Month: March 2023

Боловсролын багц хуулийн талаар УИХ-ын гишүүн Ч.Ундрамтай ярилцлаа.

---

-Монголд өнөөдөр бололцоотой айлын хүүхэд үнэлгээ өндөртэй сургуульд, бололцоогүй нь хуучирсан байшинд гал түлж сурч байна. Энэ нь бүхэл бүтэн нийгмийн давхаргыг бий болгох хэмжээнд хүрчихээд байгаа нь нууц биш. Тиймээс сурагчид ижил тэгш гараанаас гарах бололцоог энэ хуулиар яаж хангаж байгаа вэ?

-Боловсролын хуулийг парламент анх удаа багцаар нь хэлэлцэх гэж байна. Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд Боловсролын тухай хуульд 26 удаа, Дээд боловсролын тухай хуульд 10, Мэргэжлийн боловсролын тухай хуульд долоо, Бага, дунд боловсролын тухай хуульд 13, Сургуулийн өмнөх боловсролын тухай хуульд зургаан удаа тус тус өөрчлөлт хийсэн байна.

Ингэхдээ багцаар нь хэлэлцэж байгаагүй. Оруулсан өөрчлөлт нь ихэвчлэн томилгооны ч гэдэг юм уу, жижиг өөрчлөлтүүд байсан.

Тэр бүү хэл Мэргэжлийн боловсрол өөр яаманд харьяалагдаж байсан үе ч бий. Тиймээс 1992 оны Үндсэн хууль батлагдсанаас хойш 31 жилийн дараа анх удаа Боловсролын хуулийг багцаар нь өөрчлөхөөр энэ парламент ажиллаж байна.

Энэхүү багц хуулийн өөрчлөлтийн хамгийн гол зорилго нь хүүхэд бүрд амьдралын гарааны тэгш боломжийг боловсролоор дамжуулж олгох юм. Бид энэхүү зорилгыг тавихын өмнө өнгөрсөн 30 жилд юу болоод өнгөрөв гэдэгт үнэлэлт, дүгнэлт хийсэн. Өнгөрсөн 30 жилд бид боловсролын салбараа төдийлөн хангалттай анхаараагүй. Анхаарсан ч зарим буруу бодлогын улмаас боловсролын ялгаа гарсан. Манай улсад удахгүй давхарга үүсэх нөхцөлийг боловсролоор бүрдүүлсэн нь үнэн. Мөнгө төгрөгтэй, бололцоотой айлын хүүхэд хамгийн сайн орчинд, хамгийн сайн багштай, гадаад хөтөлбөртэй сургуульд сурч байна. Ингээд сурагчдын нэг хэсэг нь төгсөөд шууд гадаадын гайгүй сургуульд орох боломжтой болж байна. Мөн хотын төвийн лаборатори гэгддэг улсын төсвөөс арай ахиу мөнгө зориулагддаг сургуулийн сурагчид нь дотоодын сайн их сургуульд орох магадлал өндөртэй нэг хэсэг бий болж. Түүнчлэн захын хорооллын болон алслагдмал сумын сурагчид гээд ялгаатай амьдрах давхарга боловсролын салбараар бэлддэг болчихоод байна.

Сурагчдыг ерөнхий боловсролын сургуулиа төгсөхөд нь амьдралын их өрсөлдөөнд ялгаатай гараанаас оруулж байгаа нь шударга бус байгаагаас гадна хүний эрхийн мэдрэмжгүй, хүний эрхийг ноцтой зөрчсөн хандлага шүү дээ. Тиймээс энэ хуулийн амин гол зорилго нь боловсролоор дамжуулж хүүхэд бүрд тэгш боломж олгож амьдралын ялгаатай байдлыг арилгахад оршино.

-Энэ ялгааны голлох шалтгаан нь сургалтын хөтөлбөр болов уу. Хөтөлбөртэй холбоотой ямар өөрчлөлт орж байгаа вэ?

