Month: August 2023

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн урилгаар Гэгээн Ширээт улсын төрийн тэргүүн Пап Францис манай улсад энэ сарын 31-ний өдрөөс ирэх сарын 4-ний өдрүүдэд төрийн айлчлал хийнэ. Дэлхий дахинд 1.3 тэрбум хүн шүтдэг католик шашны тэргүүн азийн орнуудаас анх удаа Монгол Улсад айлчилж буй нь олон улсын анхаарлыг татаад буй. Энэхүү айлчлал Монгол Улсад төрийн болон шашны аялал жуулчлал, эдийн засаг гээд олон салбарт өндөр ач холбогдолтой байхыг олон улс судлаачид онцлон ярьж байгаа. Энэ удаа айлчлалын хөтөлбөр болон шашны аялал жуулчлалд ямар үр нөлөөтэй байгаа талаар тоймлон хүргэе.

Пап Францис есдүгээр сарын 1-нд Улаанбаатар дахь Чингис хаан олон улсын нисэх буудалд газардана. 2-ны 09:00 цагт Сүхбаатарын талбайд албан ёсны угтах ёслол болж Ерөнхийлөгчтэй уулзалт хийнэ. Үргэлжлүүлэн төр засаг, иргэний нийгэм дипломат төлөөлөгчийн газрын төлөөлөлтэй уулзсаны дараа УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд бараалхах аж.

Тэр өдрийн 16:00 цагаас католик хамба нар, санваартнууд, шашин дэлгэрүүлэгчид, сахилт хүмүүс болон шашны хариуцлагатай ажилчидтай хийх уулзалтаар өндөрлөнө.

Есдүгээр сарын 3-ны үдээс өмнө шашин хоорондын уулзалт товлогджээ. Ингээд өдрийн 16:00 цагаас талархал магтаалын мөргөл болно. Пап Францисын айлчлалын онцлох үйл явдал нь талархал магтаалын мөргөл юм. Тиймээс зөвхөн Монголын төдийгүй зэргэлдээх улс орны католик шашинтнууд энэхүү мөргөлд оролцохоор Монгол Улсыг зорин ирсээр байгаа аж. Пап Францисын дэлхийн бусад улс орнуудад хийсэн айлчлалын үеэр олон зуун мянган санваартнууд, шашин дэлгэрүүлэгчид цуглардаг гэсэн тооцоолол байдаг. Энэ удаагийн Монгол дахь айлчлалаар Папыг дагалдаж албан ёсоор 1300 гаруй хүн, олон улсын сэтгүүлчид, сүсэгтнүүд ирэх төлөвтэй байна.

Талархал магтаалын мөргөл “Степпа Арена” өргөөнд болно. Тус өргөө нь олон улсын хурал цуглаан, тэмцээн уралдаан зохион байгуулах стандарттай манай улсын хамгийн том цогцолбор юм. Суугаа болон босоо байдлаар 11-12 мянган хүний багтаамжтай юм.

Монгол дахь католик шашны төвөөс мэдээлж буйгаар Талархал магтаалын мөргөлд тусгай тасалбартай хэн ч оролцох боломжтой гэнэ. Тасалбарыг үнэгүй авна. Монголд амьдарч байгаа дотоод гадаадын аль ч католик сүсэгтэн бүртгүүлж нэвтрэх мандат авна. Бүртгэл өчигдөр хаагдсан бөгөөд хоцорсон тохиолдолд ирэх сарын 3-нд “Степпе Арена” дээр бүртгүүлэх боломжтой. Мөргөл эхлэхээс гурван цагийн өмнө ирсэн байхыг зохион байгуулагчид сануулав. Харин Петр, Паул Гэгээнтнүүдийн Катедралд зохион байгуулагдах католик хамба лам, санваартнууд, шашин дэлгэрүүлэгчид, сахилт хүмүүс, пасторал ажилчидтай хийх уулзалт нь зөвхөн Монгол дахь Католик шашны сүсэгтнүүдээр хязгаарлагдах аж.

Хөтөлбөрийн дагуу Пап Францис 4-ний өдөр 09:30 цагаас сайн үйлстнүүдтэй уулзалт хийж, “Энэрэл нигүүлслийн өргөөний нээлтэнд оролцоно. Ингээд 11:30 цагаас Монгол Улсаас мордох ажээ.

Б.ОДБАЯР: ПапынАйЛЧЛАЛ мАНАй УЛсАд ШАШНы АяЛАЛ жУУЛЧЛАЛыг ХӨгжүүЛЭХ БОЛОмжийг ОЛгОж БАйНА

Папын айлчлалтай холбоотойгоор шашны аялал жуулчлал ямар байгаа талаар БОАЖЯ-ны Аялал жуулчлалын бодлого, зохицуулалтын газрын мэргэжилтэн Б.Одбаяртай ярилцлаа.

-Шашны аялал жуулчлалын талаар тодруулахаас өмнө ер нь энэ жилийн аялал жуулчлалын төлөв ямар байгаа талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?

-2023 онд манай улс нэг сая жуулчин хүлээн авах зорилго тавьсан. Яг одоогийн байдлаар 399 мянган жуулчин манай орныг зорин ирсэн судалгаа гараад байна. Эндээс тэргүүлэх буюу голчлон ирж буй улсууд бол ОХУ, БНСУ, БНХАУ, Казахстан, Япон, АНУ, ХБНГУ-ын жуулчид байна. 2022 оны долоон сарын байдлаар 121,741 жуулчин ирж байсан бол энэ оны долдугаар сард 341,945 жуулчин ирсэн. Энэ бол тодорхой зорилтот үйл ажиллагаатай шууд холбоотой гэж ойлгож болно.

-Жуулчдын маршрут чухам ямар байх юм?

-Нийт ирж буй жуулчид манай орны байгаль, хөдөө аж ахуй, нүүдэлчин соёлтой танилцах зорилготой байдаг. Жуулчлалын зах зээл улс улсаасаа хамаараад өөр байх хандлага ихээхэн ажиглагддаг. Япон болон Солонгос улсаас зорин ирсэн жуулчид ихэнхдээ говь руу аялах сонирхол өндөртэй бол бусад орны жуулчид хангай говь хосолсон байдлаар аяллын маршрутаа төлөвлөж байна. Манай улсын энэ жилийн маркетинг хийж буй салбар бол ялангуяа Япон, Солонгосын жуулчдыг татах. Энэ чиглэлийн хүрээнд Солонгосоос 84 мянган жуулчид хүрэлцэн ирсэн гэх тоо баримт байна. Одоогийн байдлаар аялал жуулчлалын улирал үргэлжилж байна. Цаашид ч энэ тоо өсөн нэмэгдэх төлөвтэй байгаа.

