
46. а.а Ганпүрэвийн Ганбаатар /18/
47. а.а Баттөрийн Ганбаяр /25/
47. а.а Батчулууны Хашбат /116/
48. а.а Пүрвээгийн Өсөхбаатар /64/
49. а.а Лхагвадоржийн Даваажамц /156/
50. а.а Баасандоржийн Бадрал /60/
51. а.а Төрбатын Довчинсэмбээ /75/
52. ц.а Ганзоригийн Жамбалдорж /32/
53. а.а Энхтөрийн Баасанжав /37/
54. а.а Бат-Очирын Гончигтавхай /78/
55. а.а Пүрэвдоржийн Эрхэмжаргал /91/
56. а.а Баасанжавын Сэр-Од /125/
57. а.а Галбадрахын Дармаажанцан /36/
58. а.а Бямбын Түвшинтөгс /114/
59. а.а Бат-Эрдэнийн Түвшинтөгс /66/
60. а.а Баянжаргалын Төмөрбаатар /63/
61. а.а Идэрийн Мандах /48/
62. а.а Ядамсүрэнгийн Бумбаяр /61/
63. а.а Цэвээнпүрэвийн Адъяа /21/
64. а.а Даваасүрэнгийн Аззаяа /98/
65. а.а Энх-Амгалангийн Ариунбуян /217/
66. а.а Доржсүрэнгийн Батсүх /85/
67. ц.а Баасанцогтын Өлзийсайхан /41/
68. а.а Доржготовын Батбаатар /119/
69. а.а Насан-Очирын Намнансүрэн /72/
70. а.а Усныкагийн Батгэрэл /123/
71. а.а Лхагвасүрэнгийн Энхсаруул /7/
72. а.а Эрдэнэбатын Мөнх-Эрдэнэ /59/
73. а.а Сампилын Цогтбаатар /57/
74. а.а Даваадоржийн Эрдэнэтулга /33/
75. а.а Доржийн Ням-Очир /38/
76. а.а Эрдэнээгийн Буянтогтох /70/
77. а.а Цэндээгийн Лувсан-Адъяа /274/
78. а.а Мягмаржаргалын Эрхэмбаяр /20/
79. а.з Болдбаатарын Баянсүх /95/
80. а.з Ерболат Көптилек /65/
81. а.з Эрдэнэбаатарын Түмэндэмбэрэл /81/
82. а.з Наранцэцэгийн Энхжаргал
83. а.з Оюунбаатарын Мөнх-Ирээдүй /172/
84. а.з Жавзандуламын Хатанзоригт /24/
85. а.з Халтарын Бөхбаяр /74/
86. ц.з Өнөрбаянгийн Батсуурь /2/
87. а.з Галбадрахын Мөнхбаяр /73/
88. а.з Сүхбатын Оргилбаатар /148/
89. а.з Мягмарын Тэгшбаяр /42/
90. а.з Дэлгэрдалайн Пүрэвдорж /94/
91. а.з Болдын Даваадалай /204/
92. а.з Мишигдоржийн Лувсандорж /146/
93. а.з Жаргалсайханы Жавхлан /62/
94. а.з Энх-Амгалангийн Өлзийбаяр /117/
95. а.з Цогтбаярын Хашбат /237/
96. а.з Чулуунбатын Даш /44/
97. а.з Батболдын Тожил /113/
98. а.з Содбилэгийн Ган-Эрдэнэ /58/
99. а.з Сугирын Доржпалам /23/
100. а.з Энхболдын Төмөрсүх /89/
101. а.з Отгонбатын Баяржаргал /82/
102. а.х Эрдэнэцогтын Шийравнямбуу /129/
103. а.х Нямжавын Ширчинхүү /108/
104. а.х Хуаныш Танирберген /125/
105. а.х Доржготовын Доржсүрэн /93/
106. а.н Батаагийн Даваадорж /117/
107. а.н Баасанхүүгийн Өнөрбаатар /160/
108. а.н Батбадралын Ганзолбоо /217/
