Арваннэгдүгээр сарын 11-ний өдрийн байдлаар манай орны ихэнх гол мөрөнд мөсний үзэгдэл идэвхижиж эхэлсэн ба зарим жижиг болон дунд зэргийг голуудад 15-25 см зузаан мөсөн бүрхүүл тогтож, мөсний зузаан гол мөрний нийт уртын дагууд харилцан адилгүй хүн, мал, машин тэрэг явахад хангалттай хэмжээнд хүрч бэхжээгүй байгаа тул ард иргэдийг цаг хожих, зам товчлох зэргээр мөсөн дээгүүр явах болон авто тээвэр хийхгүй байхыг онцгойлон анхааруулж байна.
“Dayton Flyers” багт тоглож байгаа Шаравжамцын Энхийн-Од 2022 оны арванхоёрдугаар cарын 17-нд Чикаго хотын “United center”-т 19:00 цагаас тоглохоор болжээ.
АНУ-ын сагсан бөмбөгийн NCAA-ийн нэгдүгээр дивизонд анх удаа Монгол Улсын тамирчин тоглож түүхийн нэгэн шинэ хуудас бичиж байгааг дэмжин гэр бүл, хамт олноороо үзэхийг уриалж байна.
Ш.Энхийн-Одын Америк нэр нь Майк билээ. “24/7 Sports” сайтын гаргасан чансаагаар 91 дүгээрт эрэмблэгдсэн Майк Шаравжамц коллежийн анхны тоглолтоо 10 оноо, таван ашигтай дамжуулалт, гурван самбараас бөмбөг авалттай дуусгасан.
МҮБХ-ноос улирал тутамд зохион байгуулдаг Нийтийн монгол шандастан болон өсвөр бөхийн ээлжит барилдаан өнөөдөр Монгол бөхийн өргөөнд боллоо. Нийтийн монгол шандастны барилдаанд 288 бөх уран мэх, авхаалж самбаа сорин барилдсанаас Говь-Алтай аймгийн Есөнбулаг сумын харьяат Цогбаярын Галданбазар 9 даван түрүүлсэн бол Увс аймгийн Зүүнговь сумын харьяат Цэрэнгийн Гантогтох 8 даван үзүүрлэв.
УИХ-ын Намрын чуулганы ирэх долоо /2022.11.17-18/ хоногийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэх асуудлын дарааллыг танилцуулж байна.
Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын хяналт шалгалтын явцад зохих зөвшөөрөлгүйгээр олборлосон 336.3 грамм алтыг хураан авч, Монголбанкинд тушаажээ.
Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын Байгаль орчин, геологи, уул уурхайн хяналтын газраас хийсэн төлөвлөгөөт болон төлөвлөгөөт бус хяналт шалгалтын явцад дөрвөн аж ахуйн нэгж зохих зөвшөөрөлгүйгээр алт олборлосон нь тогтоогдсон тул холбогдох хуулийн дагуу тэдгээр аж ахуйн нэгжийн олборлож байсан 336.3 грамм (57.4 сая төгрөгийн үнэлгээ бүхий) алтыг хураан авч, ийнхүү улсын орлогод төвлөрүүлсэн байна.
Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 10.12.2 дахь хэсэгт (…аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэний хууль бусаар олсон орлого, эд хөрөнгийг акт үйлдэж улсын орлого болгох…) гэж заасан байдаг бөгөөд ашигт малтмал олборлогч аж ахуйн нэгжүүдийг Монгол Улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хууль тогтоомжийн хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулахыг зөвлөсөн байна.
ӨДРИЙН СОНИНЫ 2015 ОНЫ АРХИВААС… ДАРААХ НИЙТЛЭЛИЙГ ХҮРГЭЖ БАЙНА.
Зах зээлийн эдийн засагт хамгийн супер үйлчилгээтэй бизнес бол яах аргагүй казино. Одоо УИХ-аар Казиногийн тухай хуулийг батлахаар хэлэлцэж байгаа. Хэрэв манай улс казинотой болбол энэ бизнесийг хөгжүүлэх мэргэжлийн баг зайлшгүй шаардлагатай. Тэгвэл төгс утгаар нь ажиллуулах чадвартай Монголын анхны казиногийн ангийнхантай уншигчдаа уулзуулж байна. Одоогоос 19 жилийн өмнөх энэхүү төгсөгчдөөс хойш нэг ч казиногийн анги хичээллээгүй юм. Тиймээс Монголд ганцхан байсан анги хамт олон гэж тэднийг нэрлэж болно.
НЭГ АНГИЙНХНЫГ НЭГТГЭСЭН КАЗИНО
1990-ээд оны сүүлээр “Чингэс” зочид буудалд казино ажиллаж байсан түүхтэй. Тухайн үед тэнд ажиллах мэргэжилтнүүдийг бэлтгэхийн тулд сонгон шалгаруулалт явуулж байжээ. Англи улсаас ирсэн казиногийн мэргэжилтэн Кристофер Фокстон 1000 гаруй залуусаас хэлний мэдлэг, харилцааны соёл, зан чанар зэргийг нь харгалзан шигшихэд 200 хүн тэнцэж байжээ. Ингээд 1996 оны арванхоёрдугаар сард Чингэс хаан зочид буудлын хоёр давхрын зааланд казиногийн тоглоомын мэргэжилтэн бэлтгэх анги хичээллэж эхэлсэн байна. Гадаад багш казиногийн бүхий л төрөл болох америк рулет, блэк жек, бакарат, покер, пунтун гэх мэт арав гаруй тоглоомын дүрмийг нэгд, нэггүй зааж сургасан байна. Ингээд зургаан сарын дараа шижигнэсэн 100 залуу орчин үеийн казиногийн бүх тоглоомыг тоглуулж чадах чадвар эзэмшжээ. Улмаар төгсөгчдөд дэлхийн хаана ч, ямар ч казинод ажиллах эрхийн сертификат гардуулж байсан аж. Тухайн үед тэдгээр залуусыг “Оргиналиуд” гэж нэрлэдэг байж л дээ.