-Энэ сарын сүүлчээр болох Ромын Папын айлчлал эхэлнэ. Энэ айлчлалын хүрээнд гадны жуулчид сүсэгтнүүд Монголд олноор ирж байгаа мэдээлэл бий. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Ромын пап Францис наймдугаар сарын 31-нээс есдүгээр сарын 4-ний хооронд тав хоног Монгол Улсад айлчлах товыг Ватиканаас зарласан. Уг айлчлалын хүрээнд Ерөнхийлөгчийн ёслолын алба болон Гадаад харилцааны яамнаас зохион байгуулж байгаа. Манай талаас шашны аялал жуулчлалын хүрээнд ирж байгаа гаднын жуулчдын баттай тоо баримт яг өнөөдрийн байдлаар нарийвчлан гараагүй байна. Харин бид гаднын жуулчид зочдыг хүлээн авах зочид буудлуудаас мэдээлэл аваад үзэхэд ирэх есдүгээр сарын эхний өдрүүдэд захиалга дүүрсэн гэсэн мэдээллийг өгч байгаа.

Уг нь өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад манай орны оргил ачааллын үе наймдугаар сарын сүүлчээр дуусдаг. Гэтэл энэ жилийн хувьд эсрэгээрээ жуулчид ихтэй, ялангуяа есдүгээр сарын эхний өдрүүд илүү ачаалалтай байх нь ажиглагдаж байна. Энэ нь яалт ч үгүй Ромын пап Францисын айлчлалтай холбоотой.

-Шашны аялал жуулчлал манайд ер нь ямархуу хөгжиж байна вэ?

-Монголд Христийн католик шашны сүм хэд хэд бий. Дэлхий дээр нэг тэрбум гаруй хүн католик шашинтай гэх тоо байдаг. Харин “Reu­ters” агентлагийн цахим хуудаст Монгол Улсад 1500 орчим католик шашинтан байдаг гэсэн мэдээллийг саяхан харсан.

Шашны аялал жуулчлал дэлхийн хаана ч байлаа гэсэн улирал хамаардаггүй өвөрмөц онцлогтой аяллын төрөл. Энэ удаагийн Ромын Пап ламын айлчлал бидэнд шашны аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх томоохон боломжийг олгож байна.

-Танай яамны зүгээс Ромын Папын айлчлахтай холбоотой ямар хөтөлбөрийг хариуцаж байна вэ?

-“Steppe Arena”-д есдүгээр сарын 3-нд Ромын Пап Талархал магтаалын мөргөлтэй. Үүн дээр манай яам хамтран ажиллах төлөвлөгөөтэй байгаа.

Бизнесийн салбарт ашиг орлогоо хэрхэн олох, яаж ажиллах, ажилладаг талаар сурвалжиллаа. Эхлээд Зуун айл барилгын материалын худалдааны төвийг зорив. Даваа гаригт эндэх худалдаа эрхлэгчид амардаг юм байна. Хөл хөдөлгөөн багатай, бараг хүнгүй шахам эл хуль гудамж угтав. Ингээд тэндээсээ барилгын материалын үнийг судлахаар буцлаа. Байшин барихаар Орос, Хятадаас барилгын материалаа цуглуулаад ирсэн иргэн С.Алтангэрэлтэй холбогдов. Тэрбээр “Орос, Хятадаар явж барилгынхаа материалыг цуглуулаад ирлээ. Гайхалтай нь Монголд зарагдаж байгаа барилгын материалын үнээс хэд дахин хямд байдаг юм байна. Надад хэрэгтэй барилгын материал бүгд олдоц сайтай, маш хямд. Жишээ нь, Монголд 65 мянган төгрөгийн үнэтэй обой 20500, бүргэд хаалга 250-800 мянга. 800 мянган төгрөгийн хаалгыг Монголд 1.5 саяар худалдаалж байна. Паркетан шал 12-35 мянган төгрөгийн хооронд. Сайтинг нэг ширхэг нь 24500, шилэн хөвөн боодолдоо зургаан ширхэг, 5 см зузаантай нь 19500, дээврийн төмөр 1 м нь 8500 төгрөг. Дутавр 12 м нь 450 мянган төгрөг. Хар панер чанартай нэг ширхэг нь 43 мянга. Гипсэн хавтан 10 мянга байсан. Сантехникийн материалуудын үнэ бүгд манайд зарагдаж байгаагаас хамаагүй хямд. Цонх м.кв нь 130-140 мянган төгрөгийн үнэтэй. Гол асуудал нь гааль юм байна лээ. Өөрсдөө гааль хийнэ гэж байхаар каргонд явуулсан нь дээр юм билээ” гэв. Түүний хэлсэн барилгын материалуудын Монголд зарагдаж байгаа үнэ ханшийг судаллаа. Обой 55-75 мянга, бүргэд хаалга 800 мянган төгрөгөөс дээш. Паркетан шал 1 м.кв нь 18 мянга, сайтинг нэг ширхэг нь 27 мянга, шилэн хөвөн зургаан ширхэгтэй 5 см зузаантай нь 90 мянга, дээврийн төмөр 1 м нь 15 мянга, хар панер нэг ширхэг нь 45 мянган төгрөгөөс дээш. Гипсэн хавтан 15-25 мянган төгрөгийн үнэтэй байна. Энэ талаар иргэн С.Алтангэрэл хэлэхдээ “Монголд бизнес эрхэлдэг хүмүүс ашиг хонжоо л их хардаг юм байна. Хэрэглэгчээ ер боддоггүй. Би сая яваад ирэхдээ мэдэрлээ. 19500 төгрөгийн үнэтэй зүйлийг энд авчраад 90 мянгаар зарж байна. Ашиг гаргах гэж бизнес хийж байгаа ч гэсэн олон улсад 20-30 хувийн л ашиг олох ёстой гэдэг. Гэтэл манайд 80-150 бараг 200 хувь давсан ашиг хардаг. Гэтэл иргэдийн цалин ямар билээ. Арай үнэтэй, хэд дахин нугалж зарж байгааг нь мэдэхгүй л авдаг байлаа. Өөрийн нүдээр үзээд үнэхээр итгэсэнгүй. Хэт өндөр ашиг харж байгаа нь ёс зүйгүй л үйлдэл юм даа гэж бодож байлаа” гэлээ.