109. а.н Батсүхийн Баатарболд /142/
110. а.н Гармаагийн Бат-Эрдэнэ /99/
111. а.н Дашийн Төрбаяр /8/
112. а.н Буяндэлгэрийн Мөнхтүшиг /132/
113. а.н Батмөнхийн Лхагва-Очир /149/
114. а.н Ганбатын Ганзориг /149/
115. а.н Отгонбатын Баярбаасан /69/
116. а.н Батхуягийн Адъяасүрэн /257/
117. а.н Төмөрсүхийн Дэчинжүрмэд /171/
118. а.н Эрдэнэбатын Дарамсэнгэ /207/
119. а.н Батсүхийн Эрдэнэбуян /217/
120. а.н Баттулгын Түмэн-Өлзий
121. а.н Зоригтболдын Мөнхтулга /144/
122. а.н Норовсамбуугийн Бямбажаргал /179/
123. а.н Пүрэвсүрэнгийн Авирмэд /190/
124. а.н Болдын Лхамдорж /89/
125. а.н Нацагдоржийн Даваадорж /167/
126. а.н Дашренчингийн Дэмиддорж /92/
127. а.н Баяртын Доржжүгдэр /122/
128. а.н Ганжуурын Цоггэрэл /106/
129. а.н Мейромбек Бекежан
130. а.н Сугирын Лундаа /179/
131. а.н Баттуулын Хишигчулуун
132. а.н Эрдэнэбаатарын Бат-Эрдэнэ /274/
133. а.н Орынхан Ерболсын
134. а.н Төрбатын Мягмаржав /84/
135. ц.н Ганбатын Эрдэнэтогтох /162/
136. а.н Цогтбаярын Мөнхбаяр /127/
137. а.н Хүүхэнсүрэнгийн Нямдорж /274/
138. а.н Өнөрбаянгийн Шийрэв /217/
139. а.н Хүрэл-Очирын Дашзэвэг /187/
140. а.н Саранцэцэгийн Занданхүү /131/
141. а.н Болорын Бадрал /164/
142. а.н Амарбаясгалангийн Ширнэндагва /99/
143. а.н Батбаатарын Бат-Эрдэнэ /237/
144. а.н Цэрэнжавын Мөнх-Эрдэнэ /257/
145. а.н Оюунчимэгийн Пүрэв-Очир /138/
146. а.н Баттөрийн Ширмэн /257/
147. а.н Болдоогийн Пүрэвдорж
148. а.н Айдис Айбек /274/
149. а.н Батбаярын Сундуйжав /155/
150. ц.н Батхүүгийн Бат-Эрдэнэ /138/
151. с.з Амарсанаагийн Амархүү
152. с.з Хишигдаваагийн Бумбаяр
153. с.з Батбаатарын Цагаанбанди
154. с.з Оргилсайханы Доржсамбуу
155. с.з Ганбаатарын Пүрэвбаатар
156. с.з Сүхбаатарын Өсөхбаяр
157. с.з Дондовын Нямдаваа
158. с.з Өлзийбаярын Даваацэрэн
159. с.з Эрдэнэ-Очирын Хүрэлсүх
160. с.з Мөнхбатын Мандахбаяр
161. с.з Батдоржийн Энхбаяр
162. с.з Пүрэвжавын Нямжав
163. с.з Лувсандондовын Батбаяр
164. с.з Дагвадоржийн Ням-Очир
165. с.з Баярсайханы Буяндорж
166. с.з Мөнхбаатарын Баяржавхлан
167. с.н Гомбожавын Мөнх-Эрдэнэ
168. с.з Галбадрахын Дашлхүмбэ
169. с.з Мягмаржаргалын Өсөхбаяр
170. с.з Мэндбатын Буянхишиг
171. с.з Энхбатын Түдэвдагва
172. с.з Дармаабазарын Мөнхтулга
173. с.з Рагчаасүрэнгийн Баянмөнх
174. с.з Өлзийбатын Билгүүнээ
175. с.з Лхайжавын Алтансүх
