МҮБХ-ны тэргүүлэгч гишүүн, Улсын харцага Г.Элбэгийн эмчилгээнд зориулсан Улс, аймгийн алдар цолтой 128 бөхийн хандивын барилдаан аравдугаар сарын 03-нд үзэгчгүйгээр болно.
Барилдах бөхчүүдийг есдүгээр сарын 30, 10-р сарын 01-ний өдрүүдэд 10-17 цагийн хооронд цахимаар бүртгэнэ.
Бөхчүүд бүртгэлдээ идэвхтэй хамрагдахыг уриалж байна гэж МҮБХ-ноос мэдээллээ.
Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, урт хугацааны анхдугаар хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 1954 онд ЗХУ-ын мэргэжилтнүүд хийж гүйцэтгэсэн. Үүнээс хойш 1961, 1976, 1986, 2002, 2013 онд гээд нийт зургаан удаа хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулсан юм.
Монгол Улс зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжин орсноос хойш Улаанбаатар хотыг 2000-2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөг Монгол Улсын архитектор, инженерүүд боловсруулж, Засгийн газрын 2002 оны 28 дугаар тогтоолоор баталсан. Тус ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх явцад нийслэлийн хүн ам, эдийн засаг, газрын харилцаанд томоохон өөрчлөлтүүд гарсны улмаас тодотгол хийх шаардлага бий болж, “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага”-ын баримт бичгийг боловсруулж, Монгол Улсын Их Хурлын 2013 оны 23 дугаар тогтоолоор батлуулж, нийслэлийн хэмжээнд мөрдөн ажиллаж байна. Дээрх ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжих хугацаа албан ёсоор дуусаж байгаатай холбогдуулан Улаанбаатар хот цаашид хэрхэн хөгжих вэ гэдгийг иргэд, олон нийт, мэргэжлийн байгууллага, эрдэмтэн судлаачдын оролцоонд тулгуурлан тодорхойлох үүднээс Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал боловсруулах нээлттэй уралдааныг зохион байгуулсан. Уралдаанд ирүүлсэн шилдэг, шинэлэг санаануудад үндэслэн үзэл баримтлал /концепц/-ыг боловсруулж, 2020 онд Монгол Улсын Засгийн газрын хурлаар хэлэлцүүлж дэмжсэн.
Тус үзэл баримтлалын дагуу Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдтэй уялдуулан “Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-г 2020 оны аравдугаар сараас эхлэн боловсруулж, төрийн бус байгууллага, Шинжлэх ухааны академи, их, дээд сургуулийн багш, эрдэмтэн, судлаач 1200 гаруй хүнийг хамарсан цахим хэлэлцүүлгүүдийг зохион байгуулсан. Үүнээс гадна яамд, нийслэлийн нутгийн захиргааны байгууллагуудаас санал авч, зөвшилцөх үйл ажиллагаа үргэлжилж байна.
Хот байгуулалтын тухай хууль, “Хот, тосгоны хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний төслийг олон нийтээр хэлэлцүүлэх журам”-ын дагуу Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний төсөлд 2021 оны есдүгээр сарын 29-нээс аравдугаар сарын 29-ний хооронд нэг сарын хугацаанд иргэд, олон нийтээс санал авах юм. Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын ирээдүйн 20 жилийн хөгжлийг тодорхойлох хариуцлагатай үйл ажиллагаанд иргэн таны санал, оролцоо нэн чухал юм. Иймд иргэн та https://www.ulaanbaatar2040.mn/ вэб хуудас,
https://ulaanbaatar2040.mn/p/166/sanal-xuselt,
https://www.facebook.com/UB2040,
https://twitter.com/Ulaanbaatar2040,
https://www.instagram.com/ulaanbaatar2040/,
https://www.youtube.com/channel/UC-SAZrRjAPJTvnOixYPUNeA зэрэг олон нийтийн цахим сүлжээний хэрэгслүүд болон харьяа хороогоороо дамжуулан Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний төслийн талаарх мэдээллийг авч, саналаа өгөөрэй.
Нэмэлт мэдээллийг 94442040 дугаарын утаснаас лавлана уу.
Японы Гадаад хэргийн сайд асан Фумио Кишида эрх баригч Либерал Ардчилсан намын шинэ даргаар сонгогдож, дараагийн ерөнхий сайд болохоор боллоо. Тэрбээр намын даргыг сонгох хоёр дахь шатны санал хураалтаар 427 санал авахаас 257-г нь авч ялжээ. Түүний өрсөлдөгч Таро Коно 170 санал авсан байна. Ийнхүү Кишида Либерал Ардчилсан намын шинэ даргаар сонгогдож, удахгүй Японы 100 дахь ерөнхий сайд болно.
Засгийн газрын шинэ тэргүүнд нэр дэвшигчийг батлах парламентын чуулган аравдугаар сарын 4-нд болно. Японы ерөнхий сайд
Сүга Ёшихидэгийн бүрэн эрхийн хугацаа дууссантай холбогдуулан ЛАН-ын даргыг сонгох сонгууль явагдсан юм. Тэрбээр өнгөрсөн жил Шинзо Абэг эрүүл мэндийн шалтгаанаар огцорсны дараа энэхүү албан тушаалыг хашиж эхэлсэн билээ.
Фумио Кишида 1957 онд (64 настай) удам дагасан улстөрчдийн гэр бүлд төрсөн байна. Түүний өвөө болон эцэг нь ЛАН-ын гишүүд бөгөөд Японы парламентад сонгогдож байжээ. Кишида Японы нэр хүндтэй их сургуулиудын нэг болох Васэда их сургуулийн хуулийн сургуулийг дүүргэжээ. 1993 онд тэрбээр ЛАН-аас парламентын гол танхим болох доод танхимд анх сонгогдсон байна. 2007-2008 онд Кишида Окинава ба Хойд нутаг дэвсгэрийн (Өмнөд Курилын арлууд) сайдын албан тушаалыг хашжээ. 2012 оны арванхоёрдугаар сараас 2017 оны наймдугаар сар хүртэл Шинзо Абэгийн Засгийн газарт Гадаад хэргийн сайдаар ажиллаж байсан бөгөөд дараа нь тэрбээр ЛАН-ын улс төрийн зөвлөлийг удирдсан байна. Энэ үеэс хойш Кишида өөрийгөө намын даргад нэр дэвшигчээр идэвхтэй сурталчилж байв. Гэсэн хэдий ч Абэг өнгөрсөн онд огцорсны дараа Ёшихидэ Сүга ЛАН-ын дарга болсон юм.
Төрийн ордонд мөрдөгдөж буй журмыг өөрчлөх шаардлага тавьж байгаа залуу сэтгүүлчдийн тэмцлийг дэмжиж, Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл өчигдөр ХҮЭК, УИХ-ын Тамгын газар, Төрийн хамгаалалтын газарт тус тус шаардлага хүргүүллээ.