Казино асар өндөр соёлтой бизнес. Тэр утгаараа хамгийн их мөнгөтэй, хөрөнгө чинээтэй дээдсүүд л тэнд чөлөөт цагаа өнгөрүүлж жинхэнэ кайфыг мэдэрдэг. Иймд дотор нь ажиллаж байгаа хүмүүс ньхэлний мэдлэг, харилцааны соёл зэрэг нийтлэг үзүүлэлтээс гадна үнэнч шударга байдал, хүний итгэлийг даах чанар, баг хамт олон болж ажиллах эв нэгдэлтэй байхыг чухалчилдаг. Монголын анхны казиногийн ангийнхан энэ бүх шалгуурыг бүрэн хангаж чадаж байснаараа онцлогтой. Тэд бүтэн зургаан сарын турш нэг танхимд номын дуу сонсоцгоожээ. Ихэнх нь 20-21 насныхан байж. Хэдий богино хугацаа мэт боловч залуучуудын дунд хайр сэтгэлийн романс үүсээд амжжээ. Эдний ангиас хэд хэдэн хос төрж, гэр бүл болцгоосон байна. Тухайлбал, “Tescoma”-гийн брэнд дэлгүүрийн эзэн Б.Батзориг, “Tom N Toms” кофе шопын Монгол дахь салбарын захирал Б.Оюунтөгс нар энэ ангиас төрсөн хос аж. Одоо тэд дөрвөн хүүхэдтэй, өнөр бүл болсон байна. Казиногийн анхны нэг ангийнхан төгсөөд бүгдээрээ нэг газарт ажиллаж, нэг хамт олон болж бүрэлджээ. Ингээд 1997 оны тавдугаар сарын сүүлчээр манай улсад Англи болон Чехээс мэргэжилтнүүд ирж, казино ч албан ёсоор үйл ажиллагаагаа эхлүүлжээ.
Гэхдээ “Оргиналиуд” маань бүгд диллерээр ажиллаагүй аж. Касс, угтах үйлчилгээ, хамгаалалтын алба болон казиногийн дэргэдэх өндөр зэрэглэлийн ресторануудад ажиллацгаасан байна. Ингээд “Чингэс” зочид буудалд үйл ажиллагаа явуулж байсан казинод залуус ёстой нэг зангидсан гар шиг нэг хамт олон болж ажиллажээ.
CNN-ЭЭР СУРТАЛЧИЛСАН МОНГОЛЫН КАЗИНО ЖУУЛЧДЫН ХӨЛД ДАРАГДАЖ БАЙВ
Тухайн үеийн сонин хачнаас тэд ярихдаа “Казино маш амжилттай ажиллаж, шилдэг татвар төлөгчөөр шалгарч байлаа. Япон, Солонгос, Хятад, Африк, Америк, бүр Арабын орнуудаас чинээлэг хүмүүс ирж тоглодог байсан. Энэ хэрээр Монголд маш их валют орж ирдэг байлаа. Үйлчлүүлэгчид орж ирэнгүүтээ эхлээд казиногийн кассандвалютаа өгч хясаа авна. Тэгээд хожсон бол тэрийгээ буцаагаад мөнгөн дэвсгэрт болгоод авдаг байв. Казиногийн реклам маань CNN-ээр цацагдаж байсан. “Монгол оронд казино нээгдлээ. Оньсого мэт энэ оронд тавтай морилно уу” гэх зэргээр дэлхий дахинд сурталчилж байв. Ингээд жуулчдын хөл ч тасраагүй. Арабын Шех ирж их хэмжээний мөнгөөр тоглож байсныг тод гэгч нь санаж байна. Богино хугацаанд казиногийн үйл ажиллагаа ч өргөжсөн. Өвөл, зунгүй ажиллаж байсан болохоор Чингис зочид буудлын өрөө бүр хүнтэй, пиг дүүрдэг байв. Ресторанд гэхэд Германаас ахлах тогооч авчран ажиллуулж, зочдод төрөл бүрийн гадаад хоолоор дайлдаг байлаа. Монголын тэмдэглэлт баяруудаар гайхалтай шоу тоглолт болдог сон. МУГЖ Т.Ариунаа, Камертон хамтлаг гээд бүх одод ирж үдшийг хөгжөөдөг байлаа” гэж дурсав.
Казинод ажиллаж байсан залуус тухайн үед Монголдоо хамгийн өндөр цалинтай хүмүүсийн нэг байв. Бараг ГОК-ийн ажилчдын цалинтай дүйцэхүйц сардаа 500 ам.доллар авдаг байжээ. Тэд анхныхаа цалингаар өөр, өөрсдөдөө хөрөнгө оруулалт хийж байсан гэдэг. Мэдээж, залуу хүмүүс цалингаа буунгуут наргиж, цэнгэж л таараа. Юу юу ч үгүй бүгдээр нь дарвичихгүй. Аав, ээждээ хадгалуулж, хуримтлал үүсгэж байсан гэдэг. Батзориг гэхэд Сайншандад байсан хоёр өрөө байраа зараад Улаанбаатар хотод хоёр өрөө орон сууц авч байсан аж. Ингэхдээ ажлаасаа зургаан сарын цалингаа урьдчилан авчамьдралдаа томоохон хөрөнгө оруулж байжээ. Ямар ч хүүгүйгээр цалингаа урьдчилан авсан Батзориг улан идэвхтэй ажиллах урам зориг орсон гэдэг.
Ажлын байран дээр тохиолдсон хөгжилтэй явдлуудаа дурсахдаа тэд тухайн он цагт оччихсон мэт тодорхой гэгч нь ярьж байлаа. Диллерүүд 20-30 минутын зайтай ширээн дээр гардаг байжээ. Ээлж солигдоход ширээний ард байгаа диллерийн нуруунд орных нь хүн хүрэхэд ажлаа өгдөг байна. Тэр үед нь тоглоом үргэлжилж лбайдаг ажээ. Ерөнхийдөө ширээн дээр байгаа хясаабол мөнгө гэсэн үг. Энэ тухай ангийнхаа нөхөр Баасансүрэнд тэд маш сайн ойлгуулж хэлсэн аж. Хамгийн гол нь читагаа амь л мэт сайн хамгаалах ёстой шүү гэжээ. Ингээд тэрбээр ширээний ард сууж байгаа тоглогчдод үйлчлэнгээ хайрцаглачихсан хясаанаасаа бараг нүдээ салгахгүй л байгаад байж. Дүрмийн дагуу дараагийн диллер ирж, түүний нуруунд зөөлөн хүрэхэд босох ёстой байв. Гэтэл Баасансүрэн босохдоо хайрцагтай хясаагаа тэр чигт нь тэврээд босоод явчихжээ. Тэнд тоглож байсан хүмүүс мэл гайхаж хоцорсон хөгжилтэй явдал болж байсныг тэд хөхрөлдөн ярив. Тоглоом үргэлжилж байгаа цагт хясаа ширээн дээр байх ёстой аж. Гэтэл Баасансүрэн хясаагаа амь мэт хамгаалах ёстой гэдэг үгийг толгойдоо кодолж, биенээсээ огтхон ч салгаж болохгүй гэж бодсон бололтой. Мөн ажлын байран дээр нь удирдлагууд нь тэднийг дугаараар нь дууддаг байжээ. Харин диллерүүд үүнд дургүйлхжээ. “Шоронгийн хоригдлууд шиг байна” гэжудирдлагууддаа хэлэхэд тэдний богино нэрээр бичсэн пайз энгэрт нь хадаж өгч байжээ. Гадаадынхан дуудахад ч амар гэж үзээд Баасансүрэнг Бааска гэх жишээний товчилсон байна. Иймд залуус ангийнхныхаа бүтэн нэрийг одоо бүдэг бадаг л санацгааж байсан гээч.