176. с.з Баясгалангийн Лхагварагчаа
177. с.з Баатарсүрэнгийн Батмагнай
178. с.з Оргилсайханы Есөн-Эрдэнэ
179. с.з Содномжамцын Бат-Эрдэнэ
180. с.з Тогтуунбаатарын Түмэн-Эх
181. с.з Еркинбай Абылай
182. с.з Серикжан Бахытбол
183. с.з Ганбатын Батмөнх
184. з.б Нацагбатын Отгонцоож
185. с.з Батчимэгийн Намуундалай
186. с.з Цэндсүрэнгийн Төрмөнх
187. с.з Бямбажавын Мөнх-Алдар
188. с.з Гансүхийн Гантөмөр
189. с.з Өмирзах Айболат
190. з.б Төмөрбаатарын Сэмжид
191. с.з Дашзэгвэ Цэнддаваа
192. с.з Чулуунбаатарын Гантулга
193. с.з Мэндсайханы Баярсайхан
194. с.з Гантулгын Отгонбаяр
195. с.н Сүхбатын Пүрэвдалай
196. с.н Эрдэнэцогтын Ганбилэг
197. с.н Отгонхүүгийн Мөнх-Эрдэнэ
198. з.б Батбаяр Төгөлдөр
199. з.б Батсайханы Загдраднаа
200. з.б Бөгөнбай Бибарыс нарын бөхчүүд бүртгүүллээ.
аар дулаан байх бол нэгдүгээр арав хоногийн дунд болон сүүлч, хоёр болон гуравдугаар арав хоногийн хоногийн дунд үеүдэд ихэнх нутгаар ОЖД–аас 3–6ºС–аар хүйтэн байх төлөвтэй байна.
Хур тунадасны хувьд хоёрдугаар арав хоногийн эхэн болон дунд үе, гуравдугаар арав хоногийн дунд үеээр ихэнх нутгаар цас орж, салхи зарим газраар 14–16 м/с, зарим үед 18–20 м/с хүрч ширүүсэн, цасан болон шороон шуурга шуурах төлөвтэй байна.
ЗӨВЛӨМЖ
Гуравдугаар сард Монгол орны нутгийн баруун хэсгээр ОЖД–аас дулаан байх хэдий ч төвийн аймгуудын нутгийн өмнөд хэсэг, говь болон зүүн аймгуудын нутгаар ОЖД–аас хүйтэн, ихэнх нутгаар хур тунадас ахиу орох төлөвтэй байна.
Сарын эхээр нутгийн баруун хагаст хүйтний эрч суларч, өдөртөө дулаарна. Харин нутгийн зүүн хэсгээр хүйтэн хэвээр хадгалагдах төлөвтэй байна. Цаашдаа хоёрдугаар арав хоногийн дунд үед ихэнх нутгаар ОЖД–аас 3–6ºС–аар хүйтэн, гуравдугаар арав хоногийн дунд үеэр ОЖД–аас 1–3ºС–аар хүйтэн байх төлөв ажиглагдаж байгаа бол гуравдугаар арав хоногийн эхээр ихэнх нутгаар харьцангуй дулаан байх төлөвтэй байна гэж ЦУОШГ-аас мэдээллээ.
Баянхонгор аймгийн тавдугаар багийн 13 дугаар цэцэрлэгийн уурын зуух өчигдөр дэлбэрч, нэг иргэн нас барсан байна. Эх сурвалжуудын мэдээлж буйгаар дэлбэрсэн уурын зуухны дээвэр хол шидэгдсэн бөгөөд ослын шалтгаан юунаас болсон талаар урьдчилсан дүгнэлт гараагүй байна гэв.
Дэлбэрэлтийн улмаас цэцэрлэгийн хоёр цонх хагарчээ. Харин цэцэрлэгийн хүүхдүүд гэмтэж бэртээгүй байна.