-Өнөөдөр Монгол Улсад үндэсний, кэмбрижийн болон гадны бусад хөтөлбөрүүд хэрэгжиж байна. Гадаадын хөтөлбөр болон үндэсний хөтөлбөрийн гол ялгаа нь англи хэл.

Дэлхийн мэдлэгийн сан, шинэ нээлтүүд ихэнх нь англи хэл дээр хэвлэгдэн гарч, хамгийн бодит мэдээлэл, цаг хугацаа алдалгүй англи хэл дээр нийтлэгдэж байгаа энэ үед манай улс шиг цөөн хүн амтай орон иргэдийнхээ эх хэлний боловсролоос гадна англи хэлэнд анхаарах нь зүйтэй юм. Англи хэлтэй хүүхэд гадаадын шилдэг их дээд сургуульд сурах, сайн ном олж унших, шилдэг компаниудад орж ажиллахаас авахуулаад ажил, амьдралд нь олон давуу талтай. Сүүлийн үед Англи улсын Ерөнхий сайд, Лондон хотын захирагч, Дэлхийн банкны ерөнхийлөгч, цахиурын хөндийн том компаниудын гүйцэтгэх захирлууд гээд Энэтхэг, Пакистан гаралтай хүмүүс томилогдож байна. Энэтхэг, Пакистан улсуудын үндсэн гадаад хэл нь англи хэл учраас өөрийн боловсролоо дэлхийн түвшинд ашиглах давуу талыг олгож байна. Тийм учраас монгол хүүхдүүдэд эдгээр боломж байгаасай гэж бодож миний бие англи хэлний боловсролыг дэмжих лобби бүлэг хүртэл байгуулж ажиллаж байна. Бүх сургуульд тодорхой түвшнээс эхлээд заавал англи хэл заах асуудлыг хуулийн төсөлд оруулсан.

-Сургалтын хөтөлбөр улстөрчдийн “тоглоомын нүүдэл” болсон. Сайд солигдох бүртээ хөтөлбөр өөрчилдөг. Ер нь хөтөлбөрийг урт хугацаанд тогтвортой байлгах чиглэлд ямар зохицуулалт орж байгаа вэ?

-Ерөнхий боловсролын сургуулийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлснээс хойш 12 жил тогтвортой байлгана гэж орж байгаа. Энэ нь хөтөлбөрийг тогтвортой байлгах том дархлаа болно гэж бодож байна.

Хөтөлбөртэй холбоотой өөр зохицуулалтаас дурдъя. Өнөөдөр Монголд гадны хөтөлбөртэй сургууль цөөнгүй бий. Тэрхүү сургуульд сурч байгаа хүүхдүүдийг монгол хүн гэдэг утгаар бэлтгэх ёстой. Монгол хэл, бичиг, уран зохиол, Монголын түүх зэрэг монгол хүнийг тодорхойлдог хичээлүүдийг заавал оруулах ёстой гэж үзсэн. Мэдээж хөтөлбөрийн нарийн агуулгыг хуулиар зохицуулах боломжгүй ч ерөнхий агуулгын шаардлага, зарчимуудыг тодорхойлсон.

Монгол Улсын Үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх бодлогын баримталж байгаа бөгөөд үүнд өнөөдрийн дэлхий ертөнцөд амьдрахуйц өрсөлдөх чадамжтай байх ёстой гэдэг зарчим багтана. Ер нь улс орон бүрд ямар иргэн бэлтгэх вэ гэсэн хар хайрцагны бодлого байдаг. Тиймээс ч би УИХ-ын гишүүн болсноосоо хойш үндэсний хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх ёстой гэсэн асуудлыг их хөндөж байсан. Салбарын хүрээнд ч үндэсний хөтөлбөр чухал хэмээгдэж байгаа. Тиймээс зөвхөн үндэсний хөтөлбөр зааж байгаа сургуулиудад хувьсах зардлыг олгох зохицуулалт энэ хуулийн төсөлд орсон.