Ингээд бизнес эрхлэгчдийн бас нэгэн төлөөлөл болсон зам дагуух цайны газруудын нэгээр орлоо. Цайны цаг дөхөж байгаа ч үйлчлүүлэгч цөөнтэй байх шиг харагдав. Энэ цайны газар хоёр заалтай. Нэг зааландаа 4-8 хүний таван ширээтэй. Тэрхүү зааланд нь хоёр хүн сууж байв. Үүдний зааланд 4-8 хүний арав гаруй ширээ байв. Мөн л хоёр хүн суугаад хоолоо хүлээж байв. Хоолоо хүлээж байх хооронд нь хэсэгхэн ярилцав.

-Та эндхийн байнгын үйлчлүүлэгч үү?

-Хааяа л цайны цагаараа харих завгүй үедээ ордог.

-Эдний хоолны амт чанар үнийн талаар юу гэж бодож байна вэ?

-Хоол бол давгүй амттай. Харин үнэ нь өмнөхөө бодвол 2000-3000 нэмэгдчихэж. Цуйван 8500-10000 болчихож. Одоо ер нь ихэнх газрын хоолны үнэ 10000-15000 төгрөг болж байна. Боломжтой бол гэртээ хүнсээ аваад хоолоо хийгээд идсэн нь дээр юм байна. 2-3 хүн хооллоход хамгийн багадаа 40000, тэрнийхээ оронд гэрийнхээ хүнсийг цуглуулсан нь хамаагүй дээр. Анх ордог байхад хүн багатай үнэ нь ч энийгээ бодвол бага байсан санагдаж байна.

-Үнэ нэмэгдэхийн хэрээр хоолны амт чанар, орчин өөрчлөгдөж байна уу?

-Нэг их өөрчлөгдсөн юм анзаарагдсангүй. Сая будаатай хуурга авч идэхэд харин ч порц нь бага байх шиг санагдлаа. Хүнсний үнэ өсөхөөр үнээ нэмдэг юм байлгүй.

Гэтэл хамт хооллохоор сууж байсан эмэгтэй “Эдний хоол анхныхаасаа жаахан амт нь өөрчлөгдөөд байгаа. Тогооч нь солигдсон юм болов уу. Эртээд гэртээ харьж амжихгүй эндээс нэг хоол авч идтэл шарсан төмснөөс нь хөгз шиг амт амтагдаад нэг хэсэг дахиж энүүгээр үйлчлүүлээгүй. Уг нь эднийх арай хямд, аятайхан амттай хоолтой байлаа. Цайны цагаар битүү хүнтэй, суудал олдохгүй, хүмүүс очерлоод зогсож байдаг байсан. Одоо хар л даа. Цайны цаг болох гэж байхад бараг хүнгүй байгаа биз. Амт нь эргээд сайжирсан болов уу гэж бодоод орж ирсэн юм. Хүн багатай байхыг бодвол сайжраагүй бололтой. Үнэ нь өсөөд амт чанар порц нь багасаад, муудаад байхаар хэн ч орж ирэх вэ дээ” хэмээн үг нэмэв. Биднийг ийн ярилцаж байх хооронд дахин хоёр хүн орж ирээд хоосон ширээг эзлэн суусан байлаа. Цайны газрын үйлчилгээний ажилтантай ярилцах гэсэн боловч татгалзав.

Цайны газраас гараад Вьетнам засвар гэсэн хаягтай автомашин засварын газрыг зорилоо. 2-3 машин эгнэн зогсжээ. Засварчин нь монгол хүн байлаа. Түүнтэй ярилцах хүсэлт тавьсанд зөвшөөрөв.

-Таныг хэн гэдэг вэ. Автомашин засварын ажлыг хэдэн жил хийж байна вэ?

-Намайг Билгүүн гэдэг. Машин засаад арав гаруй жил болж байна. Энэ хооронд нэлээд хэдэн байнгын үйлчлүүлэгчтэй болсон. Тэд маань нэмээд найз нөхөд, танилаа дагуулаад л ирдэг.

-Энэхүү автозасварын газар таны өөрийн эзэмшлийнх үү?

-Энэ газрыг би түрээсээр ажиллуулаад гурван жил болж байна. Үйлчлүүлэгч байнга нэмэгдээд их ээлтэй санагдаад нэг мэдсэн гурван жил өнгөрчээ.

-Өдөрт хичнээн машин засдаг вэ?

-Машины эвдрэлээс хамаараад янз янз даа. Заримдаа нэг машиныг хэдэн өдрөөр засах хэрэг гарна. Заримдаа өдөртөө 4-5 машин засчихна. Янз бүр дээ.

-Та ганцаараа ажилладаг юм уу?

-Дахиад хоёр засварчин бий. Одоогоор цайндаа орохоор явсан байна. Тэр хоёртоо цалинг нь олгоод, нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгалыг нь төлдөг. Хүний хөдөлмөрийг зөв үнэлж, ажилтнаа хүндэлж байж л ашиг орлого нэмэгдэнэ шүү дээ. Манай үйлчлүүлэгчид үйлчлүүлэгч дагуулаад л ирдэг. Тэр болгонд сэтгэлээсээ чанартай засч өгөөд явуулахыг боддог. Их ч бай бага ч бай бизнес л хийж байгаа болохоор жудагтай байхыг хичээдэг. Жудаггүй бол бизнес хөгжихгүй үйлчлүүлэгчээ алдана шүү дээ. Хүний мөнгийг авч л байгаа бол хариуцлагаа бүрэн дүүрэн хүлээх хэрэгтэй. Чанар дагаж үнэ гэдэг байх аа.

-Жудаггүй бол бизнес хөгжихгүй гэлээ. Таны энэхүү үзэл санаа бизнесийн салбарт дутагдаад байх шиг?

-Маш олон хүн нэг юм эхлүүлээд жаахан байж байгаад л дампуурлаа гэдэг. Жишээ нь, хуушуур хийгээд зарвал үхрийн мах гэсэн бол үхрийн махаараа л хийх хэрэгтэй. Үүнээсээ эхлүүлээд л хүний жудаг гээч нь харагдаж байх хэрэгтэй. Нэг нь хуурсан бол нийтээрээ муухай хэлэгдэнэ. Тиймээс нөгөөгөө хөлдөө чирэхгүйн тулд адилхан л хичээх хэрэгтэй шүү дээ. Хэрэглэгч, үйлчлүүлэгчид үнэлгээгээ өөрсдөө өгөөд явна. Тиймээс бизнесийн зарчим, хувь хүний өөрийн ёс зүйгээсээ ухарч ёс жудгаа л алдаж болохгүй юм шүү гэж би өөртөө байнга хэлдэг юм.