Тус шаардлагад “Цар тахлын хуулиар хүний үндсэн эрхийг хамгийн бага, бодит хэмжээгээр, хязгаарлана гэж заасан ч иргэний мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрх, хэвлэн нийтлэх эрх чухам ямар хэмжээнд хязгаарлагдаж байгаад үнэлэлт хийхэд хамтран ажиллахыг ХҮЭК-оос хүсэж байна.
Төрийн ордонд ажиллаж байгаа сэтгүүлчдийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд хамгаалалтын албанаас хэт хяналт тавьж, хязгаарлаж байгаа нь мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрхийг хааж, улмаар мэдээллийн агуулгад төр цензур тогтоож байгаа нэг хэлбэр болж байна гэж үзэж байна.
Цар тахлын хуулиар хэвлэл мэдээллийн байгууллага “Цар тахлын талаарх цаг үеийн болон түүнээс урьдчилан сэргийлэх, тэмцэх, нийгэм, эдийн засагт үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулахтай холбоотой үнэн, бодит мэдээллийг баталгаатай эх сурвалжаас мэдээлэх”, мөн төр засгийн шийдвэрт хяналт тавих үүрэг хүлээсэн. Иймд Төрийн ордны журмыг өөрчлөхөд Парламентын сэтгүүлчдийн Түр хорооны шаардлагыг хүлээн авч ажиллах шаардлагыг УИХ-ын Тамгын газар тавилаа” хэмээн тусгалаа.
БНЭУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд М.П.Сингхтэй ярилцлаа.
-БНЭУ-ын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр барьж буй газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн хэрэгцээ шаардлага манай улсад ус агаар мэт хэрэгтэй байгааг ойлгуулсан өдрүүд өнгөрлөө. Харин таны хувьд энэхүү үйл явцыг хэрхэн ажиглав?
-Монгол үндэстэн бүхэлдээ нефтийн хомсдол, өндөр өртөгтэй нүүр тулж байгаа тул дизель түлш, шатахууны тасалдалгүй, боломжийн үнээр тасралтгүй, төвөггүйгээр нийлүүлэх баталгааг хангах нь чухал болж буй энэ үед та ийм чухал асуултыг тавьж байна.
Газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулах төсөл нь Монголын эдийн засгийн тулгуур, Энэтхэг, Монголын хөгжлийн түншлэлийн тод жишээ, бидний бат бөх
харилцааны гайхалтай нотолгоо болно гэж би хэлсэн үгэндээ олонтаа дурдсан. Монгол Улсад үндэсний хэмжээний ач холбогдолтой энэхүү стратегийн төслийг 2024 онд ашиглалтад оруулахын тулд нарийвчилсан ТЭЗҮ -д тусгагдсан хугацаанд нь төлөвлөгдсөн ажлуудыг биелүүлэхийн тулд анхаарлаа төвлөрүүлж, тууштай хэрэгжүүлэх нь чухал байна.
-Нефть боловсруулах үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын явц ямар шатандаа байна вэ?
-2021 оны нэгдүгээр сарын 15-нд төлөвлөлтөөс барилгын үе шат руу шилжсэнээс хойш -35 градусын температур, хоёр футын цасан дунд 1.236 тэрбум ам.долларын нефть боловсруулах үйлдвэр нь цар тахлын үед боломжийн түвшинд амжилттай хэрэгжиж буй цөөхөн төслүүдийн нэг юм.
Одоогийн байдлаар усан сан, ариутгах татуургын систем, захиргааны барилга байгууламж, гал унтраах газар, ус дамжуулах хоолой гэх мэт барилгын инженерчлэл, худалдан авалт-I (EPC-I)гэх мэт үйл ажиллагааг JMC India компани нь “Mongol Refinery and Engineers India” ХХК-ийн хяналт, зөвлөмж дор хийж байна. Өнөөдрийн байдлаар EPC-I ажлын 51 орчим хувь нь дууссан байна. Бусад дэд бүтцийн ажлуудад болох 27 км төмөр зам, 17.5 км хүнд даацын авто замын ажил, 18.6 км цахилгаан дамжуулах шугам, Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн ажилчдын 550 байшин баригдаж дуусах гэж байна. Бид EPC2 ба EPC 3 ажлын гэрээ байгуулах эцсийн шатандаа явж байна. Үүнтэй зэрэгцэн лицензийн долоон чухал гэрээ дууссан, эсвэл дуусах шатандаа байна. Дэлхийн бусад орнуудын нэгэн адил тахал өвчний улмаас хүрээлэн буй орчны нөлөөгөөр хэн нэгний хяналтаас гадуур ямар нэгэн үндэслэлгүй саатал гардаг. Гэсэн хэдий ч хоцролтыг аль болох бага байлгахын тулд Монгол Улсын Засгийн газар болон Энэтхэгийн засгийн газрын агентлагууд хамтран хүчин чармайлт гаргаж байна.
-Хил гаалийн гацалтаас үүдэж шаардлагатай ачаа бараа саатсан гэж Уул уурхайн сайд Г.Ёндон өнгөрсөн долоо хоногт мэдээлж байсан л даа. Ер нь бүтээн байгуулалтын ажилд ямар хүндрэл бэрхшээлүүд тулгарч байна вэ?
-Сайд Ёндон урьдчилан тооцоолоогүй цар тахлын улмаас Монгол Улс тодорхой бэрхшээлтэй тулгарч байгааг зөв ажигласан. Цар тахлын нөлөөлөлд өртсөн байгаль орчны үед Монгол Улс ч мөн адил газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн барилгын материалын тээвэрлэлт, контейнерийн хомсдол, аялал жуулчлалтай холбоотой урьдчилан сэргийлэх хязгаарлалтын улмаас мэргэжилтнүүдийн шилжилт хөдөлгөөн, ногоон коридор, хорио цээрийн дэглэм гэх мэт бэрхшээлтэй тулгарч байна.
Одоогоор маш чухал тоног төхөөрөмж, бараа материал ачсан 40 гаруй контейнер 55 болон түүнээс илүү хоногоор хил дээр гацаад байна. Мөн хил гаалийн хорио цээрээс хамааран 200 гаруй контейнерийн ачилтын хуваарийг эцэслэн гаргах боломжгүй байдалтай байна. Бид эдгээр сорилтуудыг Монголын талын өндөр албан тушаалтнуудын сонорт хүргэсэн бөгөөд энэхүү саад бэрхшээлийг хурдан шуурхай шийдвэрлэж, ямар нэгэн нэмэлт сааталгүйгээр ажлыг цаг тухайд нь ахиулах боломжтой болно гэж найдаж байна.