Хөгжлийн банкны хэрэг буюу тус банкийг байртай болгохдоо Худалдаа хөгжлийн банкинд давуу байдал олгосон хэрэгт буруутгагдсан ТУЗ-ийн гишүүд болох Б.Шинэбаатар, Ч.Отгочулуу, Н.Мөнхбат нарт холбогдох шүүх хурал өчигдөр Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд болов. Шүүх бүрэлдэхүүн Н.Мөнхбатад оноосон дөрвөн жилийн ялыг хоёр жил болгон бууруулж, харин Б.Шинэбаатар, Ч.Отгочулуу нарт торгуулийн ял оноон суллах шийдвэр гаргасан юм.
Шүүх хуралд ажиглагчаар АН-ын гишүүд Да.Ганболд, Н.Батбаяр, Г.Уянга, Д.Монголхүү, Ц.Чинбат нарын хүмүүс оролцжээ. АН-ын гишүүн Д.Монголхүүтэй ярилцлаа.
-Ч.Отгочулуу нарын шүүх хуралд ажиглагчаар оролцож байна. Өмгөөлөгчдийн зүгээс тэднийг улс төрийн хоригдол гэж тодотгож байгаа. Шүүх хурлын уур амьсгалаас дуулгахгүй юу?
-Өмгөөлөгчид харин ч зөөлрүүлж хэлээд байна. Шүүх хурлын явцад хоёр талын яллах болон өмгөөлөх байр суурь, нотлох баримтыг сонсож байхад нэг зүйлийг тодорхой ойлгож авлаа. Ч.Отгочулуу нарыг Худалдаа хөгжлийн банкинд давуу байдал олгосон гэж буруутгасан. Гэтэл нөгөө талд Худалдаа хөгжлийн банкнаас байр худалдаж аваагүй байсан бол төрийн өмчийн компанийн хэрэгцээ шаардлагыг хангаагүй гэж бас л яланд унах байж. Яг л хоёр иртэй хутга шиг нөхцөл байдал өрнөж байна. Тэгэхээр энэ бол цэвэр улс төрийн захиалгат, зохиомол гэмт хэрэг. Өмгөөлөгч нар үндэслэлүүдээ маш тодорхой тавьж ярьж байна. Харин прокурор, хохирсон гээд байгаа Хөгжлийн банкны зүгээс үндэслэлүүдээ тайлбарлаж чадахгүй байлаа. Тийм л дүр зургийг харлаа. Ерөөсөө л цэвэр улс төрийн хэрэг харагдаж байна. Ажлаа хийснийхээ төлөө ялтан болчихсон үзэгдэл юм байна.
-Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн гишүүд бүгд шийдвэр гаргахад оролцсон. Гэтэл нэр бүхий хүмүүс л буруутгагдаж байгааг хурлын үеэр ярих юм уу?
-Энэ чинь эрх баригчдын угсарсан технологи. Үүгээр өөрсдийнх нь эрх ашигт тээглэсэн, саад болсон хэн ч байсан машиндаж байдаг. Бидний шүүх хурал яаж явсан, яаж хэрэг зохиож ялтан болж байсан тэр хувилбар давтагдаж байлаа. Хурлын үеэр Н.Мөнхбат хэлж байсан. “Хамтын шийдвэрийг долоон хүн гаргасан. Гэтэл гурвыг нь сугалж авч яллаад нөгөө дөрвийг нь эрх чөлөөтэй явуулчихсан. Буруутай юм бол бүгд яагаад шалгагдахгүй байгаа юм бэ” гэж мөрдөн байцаагчаас асуухад “Та нар ялагдсан намын гишүүд шүү дээ” гэж хариулсныг хэлж байна лээ. Энэ бол маш ноцтой зүйл шүү дээ.
-Буруутгагдаж байгаа хүмүүсийн улс төрийн үзэл баримтлалыг харахад бүгд танай намынх байх аа?