Энэхүү машин засварын газраас нээрээ хүний хөл тасрахгүй эрэлт хэрэгцээ ихтэй ажээ. Биднийг яриад сууж байх хооронд хэд хэдэн үйлчлүүлэгч машинаа үзүүлэхээр ирсэн юм. Тэдний нэг Б.Отгонбаттай ярилцлаа.

-Та энэ засварын газраар байнга үйлчлүүлдэг үү?

-Тйим ээ. Үйлчлүүлээд хоёр жил болж байна.

-Яагаад байнга үйлчлүүлэх болов?

-Чанартай сайн засдаг. Хувь хүнийх нь харилцаа хандлага, засварчдаа удирдаж байгаа байдал нь их таалагддаг юм. Цөөхүүлээ болохоор ойлголцоход ч амар. Би урьд нь Монголдоо нэлээн алдартай газраар үйлчлүүлдэг байлаа. Нэр нь брэнд болчихсон юм чинь гээд итгэлтэй оруулж хаячихаад л явдаг байсан. Гэтэл удаа хөдөө явахаар болоод засвараа хийлгэчихээд гараад давхитал замдаа машин эвдрээд, дөнгөж засуулаад гарч байхад яагаад тэгдэг байна гэж бодоод бөөн зардал чирэгдэл болж хотоос хүн дуудаад буцсан. Нөгөө газартаа очоод ийм асуудал гарсан гээд хэлтэл “Явдаг газраараа яваарай” гэх мэтээр томроод хохирлыг минь барагдуулж өгөөгүй. Тэгээд тиймэрхүү нэр сүртэй газраар дахиж орохоо больсон.

-Одоо тэр газар ажилладаг уу?

-Ажилладаг. Бодвол дахиад олон хүн хохироож байгаа байх даа. Нэр төртэй алдартай газар байж улам л сайн чанаржуулахыг хичээмээр. Манай Монголд нэгэнт л нэрд гарчихсан бол яасан ч яадаг юм гэсэн гаж үзэгдэл л харагддаг. Үүнээсээ болж бизнес нь дампуурсан олон хүн байдаг. Жаахан юм үзсэн баймаар юм.

Нийгэмд “Элийрэгч” хэмээх нэрээр танигдсан Ц.Уянгатай ярилцлаа.

---

-Таныг улс төрд орж ирсэнд их олон хүн гайхаж бас янз бүрээр хүлээж авч байгаа харагдсан. Ингэхэд та яагаад заавал АН-д элсэв?

-АН сул дорой гэсэн шүүмжлэл нийгэмд бий. Миний бие улс төрд орох сонирхолгүй явж ирсэн хүн. АН-ын хувьд өнгөрсөн нөхцөл байдлыг харахад бойжилтынхоо хугацаанд алдаа, оноо их. МАН-ын урт түүхтэй, төлөвшсөн институцитэй өрсөлдөх чадвар мэдээж энэ хугацаанд бага. Ардчилал гарснаас хойших 33 жилийн хугацаанд МАН дангаараа шахам засаг барилаа шүү дээ. Энэ хугацаанд АН улс төрийн институци болох төлөвшлөө олохгүй бойжилтынхоо үеийг давах гэж нэлээд зүтгэлээ. Манай орон улс төр, геополитикийн хувьд хөршүүдийн нөлөө ихтэй. Ялангуяа хойд хөршийн ноёрхол нөлөөлөлд нэлээд явдаг учраас дангаараа нэг намыг базаж командлахад амар. Үүн дээр тухайн үед С.Баяр сайд байхдаа иймэрхүү алхам хийсэн болов уу. 2008 оны долдугаар сарын 1-ний үйл явдал, сонгогчдын бухимдал зэрэг нь нийгмийг айдастай болгочихсон байлаа. Болсон үйл явдлууд, өчигдрийг харахаар дандаа шүүмж. Одоогийн байдлаар маргааш яах вэ гээд харахаар өнгөрсөн хоёр удаагийн сонгуульд МАН үнэмлэхүй олонхоор ялж ирлээ. Сөрөг хүчин байхгүйгээр гурав дахь удаагаа дахиад эрх барих юм бол дотоодын нийгэм, улс төр, эдийн засгийн байдал сайжрах боломжгүй байгааг харлаа л даа. Ардчиллын суурь зарчмуудын гажуудал улайм цаймдаа гарлаа. Нөгөө талаар хойд хөршийн дээрэнгүй бодлого шууд манай улсын дотоод хэрэгт оролцдог боллоо. Ер нь МАН хүртэл эх барьж байгаагийнхаа хувьд ацан шалаанаас гарах ганц гарц нь хүчтэй сөрөг хүчинтэй байх ёстой гэдгээ ухаарч байгаа байлгүй. Сүүлийн үед барууны болон ардчилалд ээлтэй хөгжингүй улс орнуудын хамтын ажиллагааны санал санаачилга зөндөө л явсан. Энэ хугацаанд түүхэндээ дахиж тохиохгүйгээр эдийн засгийн боломжуудыг олгосон нь ч бий. Тухайлбал, европын орнуудын Элчин сайд нар нэгдэж байгаад Монголыг эрчим хүчний хараат байдлаас гарахад нь туслахаар хүчирхэг эдийн засагтай орнуудын хамтарсан төсөл хэрэгжүүлэх замаар санал тавьсан байдаг. Гэвч манай энэ саналыг хүлээж авах бололцоо байсангүй. Эсвэл Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг сайд унхиагүйдээ гэхээсээ илүү манай улсын Засгийн газарт үзүүлж байгаа шахалт, дарамт нь тэр өндөр боломжийг авах сонголтыг өгсөнгүй. Энэ асуудал дээр уг нь АН-ын байр суурь нэлээд зангарагтай сөрөг хүчин болж иргэдээ, нийгмээ манлайлаад оролцох үүрэг рольтой байсан юм. Гэвч гадна, дотны янз янзын явуулга, зөрчилдөөнөөр ч гэдэг юм уу сөрөг хүчин байх байр сууриа олж авч чадсангүй л дээ. Иргэдийн итгэлийг хүлээх ч чадваргүй явж ирсэн. Ковидын дараа Монголдоо иртэл иргэд маань хуулийн дарангуйллаар цагдаажсан системд орчихсон, үг хэлэх эрхгүй. Ганц нэг цор цор хийснийг нь эрх мэдлээ далайлган холбогдох, холбогдохгүй хэрэг наалдуулаад залхаан цээрлүүлэх маягтай болжээ.

