Улсын онцгой комиссын шийдвэрийн дагуу энэ наймдугаар сард нийт 14 удаагийн нислэгээр 38500 орчим иргэнээ татан авахаар болсон билээ. Энэ дагуу Сөүл-Улаанбаатар чиглэлийн тусгай үүргийн онгоц өнөөдөр буюу наймдугаар сарын 1-ний 08:40 цагт Улаанбаатараас хөөрлөө. Тус онгоцоор 260 иргэн эх орондоо ирэх бөгөөд 17:00 цагт “Буянт-Ухаа” олон улсын нисэх буудалд газардах хуваарьтай байна гэж Улсын онцгой комиссын Шуурхай штабаас мэдээллээ.
АН-ын даргад нэр дэвшигч, “Монгол дархлаа” тинк танк нэвтрүүлгийн санаачлагч Л.Уртнасантай ярилцлаа.
-Та өөрийгөө танилцуулахгүй юу ?
-Намайг Лхамжавын Уртнасан гэдэг. АН-д 17 жил ажиллаж байна. Гишүүний туслах, бүлгийн зөвлөх, ажлын албаны зөвлөх, намын газрын даргын алба, намын нарийн бичгийн даргын зөвлөх гээд ажлууд хийж байсан. Намын дотоод амьдрал, алдаа оноо гээд бүх зүйлүүдтэй хамт явж ирсэн. Одоо докторт сурч байна.
-Намын даргын сунгаанд яагаад оролцох болов?
-Бид хэн нэгэн ахмад үеийн, хөрөнгөтэй, эрх мэдэлтэй хүмүүсийг намын удирдлагад дэмжиж ирсэн. Харамсалтай нь ялалтыг ерөөсөө авч чадахгүй байна. Авсан ч иргэд, гишүүдийн итгэл үнэмшлийг татаж, улс орны хөгжлийн ажлуудыг хийж чадахгүй байгаа. Би гэхэд 41 настай, тийм ч залуу хүн биш. Үеийн залуус маань бизнес хийж, хувийн амьдралаа босгоод явж байх үед, энэ намын хар бор ажлаас эхлээд удирдах түвшний ажилд хүртэл оролцож ирсэн. Дараагийн АН-ын дарга намын амьдралыг мэддэг, ойлгодог, нам яаж ард түмний итгэлийг хүлээх ёстойг, яаж гишүүдийнхээ итгэл дэмжлэгийг хүлээх ёстойг ойлгож, мэдэрч чаддаг дунд үеийн хүмүүс байх шаардлагатай байна. Намын удирдлага зөвхөн сонгуульд ялах биш, улс орны хөгжлийн бодлогыг түүчээлэх ёстой. Хүмүүсийн амьдрал дээшлэхгүй байгаа нь эрх барьж байгаа хүмүүстэй шууд холбоотой. Ардын нам бол сонгуульд үнэхээр гайхалтай ялдаг нам байна. Гэхдээ улс орныг үсрэнгүй хөгжил рүү аваачиж, иргэдийн амьдралыг өөд нь татах бодлого байхгүй нам. АН цаашдаа улс орны амьдралыг үсрэнгүй хөгжүүлж чаддаг нам болох ёстой. АН-цаашдаа засаглагч нам байж сонгуульд ялахаас өөр бодлого бодож чаддаггүй МАН-ыг хөгжлийн бодлого бодож чаддаг нам болтол нь 30 жилийн улс төрийн чөлөө олгоё гэж харж байна. МАН сонгуульд ялах биш, улс орны амьдралыг өөд нь татдаг, үсрэнгүй хөгжлийг авчирч чаддаг бодлоготой тэрийгээ хэрэгжүүлж чаддаг нам болох хэрэгтэй.
-АН-ын шинэчлэлийн асуудал яг одоо яригдаж байна. Шинэчлэл гэхээр яалт ч үгүй АН-ын эв нэгдэл яригддаг л даа?