-Тийм. Ч.Отгочулуу гэхэд АН-ын гишүүд дотроо эдийн засгийн мэдлэг боловсролоороо толгой цохих лидерүүдийн нэг. МАН яагаад айгаад байгааг таахад хэрэв Ч.Отгочулуу аль нэг тойрогт нэр дэвшиж гарч ирээд МАН толгой лидертэй өрсөлдөөд унагаачих вий гэсэн айдас байна гэж би харж байна. Өөр нэг зүйл гэвэл МАН-ынхныг хулгайч, луйварчид гэдгийг нийгмээрээ харж мэдэрчихсэн. Гэтэл тэдний энэ үйл явдал “АН-ынхан бас хулгайч байгаа биз дээ” гэж өөрөө унахдаа АН-ыг татаж унагааж байгаа үзэгдэл ч гэж тайлбарлаж болно. Аль ч хувилбарыг бодоход улс төрийн захиалгат хэрэг.
-Хэрэв тийм бол хувь хүнд ихээхэн хор хөнөөлтэй юм. Эрх чөлөөгөө хасуулахаас эхлээд тухайн хүний амьдралд хар толбо үлдэх нь?
-Адаглаад нийгэмд эзлэх байр суурь, нэр хүндийн хувьд хэцүү. Ялтан гэдэг нэр зүүнэ. Учир мэдэхгүй хүмүүс шууд л тэгж хүлээж авна. Сэтгэл санаа гэдэг бол биологийн эрүүл мэндэд маш хортой. Гэр бүлийн хэвийн амьдрал, баланс алдагдана. Гол нь хүний нэр төр гэдэг хэзээ ч сэвтэж болохгүй зүйл.
Тиймээс улс төрийн захиалгат хэргээр хүмүүсийг ялладаг байдлыг зогсоох цаг болсон. Эрх баригчдад хүнийг хэлмэгдүүлдэг “дэд бүтэц” байна. Энэ дэд бүтэц дээрээ суурилсан технологи бий болгочихсон. Өрсөлдөгч нараа намнадаг, хэрэг зохиодог, ялладаг бэлэн платформ тэд нарт байна. Шийдэл гэвэл энэ дэд бүтцийг эвдэж нураах ёстой. Үүний тулд хуулийн салбарын реформ хэрэгтэй. Эх нь булингартай бол адаг нь булингартай гэдэг. 1990-ээд оноос өмнөх нийгмийн сэтгэлгээ, хууль хэрэглээний үзэл санааг устгах ёстой. Хуульч нарыг бэлтгэдэг сургуулийн хөтөлбөрийг өөрчлөхөөс эхэлнэ. Тэгэхгүйгээр нэг шүүгч, прокурорыг ажлаас чөлөөлөөд энэ шинэчлэл урагшлахгүй.
Б.ЗАЯА
Улаанбаатар хотод их багтаамжийн нийтийн тээврийн хэрэгсэл буюу метрог байгуулах төслийн зөвлөх үйлчилгээг үзүүлэх, ажлын даалгавар, техникийн тодорхойлолтыг боловсруулах компанийг сонгон шалгаруулах олон улсын нээлттэй тендерийг өнөөдөр буюу 2024 оны хоёрдугаар сарын 29-ний өдөр зарласан.
Тендерийг сонгон шалгаруулж дуусмагц энэ оны есдүгээр сар гэхэд метроны барилгын ажлыг эхлүүлэхээр төлөвлөж буй. Үүнтэй холбоотойгоор метроны техникийн үзүүлэлтийн талаар танилцуулж байна.
Дээрх тендерийг Японы олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага ЖАЙКА-ийн 2013 онд гүйцэтгэсэн ТЭЗҮ-д тулгуурлан зарласан. Тус байгууллагын зүгээс метроны төсөл нь өртөг өндөртэй, их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаардагдах тул нийгэм эдийн засгийн хувьд үр ашигтай байх төлөвлөгөөг боловсруулсан бөгөөд эдийн засгийн хувьд үр өгөөж өгч байж метро нь цаашид үйл ажиллагаагаа явуулах боломжтой болохыг онцолж байгаа юм. Тухайн үед тасалбарын үнийг 600 төгрөг байхаар тооцоход метро ашигтай ажиллах тооцоолол гарч байсан ч энэ нь арван жилийн өмнөх тооцоолол тул өнөөгийн байдлаар тасалбарын үнэ 1000 төгрөг байвал ашигтай байх тооцоо гарчээ.