 

Ерөнхийдөө ирээдүйдээ иймэрхүү унхиагүй байдлаар хандах юм бол хойшдоо эрсдэл үүсэх учраас нэг хоёр удаа дуугарлаа. Ганц, хоёр акц өрнүүллээ. Олон улсын болон дипломат байгууллагуудад хандаж, хүний эрх зөрчсөн эрх зүйн кэйсүүд тайлангууд явууллаа. Эдийн засгийн хориг арга хэмжээнд сайтар анхаарал хандуулах хүсэлт гаргалаа. Ингээд акц хийсний хүчинд бүр даам гарсан байсныг бодвол ухаан орсон юм шиг хүний эрхийн чуулган явуулах шив. Ардчиллын суурь зарчмын дагуу олон улсад хүлээсэн гэрээ конвенцийнхоо үүргийн дагуу шахалтад орсон хэлбэр л дээ. Тэгэхээр энэ нам л болохгүй, эд нарын өөрсдийнх нь тоглолтоор айдас үүсгээд явахаас илүүтэй системийн тэнцвэр хангах үйл ажиллагаанд оролцохоос өөр зам байхгүй юм байна гэж ойлгоод наадмын өмнөхөн АН-д элсэх сонголтоо хийлээ. Мэдээж янз бүрийн шүүмж авч л байгаа.

-АН маш олон фракцтай. Сүүлийн үед клуб нэртэй болж, залуучуудын фракц нэмэгдэж байгаа. Таны хувьд аль клубт нь байгаа вэ?

-Одоогийн байдлаар би дотор нь ороод АН ийм байдаг юм байна, тийм юм байна гэж хэлж мэдэхгүй байна. Хүмүүстэй нь танилцаж уулзаагүй. Наадмын өмнөхөн АН-ын клуб фракцуудыг танилцуулж байсан “Гранд мийттинг” хуралд нь суусан. Фракцуудын зодоон гэж ойлгож байснаа нуугаад яахав. Тэнд очоод энэ бодол маань арилсан. Мэдээж өөрсдийнхөө дундаас бодлогоо гаргаж, тэр бодлогоо хэрэгжүүлж, манлайллын чадвартай нэгнээ дэмждэг гэх ч юм уу иймэрхүү систем юм билээ. Миний хувьд клубүүдийг харж байгаад арай нэг хэлээр ярих бололцоотой болов уу гэж үзсэн фракцад нь нэгдэж орсон. Үүн дээр илүү үзэл санааны чиг баримжаагаа сурталчлаад хүмүүстээ ойлгуулахад хоёрдугаарт, бодлогын нам юм чинь улс орны бодлогын уралдаан явна шүү дээ. Салбар чиглэл болгондоо ямар, ямар бодлого явуулж тэрийгээ хэрэгжүүлэлт дээрээ ардчиллынхаа суурь зарчмыг хангаж ажиллах юм уу, зүгээр оноо авахын төлөө ноцолдоод явах юм уу гэдгийг нь ажиглаж л байна. Одоогийн байдлаар дөнгөж суралцах шатандаа явна. Мэдээж шинэков учраас намын дүрэм, журмыг нь сайн мэдэхгүй. Нэгэнт энэ намд орчихсон юм чинь нэлээд судалж л байна. Наймдугаар сарын 28-нд ҮБХ-ны хуралдаанаа зарлах юм шиг байна лээ.

-Ингэхэд таны харж байгаагаар АН-д ямар зовлон байна вэ?

-Ер нь анзаарч харсан нэг зүйл гэвэл АН-ын бүтэц яг л МАН-ын хуулбар юм байна. Энэ загвараар сонгуульд өрсөлдөөд өөрсдийнхөө байр суурийг олж авна гэж байхгүй шүү дээ. Өнгөрсөн 33 жилийн хугацаанд улс төрийн тавцанд яг л МАН-ын загварчлалыг дууриаж өрсөлдөөд байнга л хусуулж байдаг.Тэдний тавьсан бүтцээр тэдний тоглоомын дүрмээр явах юм бол АН цаашид энэ чигээрээ л байна. Өнгөрсөн хугацаанд АН өөрсдийнхөө бодлогыг нийгэмд сурталчилж, нийгмийг манлайлж ажиллах идэвх санаачилга нь тааруухан явж ирсэн. МАН-ын коммунист загварчлалтай намын бүтцийн шатлал нь яг адилхан. Анхан шатны үүрээсээ дэмжигдээд дээшээ явдаг зарчимтай юм байна. Тэр өрсөлдөөн нь цэвэр шударга, анхан шатны нутаг дэвсгэр, хороо хориноосоо нийгэмтэйгээ ажиллаад манлайлаад бодлогоо танилцуулаад явдаг юм уу гээд харахаар өв залгамжлалын системтэй. Хувьчлаад авчихсан ч юм шиг. Дүүргийнхээ хороо, нам, бүх шатны намынхаа байгууллагуудыг базчихсан байхад хэн, хаана яахаа мэддэг. Тэрүүгээрээ нам дотроо сонгуульт болон сонгуулийн тойрогтоо тохиролцож, наймаалцдаг юм шиг. Ерөнхийдөө манлайллын систем нь буруу явдаг юм байна гэж харлаа. АН шиг либерал зарчимтай шинэ нам гарлаа гэхэд төлөвшлийг нь хүлээхэд дахиад 30-50 жил шаардагдах болно. Хоёрдугаарт, эрх баригч нам гурван удаа улиран сонгогдоод ирэхээр мафижсан ашиг сонирхлын бүлэглэлүүд гулсаад орчихож байгаа юм. Реформ хийх ямар ч бололцоогүй. Яг үнэндээ нураагүй салбар гэж байхгүй боллоо. Төрийн бодлогод шинжлэх ухаанч болон зах зээлийн зарчим үгүйлэгдэж байна. Дээрээс нь эрүүл мэнд, боловсрол, аж ахуй, макро болон микро эдийн засгийн системээ хар. Эсвэл салбарын улсууд зөв замаар явлаа гэхэд амжилт үзэхгүй учраас бохир системээр нь тоглохоос өөр аргагүй байдалд ордог. Үндэс суурь нь эрх мэдлийн системийг намд юм уу төвлөрсөн тодорхой хүмүүсийн гарт орохоороо л ямар ч мундаг нам байсан тийм байдалд хүрнэ л дээ. нийгэм дандаа ротацийн систем дээр явж байж урагшилж, цэвэршдэг. Тэрэнд нийгмийн оролцоо чухал. АН бол бусад жижиг намуудынхаа дэргэд интитуци болоод түүх үзэж, унаж, босоод сурсан. Одоо идэр насны амьдралаа аваад явах залуугийн хэмжээнд байгаа учраас үүрэх ёстой ачаагаа үүрнэ. Өнгөрсөн баларсан түүхийг сөхөөд хуучин акулуудын хэдэн талд нь гарч хуйвалдаад ямар ч амжилт үзэхгүй нь тодорхой. Ийм тоглолтын горыг өнгөрсөн долоо, найман жил үзлээ. Хоорондоо эрх мэдэл, наймааны төлөө гүйхээсээ илүү АН гэдэг чинь улс төрийн хүчний хувьд ямар байх ёстой вэ гэдгээ ярих бодох, хүчитгэх цаг нь болжээ.