-АН-ыг дотоод ардчилал эв нэгдэлгүй юм шиг харагдуулдаг гэж ярьдаг. ҮБХ-ны хурлыг гэхэд зарлах эрхгүй хүн нь зарлаад ирц нь хүрээгүй байхад хуралдуулж, өөрийгөө намын даргын үүрэг гүйцэтгэгч болгочихож байна. Дүрэм, зарчмаа зөрчсөн ийм ёс зүйгүй үйлдлүүд энэ намд байгаа учраас хэт дотоод ардчилалтай юм шиг эв нэгдэлгүй явж ирсэн байна. Бид эв нэгдэлтэй болохын тулд намын удирдлага дүрмээ чанд мөрдөж, хууль засаглал, дүрэм, ёс зүйн засаглалаа хамгийн эрхэм дээд болгож байж эв нэгдэлтэй, засагладаг улс төрийн хүчин болно. Тэрнээс нэгнийхээ дүрэм зарчим зөрчиж байгааг хүлээн зөвшөөрөөд эвтэй байх ёстой гээд байж болохгүй. Би намын дарга болоод дүрэм, зарчим хоёрыг л барина. Ингэсэн цагт нам эв нэгдэлтэй болж засаглаж чаддаг сонгуульд ялдаг болно. Үүнд итгэлтэй байгаа.
-АН маш олон фракц болж, ардчилсан үзэл баримтлалтай олон нам болж салсан. Энэ намуудаа нэгтгэе гэсэн төлөвлөгөө бий юү?
-Цаашдаа ардчилсан үзэлтэй хүмүүс иргэний эрх чөлөө бизнесийн эрх чөлөөг эрхэмлэдэг улс төрийн хүчнүүд нэгдэх ёстой. Энэ сонгуулиар ч харагдлаа. Монголын улс төр үзэл санааны уралдаан байх ёстой болохоос биш гишүүн, дарга, сайд болох гэж нам руу ордог байж болохгүй.
-АН-ын хувьд шинэчлэгдэж чаддаггүй гэдэг яриа байдаг. Үүн дээр та яаж ажиллах вэ?
-АН бол 30 жил сөрөг хүчин явсан. Сүүлдээ сөрөг хүчнийхээ байрыг ч алдах нь уу гэх яриа мэр сэр гардаг боллоо. АН дээд шүүхэд бүртгэлтэй дүрмээ зөрчөөд байвал намыг татан буулгая гэсэн хатуу үзэл бодолтой гишүүд байна. Намд хангалттай боловсорсон шинэ залуучууд бэлтгэгдэж бий болж байна. Би АН-ын дараагийн үед найдаж байгаа. Өмнөх үе маань тус тусдаа нам байгуулж тус тусдаа үзэл санаан дээр нэгдэж байсан. Социал хэлбэрийн зүүний нам, барууны нам, төвийн нам, шашны үзэлтний намууд гээд маш олон намууд нэгдэж АН-ыг бий болгосон байдаг. Эдгээр удирдлагууд маань хувь хүн, үзэл санааныхаа хувьд олон зүйлээс шалтгаалж нэгдэж нийлж шинэчлэл гэдэг зүйлийг төгөлдөр утгаар нь хийж чадахгүй явсаар ирлээ. Ардчилал хүний эрх, эрх чөлөөнд хүмүүжиж төлөвшиж ирсэн шинэ үе шинэчлэлийг хийж чадна. Н.Алтанхуяг дарга “Шинэчлэл гэдэг зүйлийг сэтгэл гаргаж хийх ёстой ажил юм” гэж хэлсэн байдаг. Энэ үгийг дэмжиж байгаа. АН-ын шинэчлэл дүрэм зарчим барьж хийх ёстой ажил. Өнөөдрөөс эхлээд бид дүрэм, зарчмаа бариад явах юм бол жинхэнэ шинэчлэл гэдэг зүйл хүчтэй улс төрийн нам бий болж төлөвшинө. Чадахгүй бол дахин орон нутгийн сонгууль, 2021 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль, 2024 оны УИХ-ын сонгуульд ялагдах үндэс болно.
-Та АН-ын дарга болбол эхлээд ямар ажил хийх вэ?