Эдний ангийн мундагчууд тухайн үед урилгаар гадаадад казиногийн арга зүйчээр ажиллаж байжээ. Монгол дахь казиногийн хөрөнгө оруулагчид Бирм буюу одоогийн Мьянмар улсад шинээр казино нээхээр болж Баясгалан, Чулуунцэцэг, Баасансүрэн, Жаргал, Банзрагч нарын залуусыг аваачин ажиллуулж байсан гэнэ. Монгол залуус гадаадад ажиллах чадвартайг харуулсан томоохон боломж энэ байжээ.
ОЛОН УЛСАД ХҮЛЭЭН ЗӨВШӨӨРӨГДӨЖ, ДЭЛХИЙД ТАРХСАН ДИЛЛЕРҮҮД
Монгол дахь казино ганцхан жилийн настай байв. Ид цэцэглэж байсан бизнес гэнэтхэн хаагдсан. Амьдралаа өөдрөгөөр төсөөлж, олон зүйлийг төлөвлөж тэнд ажиллаж байсан 200 гаруй монгол залуусын итгэл найдвар унтарч,гудамжинд гарцгаажээ. Харин тэдний энэ байдал удаан үргэлжлээгүй нь сайн хэрэг. Учир нь монгол диллерүүдийн чадвар олон улсад үнэлэгдэж, дэлхийн өнцөг булан бүрт хүрч ажиллаж чадсан юм. “Чингис” зочид буудлын казинод хөрөнгө оруулж байсан гадаадынхан ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжсэн залууст хамтран ажиллах санал тавьжээ. Хамгийн гол нь монгол залуусын ажлын чадвар, итгэл даах байдал, үнэнч шударга чанарыг нь гадаадынхан мэдэрсэн болохоор ийм боломж олгожээ. Ингээд монгол залуус Герман Чехийн хил дээр байгуулагдсан казинод ажиллахаар мордоцгоожээ. Ажил олгогч тал тэдний замын зардлыг нь даахаас өгсүүлээд тэнд очоод байрлах байр, хоол хүнс, хувцас хунар гээд бүх хэрэгцээг нь хангажээ.Дээрээс нь өндөр цалин амласан байна. Ахуй, хэрэгцээндээ мөнгө зарахгүй, дээрээс нь цалингаа хуримтлуулах алтан боломж байсан нь мэдээж. Анх удаад хилийн дээс давж, тэр дундаа Европын соёл иргэншилтэй танилцаж байгаа монгол залуус маань ёстой нэг соёлын шоконд орох шиг болсноо нуугаагүй шүү. Нас биед хүрсэн тэд цанаар гулгаж, усанд сэлэхдээ тав, зургаан настай хүүхдүүдээс ч долоон дор байсан тухайгаа инээлдэн ярьцгаав.
Ийнхүү арваад жилийн дараа нэг хэсэг нь эх орондоо буцаж ирцгээжээ. Одоо тэнд 20-иод монгол диллер ажиллаж байгаа гэнэ. Зарим нь Чехийн иргэн болж, гэр бүлтэй болцгоосон байна. Харин Монголдоо буцаж ирсэн залуусын хувьд “Хэдийгээр тэнд өртөг багатай, сайхан хангамжтай амьдарч болох ч Монголдоо эх орондоо амьдрахыг хүсээд ирсэн дээ” гэв.
Казиногийн ангийнхнаас одоо Чехээс гадна Америк, Африк, Азидтивийн казинод ажиллаж байгаа ажээ. Тухайлбал, Саруул гэдэг бүсгүй Америк Европын хооронд аялдаг усан онгоцны казинод олон жил ажиллаж байгаа гэнэ. Мөн Ачмаа, Урантуяа нар нь Америкт ажиллаж амьдарч байгаа аж.
Харин Монголд байгаа хүмүүсээс гэвэл систем судлаач Банзрагч, сэтгүүлч, яруу найрагч Р.Эмүүжин, сэтгүүлч Ц.Цасчихэр нар байна. Ер нь эдний ангийнхан нийгэмд нэр хүндтэй алба хашиж байгаа ажээ. Энэ нь казиногийн ангид үзсэн хичээл, хүнтэй хэрхэн харилцах талаар заасан эрдэм тэднийг боломжийн ажил хийхэд нь ихээхэн суурь болсон гэж байлаа. Цаашилбал, Батхүрэл нь Төрийн банкинд, Б.Насанбуян нь Японы “Сожицу” корпорацийн Монгол дахь суурийн төлөөлөгчийн газрын Ерөнхий менежер хийж байна. Мөн Однасан “Нью Ком”-д ажиллаж байгаад одоо хувиараа бизнес хийж байна.
“МОНГОЛД КАЗИНОГ БҮРЭН УТГААР НЬ ХӨГЖҮҮЛЖ, УЛСЫНХАА ЭДИЙН ЗАСАГТ ТОМ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ ХИЙЖ ЧАДНА”
Казиногийн тухай хууль батлахыг тэд ихэд дэмжиж байсан. Казиног дагаж улс орон хэрхэн хөгждөгийг нүдээрээ харж, олон жил халуун тогоонд нь ажилласан туршлагаасаа хуваалцсан юм. Ер нь манайхан казиног хар талаас нь ойлгодог тал бий. Энэ тал дээр тэд тайлбарлахдаа “Өнгөрсөн арав гаруй жил олон улс орны казинод ажиллаж байхад нэг ч удаа хар тамхи, мансууруулах бодис, биеэ үнэлэлт, хууль бус үйл ажиллагаатай таарч байгаагүй. Энэ бол асар өндөр соёлтой, дээдсүүдийн зугаа цэнгээний газар. Казинод эрчүүд таавчиг, углааш байтугай шорт футболкатай орохыг ч хориглодог. Албан ёсны хувцасласан байхыг шаарддаг. Харин хүүхнүүд гоо сайхнаа илэрхийлсэн гоё ганган, дэгжин даашинзтай ордог” гэж байсан юм. Юутай ч эхний ээлжинд Монголд казино байгууллаа гэхэд Улаанбаатар хотод байсан нь дээр гэж тэд хэлэв. Учир нь гадаад орнуудаас жуулчид ихээр ирэх учраас онгоц буудаг хотод байх нь зохимжтой гэлээ. Тэрнээс дэд бүтэц хөгжөөгүй чөлөөт бүсэд казино байгуулаад дэмий гэж байсан. Жуулчид дэлгүүр хэсч, брэнд л сонирхоно. Мөн наргиж, цэнгэж, дээд зэрэглэлийн үйлчилгээг сонгоно. Жуулчдыг казиногийнхоо байнгын үйлчлүүлэгч болгохын тулд хотод байгуулахын ач холбогдол нь ийм учиртай ажээ. Яваандаа хотоос зайдуу бүсэд байгуулж, өргөжүүлж болно гэсэн.