-Хүүхдийн хүмүүжил төлөвшилтэй холбоотой асуудлууд сүүлийн үед хөндөгдөх болсон. Хуульд энэ чиглэлээр ямар зохицуулалт орж байгаа бол?

-Боловсролын багц хуультай хамт Хүмүүнлэг боловсролыг дэмжих тухай хууль хэлэлцэгдэж Боловсрлын ерөнхий хуульд нэгтгэгдэж байна. Хуулиар албан боловсролоор зөв зан чанарыг хүүхдэд төлөвшүүлэх асуудал орж байна. Зан чанар гэдэг ойлголтын цаана ихэнх хүмүүсийн шаарддаг хөдөлмөрч байх, цаг баримтлах, ёс суртахуун гээд өргөн хүрээний асуудал багтана.

-Сурагчдын сургалт, хүмүүжлийг багш л хариуцах ёстой юм шиг орхидог болсон. Эцэг эхчүүдийн оролцоог хэр хангаж байгаа вэ. Өөр ямар чухал өөрчлөлтүүд орж байгаа вэ?

-Боловсролын үр дүн хүүхэд, сургууль, багш, эцэг эхийн хамтын ажиллагаа дундаас гарч ирдэг. Ер нь боловсролын багц хуулийн гол өөрчлөлт нь хүүхэд нэгдүгээр ангидаа юу сурсан байх ёстой юм бэ, хоёрдугаар ангид юу чаддаг болсон байх вэ гэдэг мэргэшлийн үндэсний шаталсан бүтцийг боловсруулсан. Бүх хүүхдийг 12 дугаар анги төгсдөг болгох зохицуулалт орж байна. Өнөөдөр сурагчдын нэг хэсэг нь дунд ангиа төгсөөд мэргэжлийн боловсролын сургууль руу, эсвэл мал дээр гардаг ч гэдэг юм уу 12 дугаар ангиа төгсөхгүй байх тохиолдол гардаг. Хүүхэд бүрийг 12 дугаар анги төгсгөснөөр гэмт хэргийн тоо болон ажилгүйдэл буурах зэрэг олон дам нөлөө гардаг тухай судалгаа байдаг юм билээ.

Мөн хувийн сургуулиуд ашгийн төлөө болон ашгийн бус байдлаар ажиллаж болно гэсэн зохицуулалт оруулж байна. Ашгийн бус хэв шинжтэй сургуулийн сонгодог жишээ бол Харвардын их сургууль, Стэнфордын их сургууль гээд байна. Өөрийн олсон орлого болон бусдын өгсөн хандив тусламжийн мөнгийг боловсролын байгууллагадаа, эсвэл салбараа хөгжүүлэхэд зарцуулдаг. Тиймээс ашгийн бус зорилгоор ажиллавал төрийн бус байгууллагын хуулиар зохицуулагдана. Өөрөөр хэлбэл, ногдол ашиг тараахгүйгээр олж байгаа орлогоо тухайн сургууль болон салбараа сайжруулах чиглэлд зарцуулах нь. Харин ашгийн төлөө ажиллавал компанийн тухай хуулиар зохицуулагдана. Татвараа төлнө.

Ашгийн болон ашгийн бус мөн төрийн өмчийн бус сургуулиудад тодорхой хариуцлагуудыг үүрүүлж байгаа. Жишээлбэл, урьдчилж суудлын мөнгө авахыг хориглох зохицуулалт орсон. Мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд сургах квот ногдуулж байна. Төрийн бус өмчийн, үндэсний цөм хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа сургуулиудад сургалтын төлбөрөөс хамаарч хувьсах зардал олгоно. Гадны хөтөлбөрөөр зааж байгаа бол улсаас ямар ч зардал өгөхгүй байх зохицуулалт орсон.