-АН-ын дарга болсныхоо дараа эхлээд дүрмийн хэлэлцүүлгийг нийт гишүүд дундаа явуулна. Ингээд орон нутгийн сонгуулиар сайн мөрийн хөтөлбөр, хөгжлийн төлөвлөгөө боловсруулж, нэр дэвшигчдийг дэвшүүлэх дүрэм зарчмын дагуу орон нутгийн гишүүд, иргэдийнхээ итгэлийг авч, сонгуульд ялна. Дараа нь, дүрмийн шинэчлэлээ хийж, ардчилсан ерөнхийлөгчөө дахин дэвшүүлж манан бүлэглэлийг дуусгах ажлыг нь үргэлжлүүлж хийлгэнэ. Эс бөгөөс төрийн эрх мэдлийн тэнцвэр алдагдана. МАН коммунист учраас төсөв мөнгөнд хайр гамгүй хандаж, төр барихаараа архидан согтуурч, аллагын хэрэг үйлддэг. Үүнийг нь тогтоож барих, засаж залруулж зөв тийшээ чиглүүлэх гэж зайлшгүй орон нутгийн сонгуульд АН ялах шаардлагатай.
-АН-ын сунгааны эргэн тойронд юу болж байна вэ?
-Эрт сунгааг зарлачихлаа гэж ярих хүмүүс байна. Харин энэ нь зөв. Орон нутгийн сонгуулиар шинэ удирдлагатай, шинэ нүүр царайтай, итгэл үнэмшилтэйгээр сонгуульд орж байж амжилтаа илүү ахиулна. Эсрэг талд нь сунгаа намыг хагаргадаг дэмий арга хэрэгсэл гэсэн хэсэг бүлэг гишүүд байна. Тийм учраас сунгааг наймдугаар сарын 1 болгож хойшлуулаад байгаа. Манай дотоод хороо сунгаагаа наймдугаар сарын 1-нд эхлүүлнэ гэсэн чиглэлтэй байж байна. Дүрэм зарчмаа барьж АН-ын шинэчлэлийг энэ удаа төгс утгаар нь хийж чадна гэдэгт итгэж найдаж байна.
-АН-ын даргыг түр орлон гүйцэтгэгчийн асуудал газар аваад байна. Энэ асуудал хэр ач холбогдолтой вэ?
-Намын Их хурлаас байгуулагдсан дотоод сонгуулийн хороо, үндсэн дүрмийн хороо, улс төрийн зөвлөлийн гаргасан шийдвэрүүдийг зөрөөд одоогийн үүрэг гүйцэтгэгч Ц.Туваан гэж хүн дүрэм, зарчмыг зөрчсөн үйлдлүүд гаргаж байна. Энэ нь намын шинэчлэлтэд хортой үйл явдал. Би Ц.Тувааныг эсэргүүцэж байгаа. Ц.Туваан дараагийн АН-ын ялагдал, ялалтыг унагаах буруу тийш нь чиглүүлэх үйл ажиллагааг явуулж байна. Энэ хүний хийж байгаа үйлдлүүд нь орон нутгийн сонгууль, Ерөнхийлөагчийн сонгуульд сөрөг үр дагаврыг авч ирнэ. Хаанаас ямар зорилготой ийм үйл ажиллагаа хийгээд байгаад нь эргэлзээд гайхаад эсэргүүцээд байж байна.
-АН ялагдлаа зарим хүмүүс рүү чихэж байгаа. Одоо энэ асуудлыг хаяад шинэчлэл рүүгээ анхаарах ёстой юм биш үү?