Улаанбаатар хотод байгуулах гэж буй метроны шугам нь Толгойтоос Амгалан хүртэл 17.7 км урт байх бөгөөд үүнээс 6.6 км нь газар доогуур хийгдэх юм. Метроны шугам 14 буудалтай, буудал хоорондын дундаж зай 1.3 км байна. Мөн нийт аяллын хугацаа 27 минут, дундаж хурд 39.2 км бөгөөд 17,000 хүртэлх хүн тээвэрлэх хүчин чадалтай байхаар төлөвлөөд буй.
Өнөөдрийн байдлаар Улаанбаатар хотын иргэд өдөрт дунджаар 2.9 сая орчим зорчих хөдөлгөөн хийдэг. Масс тээврийн хэрэгслийг нэвтрүүлснээр уг 2.9 сая зорчих хөдөлгөөний 40 орчим хувь нь метро руу шилжинэ гэсэн тооцоо гарсан юм.
АНУ-ын “OpenAI” компанийн “Хиймэл оюун ухаан”-т ChatGPT аппликэйшнтэй буюу хүн хиймэл оюун ухаантай зудын талаар ярилцлага хийлээ. Хүн асууж, хиймэл оюун ухаан хариулав.
-Чи зудын тухай юу мэдэх вэ?
-“Зуд” гэдэг нь Монгол орны хэмжээнд цас их хэмжээгээр орж, эрс хүйтэрч, хүчтэй цасан шуургатай, өвөлжилт хүндэрсэн байгалийн гамшгийг хэлдэг. Энэ нь ихэвчлэн газар дээр зузаан мөсөн давхарга үүсгэдэг. Энэхүү нөхцөл байдал нь малыг хоол хүнс, усаа олоход хэцүү, эсвэл боломжгүй болгож, малын хорогдлыг өндөрт хүргэдэг. Өвөлжилт хүндэрсэн энэ нөхцөл байдал нь мал их хэмжээгээр хорогдохоос гадна нүүдэлчин малчдын хувьд ч хүнд байдалд орж болзошгүй. Зуд бол Монголын нүүдэлчин малчдын орлого, хоол хүнс нь малаас түшиглэдэг тул ихээхэн санаа зовоосон асуудал юм.
Зуд Монголд үе үе тохиолдож, эдийн засаг болон нүүдэлчин амьдралын хэв маягт сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Монгол Улсын Засгийн газар болон байгууллагууд зудын үеэр гамшигт нэрвэгдсэн ард иргэдэд тусламж үзүүлэх, тэр дундаа малчид, тэдний гэр бүлийг хоол хүнс, эм тариагаар хангах зэргээр ажилладаг.
-Зудын гамшгийн нөлөөллийг хэрхэн багасгах вэ?
-Зудын хүндрэл, давтамж нь жилээс жилд өөр өөр байдаг ч ихэвчлэн хэдэн жил тутамд тохиолддог. Зуд болох төлөвтэй, эсвэл тохиолдсон үед Монголын төр, олон улсын байгууллагууд гамшигт өртсөн малчдад яаралтай тусламж үзүүлэхийн тулд нөөц бололцоогоо дайчлах нь элбэг. Энэхүү тусламж нь гацсан амьтдад өвс тэжээл, ус хүргэх, гамшигт өртсөн гэр бүлд санхүүгийн дэмжлэг, эмнэлгийн тусламж үзүүлэх зэрэг багтаж болно.
Зудын нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээнд малчдын өвөлжилтийн мал аж ахуйн менежмэнтийн дэд бүтцийг сайжруулах, өөр төрлийн амьжиргааны эх үүсвэрийг төрөлжүүлэх, малчдыг цаг агаарын аюултай үзэгдлээс урьдчилан сэргийлэх зэрэг ажлууд багтаж байна. Эдгээр хүчин чармайлтыг үл харгалзан зуд нь Монголын хөдөөгийн иргэдийн хувьд томоохон сорилт байсаар байгаа нь уламжлалт бэлчээрийн мал аж ахуй цаг уурын гамшигт өртөмтгий байдгийг онцолж байна.