-Энэхүү нефть боловсруулах үйлдвэр 2024 онд ашиглалтад орно гэсэн төлөвлөгөөтэй байгаа шүү дээ. Үйлдвэр ашиглалтад орсноор манай улсын эдийн засагт үр өгөөжөө хэрхэн өгнө гэж харж байгаа вэ?
-Өмнө нь хэлсэнчлэн, ач холбогдлын хувьд, жилд 1.5 сая тонн олон төрлийн түлш үйлдвэрлэх Газрын тос боловсруулах үйлдвэр ашиглалтад орсноор Монгол Улсын зөвхөн эрчим хүчний аюулгүй байдал болон газрын тосны бие даасан байдлыг хангана. Үүгээр зогсохгүй дотооддоо үйлдвэрлэсэн боломжийн үнэтэй дизель, бензин зэрэг бусад түлшийг улсынхаа хэрэгцээнд тасралтгүй нийлүүлэх боломжтой болно. Газрын тос боловсруулах үйлдвэр нь улсын эрчим хүчний хэрэгцээний 75 хувийг хангах чадвартай юм. Үүнд, 824 мянган тонн дизель түлш, 339 тонн бензин, 80 мянган тонн онгоцны түлш, Монголд тогтмол хэрэглэгддэг 43 мянган шингэрүүлсэн хий болон бусад дайвар бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх юм. Мөн боловсруулах үйлдвэр нь 700 орчим шууд ажлын байр бий болгож, шууд бусаар гурав дахин их ажлын байр бий болгоно. Үүнээс гадна уг үйлдвэр нь аж үйлдвэрийн нэгдсэн хөгжлийн чухал элемент болох Монгол дахь нефть химийн үйлдвэрлэлийн суурийг тавих болно. Монголын эдийн засагчид улсын ДНБ 10 гаруй хувиар өсөх төлөвтэй байгаа болон улсын мөн орон нутгийн төсвийн нэгдсэн орлого жилд 200-300 сая ам.доллар хүртэл өсөх боломжтой гэсэн тооцоо гаргасан. Мөн валютын гарах урсгалыг буруулж монгол төгрөгийн ханшийг тогтворжуулахад тустай. Эдгээр нь шууд ашиг тусын зарим жишээ бол шууд бусаар улсын нийгэм, эдийн засагт бас нөлөөлнө. Учир нь дизель болон бензин нь улсын эдийн засгийн бүх салбарт нөлөөлдөг. Нефть боловсруулах үйлдвэр ашиглалтад орсноор Монголын эдийн засгийг урьд өмнө байгаагүй өндөр түвшинд хүргэх нь дамжиггүй.
-EPC-1” багц ажлыг ирэх арваннэгдүгээр сарын сүүлээр хүлээлгэн өгөх төлөвлөгөөтэй байгаа гэлээ. Өнөөдрийн байдлаар “EPC-2”, “EPC-3” багц ажлуудын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендер хэзээ тодорхой болох вэ. Энэ багц ажлуудын хүрээнд ямар бүтээн байгуулалтуудыг өрнүүлэх билээ?
-Таны өмнөх асуултад хариулахдаа хэлсэнчлэн, газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн төслийг нарийвчилсан ТЭЗҮ-д заасан хугацаандаа хэрэгжүүлэхийн тулд цаг хугацаатай бид уралдан ажиллаж байна. JMC India компани нь урьдчилан тооцоолоогүй ковидын цар тахлын улмаас мэргэжилтнүүд болон барилгын материалын татан авалтад зарим хязгаарлалт, саатал учирч буйгаас шалтгаалан зарим үйл ажиллагааны хугацааг сунгаж байгаа ч цаашид хойшлуулахгүйн тулд бүхий л чармайлт гарган ажиллаж байна. Тус төслийн Инженерчлэл, худалдан авалт, барилгын EPC-2 ба EPC-3 ажлыг дуусгахаар бид шуурхай ажиллаж байна. Тендерт ирүүлсэн үнийн саналуудын
үнэлгээг Монгол Газрын тос боловсруулах үйлдвэр ТӨХХК яг одоо хийж байгаа бөгөөд ойрын хугацаанд EPC-3 буюу дулааны болон цахилгааны хэрэгцээг хангах станц барих тендер болон EPC-2 буюу вакум нэрлэгийн байгууламж, хадгалах сав, хий ялгах байгууламж, үйлдвэрийн автоматжуулалт, цахилгаан дэд станц барих гэх мэт гэрээг эцэслэн байгуулж, гарын үсэг зурна гэж найдаж байна.
-Ингэхэд түүхий эдийг дамжуулах хоолойгоор тээвэрлэх шийдвэрийг Засгийн газраас гаргасан. Гэтэл манай газрын тосны царцамхай байдлыг шийдвэрлэхийн тулд хөрөнгө мөнгө шаардлагатай гэж эрдэмтэд ярьж байсан. Бүтээн байгуулалтын төлөвлөгөөнд энэ асуудлыг яаж шийдвэл зохилтой вэ. Та бүхний зүгээс ямар хувилбар дэвшүүлэх вэ?
-Дорнод аймгийн газрын тосны талбайгаас Сайншанд дахь газрын тос боловсруулах үйлдвэр хүртэлх 530 км урт хоолойг Монгол Улсын Засгийн газар барьж байгаа. Түүхий тос тээвэрлэх шийдвэрийг олон хувилбаруудыг нарийвчлан судалж, шинжилж, үнэлсний дараа гаргасан байдаг. Эдгээр судалгааг Монгол, гадаадын болон Энэтхэгийн тухайн салбарын шинжээчид, мэргэжилтнүүд хийсэн. Олон хувилбаруудад шинжлэх ухаан, эдийн засгийн үнэлгээ хийсний дараа дамжуулах хоолойн сонголтыг цаг уурын эрс тэс нөхцөл, газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн хэрэгцээг жилийн турш тасралтгүй түүхий тосоор хангах шаардлагатай байгааг харгалзан үзэж Монгол Улсын Засгийн газар эцэслэн шийдвэрлэсэн. Инженерчлэл, худалдан авалт, барилгын ажил болон санхүүжилт (EPC+ Finance)-ийг хийж гүйцэтгэх нөхцөлтэй шугам хоолой барих үнийн саналыг 13 компаниас хүлээн авч Монголын тал үнэлгээ хийж байгаа гэж ойлгосон. 2024 онд Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийг ашиглалтад оруулахаас зургаагаас доошгүй сарын өмнө түүхий тос тээвэрлэх хоолойн барилгын ажлыг дуусгахын тулд энэхүү тендерийн процесс шуурхай болно гэдэгт бид чин сэтгэлээсээ найдаж байна.
-Төсөлд өөр тулгамдсан ямар асуудлуудтай нүүр тулж байна вэ?