Казиногийн хуулийн төсөлтэй холбогдуулан монголчуудыг орж тоглохыг нь хориглосон заалт яригдаж байгаа. Үүнийг ч мэргэжлийн диллерүүдийн зарим нь зөвтгөж байсан бол нэг хэсэг нь дэмжихгүй байв.Эсрэг саналтай залуус “Казинод хүмүүс эхлээд тоглохоороо их хэмжээний мөнгө хождог. Дараа нь алддаг. Ингээд хүмүүс шунадаг. Манайхан орон байраа зараад казинод донтох аюултай. Тиймээс хориглох нь зүйтэй” гэв. Харин нөгөө хэсэг нь “Чингис зочид буудалд казино ажиллаж байхад хар дэвтэр нээчихсэн байдаг байлаа. Үйлчлүүлэгч казинод донтож байгаа тухай ар гэрээс нь гомдол ирэх юм бол тэр дэвтэрт тэмдэглэнэ. Энэ дэвтэрт нэр нь бичигдсэн хүн хэзээ ч тэр казинод орох эрхгүй болно. Ийм зохицуулалт байж болно. Нэгэнт Монголын хөрөнгөтнүүд казинод тоглох гээд гадагшаа явж, хөрөнгө оруулалт хийгээд байгаа юм чинь Монголдоо тоглог л дээ” гэж байсан.
Ер нь Монголд казино байгуулахад шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг мэргэжлийн диллерүүд татах бүрэн боломжтой гэдгээ онцолж байлаа. Зуун хувьд гадаадын хөрөнгө оруулалттай байвал Монголд үлдэцгүй гэв. Тиймээс казиногийн 20 хүртэлх хувьд нь дотоодын компаниуд хамтрах ёстойг тэд зөвлөж байсан. Эдгээр залуус “Монголд казиног бүрэн утгаар нь хөгжүүлж, улсынхаа эдийн засагт том хөрөнгө оруулалт хийж чадна. Тиймээсказиног мэргэжлийн түвшинд удирдаад, ажиллуулах бүрэн чадварбий” гэлээ.Монголд казино байгуулбал 1000 ам.доллараас дээш цалинтай ажиллах бололцоотой гээд тэд бүх тооцооллоо хийчихсэн байгаа аж. Мөн “Чингис” зочид буудлын казинод ашиглаж байсан ширээ, сандал, чита зэрэг бүх тоног төхөөрөмжийг тэд одоо хэр нь хадгалж буй гэнэ.Тэр үед хөрөнгө оруулагчид гадаадаас авчирсан эдгээр тоног төхөөрөмжүүдээ казино татан буугдахад тэдэнд үлдээгээд буцсан юм байна. Хэрэв Монголд казино байгуулбал дэлхийд тархан ажиллаж, амьдарч байгаа диллерүүд эх орондоо эргэн ирэхэд бэлэн байгаа юм билээ. Тэд нутгаа маш их санагалздаг ч ирээд ажлын байр, амьдралын баталгаа байхгүй болохоор хууль эрх зүйн таатай орчин бүрдэхийг чих тавин хүлээж байгаа сурагтай.
М.МӨНХЦЭЦЭГ
Ази тивийн аварга шалгаруулах сагсан бөмбөгийн тэмцээний урьдчилсан шатны тэмцээн Улаанбаатар хотод үргэлжилж байна. Уг тэмцээнд Монголын шигшээ баг ээлжит хожлоо авлаа. Энэхүү тэмцээнд Монголын шигшээ баг Малайзын багтай өчигдөр эхний тоглолтоо хийж, 94:92-оор ялалт байгуулсан.
Өнөөдөр хоёр дахь тоглолтоо Таитигийн багтай хийсэн тэд 91:62 харьцаагаар буулган авлаа. Монголын багийн хувьд Таити, Вьетнам, Малайз, Тайландын багтай нэг хэсэгт багтаад байгаа. Одоогоор Малайзын багийг 94:92-ын харьцаагаар, Таитигийн багийг 91:62 харьцаагаар хожоод байна.
Монголын Үндэсний шигшээ багийн тоглолтын хуваарь:
11-р сарын 13
Монгол – Вьетнам 18:30
11-р сарын 14
Монгол – Тайланд 18:30
СЭМҮТ–ийн төсөл хөтөлбөр хариуцсан мэргэжилтэн, сэтгэцийн эмч Ж.Гантулгатай ярилцлаа.
-Сүүлийн үед хүүхдүүдийн дунд ямар донтох эмгэг давамгайлж байна вэ?
-Үүнийг зөвхөн манай эмнэлгээр үйлчлүүлэгсдээр тооцоход хязгаарлагдмал. Учир нь Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвд 15 ортой хүүхдийн тасаг ажиллаж байгаа. Тасагт хүүхдийн сэтгэцийн эрүүл мэндтэй холбоотой бүх чиглэлээр хандаж, үйлчилгээ авдаг. Бидний амьдралын хэв маяг их өөрчлөгдөж ухаалаг утасгүйгээр амьдралаа төсөөлөхөд хэцүү болж байна. Ялангуяа цар тахалтай хоёр жил дэлхий даяар амьдралын хэв маяг өөрчлөгдөж цахим хэрэглээ рүү эргэлт буцалтгүй шилжлээ. Цахим хэрэглээний сөрөг үр дагавар хамгийн наад зах нь хүүхдүүдийн анхаарал төвлөрүүлэх, ойлгох чадвар сулрах, гар утсанд донтох эмгэгээр илэрч байна. Яг үүн рүү чиглэсэн судалгаа одоогоор хийгдээгүй ч хүн бүрд тулгамдаж байгаа асуудал бол хүүхдийн болон өөрийн дэлгэцийн хэрэглээ.
-Хүүхдүүд гар утаснаас өөр ямар төрлийн донтох эмгэгт өртөж байна вэ?