-Өөр төрлийн амьжиргааны эх үүсвэрийг төрөлжүүлэх гэдгээр чи юуг хэлж байна?
-Малчдын амьжиргааны эх үүсвэрийг төрөлжүүлэхэд шинэлэг арга барил, олон нийтийн оролцоо, тогтвортой хөгжлийн стратеги хосолсон байх шаардлагатай. Амьжиргааг төрөлжүүлэх гэдэг нь уламжлалт мал аж ахуйгаас гадна орлогын эх үүсвэрийг төрөлжүүлэхийг дэмжих юм. Үүнд байгаль орчинд ээлтэй аялал жуулчлал, гар урлалын үйлдвэрлэл, жижиг хэмжээний газар тариалан, боловсрол, эрүүл мэнд, үйлчилгээний салбар зэрэг хөдөө аж ахуйн бус хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих зэрэг өөр амьжиргааны эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх юм. Үүний үр дүнд цаг агаарын эрс тэс үзэгдлийн нөлөөнд бага өртөмтгий орлого бий болох юм. Амьжиргааны эх үүсвэрийг нэмэгдүүлснээр малчид зудын нөлөөлөлд бага өртөх юм.
-Монголд өмнө нь болж байсан зудын тухай мэдэх үү?
-Монголд 2009-2010 оны өвөл болж байсан айхтар зудын нэг тод жишээ. Энэхүү онцгой зуд нь сүүлийн үеийн түүхэнд тохиолдсон хамгийн хүнд зуднуудын нэг бөгөөд нийт нутаг дэвсгэрийг хамарч, мал сүрэг, амьжиргааг ихээр хохироосон юм. Энэ өвлийн улиралд их хэмжээний цас орж, эрс хүйтний эрч хэдэн сар үргэлжилсэн нь Монгол орны хэмжээнд мал ихээр хорогдож, малчид хүндхэн байдалд орсон. Дараа зуны хуурайшилт(ган) нь бэлчээрийн ургацыг сулруулж, өвс тэжээлийн хүрэлцээг хязгаарласан нь байдлыг улам хүндрүүлсэн.
-Зуд болохоос сэргийлэх хамгийн шилдэг арга зам юу вэ?
-2009-2010 оны зуд нь Монголын нүүдэлчин малчид цаг агаарын эрс тэс үзэгдэлд өртөмтгий байдгийг тод сануулж, ийм гамшгаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ, олон нийтийн дэмжлэг чухал болохыг харуулж байна. Эрт сэрэмжлүүлэх буюу зуд болох эрсдэлийн талаар малчдад мэдээлэх боломжтой эрт зарлан мэдээлэх системийг хөгжүүлэх, хэрэгжүүлэхэд хөрөнгө оруулах.
Эдгээр системүүд нь цаг уурын мэдээ, хиймэл дагуулын зураг, уламжлалт мэдлэгийг агуулсан байх ёстой бөгөөд цаг агаарын эрс тэс үзэгдлийг үнэн зөв урьдчилан таамаглах, малчид хариу арга хэмжээг түргэн шуурхай авах боломжийг олгох юм.
-Олон нийтийн дэмжлэг яагаад чухал вэ. Иргэд хэрхэн туслах вэ?
-Сайн дураараа иргэд зудын үеэр малчдад мал арчлах, тэжээх, замын цасыг цэвэрлэх зэргээр туслах боломжтой. Эцэст нь хэлэхэд, иргэд малчдадаа сэтгэл санааны дэмжлэг үзүүлж, тэдний санал хүсэлтийг сонсож, нийгэмд оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлж байгаагаа илэрхийлэх хэрэгтэй. Малчдыг хүнд хэцүү цаг үед үнэлж, дэмжиж байгаагаа илэрхийлэх сэтгэл зүйн дэмжлэг юм.
-Засгийн газрын зүгээс зуданд нэрвэгдээд байгаа малчдад хэрхэн туслах ёстой вэ?