-Ийм хэмжээний мега төсөл нь тогтвортой байдал, материалын тасралтгүй урсгал, газрын тос боловсруулах үйлдвэр барихад шаардагдах мэргэжилтнүүдийн ажиллах хүчийг урьдчилан харж, урьдчилан таамаглаж байхыг шаардах нь ойлгомжтой юм. Ковидын тахлаас эсрэг урьдчилан сэргийлэх дэглэм хэвээр байсаар байгаа тул ирээдүйд юу болох нь одоог хүртэл тодорхойгүй хэвээр байна. Монгол Улсын Засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр энэхүү төсөл дээр ажиллаж амьдарч буй Энэтхэг ажилчдыг бүрэн вакцинд хамруулсныг дурдахыг хүсч байна. Импортын хязгаарлалт, хязгаарлагдмал аялал хорио цээрийн дэглэм гэх мэт тодорхой бус байдал, бэрхшээлүүд нь боловсруулах үйлдвэр барих ажилд саад болохгүй байх гэх мэт цар тахлын нөхцөл байдал удахгүй суларч, хэвийн байдал хурдан эргэж ирнэ гэсэн итгэл найдвараар бид урагшилж байна. Алдагдсан цаг хугацааг нөхөхийн тулд бид зарим хоцролтыг нөхөх боломжтой болно. Түүнчлэн 2024 онд нефть боловсруулах үйлдвэрийг ашиглалтад оруулахын нэгэн чухал элемент болох дамжуулах хоолойн тендерийг хурдан дуусгах болно гэж итгэж байна.
“Чингис хаан” музейн барилгын ажил бүрэн дуусчээ. Музейн барилга байгууламжийг ашиглалтад оруулах комисс ажиллаж, гишүүдийн 100 хувийн саналаар ийнхүү байнгын ашиглалтад оруулахаар шийдвэрлэлээ. Соёлын яамны захиалгаар, “Балданс” ХХК-ийн зургаар, “Билгүүн Монгол констракшн” ХХК барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэн, Барилгын хөгжлийн төв захиалагчийн хяналтыг хэрэгжүүлэн ажиллалаа.
Өнөөдөр Улаанбаатар хотод суурин 24 цэгт 33 багийн 185 эмч, ажилтан ажиллаж, 3068 иргэнийг дархлаажуулахаар төлөвлөлөө.
Дархлаажуулалтын цэгүүд 09:00-17:00 цаг хүртэл ажиллана.
Дархлаажуулалтын цэгийг дүүрэг тус бүрээр танилцуулж байна.
ШУТИС-ийн багш, доктор, профессор Д.Сэрдарамтай ярилцлаа. Тэрээр “Миний клуб”-ийн үүсгэн байгуулагч бөгөөд өдгөө тус клубийнхэн 1.2 сая мод тарьж ургуулаад байгаа билээ.
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ч.Хүрэлсүх НҮБ-ын хуралд оролцохдоо “2030 он гэхэд тэрбум мод тарина” хэмээн амлалт өгсөн. Амлалтын талаар бүтнэ, бүтэхгүй гэсэн яриа нийгмийн дунд үүсээд байгаа. Ер нь тэрбум мод тарих боломжтой юу?
– Хэлсэн үгийг нь задалж үзвэл яг нэг тэрбум модыг 2030 онд ургуулаад хүлээлгэж өгнө гэсэн утгатай биш болов уу. Тэрбум мод тарьж ургуулах нөхцөлийг бүрдүүлнэ гэсэн утгаар хэлсэн гэж би ойлгосон. Тэрбум мод тарьж ургуулах бүрэн боломжтой.Мод тарьж ургуулах ажлын ард олон ач холбогдолтой инноваци бий болно гэж би харж байгаа. Зарим нэг хүмүүс модыг тийм диаметрт тарина, тэрбум мод тийм талбайг хамарна зэрэг шүүмжлэл ярьж байна.
Судлаачдын үгийг гуйвуулж ярих амархан. Нэг тэрбум модыг тийм талбайд тийм хугацаанд тарьж ургуулна гэхээс илүү Монголд мод ургах нөхцөл бүрдэнэ. Хүмүүсийн сэтгэлгээ мод бол түлээ биш амьжиргаагаа сайжруулах, цөлжилтийг зогсоох, байгалиа нөхөн сэргээх баялгийн эх сурвалж байна гэдэг ойлголтыг олон нийтэд ойлгуулах хөшүүрэг болох Үндэсний хөдөлгөөн юм. 2000 онд “Мянганы зам” гэхэд бүгдээрээ “Мянгуужингийн зам”, “үлгэрийн далай” гэж байсан. 20 жилийн дараа буюу өнөөдөр бараг бүх аймгууд хатуу хучилттай замаар холбогдсон байна. Бидний ирээдүй хойч үед хэрэгтэй хамгийн сайн санаачилгуудын нэг бол энэ уриалга гэж бодож байна. Тэрбум мод тарих нь хугацаа их шаардагдах ч 10, 20 жилийн дараа нийгмийн сэтгэлгээнд маш эерэг өөрчлөлт оруулсан ажил болно гэдэгт итгэлтэй байна. Сибирийн ой шатлаа, байгалийн гамшгийн давтамж ихэсч аюул болж байгаа үед хүмүүст хамтын хөдөлмөр, хамтын хөдөлгөөн чухал байна. Ой мод гэдэг чинь өөрөө байгаль экологийг тэнцвэржүүлж байдаг онцлогтой. Энэ хөдөлгөөн 100 жилийн өмнө Монгол орны нийт газар нутгийн 15 хувийг ой мод эзэлж байсныг буцааж сэргээх хамтын ажил гэж ойлгоосой.Одоо ой мод нийт газар нутгийн 6-4-10 хувийг л эзэлж ой мод доройтолд орж байна. Тиймээс ойгоо аврах хэрэгтэй байна.
-Таны хувьд “Миний клуб”-ээрээ дамжуулаад 15 жилийн хугацаанд 1.2 сая гаруй мод тарьсан гэсэн. Тэгэхээр мод ургуулах үе шат, туршлагаасаа хуваалцахгүй юу?
-Бидний хувьд тарьсан мод бүхэн ургаад жигтэйхэн амжилттай ажиллаад байдаг юм биш, олон удаа бүтэлгүйтэж, шантрах зүйл их гарч байсан.