-Хүүхдийн зан үйлийн хүрээнд хамгийн түгээмэл донтолт бол гар утас, компьютер тоглоом. Учир нь хүүхэд, өсвөр насныхны дунд мансууруулах бодисын хэрэглээ харьцангуй бага. Хүүхэд хамгааллын чиглэлээр хэд хэдэн хууль яригдаж байгаа. Гэр бүл хүүхэд залуучуудын хөгжлийн газар, сургуулийн нийгмийн ажилчдын хүүхдэд хандуулах анхаарал өмнөх үеэсээ нэмэгдсэн. Энэ утгаараа ноцтой тохиолдлууд харьцангуй цөөрсөн. Мэргэжлийн хүний хувьд дэлгэцийн хэрэглээ хэдий их байна, төдий чинээ тархи ядарна. Ингэснээр сурах үйл явц, эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлнө. Хүүхдүүд өөрийн гэсэн үздэг юм, тоглодог тоглоом, онлайн найзууд хүрээлэлтэй болоод эргэн тойронд юу болж байгаагаас тасарчихдаг. Цаашилбал, цахим орчноос хүүхдүүд рүү ирж байгаа эрсдэл нэмэгдэж байна. Чухал мэдээллээ алдаад дарамтад орох, сэтгэл санаагаар унах, айдас, түгшүүрт автах зэрэг олон асуудалд өртөх сөрөг үр дагаварууд илт нэмэгдэж байгаад хамгийн их санаа зовж байна.
Саяхан ЕБС-д сэтгэцийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг тандах зорилгоор туршилтаар ажиллалаа. Фокус бүлгийн ярилцлага хийхэд өдөрт хамгийн багадаа 3 ба 4-өөс дээш 10 орчим цагийг хүүхдүүд ухаалаг утас үзэж өнгөрүүлж байна. Тиймээс багш, эцэг эх, хүүхдүүдээс олон улсын сэтгэл хөдлөл, зан үйлийг илрүүлэх асуумжийг хийж байгаа. Энэ нь бүх хүүхдийг хангалттай төлөөлөх олон хүүхэд биш л дээ. Гэхдээ нэг ангиас гурван сурагч гээд нийт 15 хүүхэдтэй ажиллахад дэлгэцийн хэрэглээний тулгамдсан асуудалгүй хүүхэд байсангүй. Энэ хэрэглээг хэрхэн зохицуулах вэ гэдэг зөвлөмжийг энэ судалгаанд үндэслэн гаргана. Бусад сургууль руу чиглэсэн арга хэмжээнүүд явагдана.
-СЭМҮТ-д хэд орчим хүүхэд хэвтэн эмчлүүлж байна вэ?
-Цахим тоглоомонд донтож 2017 онд 7-19 насны 99 хүүхэд, 2018 онд 57, 2019 онд 52, 2020 онд 16, 2021 онд гурван хүүхэд хэвтэн эмчлүүлсэн гэсэн статистик байна. 2020 оноос хойш буурсан нь цар тахлын хөл хориотой холбоотой. Манай эмнэлэгт хандаж, ирж эмчлүүлж байгаа хүүхдийн тоо өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байна. СЭМҮТ-ийн 1800-2000 гэж зөвлөгөө өгдөг утас байдаг. Энэ утсаар холбогдож зөвлөгөө авдаг эцэг эхчүүд олширсоор байна. Бид сардаа нэг удаа ээлжилж тусгай дугаар дээрх утсаар зөвлөгөө өгч жижүүрлэж хонодог. Сүүлчийн жижүүр хийж хонодог өдөр хамгийн сүүлд холбогдсон дуудлагыг сайн санаж байна. Орой унтах үед орж ирсэн дуудлага “Манай хүүхэд унтах цаг боллоо гэхэд утсаа үзэхээ болихгүй уурлаад байхаар нь WiFi төхөөрөмжөө унтраатал орилоод хана руу утсаа шидчихлээ. Орилж хашхираад уурлаад бөөн юм болж байна, одоо яах вэ” гэсэн ээж холбогдсон. Энэ бол тэр хүүхэд үнэхээр дэлгэцийн хамааралтай болчихсон, шаардлагыг хүлээж авахгүй түрэмгий авир гаргаж байгаа буюу эсэргүүцэн тэмцэж байна. Энэ бол хэвтүүлэн эмчлүүлэх шаардлагатай нөхцөл байдалд хүрсэн тохиолдол. Энэ мэтчилэн хандаж байгаа тохиолдол олон ч ирж хэвтэн эмчлүүлж байгаа нь хэд вэ гэдэг эргэлзээтэй, цөөхөн ч ортой. Цаашид компьютер тоглоом, гар утасны хэрэглээний талаар тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг нөхөн сэргээх төв байгуулах зайлшгүй шаардлага үүсч байна. Тэнд олон хүүхэд хүлээн авч дэлгэцийн хэрэглээ хориотой хүүхдүүдийн утасгүй амьдралын хэв маягт зориулсан нөхөн сэргээх төв хэрэгтэй. Энэ бол эмнэлэг гэхээс илүү тулгамдсан асуудалтай хүүхдүүд байгаа юм. Гар утас руу анхаарлаа төвлөрүүлчихээр гадна орчинд юу болж байгааг анзаардаггүй.
-Цар тахлаас хойш хандах хүүхдүүдийн тоо хэдэн хувиар нэмэгдсэн бэ. Цар тахлын хөл хориотой хоёр жилийн хугацаанд нэмэгдсэн дэлгэцийн хэрэглээний үр дагавар одоо гарч байх шиг?
-Цар тахлаас өмнө сэтгэцийн эрүүл мэндтэй холбоотой асуудлаар хүүхдүүд хандахад эмнэлэгт ирж цаг аваад 2-3 хүүхдийн дараа ороод үзүүлчихдэг байсан. Одоо утсаар цаг авахад наанадаж 14-21 хоногийн дараа үзлэгийн цаг авдаг болсон. Энэ нь аутизм, сэтгэл зүй, гар утас, компьютер гэх мэт хүүхдийн сэтгэцийн эрүүл мэндтэй холбоотой бүхий л асуудлын тоо нэмэгдэж байгаагийн шинж. Цар тахлын хоёр жил хөл хориотой хүссэн хүсээгүй эмчлүүлэгчдийн тоо цөөрсөн. Ковидоос өмнө 30 ортой хүүхдийн тасаг байсан, одоо 15 болсон. Үлдсэн 15 оронд ковидын дараах сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай насанд хүрэгчдийн тасаг ажилладаг болсон. Одоо манай СЭМҮТ-д сэтгэцийн эмгэгийн сэргээн засах төв баригдах ажил яригдаж байгаа. Үүний нэг хэсэг бол хүүхдүүдэд зориулсан ажил хэрэгжиж эхэлж байна. Компьютер, дэлгэцийн тоглоомын асуудалтай хүүхдүүдэд зориулсан хэсэг бий болно.
-Эцэг эхчүүд хүүхдээ гар утсанд донтох эмгэггүй байгааг хэрхэн мэдэх вэ?