Үүнээс гадна гадаадад олон монголчууд амьдарч байна. Тиймээс гадаад амьдарч байгаа хүүхдүүдэд Монгол хэл, соёлын боловсролыг олгодог байгууллагуудад хувьсах зардал олгохоор болж байна. Өөрөөр хэлбэл, гадаадад Монголын боловсролыг олгохоор үйл ажиллагаа явуулж байгаа газруудыг дэмжинэ гэсэн үг.

Түүнчлэн цахимаар суралцах боломжийг хуульд тусгаж байна.

Дээд боловсролын хувьд Монгол Улсын хөгжилд чухал жишээлбэл, металлургийн инженер, газрын тосны мэргэжилтэн ч гэдэг юм уу хомсдолтой байгаа чухал мэргэжлүүдэд төрөөс тэтгэлгээр өөрийн улсдаа сургаж бэлтгэнэ. Их сургуулийн санхүүжилтийн багагүй хувийг тэтгэлэг маягаар олгох өөрчлөлтийг ярилцаж байна. Ирэх долоо хоногийн байнгын хороо болон чуулганаар Боловсролын ерөнхий хууль хэлэлцэгдэнэ.

-Багшийн нийгмийн хамгааллыг сайжруулах чиглэлд ямар зохицуулалт орж байгаа вэ?

-Багшийн нийгмийн асуудлыг өндөрт тавьж байгаа. Багш нарыг үе шаттайгаар сургана, хөгжүүлнэ. Мөн байр орон сууцаар хангах ч гэдэг юм уу нийгмийн асуудлыг авч үзэж байна. Жишээлбэл, төрийн болон орон нутгийн өмчийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургууль, мэргэжлийн боловсролын сургууль болон политехникийн коллежид 15-аас дээш жил тасралтгүй ажилласан багш, ажилтны нэг хүүхдийг төрийн өмчийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагад төлбөргүй суралцуулна гэсэн заалт орж байна.

Өнөөдрийн чуулганы хуралдаанаар нүүрсний гэх хэрэгт холбогдсон нэр бүхий гурван гишүүний асуудлыг хэлэлцэнэ. Тодруулбал, УИХ-ын гишүүн Д.Бат-Эрдэнэ, Н.Наранбаатар, Т.Аюурсайхан нарын бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх эсэхийг энэхүү чуулганаар шийднэ. Нэр дурдагдсан дээрх гишүүдийн дотор Өмнөговиос сонгогдсон хоёр гишүүн байгаа нь сонин. Хэрэв энэ хоёр гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлчихвэл Өмнөговийн 73 мянган иргэдийн төлөөлөл парламентад үгүй болно гэсэн үг. Нөхөн сонгууль явагдах боломжтой боловч ээлжит сонгууль хаяанд ирчихсэн учир бүтэн жил гаруй хугацаанд төлөөлөлгүй болох магадлал өндөр.

Төлөөлөлгүй болно гэхээр Өмнөговьд хэрэгжих олон төсөл хөтөлбөр гацна, бүтээн байгуулалтууд зогсоно, орон нутгийн иргэдийн эрх ашиг хаагдана гэсэн үг шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр яагаад энэ аймгийн хоёр гишүүнийг түдгэлзүүлэх асуудал яригдаж байгаа вэ гэдэг нь сонин.