Бид мод тарих хүсэл сонирхолтой олон хүмүүс, байгууллагатай, ялангуяа “Ногоон Ази” ТББ-тай хамтарч ажилладаг. Клубийнхээ хүүхдүүдийг дагуулаад голдуу олон нийтийн эзэмшил газар мод тарьдаг. Гол зорилго нь энэ залуусыг мод тарих сэтгэлгээтэй болгох, хамтын хөдөлмөрийн давуу тал, сайн дурын ажлыг зөвөөр ойлгоосой гэдэг зорилго биднийг хөтөлсөн. 15 жилийн хугацаанд нийтдээ 120 мянган сайн дурын оюутан залуусыг мод тарих ажилд хамруулжээ. Зарим нь “Мод тарих чинь ядаргаатай хүнд ажил байна”, “Ёстой цаг хугацаа шаардсан хүнд ажил байна” гэж залхаад замын дундаас гарах нэгэн байхад ихэнх нь хашаандаа мод тарих сонирхолтой, модыг хайрлаж арчилж ургуулдаг, эх орноо ой болгох мөрөөдөлтэй, мод тарих явцыг бие махбодоороо мэдэрч кайф авах дуртай олон хүүхэд, залуус төлөвшсөн байна. Энэ хугацаанд харсан нэг чухал ойлголт бол мод тарьж ургуулах хэцүү ажлыг нэг хүний санаачилгаар хэрэгжүүлэх биш, олон хүмүүсийн оролцоотой хөдөлгөөн болгох нь чухал байна. Монголчууд “нэг мод таривал нэг насны буян. Хоёр мод таривал хойд насны буян” гэж ярьдаг ойлголт одоо хоцрогдчихоод байна.
-Одоо ямар хандлагатай болоод байна вэ?
-Одооны тренд үг нь “Мод тарих чухал биш ээ. Модоо арчилж ургуулах чухал” гэдэг үг хүн бүрийн амнаас гарч байгаа нь бидний сэтгэлгээ эерэг тал руугаа өөрчлөгдөж байгаа сайн тал гэж ойлгож болно. Гагцүү үгээ одоо үйлдэл болгох нь чухал.
-Нэг үеэ бодвол манай орон нутгийнхан ч, айл өрхүүд ч мод тарих сонирхолтой болж. Тэгэхээр одоо тэрбум мод тарихын тулд айл болгон арваас дээш мод тарих юм уу. Ер нь анхнаасаа ямар зохион байгуулалттайгаар явбал үр дүнтэй вэ. Мэргэжлийн, туршлагатай хүний хувьд энэ тал дээр та зөвлөгөө өгөхгүй юү?
-Ерөнхийлөгч зургаан жилийн хугацаатай алба. Дараагийн Ерөнхийлөгч нь үргэлжлүүлээд хэрэгжүүлэх ёстой түчээлсэн чухал ажлын эхлэл тавигдлаа. Бид эцсийн үр дүндээ богино хугацаанд харж амжихгүй. Тиймээс мод тарих хөдөлгөөнийг эхнээсээ системтэйгээр зөв зохион байгуулаасай гэж бодож байна. Үүний тулд төсөв мөнгө, ашиг хонжоо бодож болохгүй. Мэдээж эх орноо ойжуулахын тулд хөрөнгө мөнгө шаардлагатай ч мөнгийг нэгт бус хамгийн сүүл хавьд тавих хэрэгтэй. Нэгдүгээрт судлаач, мэргэжлийн багийн зөвлөгөө хамгийн их хэрэгтэй.Монгол оронд ямар төрлийн мод хаана их ургадаг зэргийг судлаач нараас эхлээд сонс. Тэднийг нэгтэж хамтран ажиллуулж үзэл баримтлал гаргах хэрэгтэй. Говьд баахан улиас мод тарьчихаад хамаг усаа гантай жилийн тэмээ шиг уулгаад ууршуулаад байж болохгүй.
Хоёрдугаарт, мод тарих хөдөлгөөнийг дэмжсэн эрх зүйн зохицуулалт, дүрэм журмыг тусгай бодлогод тулгуурлаж гаргах хэрэгтэй. Ерөнхийлөгчийн уриалгыг дэмжиж УИХ тусгай тогтоол батлан гаргаасай. Мөн Засаг дарга, нэгж, хэсгийн удирдлага бүхэн орон нутаг, байгууллагадаа ойн сан, ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэхэд ямар ажлыг хийсэн бэ? гэдгээр ажлын шалгуур үзүүлэлт болгоосой. Гуравдугаарт, нийгмийн сэтгэлгээг дэмжсэн зөв медиа нэн хэрэгцээтэй байна. Атрын аян, Илгээлтийн эзэн гэдэг шиг урамшуулал сэтгэлгээ хэрэгтэй. Тэгээд дөрөвт нь төсөв ярих хэрэгтэй. Зөв тогтолцоотой газар мөнгө хангалттай олдоно. Амазонгийн Жеф Безос 2019 онд Даосын форум дээр “Мод тарих үйлсэд 1 тэрбум ам.доллар хандивлана” гэж мэдэгдсэн.
-Мод тарих үйл явцад хэнийг хаана татан оролцуулах, мод тарих ажлаар дамжуулж нийтэд ямар ойлголт өгөх гэдэг нь бас чухал асуудал байх. Тийм үү?
-15 жилд маш олон хувь хүн албан байгууллага, орон нутгийн хүмүүстэй уулзаж туршлага хуваалцлаа, зөвлөгөө өглөө. Жил бүр энэ чиглэлээр ажилладаг иргэн, байгууллагууд нэмэгдэж байна. Тэдэнд зөв зохион байгуулалт хэрэгтэй. Монгол орны яг хаагуур мод тарих вэ? Иргэд, байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдийг яаж хамруулах юм гээд шат шатандаа дэмжлэг хэрэгтэй. Бизнеснийхний бодитой санхүүжилт хэрэгтэй. Хамтын ажиллагаа хэрэгтэй. Энэ зөв хэлбэрт Мод тарих үндэсний хөдөлгөөн зөв нөлөөлнө гэж найдаж байна.
-Их хэмжээний мод тарихын тулд төдий хэмжээний үрсэлгээ бидэнд хэрэгтэй. Тэрбум модны сургаар гаднаас үрсэлгээ оруулж ирэх яриа бас гарсан. Үрсэлгээгээ дотоодоосоо бүрэн хангах нөөц чадамж байгаа биз дээ?
-Гаднаас үрсэлгээ огт авч болохгүй. Авлаа гэхэд нутагшуулах нь чухал. Мэргэжлийн байгууллагын судалгаагаар Монгол Улс жилдээ 30 сая үрсэлгээ гаргах боломжтой гэсэн. Үрсэлгээний аж ахуй эрхэлдэг 200 гаруй компани, хувь хүн бий. Тариаланчид шиг үрсэлгээний аж ахуй эрхлэгчид 4000 болж нэмэгдвэл их хэмжээний мод тарих, ойжуулалт хийнэ гэдэг ямар ч асуудалгүй. Тэрбум мод тарих мэргэжлийн судлаачид, ажиллах мэргэжилтнүүд, элбэг дэлбэг нутаг орон гээд бүх боломж манайд байна. Мод бол эд баялгийн ундарга юм гэдгийг иргэн бүр ойлгож ойр орчимдоо, хашаандаа, байгууллагынхаа үүдэнд мод тарихын хэрээр гоёл чимэглэлийн модны тайралт, арчилгааны чиглэлийн газрууд олширч ажлын байр нэмэгдэнэ. Бараг бие даасан урлаг болтол хөгжих боломжтой. Олон төрлийн гацуур, гоёлын мод нутагшуулж ургуулж байна. Мод дагасан инноваци бий болж байна гээд дурдаад байвал ач холбогдол их гарна. Бас олон улсын туршлага маш их байна.