-Хүүхэд унтах цагтаа унтаж, хичээлээ хийх цагтаа хийж, аав, ээждээ туслах цагтаа тусалж, гар утсаараа тоглох цагтаа тоглож байвал эрүүл. Гэрт гар утаснаас өөр тоглоом байх ёстой. Бүх тоглоомын бага хувийг гар утасны тоглоом эзлэх ёстой. Олон зуун хүүхэд донтох эмгэгтэй болсны дараа тэдэнтэй ажиллах хэцүү. Хэвийн байдалд оруулахын тулд цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө шаардана. Тулгамдсан асуудал байгаа үед нь зөв менежмэнт, арга хэмжээг зохион байгуулж чадвал хүүхдүүдийн дэлгэцийн хэрэглээг зохистой түвшинд нь барих боломжтой. Тиймээс сургуулиудаар дамжуулж үйл ажиллагаа явуулах шаардлагатай.
-Сүүлийн жилүүдээс ЕБС-иудад сэтгэл зүйч ажиллах болсон…
-Тийм ээ, сургууль бүрт сэтгэл зүйч ажиллуулах эрх зүйн орчин бүрдэж байна. Сэтгэл зүйч бол тулгамдсан асуудалтай хүүхдүүдтэй ажиллах хүн. Тиймээс бид ЕБС-иудад ямар үйл ажиллагаа явуулах нь зөв бэ гэдэг дээр ажиллаж байна.
-Эцэг эхчүүд хүүхдээ дэлгэцийн хамааралтай болж байгааг анзаарсан бол хамгийн түрүүнд ямар арга хэмжээ авах вэ?
-Гэр бүлийн орчинд утасгүй, цахим орчингүй цагтай болох хэрэгтэй. Хэцүү байж болох ч таны гэр бүлдээ зарцуулж байгаа чанартай 30 минутын хугацаа олон арван хүүхдийг цахим донтолтоос сэргийлж чадна. Дэлгэцийн хэрэглээ бол ганцхан хүүхэд биш эцэг эхчүүдтэй ч холбоотой асуудал. Жишээлбэл, орой 30 минутыг утасгүй, телевизгүй гэр бүлээрээ тойрч суугаад тоглоом тоглох, ярилцах. Ингэснээр хүүхдүүд “Аав, ээжтэйгээ тоглох, ярилцах ямар гоё байдаг юм бэ. Аав, ээж маань миний найз шиг надтай тоглох үнэхээр сайхан юм байна” гэдгийг мэддэг болно. Өөрөө фэйсбүүк үзэж байж хүүхдээ боль, чи болохгүй гэдэг бол шударга бус. Хүүхдэдээ тавьдаг шаардлагыг өөртөө тавьж гэр бүлээрээ, хамт олноороо ухаалаг утасгүй цаг гаргаж хэвших хэрэгтэй. Хэрэв ухаалаг утасгүй, цаг гаргах гэтэл хүүхдүүд нь уурлах, дургүйцвэл мэргэжлийн байгууллагад хандах шаардлагатай. Миний хувьд хүүхэд бүр донтсон, асуудалтай болсон байгаа гэж бодохгүй байна. Мэдээж тулгамдсан асуудал болчихсон. Хэтрээгүй, тулгамдсан асуудал байгаа үед нь л энэ энгийн зөвлөгөөг хэрэгжүүлээрэй.
-Ер нь дэлгэцийн хэрэглээ хэдэн цагаас хэтэрвэл анхаарах шаардлагатай вэ?
-“Screen time” буюу утасны цагаар шууд үнэлгээ хийхэд хэцүү л дээ. Сошиалд юмуу тоглоомонд зарцуулж байгаа үр ашиггүй цаг тань хоёроос хэтэрвэл анхаарах хэрэгтэй. Жишээлбэл, би сурагч, хичээлээ дөрвөн цаг хийх ёстой байхад хоёр цагийг нь үр ашиггүй сошиалд өнгөрүүлж байвал анхаарах, өөртөө шаардлага тавих хэрэгтэй болж байна. Би хичээлээ хийх ёстой гэдгээ мэдсээр байж тавхан минут утсаа үзчихье гэчээд 30 минут үзэж байвал асуудал үүсч байгаагийн шинж. Харин компьютер тоглоомонд донтох эмгэгийг олон улсад DSM-5 оношилгооны есөн шалгуур шинжийг тодорхойлсон байдаг.
-Ямар шинжүүд илэрвэл компьютер тоглоомонд донтсон гэж үздэг юм бэ?
-Дараах есөн шинжээс сүүлийн 12 сарын хугацаанд таваас дээш шинж илэрч байвал компьютер тоглоомонд донтох эмгэгтэй гэж үзнэ. Үүний нэгдүгээрт, интернэт ашиглаагүй үедээ ч интернэт тоглоомын талаар бодолд автах. Хоёрдугаарт, интернэт тоглоом тоглохыг хоригловол уурлаж цухалдах, айж түгших, санаа зовних, сэтгэлээр унах. Гуравдугаарт, интернэт тоглоом тоглох хугацаа улам уртсах. Дөрөвдүгээрт, интернэт тоглоом тоглохоо багасгах эсвэл болих оролдлого хийж байсан. Тавдугаарт, интернэт тоглоомоос бусад зүйлд сонирхол буурах. Зургадугаарт, интернэт тоглоом тоглох олон сөрөг үр дагавартайг мэдсээр байж удаан хугацаагаар тоглосоор байх. Долдугаарт, интернэт тоглоом тоглодгоо гэр бүл, найз нөхөд, эмч, багш бусад хүнээс нууж, цагаа багасгаж хэлэх. Наймдугаарт, сэтгэл санааны таагүй байдлаасаа гарахын тулд тоглоом тоглож асуудлыг түр зуур аргацаах. Есдүгээрт, интернэт тоглоомоос болж хичээлээ таслах, сурлагын амжилт буурах болон гэр бүл, найз нөхдийн харилцаанд асуудал үүснэ.