-Өнгөрсөн алдаа оноогоо цэгнэх нь зөв. Өнгөрсөн сонгуулиудад бид дүрэм, зарчмыг зөрчиж, эв нэгдлийг хангаж чадаагүй учраас ялагдсан. АН-аас хоёр нам урган гарч, олон залуучууд бие даан нэр дэвшлээ. Энэ хүмүүсийг зөв сайн зохион байгуулж чадаагүй нь дүрэм, зарчим хоёроо зөрчсөнтэй холбоотой. Энэ бол АН-ын 30 жилийн ялагдлын гол шалтгаан. Өнгөрсөн намын үйл ажиллагаанд шүүмжлэлтэй байгаа. Гэхдээ өнгөрсөн дөрвөн жил намын удирдлагыг нийт гишүүдээрээ сонгочихсон. Ийм учир энэ хүнийг шүүмжлээд байж болохгүй, хамаагүй шахаж шаардаад байж болохгүй, зарим гишүүд үгээ хэлнэ,би ч бас намын удирдлагууддаа “та хэд минь дүрэм, зарчим хоёроо сайн барина шүү” гэсэн шаардлагыг тавьж, хэлэх зүйлээ хэлж байсан. Одоо сонгууль өнгөрсөн учраас бид алдаа оноогоо илэн далангүй олон нийтэд хэлэх хэрэгтэй. Алдаа дутагдлыг зөвшөөрөх маягаар цаашаа явж болохгүй. Намаасаа гараад намын даргынхаа эсрэг нэр дэвшээд хоёр ч удаа энэ намын удирдлагыг унагаасан, үүнийг хүлээн зөвшөөрч болохгүй. Би намын даргыг шүүмжилдэг ч намын удирдлагын хүнээ унагаая гэж хэзээ ч бие дааж дэвшиж намаа хорлох ажил хийж байгаагүй. Намын даргын нэр хүндийг унагаана гэдэг 29 тойрогт нэр дэвшиж байгаа олон хүний эрх ашгийг хохироож байна гэсэн үг. Намаасаа гарч бие дааж нэр дэвшиж намын удирдлагаа унагааж байгаа залуучуудыг ёс зүйн алдаа дутагдалтай байна гэж харж байна. П.Галиндэв бол намын туршлагатай, боловсролтой мундаг залуу, гэхдээ намын даргынхаа эсрэг дэвшээд намынхаа нэр хүндийг унагаагаад намын тугаа төрийн сонгуульд унагаачиж байгаа учир би санал нийлэхгүй, үүнийг хүлээн зөвшөөрч болохгүй гэж үзэж байна. Жирийн гишүүд нь жинхэнэ ардчиллыг цогцлоох ёстой, ингэж байж анзасаглагч, сонгуульд ялагч, хөгжлийг манлайлагч улс төрийн хүчин болж чадна гэдэгт итгэж байна. Би энэ сонгуульд хатуу үзэж, АН-ын дарга болно гэдэгтээ итгэлтэй байна. Надад айх юм алга. АН-ыг эмх замбараагүй, эв нэгдэлгүй байлгадаг дотоодын болон гадаадын хүчин байна. Гадаад орнуудын нөлөө хүртэл байна. Үүнд автдаггүй, үүнийг ойлгож мэдэрч, зохицуулж чаддаг шинэ удирдлагын баг АН-д хэрэгтэй.
Г.ХУЛАН
Үндэсний сурын харвааны Улсын мэргэн, спортын мастер Л.Одсайхантай ярилцлаа. Тэрбээр Монгол Улсын анхны эмэгтэй мэргэн юм.
-Ардын хувьсгалын 99 жилийн ойн баяр наадмын үндэсний сурын харваанд тэргүүлж, Улсын мэргэн цол хүртлээ. Нийт 40 сум тавьснаас 36 нь байгаа онож, бахдам амжилт үзүүлжээ?
-Тийм ээ. Анхны эмэгтэй Улсын мэргэн болсон.Наадмын талбай дээр дөрвөн сумаа бүрэн тавьчихаад, айргийн тавдаа багтаж гарах байх гэж найдсан. Тухайн үед “Салхинаас айх юм байхгүй, маш зоригтой тавь” гэж манай багш Ц.Хүдэрчулуун хэлж сануулсан юм. Ингээд нэг л мэдэхэд түрүүлсэн гэдгээ сонсоод өөртөө итгэж өгдөггүй шүү. Тиймээс оноогоо сайн сонсох ёстой гэж бодоод хүлээсэн л дээ. Тэгсэн яалт ч үгүй 36 бай оносон байлаа. Энэ бол миний 13 жилийн хөдөлмөрийн үр шим учраас мэдээж маш их баярлалгүй яахав. Хөдөлмөрлөвөл хүнийг шагнадаг гэдгийг яс махандаа тултал мэдэрч байсан.
-Улсын мэргэн болох торгон агшинд юу бодогдож байсан бэ?
-Цар тахлын улмаас наадмын өмнө ямар нэгэн сорилго харваа байгаагүй, тэмцээн болоогүй. Тиймээс баяр наадмын харваанд шууд орсон гэсэн үг. Тавьсан сумныхаа оноог хараад өөрийгөө шинжээд үзэхэд эхний гурван байрт орох болов уу гэсэн итгэл байсан. Гэхдээ ямар нэг цолонд хүрнэ гэсэн бодол байснаас Улсын мэргэн болчихно гэж санаагүй. Тэнд чинь 37, 38-ын буурьтай хүмүүс харваж байгаа шүү дээ. Ингэхээр надад боломж бараг байхгүй биз. Тиймээс ч Улсын мэргэн болсон гэдгээ анх сонсоод магнайгаа хагартал баярласан.