Тухайлбал, саяхан 7 дугаар сард Вьетнам улс 2025 гэхэд нэг тэрбум мод амлалтандаа хүрч чадах боллоо гэдгээ албан ёсоор мэдэгдсэн. Ширэнгэн ойтой, манайхаас жижиг энэ улс Төрийн албан хаагч болохын тулд, нэг газрыг удирдахын тулд өрсөлдөх мөрийн хөтөлбөртөө мод тарих заалтыг заавал оруулдаг байх журамтай.
-Ер нь Монгол орны аль нутгаар ямар мод таривал тохиромжтой байдаг вэ?
-Тал хээр газар бутлаг мод, ойн бүсэд шилмүүст мод ургадаг. Ой тайгад хуш, нарс, гацуур, жодоо зэрэг мод маш сайн ургадаг. Говь хээрийн талд болж өгвөл хайлаасын төрлийн мод зүгээр. Хот суурин газар гоёлын мод, цэцэглэдэг моднууд тарихад зүгээр бол ямар нэгэн байдлаар тариалалт хийдэг газар салхины хамгаалалт, хөрсөө хадгалж байх зорилгоор улиас тарих их тохиромжтой. Ланд шафтын соёл их хөгжиж байгаа өнөө үед гоёл чимэглэлийн зориулалттай модны төрөл их болж байна. Ер нь газар болгоны онцлогоос шалтгаалж өөр өөрийн зориулалттай мод тарихыг л сайн бодох хэрэгтэй.
-Модыг хавар намар л тарих ёстой гэсэн нийтлэг ойлголт байдаг. Ингэж ойлгох нь зөв үү?
-Тийм. Гэхдээ одоо үрсэлгээний газруудад модыг бортогтой тарьж байгаа учир зуны цагт ч мод тарих боломжтой.
-Сүүлийн жилүүдэд гэр хорооллын иргэд хашаандаа мод тарих сонирхол нэмэгдсэн. Хашаанд ямар мод тарих илүү тохиромжтой байдаг талаар сонирхуулахгүй юу?
-Гэр хороололд хөрсний бохирдол ихтэй байдаг. Тиймээс навчит мод буюу улиас, хайлаас хамгийн тохиромжтой. Улиас, хайлаасыг гоё хэлбэржүүлж тайраад байвал маш гоё ургадаг. Эдгээр мод хөрсний бохирдлыг маш сайн цэвэрлэдэг. Манайхан жимсний мод тарих сонирхолтой байдаг. Тэгэхээр эхлээд улиас, хайлаас мод тарьж хөрсөө цэвэршүүлж байж жимсний модоо тарих нь хамгийн тохиромжтой юм шүү.
2021 оны 09 сарын 30-ны 08 цагаас 20 цаг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан мэдээг хүргэж байна.
Малчид, иргэд, хадланчид, тариаланчдад зориулсан мэдээ: Өнөөдөр баруун аймгуудын зарим газар болон зүүн аймгуудын нутгийн зүүн хэсгээр хур тунадас орж, ихэнх нутгаар салхитай, сэрүүн байна.
Нутгийн хойд хэсгээр үүлшинэ, бусад нутгаар багавтар үүлтэй. Баруун аймгуудын нутгийн зарим газар болон зүүн аймгуудын нутгийн зүүн хэсгээр хур тунадас орно. Бусад нутгаар хур тунадас орохгүй.
Салхи нутгийн зүүн хэсгээр баруун хойноос, бусад нутгаар баруунаас секундэд 6-11 метр, Алтайн салбар уулс болон говь, талын нутгаар зарим үед секундэд 14-16 метр хүрч ширүүснэ.
Монгол-Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Улз, Халх голын хөндийгөөр 1-6 градус, Орхон-Сэлэнгийн сав газар, говийн бүс нутгийн хойд хэсэг, Туул голын хөндийгөөр 5-10 градус, говийн бүс нутгийн баруун хэсгээр 14-19 градус, бусад нутгаар 8-13 градус дулаан байна.
УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Хур тунадас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр. 7-9 градус дулаан байна.
БАГАНУУР ОРЧМООР: Үүлшинэ. Хур тунадас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 7-12 метр. 6-8 градус дулаан байна.
ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Хур тунадас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр. 4-6 градус дулаан байна.
– БЕНЗИНИЙГ УДААН ХУГАЦААГААР ХАДГАЛАХААР ЧАНАР НЬ МУУДДАГ-
Монгол Улсын зөвлөх инженер, ШУТИС-ийн Геологи, газрын тосны сургуулийн тэргүүлэх профессор, доктор Ж.Цэвээнжавтай ярилцлаа.
-Хэдхэн хоногийн өмнө манай улс шатахууны хомсдолд орж, нэлээн л сандралдлаа. Үүнийг та хэрхэн дүгнэж байна. Нөөц бүрдүүлэлттэй л холбоотой юу?
-Шатахууны хомсдол нэгдүгээрт, тохиолдлынх. Нөгөө талаас зүй тогтолтой зүйл. Ерөөсөө бүх зүйлийг чөлөөт эдийн засагт оруулах хэрэгтэйг харууллаа. Стратегийн бүтээгдэхүүнээс эрчим хүчээр жишээ татъя. Эрчим хүчний үнэ чөлөөлөгдсөн учраас тог тасрахаа байсан. Тиймээс үүнтэй ижил, шатахууны худалдаа, нийлүүлэлтийг чөлөөт зах зээлд оруулах ёстой. Өөрийн үйлдвэртэй болох нь төрийн бодлого мөн үү гэвэл мөн. 1990 оноос хойш төр, хувийн хэвшил зам замаа дагасан. Гэтэл төр “Үүнийг манайх хангаад байна. Стратегийн бүтээгдэхүүн…” гээд их юм ярина. Газрын тосны тухай хууль маш учир дутагдалтай. Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яамнаас өөрчлөлт оруулах санал ирсэн, нэмэлт өөрчлөлт хийх ёстой. 2006 онд батлагдсан Газрын тосны бүтээгдэхүүний тухай хуульд нэг их үүсвэрээс шатахууны зах зээлийн 1/3-ийг өгч болохгүй гэсэн санаа байдаг. Гадных ч байсан, дотоодынх байсан 1/3-ийг өгч болохгүй.