Ардчилсан намын асуудал ужгирлаа. Шинэ он удахгүй гарлаа. Ирэх жил сонгуулийн өмнөх жил гэдгээрээ улстөрчдийн болоод улс төрийн намуудын хувьд онцгой цаг үе. Өнгөрсөн УИХ-ын хоёр ч сонгуульд дараалан МАН үнэмлэхүй олонх болж төрийн эрхийг дангаараа барьж байна. Ирэх 2024 оны сонгуулийн прогнозыг өнөөдрийн нүдээр харахад МАН дахиад ч олонх болох магадлал өндөр. Учир нь МАН-тай өрсөлдөхүйц үндэсний хэмжээний том институци болох Ардчилсан нам дотоод дахь асуудлаа өнөөг хүртэл шийдэж чадахгүй байна. Сөрөг хүчин учраа олохгүй, талцаад байх тусам эрх баригчдад төдий чинээ улс төрийн том давуу талыг бий болгоно. Болгосоор ч байна. С.Эрдэнэ даргатай АН, экс Ерөнхийлөгч Х.Баттулгатай АН гэж хоёр хуваагдсан. Энэ хоёрыг хооронд нь эвлэрүүлэх ажлын хэсэг гарсан гэх. Харамсалтай нь эвлэрүүлэх ажлын хэсэг оновчтой, идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж харагдахгүй байгаа талаар АН-ын жирийн гишүүд хэлж байна. Тэд Ардчилсан намын асуудлыг С.Эрдэнэ, Х.Баттулга нарын аль нь ч цэгцэлж, эв нэгдлийг хангаж чадахгүй гэдгээ ч илэрхийлсээр. Харин сүүлийн үед АН-ын асуудлыг цэгцэлж, гишүүдийнхээ олонхын дэмжлэгийг аваад намаа удирдаад явах ганц лидерийг С.Баярцогтыг гэж улс төрийн хүрээнийхэн ярьж байна. С.Баярцогт ч өөрөө улс төрд хүчтэй орж ирж байгаагаа албан ёсоор илэрхийлсэн. Улс төрд орж ирснээ итгэлтэйгээр зарласан түүний хамгийн эхний ажил бол намаа нэгтгэх, цэгцлэх асуудал байх нь тодорхой. С.Баярцогт намаа удирдаад аваад явах чадвартай юу. Гишүүд нь түүнийг олонхоороо дэмжиж байгаа нь үнэн үү. Үнэн бол цаг хугацаа алдалгүй С.Баярцогтоо АН-ын даргаар томилоод асуудлыг нь шийдүүлээд намаа нэн яаралтай цэгцэнд нь оруулах шаардлага тулгараад байгаа юм биш үү гэх асуултаар Ардчилсан намын гишүүдийн байр суурийг тодрууллаа.
УИХ-ын гишүүн асан, АН-ын Хууль, эрх зүй хариуцсан нарийн бичгийн дарга О.Баасанхүү: -Ардчилсан намд тулгараад байгаа бодит асуудал нь нэг зүйл байна. Ардчилсан намын жинхэнэ дарга нь энэ гээд хэлэх ёстой Үндэсний бодлогын хороо нь хоёр хуваагдчихсан. Өөрөөр хэлбэл, хуучин ҮБХ, шинээр томилогдсон ҮБХ-ны хооронд зөрчил үүсчихсэн байгаа гэсэн үг. Энэ хоёр тус тусдаа хурал хийгээд, үйл ажиллагаагаа явуулаад байгаа учраас намыг улам хагаралдуулаад байна. Яагаад ингээд тус тусдаа асуудал гаргаад яваад байгааг үнэхээр хэлж мэдэхгүй байна. Тиймээс эхний ээлжинд энэ намын удирдлагын бүтэц болох ҮБХ-ны асуудлыг цэгцлэх шаардлагатай. Яг аль нь вэ гэж. Үүнд АН-ын нэрээр гарч ирсэн УИХ, ЗГ-ын гишүүд, намын үе үеийн лидерүүд санаачилгатай оролцох ёстой. С.Эрдэнэ энд нэг хуралдаад Х.Баттулга нь тэнд ч нэг хуралдаад нөгөөх рүү нь сэтгүүлчид хоёр тийшээ яваад байгааг би хувьдаа МАН-ын бодлогоор хийгдэж байгаа ажил л гэж хардаж байна. С.Баярцогтын хувьд сонгох, сонгогдох эрх нь бүрэн нээлттэй байгаа. Надад ч бас нээлттэй байгаа. С.Эрдэнэ, Х.Баттулга гэх хоёр хүнээс бусад АН-ын гишүүн болгонд сонгох, сонгогдох эрх нь бүрэн бий. Үнэхээр С.Баярцогтын мөрийн хөтөлбөр нь орж ирээд, албан ёсоор нэр дэвшээд үүнийг нь АН-ын гишүүд олонхоороо дэмжээд явбал би эсэргүүцээд явна гэж байхгүй. Хамтраад, намынхаа төлөө ажиллаад л явна. С.Баярцогтыг хүмүүс дэмжчих вий, үнэхээр АН-ын дарга болчихвий гэдгээс нь болгоомжилж энэ хүн рүү зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа явуулж байгааг би харж л байгаа. Тэр дундаа экс Ерөнхийлөгчийн гар хөл болсон нөхдүүд үүнийг хийж байгаа. Гэхдээ С.Баярцогтыг дарга болгох эсэх асуудлыг эцсийн эцэст Ардчилсан намын нийт гишүүд л шийднэ.
АН-ын Тамгын газрын дарга Л.Ганхөлөг: -Манай намын лидерүүдийн нэг нь С.Баярцогт мөн гэж хардаг. Намаар ч зогсохгүй улс орон, олон улсын түвшинд асуудал шийдвэрлэх чадвар, мэдлэг туршлагатай улстөрч гэдгээ өнгөрсөн хугацаанд нотолсон шүү дээ. АН-ын асуудал улс орны хувь заяатай шууд холбогдсон учраас манай намын олон лидерүүд одоо үүнийг ойлгож улс төрийн ажиллагаандаа идэвхтэй оролцоод явах үүрэгтэй. Тэгээсэй ч гэж намын гишүүд, мөн АН-ыг дэмжигч иргэд ч тэднээс хүсч хүлээж байгаа гэдэгт итгэлтэй байна.
АН-ын гишүүн Б.Буянжаргал: -Нэгдүгээрт, манай намын энэ асуудал одоо хурдхан дуусчихаасай гэж хүсч байна. Ардчилсан нам унаж болох хамгийн доод цэгтээ хүрлээ шүү дээ. Доод цэгээс доошоо унана гэж байхгүй. Харин одоо дээшлэх хөдөлгөөнөө хурдхан эхлүүлэх шаардлагатай. С.Баярцогт манай намын шилдэг ледерүүдийн нэг. Саяхнаас С.Баярцогт тэргүүтэй манай намын гишүүд Ардчилсан намын ээлжит бус их хурлыг хуралдуулах асуудлаар гишүүдээс гарын үсэг цуглуулж байгаа гэж сонссон. Би үүнийг зуун хувь дэмжиж байна. Их хурлаа яаралтай зарлаад, хуралдуулах шаардлагатай. Хурлаараа бүх асуудлаа шийдчих. Шүүх, намын даргын асуудал гээд бүгдийг нь шийдчих боломжтой. С.Баярцогтын энэхүү бодлого үйл ажиллагааг нь зөв гэж харж байгаа. Хурдхан шиг намынхаа асуудлыг цэгцлээд бодитой улс төрийн үйл ажиллагаагаа явуулахгүй бол дээрээ суудлаа олохгүй байсаар доор чинь байгаа бид улс төрийн үзэл санаанаас өөр зүйлгүй л хаягдлаа. Тиймээс эхлээд намын их хурлаа яаралтай зохион байгуулъя, уг хурлаараа С.Эрдэнэ, Х.Баттулга нарыг зайлуулъя. Мөн бусад дагалдан баясагчдыг ч хөөе. Улмаар шинэ лидер, шинэ удирдлага, шинэ бүтцээ намын 20 мянган гишүүдийнхээ шийдвэрээр тодруулж гаргая. Шуудхан хэлэхэд, С.Баярцогт улс төрийн “Comeback” хийх гэж байгаа бол түргэн ирээд энэ намыг цэгцлээсэй. Өөр цэгцэлчих хүн үнэндээ ховор байна. Байвал гарч ирээд дуугар. Бусдын эрх ашиг, нөлөөнд орсон лидерүүд манай намаар их байна.