Нүүрс экспортолдог, олборлодог, нүүрсний уурхайтай учраас тус аймгаас сонгогдсон гишүүд нь хулгайч гэж үү. Тэрэн дээрээ тулбал хулгайч өөрөөсөө хулгай хийх үү. Ажнай Д.Бат-Эрдэнэ гишүүнийг анх улс төрд орсноос нь хойш өдийг хүртэл янз бүрээр бичиж, гүтгэж, харлуулж ирсэн. Тэр утгаараа түүний хийсэн, бүтээснийг орон нутгийн иргэдээс бусад нь бараг мартаж. Монгол Улсын эдийн засаг өдий зэрэгтэй байгаагийн нэг тулгуур нь нүүрс. Нүүрсний экспорт нэмэгдэх тусам улсын эдийн засаг өснө. Улсын эдийн засаг өсөх тусам ард түмний амьдрал сайжирна. Товчхондоо энэ шүү дээ. Тэгвэл тэрхүү нүүрсний экспортыг эхлүүлж, анхны шанг татсан нөхөр нь Ажнай хэмээх Д.Бат-Эрдэнэ гишүүн. Үүнийг хүн ер нь мэддэг болов уу. Хоёр мянгаад оны эхээр Монгол Улсад нүүрсний экспорт хийдэг ганцхан компани байсан нь “Пүүшин” гэх 100 хувь хятад ажилчидтай, хятад компани байв. Үнэндээ бид нүүрсээ олборлож, гадагшаа экспортлох нь битгий хэл 100 тонны даацтай “Шланз” гэх машиныг хараад нүд нь орой дээрээ гартлаа ангайдаг үе байлаа шүү дээ. Тухайн үед аймаг, орон нутгийн удирдлагын зүгээс тус компанийг Монгол, тэр дундаа Цогтцэций сумын иргэдийг ажилд авахыг шаардахад, “Танай иргэд том машин барьж чадахгүй учир ажилд авах боломжгүй” гэсэн хариу өгч ганц нэг хүнийг хашааны манаач, харуулаар ажилд авч нойлын цаас, хог хаягдлаа түүлгэдэг. Тэр ч бүү хэл аймаг, сумын дарга нарыг хашаандаа оруулдаггүй, гаднаас нь явуулдаг байсан гэдэг. Тухайн үед буюу 2004 онд “Ажнай” Д.Бат-Эрдэнэ УИХ-д Өмнөговь аймгаас сонгогдон ажиллаж байлаа. Тэрбээр нутгийн иргэдийн эрх ашгийн төлөө, хятадуудын чадаж байгаа ажлыг монголчууд тэр дундаа өмнөговьчууд чадах учиртай хэмээн 30 сая ам.долларын хөрөнгөөр уурхайн олборлолтын том техник, тээврийн шланз машиныг оруулж ирж үндэсний тээврийн “Таван толгой транс” компанийг байгуулсан түүхтэй. Машин техник оруулж ирэх нэг хэрэг, түүнийг монгол залуус эзэмшинэ гэдэг амаргүй ажил байсан гэдэг. Өмнөговь аймгийн 15 сумын 350 гаруй иргэдэд том тэрэг барьж сургах ажлыг зохион байгуулан монгол жолооч нарын анхны цуваа нүүрс тээвэрлэж эхэлж байжээ. Ийнхүү Монгол Улсад нүүрс тээврийн шинэ бизнес эхэлж, нүүрс тээврийн жолооч гэсэн шинэ мэргэшил бий болж, нүүрс тээврийн эхлэл тавигдсан нь үнэн. Товчхондоо түүний татсан жимээр өдгөө “Эрдэнэс Таван толгой”, “Энержи ресурс” зэрэг олон арван үндэсний компани нүүрс экспортолж байна. Энэ худлаа биш. Энэ бол өнөөгийн Монгол Улсын эдийн засгийн сэргэлтийн түүх. Тэр утгаараа нүүрсний экспортын анхны шанг татсан Ажнай Д.Бат-Эрдэнийг алдаршуулах ёстой. Монгол хүн анх сансарт ниссэн шиг л… Гавьяа шагналыг нь байг гэхэд гай болгондоо нэрийг нь холбож зүхдэгийн учир нь юу вэ. Тэр говийн хүн. Угтаа говийн хүний тэвчээр, хүн чанарын мөсөөрөө өөр рүү нь мөндөр мэт чиглэсэн гүтгэлэг бүхнийг тэвчиж ирсэн нь тодорхой. Түүнийг прокуророос гурван үндэслэлээр нэр холбогдуулан яллагдагчаар татсан. Тэрхүү гурван үндэслэл нь үнэхээр энгийн агаад инээдтэй. Яаж хүнийг ингэж ялладаг байна вэ гэсэн бодол өөрийн эрхгүй төрүүлнэ. Ингэж байгаа юм. Нэгдүгээрт, “Таван толгой” ХК болон “Таван толгой транс” компанийн хоорондын өр авлагын хуурамч бичиг баримт үйлдсэн хэргийг зохион байгуулсан хэмээн буруутгаж байгаа. Угтаа Д.Бат-Эрдэнэ гишүүн нь орон нутгийн гэгдэх Таван толгой хувьцаат компанийн 19 хувийг эзэмшдэг нь үнэн. Тус компанийн 51 хувийг аймгийн ИТХ, 49 хувийг бусад хувьцаа эзэмшигчид бүрдүүлдэг. Улмаар 51 хувийнхан таван хүн, 49 хувийнхан дөрвөн хүний бүрэлдэхүүнтэй ТУЗ-ийг бүрдүүлдэг. Тэр утгаараа тус компаниас гарч буй томооохон шийдвэрийг ТУЗ гаргана гэсэн үг. Тиймээс хоёр компанийн дундах өр, авлагын асуудал байгаа бол үүнийг гүйцэтгэх удирдлага, ТУЗ нь шийдэж явдаг нь ойлгомжтой. Түүнээс биш Д.Бат-Эрдэнэ асуудлыг нь шийдсэн гэдэг нь үндэслэлгүй болж байгаа юм. Хоёр дахь үндэслэл нь Д.Бат-Эрдэнийг Шүрэнхишиг, Сэддорж нартай гэмт бүлэглэл буюу мафи болж, ногдол ашгийг илүү авсан гэх. Үүнээс та нэг үгийг сайн хараарай. Мафи болж ажилласан гэж байгаа. Мафи гэдэг чинь хууль үйлчилдэггүй, өөрсдөө үзэгддэггүй зохион байгуулалттай гэмт байгууллага биш юм уу. Үүнээс харвал мафи гэх сүржин үгийг үндэслэлдээ оруулж, нийгмээр яллуулах гэсэн явцгүй улс төр гэж ойлгогдохоор.