Товчхон хэлэхэд, шатахууны үнийг цочмог чөлөөлсөн бол сайн байх байсан. Одоо бол үнэ хүчрэгдэхээ байлаа. Үнийг чөлөөлөх ёстой. Тусгай зөвшөөрлийг мөн арилгах ёстой. Тусгай зөвшөөрлөөс хамаг “булхай” эхэлж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, жижиг байгууллагуудыг шахаж, дээрээс нь тусгай зөвшөөрөл гээд үнээ хямдруул гэж яриад байна. Ер нь импортлогчид буруутай биш. Төрийн алдаатай бодлого дээр ажиллаж байгаа болохоор буруутай юм шиг бидэнд харагдаж байгаа юм. Тэд адилхан л хүн ажиллуулаад, адилхан л ард түмнээ шатахуунаар хангаж байна. Тусгай зөвшөөрөл гээд 50 сая төгрөгийн тэмдэгтийн хураамж авч байгаа нь юу гэсэн үг вэ. Энэ нь яахав улсын төсөвт ордог байх.
Намуудын сонгуулийн мөнгө шатахууны жаахан борлуулалтаас босдог юм шиг байгаа юм.
Хоёрдугаарт, манай бодлогод улсын газрын тосны үйлдвэр барина гээд У.Хүрэлсүх “өндрөө” авлаа. Намайг бол “Та дуугүй байгаарай. Таныг олон хүн сонсоно” гэдэг талаас хэлдэг. Тосгүй, усгүй газар үйлдвэр барина гэчихсэн. Энэ бол хэзээ ч бүтэхгүй. Баривал Дорнодод барих ёстой. Нөөц нь тэнд байгаа. Би улсын нөөцийн комиссын гишүүн. Гэхдээ үүнийг Ц.Анандбазар, Б.Дэлгэрсайхан, Дорноговийнхон лоббидсон юм шиг байгаа юм. Бодоод үз дээ, 30 гаруй км газраас ус татна. (Эрдэнэт үйлдвэрийн хэцүү ажил нь 60 гаруй км газар Сэлэнгэ голоос ус татах байсан) Дараа нь 650 км газар Дорнодоос хоолой татна. Энэ нь бүтэх үү, үгүй юү. Бүтэхээс гадна хамгийн гол нь дотоодод шатахуун үйлдвэрлэхэд үнэ нь ямар байх вэ, эсвэл ямар хөнгөлөлт үзүүлэх вэ. Дотоодын шатахууныг НӨАТ-аас чөлөөлнө гэвэл үйлдвэр бүтэж магадгүй. Африкийн орнуудын жишиг нь нэг хувийн хэвшилд өгч түүнийгээ төр хянадаг. Газрын тосны үйлдвэр барихад Энэтхэгийн тэрбум ам.доллараас гадна цаана нь Хөгжлийн банкнаас “манайх дэд бүтцээ хариуцна. Дэд бүтэц хоёр жилийн өмнө 300 тэрбум төгрөг байсан. Одоо 500 тэрбум төгрөгт хүрсэн” гэж байна. Энэ мэтээр ярих юм их бий. Ерөнхийдөө шатахууны энэ хямрал бол төрийн буруу бодлоготой холбоотой, нэгдүгээрт. Хоёрдугаарт, манай төрийнхөн “евро бензин хэрэглэнэ” гэж ярьж байгаа юм. Бензиний үнийг чөлөөлөх хэрэгтэй. Гурван мянга хүрэг, хамаа алга. Би өөрөө Land-200 унадаг гэдгээ дурьдах нь зөв болов уу. Ард түмэнд сайхан харагдах гээд “Бензиний үнийг барьж байна” гээд попроод байгаа юм. Үнэхээр өрөвдмөөр. Дизелийн түлшийг онцгой татвартай байлгаад байгаа юм. Дизель түлш баялаг үйлдвэрлэдэг гэж би материалууддаа бичсэн. Уул уурхай, газар тариалан, нүүрс тээврийн машинууд дизелийг ашиглаж байна. Дизель түлшээр 60 хувь нь ажиллаж байгаа. Тиймээс харин үүнийг төр хамгаалж, онцгой татварыг нь багасгах хэрэгтэй. Сайн бензинийг баячууд юмуу, төрийнхөн хэрэглэж байгаа. Тааруухан бензинийг нийтийн тээвэр ч юмуу хэрэглэж байгаа. Гэтэл бензиний үнэ баялаг бүтээхгүй байгаа. Эхнэр, хүүхдээ хүргэж өгнө” гээд түгжрээд байгаа юм. Автобус, нийтийн тээвэр маш сайн явж байгаа. Явган алхаж болно. Өөрөөр хэлбэл, ухаалаг хэрэглээ байх ёстой. Хот, хөдөөгүй л бензин хэрэглэж байна. Бараг портероороо хонинд явж байна. Төр урдуур нь ороод өөрөө хүзүүгээ дэвсэж өгөөд “Төр нь та нарыг хамгаална. Зах зээлийг хамгааллаа. Үнийг тогтоон барьж байна” гээд байгаа. Бензиний үнийн асуудлаар холбогдох хүмүүс Москвад ажиллаж буй зургийг нь харсан байх. Тухайн хэлэлцээрт О.Содбилэг дээр нь сууж байгаа юм. Оросууд түүнтэй л харилцаж байгаа. “Хулгайчийн хүүхэд хулгайч” гээд фэйсбүүкт биччихсэн байхыг харсан. Тийм биш. Өөрөөр хэлбэл, мөнгөтэй хүмүүстэй л ярьдаг. Хажууд нь байгаа төрийн албан тушаалтнууд яах гэж явж байгаа юм. Дагаж явж байгаа юм уу. Тэдний хэрэг байхгүй. Төртэй яриад байх юм байхгүй шүү дээ. Монгол-Орос хоёрт рубль, төгрөгөөр харилцаа хийх вариант байна гэдгийг би Монголын төрд зөндөө хэлсэн. Д.Сумъяабазарт би зааж өгсөн. Д.Сумъяабазар “Очоод ярьсан чинь болдоггүй юм байна лээ, багш аа” гэж ирсэн. Болох ёстой. Ам.долларын ханш өсөхөөр хоёулангийнх нь ханш унадаг. Зарим судлаач, эрдэмтэд том том яриад байх юм. Үнэн хэрэг дээрээ шатахууны үнийн өсөлт бол дэлхийн зах зээлээс нэг их хамаараад байгаа юм байхгүй. Ам.долларын ханшнаас л хамаарч байгаа юм. Миний хэлснээр шатахууны үнийг чөлөөлөх хэрэгтэй. Гэхдээ одоо цаг нь биш байна. Цар тахалтай байна. Ер нь үнийг нь чөлөөлж, тусгай зөвшөөрлийг болиулах хэрэгтэй. Чөлөөт зах зээл рүү жижиг орон орчихвол дорхноо сэхэх ёстой.