АН-ын гишүүн З.Пүрэв-Очир: -Эвлэрүүлэх ажлын хэсэг тал талаасаа дөрвөн хүн гаргаж байгуулсан. Гэхдээ бодитой арга хэмжээг авч ажиллаж чадахгүй байна. Учир нь С.Эрдэнэ манай нам хуваагдсан зүйл байхгүй, нэг л цул байгаа гэсэн зарчим дээрээ хатуу зогсоод хөдөлж өгөхгүй байна. Ер нь мань хүний харизм тийм л дээ. Шаасан гадас шиг бат зогсдог хүн. Тиймээс энэ ажлын хэсгийн үр дүнд найдаад суух нь өөрөө эргэлзээтэй. С.Эрдэнийн хувьд хэзээ ч Х.Баттулга нарын хүмүүстэй нэгдэхгүй. Харин С.Баярцогт С.Эрдэнийн оронд очиж байж, Х.Баттулгын талын АН-ынхантай эвээр яриад улмаар АН дотоод эв нэгдлээ бүрэн хангах боломжтой гэж харж байгаа.
АН-ын дэд дарга Ц.Оюундарь: -С.Баярцогтыг АН-ын дарга болно гэвэл 100 хувь дэмжинэ. Улсын хэмжээний бодлого тодорхойлох намын дарга хууль тогтооx болон гүйцэтгэх засаглалд идэвxтэй ажилласан туршлагатай, өндөр боловсрол, мэдлэг чадвартай байх нь улсын эрx ашигт нийцнэ. Ардчилсан нам хэзээд xувийн хэвшлийг дэмждэг, хоёр хөршөө xүндэтгэxийн зэрэгцээ гуравдагч хөршийн бодлогыг тууштай баримталдаг, парламентын ардчиллыг Монгол Улсын Үндэсний Аюулгүй байдлын баталгаа гэдэгт итгэдэг, xувь xүний эрx, эрx чөлөөг ямагт эрxэмлэсээр ирсэн нам. С.Баярцогт бол энэ үзэл санааг тэртээ 1990 оноос эхлэн хэлбэрэлтгүй тээж, энэxүү эрx чөлөөний үзэл санааг шинэ Үндсэн xуулинд шигтгэхэд гар бие оролцсон, улмаар түүнийгээ УИX, ЗГ-т ажиллаж байхдаа бодит үйл хэрэг болгохын төлөө асар идэвхтэй ажилласан үлгэр жишээч улстөрч. Түүнийг болон ерөөсөө манай намын толгойтой, ирээдүйтэй болгоныг бодлоготойгоор харлуулах үйл ажиллагааг сүүлийн 7,8 шаxам жил тасралтгүй явуулж, элдэв хэрэгт xүртэл холбогдуулан яллаж хорьсон ч тэр мохоогүй. Харин ч хат суугаад гарч ирсэн. С.Баярцогтод холбогдуулан гадаад дотоодгүй нээсэн бүx зоxиомол хэргүүд нь бүрэн шалгагдаж, буруугүй нь тогтоогдоод бүрэн цагаадсан. Одоо тэрээр Ардчилсан намаа нэгтгэж xүчирхэгжүүлэxийн төлөө бүx цаг заваа зарцуулан идэвхтэй ажиллаж байгаад би xувьдаа баяртай байгаа. Ийм л хаттай, боловсорсон, ажилсаг, уйгагүй xүн АН-ын дараагийн дарга болоосой гэж би хувьдаа бодож байна.
АН-ын гишүүн Д.Монголхүү: -Одоохондоо манай намын даргыг сонгох сунгаа тодорхойгүй байна. Нэр дэвшигчид нь тодорхой бус. Хэрэв энэ бүгд тодорхой болчихвол даргад нэр дэвшиж байгаа хүний мөрийн хөтөлбөрийг харж байгаад хэнийг дэмжихээ шийднэ дээ.
АН-ын гишүүн Б.Баярсайхан: -Одоо маргаанаа мартаад маш түргэн дарга, удирдлагуудаа сонгоод явах цаг болсон. С.Баярцогтын хувьд дэмжээд явахад асуудалгүй байх. Улс төр, эдийн засгийн асар туршлагатай хүн. Манай намын хүчтэй лидерүүдийн нэг. Арай өөрөөр сэтгэдэг хүн гэж харж байгаа. Дарга болоод намаа удирдаад сонгуульд амжилт гарган оролцож чадах чадамж ч байгаа гэж харж байна. Ардчилсан нам бол хоёр хүний нам биш, хоёр зуун мянган хүний нам.
АН-ын гишүүн С.Ламбаа: -АН бол 13 УИХ-ын гишүүнтэй, найман аймаг, нэг дүүрэг, 195 суманд засаглаж байгаа Үндэсний хэмжээний том нам. Манай нам дээрээ хоёр нам болж,10-аад “фракц”-ид хуваагдчихаад хоёр жил болж байна. Миний бодлоор намын дарга байгаагүй манай намын хэн нэг лидер улстөрч гарч ирж, олон фракцуудыг нэгтгэж, нэг цул нам болгохын төлөө зүтгэх ёстой. Тэр нь одоогийн байдлаар С.Баярцогт байх шиг байна. Яагаад болохгүй гэж. Гэхдээ С.Баярцогтыг намын дарга болж байгаа юм байна гэж бодох хэрэггүй шүү. Намын даргыг дүрмийнхээ дагуу сонгож таарна. С.Баярцогттой олон жил хамт улс төрд зүтгэсэн хүний хувьд итгэж байна. Хамгийн гол нь манай бусад лидерүүд эв санааны нэгдэлтэйгээр дэмжиж чадвал АН богино хугацааны дотор босч ирнэ. Ер нь манай намын лидерүүд намын удирдлагын төлөө тэмцэлдэх хэрэггүй. 30 жил даргаллаа, одоо болно. Ингэх нь эцсийн эцэст намын 200 мянга гаруй гишүүдийн эрх ашигт нийцнэ гэж үзэж байна.