-Наадмаас өмнө сорилго харваа байгаагүй. Дасгал сургуулилт, бэлтгэлээ хэрхэн хангасан бэ?
-Ноднин бэлтгэл оройтсон учраас хөл, гарын шөрмөс татаад улсад харваж чадаагүй. Харин энэ жил дотроо нэлээн тооцоолж зургадугаар сарын эхээр шахуу бэлтгэлдээ гарсан. Ер нь бол хангалттай харвасан л даа. Гадаа 38 градус хүрч халж байхад л өдөртөө 80-100 сумыг гаргаж бэлтгэлээ хийнэ. Ингээд зургадугаар сарын 31-нд хот орж “Ультра соник” дээр дахин бэлтгэлээ хангасан даа. Мөн л өдөрт 40-60 сум гаргаад, дүрэм нормоо бариад бэлтгэсэн. Миний ард 35 нь байтай бараг зургаан хүн гарч ирсэн.
-Амжилтад тань нөлөөлж, өнөөг хүртэл зааж дасгалжуулсан багшийн тань тухай асуух нь зүйтэй болов уу?
-Зүйн хэрэг. Анх би 2006 онд МУБИС-ийн Биеийн тамирын багшийн ангийг төгсөж, нутагтаа ирээд мэргэжлээрээ “Тэнүүн цогцолбор” сургуульд ажилласан. Сүхбаатар аймгийн мэргэн, спортын мастер С.Байгальмаа багш анх надад нум атгуулсан. Багш минь санал тавьсны үндсэнд 2007 оноос эхэлж нум атгаж харваж эхэлсэн дээ. Миний анхны багш С.Байгальмаа намайг Монгол Улсын гавьяат тамирчин, дархан мэргэн Ц.Хүдэрчулуун багшид шавь оруулж, дөрвөн жил суралцсан. Энэ жилийн наадамд хоёрт ордог даян мэргэн Д.Эрдэнэтуяа багшийнхаа гар дээр зургаан жил болсон доо. Ингээд 2018 онд Сүхбаатар аймгийнхаа багт Ц.Хүдэрчулуун багш дээрээ буцаж ирж, хоёр жил бэлтгэл хийсэн. Багш нарынхаа хажууд сурч боловсорч, тэдний буянаар мэргэн болсон доо.
-Үндэсний сур харвааны хөгжлийн талаар та ямар бодолтой явдаг вэ. Анх хичээллэж байсан үетэй харьцуулахад энэхүү төрлөөр хичээллэх хүн хэр олширсон байна вэ?
-Манай удамд нум сум харвадаг хүн байгаагүй. Намайг анх энэ спорт руу ороход аймаг гэлтгүй, улс даяар харваачид тун цөөтэй байсан. Тиймээс харваачдын эд хэрэглэл авахад ч хүндрэлтэй. Харин намайг нум сум харвадаг болох үед мөнгөө бариад очиход эдлэл хэрэглэл харьцангуй бэлэн болсон үе байлаа. Надаас өмнө харваж байсан хүмүүс хэдий мөнгөтэй ч нум, сум ховор учир харвах боломжгүй байжээ. Сүүлийн жилүүдэд харваа хөгжиж Сүхбаатар аймаг маань 150 гаруй харваачтай боллоо. Ер нь үндэсний сур харваа маань сайхан хөгжиж, залуус олноор хичээллэх хүсэл сонирхолтой болж байгаа нь сайхан байна.
-Хамгийн анхны цол хүртсэн наадмаа дурсаач?
-Одоогоос 11 жилийн өмнө аймгийн мэргэн цол хүртсэн. Харин 2014 оны дөрөвдүгээр сард хүүгээ төрүүлчихээд улсын наадамд орж чадаагүй. Тэгсэн ч аймагтаа харваад хоёр дахь удаагаа түрүүлж байлаа.
-Улсын наадамд нийт 144 эмэгтэй харваач цэц мэргэнээ сорьжээ. Ер нь тухайн байг онож харвана гэдэг маш мэдрэмж шаардах нь гарцаагүй?