Анхны Монгол жолоочдын нүүрс тээврийн цуваа. 2005 он

Нөгөөтэйгүүр ногдол ашгийг илүү авч, Капитрон банкаар дамжуулан мөнгө угаасан гэдэг. Угтаа ногдол ашгийг тараах эсэхийг тус компанийн ТУЗ, нийт хувьцаа эзэмшигчдийн хурал нь шийддэг. Хөрөнгийн бирж хянадаг. Таван толгой хувьцаат компани хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй нээлттэй компани. Тэр утгаараа хувьцаа, ногдол ашигтай холбоотой бүх үйл ажиллагааг Хөрөнгийн бирж, Санхүүгийн зохицуулах хорооны хяналт дор явуулдаг. Нээлттэй хувьцаат компаний хувьд ногдол ашгийг гүйцэтгэх захирал, нягтлан, нэг, хоёр хувьцаа эзэмшигч нар тохиролцон илүү дутуу хуваарилах боломжгүй. Товчхондоо нэг хувьцаа эзэмшигчийн нөлөө, компанийн гүйцэтгэх захирал, нягтлан нарын оролцоо байх боломжгүй. Тус компанийн санхүүгээс хувьцаа эзэмшигч Бат-Эрдэнийн тухайн жилийн ногдол ашгийг шилжүүлэхдээ түүний гэр бүлийн хувьцааны ногдол ашгийг Бат-Эрдэнийн харилцах данс руу хамтад нь шилжүүлсэн нь хувьцааны ногдол ашиг илүү авсан гэх хардлагыг төрүүлсэн бололтой. Нөгөөтэйгүүр Д.Бат-Эрдэнэ хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй нэлээн хэдэн компанийн хувьцаа эзэмшигч гэдгийг түүний хөрөнгө орлогын мэдүүлгээс харж болно. Түүний нэг нь Капитрон банк. Д.Бат-Эрдэнийн хувьд орон нутгийн Таван толгой хувьцаат компаниас өөрийн хувьцаанд ногдож ирсэн ногдол ашгаар Капитрон банкны дүрмийн санг өсгөснийг тус банкаар дамжуулж мөнгө угаасан хэрэг үүсгэжээ гэх. Ямар ч бизнесмэн нэг бизнесийнхээ ашгаар нөгөө бизнесээ өргөжүүлдэг. Түүнийг буруутгаж байгаа үндэслэлүүд дотор “51 хувь буюу Өмнөговь аймгийн ногдол ашгийг дутуу олгосон” гэсэн үг өгүүлбэр байгаа. Гэтэл энэ нь Даланзадгадын дулааны станцад засвар хийх хөрөнгийг “Таван толгой” ХК-аас гаргаж, Өмнөговь аймагт оногдох ногдол ашгаас суутган тооцох тухай аймгийн ИТХ-ын шийдвэрийн дагуу хийгдсэн ажил аж.