-Та өнгөрсөн долоо хоногт АН-ын шинэчлэлийн асуудлаар гишүүдийн дунд уулзалт санаачилсан. Энэ үеэр гишүүдээс ямар санал гарч байв. Ер нь АН яавал шинэчлэгдэх вэ?

-Би “АН-ыг шинэчилнэ” гэж том ярих хүн нь ч юу билээ. Гэхдээ бүтцийн хувьд, идеалогийнхоо хувьд ардчилсан нам шинэчлэгдэх шатандаа буюу дараагийнхаа алхам дээр гарч ирэх цаг нь болсон. АН ийм нөхцөл байдалтай байна. Үүнийг хүлээн зөвшөөрч байгаа. Мэдээж үзэл санааныхаа хувьд МАН-ыг хүмүүс дэмжихгүй. Коммунист суурьтай, үнэт зүйл, үзэл санаа, залгамж чанар зэрэг нь Оросын журмаар яваад ирсэн улсуудыг өөрчлөхөөсөө илүү АН өөрт байгаа нөхцөл байдлаа шинэчлэх ёстой. Ингэснээр өрсөлдөөнийхөө тэнцвэрийг бий болгоод явсан нь дээр. Заавал ялалт гэхээсээ илүү хувь хэмжээ тэнцсэн байх асуудлыг ярьж байгаа юм. Үүн дээр миний бие санаачлаад, АН-ыг дэмжиж байгаа хүмүүстэй уулзаад санаа бодлоо солилцож, хандлагыг нь харъя гэж бодсон юм. Уулзалтад бүх насныхан ирсэн, гоё, гоё санаанууд гарсан. Монгол хөл толгой нь хамаагүй гээд хаячихсан байгаа юм уу. Эсвэл олигтой учир зүйгээ олоод явчихаасай гээд сэтгэл нь зовниод явж байгаа юм уу. Бодит хандлага ямар байхыг нэгдүгээрт харахыг хүссэн. Хоёрдугаарт, яриа хөөрөө ямар байх юм, бүтцийн юм уу, бодлогын реформ талаасаа байх юм уу. Эсвэл шүүмжлэлттэй ханддаг тэр чигээрээ дайрах юм уу гэдгээ ярилцаад уулзсан. Санамсаргүй байдлаар органик уулзалт хийсэн. Миний баярлаж байгаа зүйл бол тэр уулзалтад ирсэн хүмүүсийн бодол санаа ерөнхийдөө фокуслагдсан байгаа юм байна гэдгийг харлаа. Миний төсөөлж байснаар “Э.Бат-Үүл нь тийм, Ц.Элбэгдорж нь ийм, Х.Баттулга нь тэгсэн” гээд өнгөрсөн баларсан зовлонгоо яриад байх юм болов уу гэж бодож байтал тэгээгүй. Цаашид яах юм. Мэдээж улс төрд орж байгаа хүмүүс амбицтай байж явна. Жишээлбэл, чөлөөт өрсөлдөөнийг баримтлалаа болгож байгаа нам юм бол гэр бүлжсэн, өв залгамжилсан байдлаар биш цэвэр манлайллаараа улс төрийн өрсөлдөөнийг бий болгох нөхцөлийг бүрдүүлдэг юм уу, үгүй юу. Нөгөөтэйгүүр өөрсдийнх нь нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөх хандлага нь намыг зодож, муухай харагдуулж, хуучин бугшсан, хоцорчихсон арга барилаараа явах гэж байгаа юм уу. Эсвэл бодитой ротацийн ажлуудаа танилцуулах ёстой юу. Дөрвөн жилийн сонгуульт хугацаа гэдэг бол үлгэрийн жагсаалт танилцуулж явдаг зүйл биш шүү дээ. Яг энэ дөрвөн жилийн хугацаанд АН тулгуур салбаруудад яг ямар бодитой төслүүд хэрэгжүүлж чадна гэж бодож байгаа юм. Тэр бодлогуудаа хэрэгжүүлэх шахалтыг нь үзүүлье. Бодлого хэрэгжүүлэх процесс нь ямар байх юм, баг нь хэн байх юм. Танай, манай ах, дүү, намдаа 30 жил үнэнчээр зүтгэсэн гээд хуучин аргаараа явах юм уу.

-Сонгууль хаяанд ирлээ. АН хүчтэй улс төрийн хүчин болохын тулд ямар реформ хийх ёстой гэж та харж байна вэ?