-Энэ жилийн наадам нэлээн салхитай үед болсон л доо. Тиймээс салхины чигийг мэдэрч харвах нь чухал байсан. Гэхдээ тал нутагт төрж өссөн болохоор үүнд түүртээгүй. Манай аймгийн наадам дандаа салхитай үед болдог. Энэ жил бэлтгэлд гарсан газар маань ч баруун зүүн талаасаа гуядсан салхитай байсан. Салхиа мэдрээд яг нам л барьж харваж байгаа юм.
-Тамирчдад бие махбодын бэлтгэлээс гадна сэтгэлийн хат чухал байх. Наадмын үеэр таны сэтгэл зүй ямар байсан бэ?
-Би тамирчны гэр бүлд төрсөн болохоор сэтгэл зүйн хувьд зориг гарч байгаа юм. Аав маань Монгол Улсын харьшгүй мэргэн цолтой шагай харваач. Ээж волейболын спортын мастер цол хүртсэн. Аймгийн начин Л.Ганбаатар бол миний ах. Эгч маань хүндийн өргөлтийн олон улсын хэмжээний мастер, олон улсын шүүгч хийдэг. Харин дүү маань сагсан бөмбөгийн спортын мастер цолтой. Биеийн тамирын багшаар ажилладаг. Манай гэр бүлийн хүн бөх тайлбарладаг. Одоо шавь нараа бэлдээд нутагтаа байна даа. Ер нь спортод зориг, тэвчээр хоёр л хосолж явдаг. Миний хувьд багаасаа шороон дээр тоглож, мод түлээгээ хагалаад, наян литрийн бетонтой ус тэргэн дээр түрээд л гүйдэг спортод сонирхолтой хүүхэд байлаа.
-Та хүүхдээ спортын хүн болгоё гэж боддог уу?
-Энэ удам угшилтай, спортлог гэр бүлд төрсөндөө би маш их баярладаг. Миний хүү зургаан настай. Хүүгээ бөх болж магадгүй гэж горьдоод байгаа.
-Монгол Улсын анхны эмэгтэй мэргэн харваач болоод нутагтаа ирэхэд мэдээж маш сайхан хүлээж авсан байх даа?
-“Сүхбаатар аймгийн сурын холбоо”, Спорт холбоо, IV бүрэн дунд сургуулийн хамт олон сайхан хүлээн авч, хүндэтгэл үзүүлсэн. Одоо миний цолны мялаалга наадмыг хийнэ гээд л байгаа.
-Та олон шавьтай юу?
-Ер нь шавь орсон хүмүүс бий. Гэхдээ яг байнга дагуулаад явдаг гарын шавь одоогоор алга.
П.САЙНЖАРГАЛ
Г.ХУЛАН
ХӨСҮТ-ийн захирал Д.Нямхүү, “Өчигдөр нийт 306 хүнд шинжилгээ хийхэд халдвар илрээгүй. VII сарын 30-нд Сөүл-Улаанбаатар чиглэлийн тусгай үүргийн онгоцоор ирсэн 265 хүн, ХӨСҮТ-д тусгаарлагдсан дөрвөн хүн, ажиглах байранд тусгаарлагдсан зургаан хүнд давтан шинжилгээ хийхэдт халдвар илрээгүй. Мөн тандалтын зорилгоор ГССҮТ, Баянгол дүүргийн эрүүл мэндийн төв, Чингэлтэй, Сонгинохайрхан дүүргийн эмнэлгээс түүврийн аргаар долоон хүн, Алтанбулагийн боомтоор орж ирсэн ачаа тээврийн 25 жолоочид шинжилгээ хийхэд халдвар илрээгүй.
Өнөөдөр таван хүн эдгэрч сувилал руу шилжиж байна. 63 настай хүн 39 хоног, 35 настай хүн 51 хоног, 22 настай хүн 18 хоног, 20 настай хүн 19 хоног тус, тус эдгэрлээ. Эдгээр хүмүүсээс хоёр нь орос, гурван монгол хүн байна. Ингээд Монгол Улсад батлагдсан халдварын нийт тохиолдол 291, үүнээс 230 эдгэрсэн бол 61 хүн хяналтад байгаагаас 58 хүний биеийн байдал хөнгөн гурван хүний биеийн байдал хүндэвтэр байна” гэв.