Эцэст нь Таван толгой орд, Эрдэнэс Таван толгой ХК, Таван толгой ХК-уудыг андуурч төөрч будилаад байгаа хүмүүст багахан тайлбар мэдээлэл хэлье. Монгол Улсад ашиглалтын “улаан” лиценз 1000 гаруй байдаг. Таван толгой орд газарт Төрийн өмчит Эрдэнэс Таван толгой ХК 68468 га буюу бүлэг ордын 90 хувь, хувийн өмчит Энержи Ресурс ХХК 2960 га буюу бүлэг ордын найман хувь, хувийн өмчит Хангад эксплорэйшн ХХК 12821 га, хувийн өмчит Аурум Ауруг ХХК 36390 га, орон нутгийн өмчит Таван толгой ХК 276 га буюу Таван толгой бүлэг ордын хоёр хувийн талбайг тус тус эзэмшиж олборлолт явуулдаг. Мөн орон нутгийн өмчит Таван толгой уурхайн бүлэг ордын нийт талбайн хоёрхон хувь буюу 276 га талбайд үйл ажиллагаа явуулж жил бүр өндөр ашигтай ажиллаж, жилдээ 70-100 тэрбум төгрөгийн татвар төлдөг төдийгүй өнгөрсөн хугацаанд 568 тэрбум ногдол ашгийг хувьцаа эзэмшигчдэдээ олгодог Монгол Улсын топ аж ахуйн нэгжийн нэг. Тус компани 2022 онд 290 гаруй төгрөгийн ашигтай ажиллаж түүнээс 144 тэрбум төгрөгийн ногдол ашиг тараах талаар мэдээлэл гарч байна. Үүний 51 хувь буюу 73.4 тэрбум төгрөг Өмнөговийнхоо төсөвт орж, Өмнөговьд хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалт хийгдэнэ. Жил бүр л тодорхой ашигтай ажиллаж ногдол ашиг хуваарилдаг. Ганцхан Таван толгой ХК-ийг биш бусад Төрийн болон хувийн өмчит компаниудыг ямар ашигтай ажиллаж байгаа, ямар татвар төлж байгааг илүү анхааралтай ажиглах хэрэгтэй. Эцэст нь энэ мэт үндэслэлээр Д.Бат-Эрдэнэ гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх шаардлага үнэхээр байгаа юу. Улс төрийн зорилготой энэ мэт хэргээс болж парламентын дархлаа, чадавх улам л суларч байгааг УИХ-ын эрхэм гишүүд та бүхэн мэддэг үү.