-Анзаараад байхад нийгэмтэй ажиллахдаа сошиал флатформ дээр АН ажиллахгүй байна. Өнөөх л улиг болсон тэднийх муу, эднийх хулгай хийсэн гэдэг юмаа ярьдаг. Ардчиллын идеалогийн үнэт зарчмуудыг нийгэмд яаж хүргэж байгаа, хувь хүмүүсийн ажлын бие даасан байдлыг хэрхэн хангах юм. Дараагаар нь макро түвшнийхээ бодлогуудыг хүмүүстээ яаж хүргэж ойлгуулах юм. Тухайлбал, уул уурхайн салбарт гэхэд хичнээн төгрөг эргэлдэх юм. Оногдох зардлаа яаж тооцох юм. Тэндээс үүсч байгаа баялгаа яаж хуваарилах юм бэ. Төсвөөр эсвэл зах зээлийнхээ эрэлт хэрэгцээгээр хуваарилах уу. Энэ зэрэг бодлогоо тодорхой болгож байж, нийгэмтэйгээ ажиллаж байж хүрнэ. Тэгэхээр өнөөдөр сошиал флатформууд янз янзаар гарчихсан байна. Мөнгөөр хүн рүү дайрч гүтгэдэг. Нэг бол хүний хулгайг хамгаалж өмгөөлдөг ч юм уу нийгмээ хооронд нь зодолдуулдаг байдлыг сошиал флатформын маркетинг, улс төрийн пиар гэж үзэх гээд байгаа юм уу. Яг тодорхой хэлэлцүүлгийн шатанд клуб юм уу жижиг видео контент хүргэдэг хэлбэрүүд байна. Тэгэхээр бидэнд цахим аппликэйшн байх ёстой. Үүгээрээ АН-ын гишүүдийг бодитой гаргаж, идэвхгүй нь хэд байгааг харах юм. Тэр аппликэйшнд нэгдэж орж чадаж байгаа хүмүүс нь тодорхой асуудлуудыг дэвшүүлдэг, бас шүүмжилж болно. Тэрнээсээ шүүлтүүрээр бэлэн болсон асуудлыг нийгмийн флатформд гарч хэлэлцүүлэгт оруулдаг ч юм уу. АН одоо нийгэмтэйгээ ажиллахгүй бол сонгуульд яаж орох гэж байгаа юм бэ гэдэг асуудлыг яриад байгаа юм.” Манай энэ сайн хүн” гэдэг модулиар ажиллалаа гэж бодъё. Магадгүй МАН сүйрээд АН яллаа. Гэтэл маргааш нь АН-д хийх ажил байгаа юу. Яг л бахь байдгаараа даргын суудлын төлөө хоорондоо алалцаж хэрүүлээ хийх үү. Хэдэн яамдаа булаацалдаад дахиад хоорондоо хөлөө жийлцэх юм уу. Яг үнэндээ хэрүүл, тохироогоор хуваагдлаа гэхэд тэр яамдын хийх ажлууд, хүн нь хаана байгаа юм бэ. Энэ мэтчилэн Монголын нийгэм, эдийн засгийн зовлон өргөс авчихсан юм шиг ангижрахгүй нь ойлгомжтой. Тэгэхээр тулгамдсан ойрын хугацааны ажлуудаа ингэж хэрэгжүүлнэ, босгох хөрөнгийн тооцоолол нь ийм байна гэдэг юмаа өнөөдрөөс бодож баймаар байна. Энэ бүгд АН-д тодорхойгүй. “Манай нам ялах ёстой, манай нам ялахгүй бол ардчилал сөнөлөө” гэдэг зүйлээ л яриад байдаг. Тийм болохоор өрсөлдөөнийхөө зарчмыг ойлгомжтой тод болгоод өгөөч гэж шинэковууд нь шахахаас өөр арга байхгүй. Би томоотой суугаад тоо гүйцээх гэж АН-д ороогүй нь тодорхой. Нөгөө л хүн шүүмжилсэн бүлэглэл фракцаараа хуваагдсан, ах нар руугаа дайрсан нөхдийн нэг болохын төлөө АН-д ороогүй. Хэрэв манлайлах зам, боломж нь байвал өрсөлдөөнд чөлөөтэй оролцоход бэлэн байна. Тэгэхгүй бол том ахыг олоод налж гүйдэг, юу ч байсан АН-д наалгахгүй бүгдээрээ гоё сайхан энхийн ариун гэж солиорох нь миний натур биш.

МАН 103 жилийн түүхтэй. Харин манай улс 103-ын байдалтай болсон. Яаралтай түргэн тусламжийн дуудлагаар явуулах хэрэгтэй болсныг хүмүүст ойлгуулахгүй бол хувийн байдлаар талархлын сэтгэлээр юманд төөрөөд бодитой сонголт, дүгнэлт хийхээс холдчихсон. Тэгэхээр эхлээд өөрсдөөсөө эрүүл саруулаар харж, ярьж дүгнэж байж бид дараагийн шатанд очно. Ер нь нийгмийг дундаж давхарга л авч явдаг. Дундаж нийгэм хүчтэй байдаг. Монголд өнөөдөр дундаж давхаргаа хүчтэй болгож явахгүй бол хэмжээлшгүй хүчтэй 200 гэр бүлтэй, үгээгүй хоёр сая иргэнтэй, дунд нь яахаа мэдэхгүй хамаг юмыг нь хийж бухимдан зодуулдаг 500 мянга хүрэхгүй гэр бүлтэй үлдэх гээд байгаа юм. Тэгэхээр энэ бүхнийг эрс шинэчлэхээ байг гэхэд 75 градус эргүүлье. Ингэж дундаж давхаргаа айдастай байдлаас нь гаргахын тулд оролцоогоор нь хангах хэрэгтэй.

Өнөө жил жуулчид гойд их иржээ. Их дэлгүүр, Гандангаас эхлээд хөдөө гадаа хаана л бол хаана жуулчид олноороо харагдаж байна. Тэр дундаа Солонгосын жуулчид өдөрт хэдэн зуугаараа манайд бууж байна. Албаны мэдээллээс харахад манай улс одоогийн байдлаар 400 мянга шахам жуулчин хүлээн аваад байгаагаас 80 орчим мянга нь өмнөд солонгосчууд байна. Ирэх аравдугаар сар гэхэд 500 мянга орчим жуулчин ирсэн байх төлөв гарчээ.