– Даатгалын хөтөлбөрүүд буюу Засгийн газар малчид, тариаланчдыг цаг агаарын тааламжгүй нөхцөл байдал, тэр дундаа өвөлжилттэй холбоотой гамшгийн улмаас учирсан хохирлоос хамгаалах даатгалын хөтөлбөрүүдийг санал болгох. Эдгээр даатгалын хөтөлбөрүүд нь малын хорогдол, цаг агаарын нөлөөллөөс шалтгаалсан бусад хохирлуудыг нөхөн төлж, өвлийн улиралд газар тариалан, мал аж ахуйтай холбоотой санхүүгийн эрсдэлийг бууруулахад туслах юм.
Засгийн газар хөдөө орон нутгийн өвөлжилтийн боломжийг сайжруулахад чиглэсэн зам засвар, цас цэвэрлэх, малын өвөлжөө, усан хангамжийг сайжруулах зэрэг техникийн үйлчилгээний дэмжлэг үзүүлж болно. Эдгээр хөрөнгө оруулалт нь малчдад өвлийн улиралд үр дүнтэй дэмжлэг болж, улс орны алслагдсан, хүйтэн бүс нутагт амьжиргаагаа залгуулахад тус дөхөм болох юм.
Энэ онд буюу 2024 онд Монгол Улсын төмөр замын сүлжээгээр 45.5 сая.тонн ачаа тээвэрлэх зорилт дэвшүүлсэн.
Үүнээс Монголын төмөр зам ТӨХК 1.8 сая.тонн ачаа тээвэрлэнэ.
”Тавантолгой-Зүүнбаян” чиглэлийн төмөр замаар 2024 оны нэгдүгээр сард нийт 134.7 мянган тонн ачаа тээвэрлэлээ гэж Зам, Тээврийн Хөгжлийн яамнаас мэдээллээ.
Өнөөдрөөс буюу гуравдугаар сарын 1-7-ны өдөр төрийн болон орон нутгийн өмчийн 35 музейг үнэ төлбөргүй үзүүлэхээр болжээ.
2018 оноос эхлэн гуравдугаар сарын эхний долоо хоногийг хүүхэд залуучуудад үндэсний бахархал, эх оронч үзлийг төлөвшүүлэх зорилгоор “Музейн нээлттэй өдрүүд” арга хэмжээг улс орон даяар зохион байгуулж үзэгчдэд нээлттэй буюу үнэ төлбөргүй үзүүлж ирсэн билээ.
2023 оны нээлттэй өдрүүдэд 174,512 хүн музей үзсэн аж.
Энгийн үед Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулдаг музейн үнэ тарифаас сонирхуулахад:
| Музей | Тасалбарын үнэ | Хаяг | Цагийн хуваарь |
|---|---|---|---|
| Монголын Үндэсний музей |
|
Төрийн ордны баруун талд | Мягмар – Ням 09:00-18:30 |
| Г.Занабазарын нэрэмжит дүрслэх урлагийн музей |
|
Барилгачдын талбайн зүүн талд | Даваа – Ням 09:30-16:30 |
| Чингис хаан музей |
|
Төрийн ордны баруун хойно | Даваа, Лхагва – Ням 09:00-17:30 |
| Богд хааны ордон музей |
|
Хан уул дүүрэг, Оргил рашаан сувиллын уулзвар | Даваа, Пүрэв – Ням 09:00-17:00 |
| Уран зургийн галерей |
|
Сүхбаатар дүүрэг, Соёлын төв өргөө “Б” хэсэг | Даваа – Ням 10:00-18:00 |
| Чойжин ламын сүм музей |
|
Сүхбаатар дүүрэг, Гэндэнгийн гудамж | Мягмар – Бямба 10:00-17:00 |
| Монголын театрын музей |
|
Соёлын төв өргөөний хоёрдугаар давхарт | Даваа – Ням 09:30-17:00 |
| Байгалийн түүхийн музей |
|
Ялалтын талбайн чанх хойно | Мягмар – Ням 09:00-18:00 |