-Та литр бензинийг 3000 төгрөг болгох ёстой гэж үзээд байгаа юм уу?
-Бензиний үнийг чөлөөлж, дизелийн үнийг барих ёстой. Бензиний үнэ 3000 хүрэг, сайн бензин нь 5000 хүрэг. Та тийм баян хүн юм уу гэх байх. Би тэтгэврийн профессор хүн. Гэхдээ том өнцгөөр харахад ийм байна. Төрийн оролцоо бол хуулиа сахиулж гадаад харилцаагаа бариад явж байхаас бизнесийн зүйлд оролцож болохгүй. Үүнд оролцоод байгаа нь мэддэггүйдээ биш, чаддагтаа ч биш. Тендер, тусгай зөвшөөрлөөр амьдардаг хэсэг хүмүүс байна шүү дээ, цаана чинь.
-“Манай улс шатахууны 30 хоног, 45 хоногийн нөөцтэй” гэж байнга мэдээлдэг шүү дээ. Үүнээс илүү нөөцлөх боломжгүй байдаг уу?
-Нөөцийн асуудал 2006 оны хуульд бий. Нөөцийн асуудлыг улсын нөөц, компанийн нөөц гэж хоёр хуваачихсан байгаа. Нөөцөө яаж бүрдүүлэх ёстой юм бэ гэхээр нэгдүгээрт, дэлхий дээр түүхий тосоор бүрдүүлдэг. Монголд улсын үйлдвэр байхгүй болохоор болдоггүй юм байна. Гэтэл тийм юмыг бизнес хийдэг залуучууд хэдийнэ харчихсан байгаа, мөнгөөр бүрдүүлдэг байхгүй юу. Өөрөөр хэлбэл, хямд үед нь мөнгөө байршуулж, бензинээ ихээр гэрээлчихээд үнэ нь хөдөлсөн ч үнээ нэмэхгүй гэдэг зарчмаар ажилладаг. Хэрэглээнд нийлүүлэх 30-45 хоногийн нөөц байгаа гээд яриад байна. Төрийнхөн энэ ярьж байгаа зүйлээ мэдэж байгаа юу, үгүй юү. Мэдэж байгаа л байх. Нөөцийг мэдэхэд амархан. Савны багтаамж хэд вэ, хоногийн хэрэглээ, сарын хэрэглээ хэд вэ гэдгийг бодчиход болно. Гэтэл цаад механизм нь бол бензинээрээ байх уу, мөнгөөрөө байх уу гэдэг. Нөөцийн асуудалд миний бодлоор улсын нөөц гэж ерөөсөө байхгүй. Манай Симбаа Батаа Баруунхараад нөөц байгаа гээд байсан чинь үнэн хэрэг дээрээ Симбаа эхнэртэйгээ нийлээд бүгдийг нь зарчихсан байсан. Хоёрдугаарт, бас удаан хугацаагаар хадгалж болдоггүй юм байна лээ. Цагааннуурын бааз дээр бензиний чанар муудсан тохиолдол бий. Тухайн үед зуд болсон чинь тракторт хийхээр асахгүй, бензин нь хуучирчихсан байсан.
Төр бүх зүйлд оролцоод байхаар болохгүй байгаа юм. Төр гэдэг цаанаа хүн байна. Тэр хүний эрх ашиг байна. Гэхдээ төрийн алдаа хууль, бодлогод байдаг. Хэрэглэгч ухаалаг байх хэрэгтэй байна. Эхнэр, хүүхдээ машинаар зөөх хэрэг байгаа эсэхээ бодох хэрэгтэй. Хонон өнжин оочерлож байх ямар хэрэг байдаг юм бэ.
-Шатахуун хадгалах улсын нөөцийн сав хуучирчихсан, хувийн байгууллагын савыг түрээсэлдэг гэх яриа бий. Нөөцийн савыг гангаар хийдэг юм чинь гагнуурчдаар нөөцийн хэд хэдэн сав бэлдүүлж болдоггүй юм уу?
-Миний яриад байдаг зүйлийг тодруулж асууж байгаад баярлалаа. Түүхий тосыг нөөцлөхдөө саваа тосолдог. Харин бензин устай болохоор ууршина, ус нь тунаад саваа зэврүүлнэ, асгарна зэрэг олон асуудал гарна. Хоёрдугаарт, улсын нөөцөө хадгалж чадахгүй учраас хувийн компанид түрээслэдэг гэж байгаа. Тийм журам хүртэл гарсан.
Хуулиараа компаниуд зардаг бүтээгдэхүүнийхээ 30 хувьтай тэнцэх нөөцийг байнга байлгана. Ж.Оюунгэрэл агсан ухаантай хүн болохоор “Би өөрийнхөө мөнгийг тэгж өгөхгүй” гэж хэлж байсан. Та жилдээ нийт 100 мянган тонн бүтээгдэхүүн борлуулдаг юм гэхэд танд 30 мянган тонны нөөц заавал байх ёстой. Байхгүй бол төрд хааж, лацдаж чадах эрх нь байгаа шүү дээ. Энэ утгаар мөн л төрийн бодлоготой холбоотой. Улсын юм ерөөсөө бүтдэггүй шүү дээ. Ялангуяа бизнес, эдийн засагтай холбоотой зүйл. Яахав, зам тавьж байна гээд төсвийнх нь 60-70 хувиар тавиад үлдсэн нь савираад алга болдог. Тэгэхээр улсын нөөцийн савыг сайн гангаар сайн хийлээ гэж бодъё. Энэ чинь дараа нь улсын юм гээд хүн хүрч болдоггүй. Сэлгэж болдоггүй гээд зөндөө юм бий.
Энэ бол савандаа гол нь биш. 40 хоногийн нөөцтэй байхын тулд 40 сав хэрэгтэй болж байгаа юм. Бид жижиг эдийн засагтай улс. Төрийн бодлого уян байвал түргэн маневирладаг. Сая аргаа тулахаар Орос-Монгол хуучин харилцаатай хөрш учраас хоёр хоногийн дотор шатахуун орж ирж байна гэсэн дүгнэлтэд хүргэж байгаа юм. Нөөцлөөд байх уу эсвэл миний хэлдгээр мөнгөө харуулаад (гэхдээ мөнгөө дундын банкинд байрлуулж) үнээ тогтворжуулчихаад мөнгө нь байгаа бензин бол байгаа шүү гэдэг байдлаар хандах хэрэгтэй.
Р.ХИШИГЖАРГАЛ