Ийн жуулчдын тоо нэмэгдэж байгаа нь 2023-2025 оныг “Монголд зочлох жил”-ээр зарлан гадаад сурталчилгаагаа боломжийн хэрээр хийсний үр дүн юм. Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ өнгөрөгч хоёрдугаар сард БНСУ-д айлчлахдаа Сөүл хотноо “Welcome to Mongolia” хөтөлбөрийг зарлаж, энэ хүрээнд солонгос иргэдийг 2023-2025 онд 90 хүртэл хоногийн хугацаанд визгүй зорчих шийдвэр гаргасан. Солонгосын Гадаад хэргийн сайд ч энэ арга хэмжээг дэмжиж ажиллахаа илэрхийлж байсан нь саяхан. Үүнээс харахад солонгосууд хэлсэн амандаа хүрчээ. Монгол гэхээр нь хараар очсон хүмүүс, гэмт хэргийн сэдэв ярьдаг байв. Эсвэл Монголын хөдөөгийн ядруухан тарчиг амьдралыг түүж гаргадаг хэрмэл жуулчдын камерын зураглалаар хэцүү, ядуу улс гэж төсөөлдөг байсан. Тэгвэл өнөөдөр солонгосууд мэргэжлийн хүмүүсээ Монгол руу илгээж байна. Тухайлбал, Өмнөд Солонгосын телевизийн алдарт “I Live alone” нэвтрүүлгийн багийнхан өнгөрөгч дөрөвдүгээр сард бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ Монголд ирж 10 жилийн ойн нэвтрүүлгээ хийсэн нь хэдийнэ Солонгосын телевизээр гарч байна. Хэдийгээр өвс ногоо ургаагүй, байгаль дэлхий гандмал байсан ч тэд үнэхээр хөгжилтэй, бас Монголд очоод үзчих юмсан гэсэн бодол төрүүлэхүйц сайхан нэвтрүүлэг бэлтгэж цацсан. Дараа нь өнөө алдарт Жан Хёг тэргүүтэй кино жүжигчдийн баг ирж “Монголын тал нутгаар 2000 км” шоу нэвтрүүлэг хийж гаргалаа. Мөн Солонгосын алдартай загвар өмсөгч охид ирж, бидний нүдийг бүлтийлгэсэн шиг нутаг нэгтнүүдээ Монгол руу даллан дуудсан чамин ганган зураг, бичлэг, нэвтрүүлгийг хийсэн. Өдгөө алдартай контент бүтээгч, цахим орчинд 70 сая дагагчтай Нусейр Ясин Монголд ирээд, контент бүтээгчдийн чуулганыг зохион байгуулж байна. Үүнээс гадна “Wel­come to Mongolia” арга хэмжээний хүрээнд CNN, Financial Times, Washing­ton Post зэрэг дэлхийн 40 гаруй томоохон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр манай улсын тухай эерэг мэдээ, нийтлэл гарчээ.

Ямартаа ч бид жуулчдыг эх орон руугаа татаад эхэллээ. Монголын тал нутгийг үзэхээр, нүүдэлчдийн амьдрал ахуйг сонирхохоор онгоц онгоцоороо жуулчид бууж байна. Валютын сангийн улыг долоох шахаж байж гуйж олдог ногооныг ирж байгаа жуулчдаас төвөггүй олох боломж бидэнд нээгдэж байгаа. Монголд ирсэн дээрх жуулчдын ирэх, буцах нислэгээс эхлээд энд байх хугацаандаа зарцуулсан мөнгийг багцаагаар тооцвол 800 орчим сая ам.долларын орлого оруулжээ. Он дуустал энэ тоо нэмэгдэнэ. Энэ бол яах аргагүй сайн мэдээ юм. Гэхдээ бидний хувьд хий хоосон баярлаад суух зүйл биш юм. Энэ жил ирсэн зочид дараа нь улам олуулаа болоод ирэх тийм сайхан сэтгэгдлийг бид жуулчин бүрд төрүүлэх ёстой.

Ирсэн зочдоо сэтгэл дундуур буцаадаггүй гэдэг. Гэтэл “Манайд ирээрэй, манайд ирээрэй” гэж урьчихаад бид ямар ч бэлтгэлгүй сууж байж. Наад захын ариун цэврийн байгууламжаа шийдээгүй. Чаддагаараа хэдэн шинэ модон жорлон замын хажууд барьсан харагдсан.Уг нь зам дагуу байрлах ШТС-уудтай гэрээ хийж, тэдний сүлжээгээр боловсон 00 олноор байгуулах боломжийн талаар бид бишгүй бичиж байсан. Огт боломжгүй зүйл биш юм. Эсвэл “Урьхан” шиг цогт үйлчилгээтэй, боловсон, цэвэрхэн ариун цэврийн өрөөтэй отог, байгууламжуудыг олны хөлийн газруудад байгуулбал цааш цаашдаа ч гадаад дотоодын үйлчлүүлэгч олонтой байх нь.

Жуулчны байгууллагуудын үйлчилгээ, менежерүүдийн мэдлэг, харилцаа ч гологдоод байна. Францын эмэгтэй жуулчныг хүчиндсэн жигшүүрт мэдээ энэ цаг үед цацагдаж, хэрэг нь шалгагдаж байна гэх. Зөвхөн жуулчны байгууллагууд гэлтгүй, үйлчилгээ үзүүлж буй хэн ч гэсэн жуулчдыг мөнгө гэж харахаасаа өмнө аятайхан инээмсэглээд мэндэлчихдэг, түргэн шуурхай үйлчилчихдэг болох хэрэгтэй. Үйлчүүлэхээр ирж байгаа хүмүүсийг нүдээрээ олзлоод, өөлж гоочлоод, дуугарч ядаад сууж байдгаа больчих.

Арай гэж даллаж дуудаж авчирсан жуулчид буцаад эх нутагтаа очихдоо Монгол Улсын талаар, монголчуудын тухай сөрөг сурталчилгаа хийх вий. Тэгвэл дахин тэд манайх руу шагайхгүй нь тодорхой. Жуулчдыг ийм сөрөг сэтгэгдэлтэй буцаахгүйн тулд дотоодын аялал жуулчлалын үйлчилгээндээ стандарт тогтоох хэрэгтэй байна. Энэ салбарт Засгийн газрын хамгийн чухал, яаралтай хийх ажил бол стандарт тогтоож, түүнийгээ ягштал баримтлах. Жуулчны компаниудын үйлчилгээ, кэмпүүдийн ажиллагаа нь тогтсон нэг стандарттай, түүнийгээ яг таг баримталдаг бол жуулчид нэг их гомдол санал гаргаад байхгүй, ирэх буцах урсгал нь тогтмолжино. Энэ нь бидний заавал хийх ёстой ажил юм. Саалиа бэлдэхээр саваа бэлд гэдэг шиг ирсэн жуулчдаа сэтгэл хангалуун үдэж өгвөл ирээдүйд аялал жуулчлалын салбар манай эдийн засгийн жин дарах орлого болж өгөх нь тодорхой болж байна. Ер нь жуулчдад эвгүй сэтгэгдэл төрүүлсэн, санаатай гомдоосон, илт хохироосон үйлдлүүдэд арга хэмжээ тусгайлан авдаг болсон ч яадаг юм. Дөнгөж сэргэж ядаж буй энэ салбараа яаж ийж байгаад босгоод авах нь хамгийн чухал байна.